ТЫЙНАК КЕШЕ. СӘЛӘТЛЕ АРТИСТ

Бугенге артист, бүгенге сәнгать кешесе... Ул ничек уйнарга, нинди сыйфатларга ия булырга тиеш? Иң элек — талантка, әлбәттә. Монысы бәхәссез. Ләкин талантлы булу гына җитми. Актер тагын әле заман сулышын тоя белергә тиеш. Бер-бер- сеннән аерылгысыз шушы ике сыйфат хәзерге чор артистының йөзен билгели дә инде, һәм Татаостанның атказанган артисты Фатих Кульбарисоа нәкь шундый сәхнә эшлеклепәреннән санала. Кульбарисовны мин егерме елдан артык беләм. аның иҗатын өзлексез күзәтеп киләм. Кыен һәм сикәлтәле юлүткән артист ул. Байтак еллар буена режиссерлар аңа игьти- бар биреп җиткермәделәр, аңа күп вакыт эпизодик рольләр белән канәгатьләнергә туры килде. Дөрес, эпизодик рольләрне дә кемдер уйнарга тиеш. Кульбарисов та андый рольләрдән баш тартмый, әлбәттә, ләкин артык дәртләнеп, энтузиазм беләч уйный да алмый. Аның эрерәк образларга тотынып карыйсы килә, кызык һәм мавыктыргыч итеп уйныйсы килгән геройлары була Артист үз энергиясен тулы көченә файдалана алмавы, кызыклы һәм үзенчәлекле фикерләренең тормышка ашмавы өчен борчыла... Ә инде үзенә ошаган рольне Фатих дәртләнеп, җиренә җиткереп өйрәнә. Төннәр буе эшли, туктаусыз эзләнә, уйлана. Яраткан роле өчен гаҗәеп буяулар, төгәл детальләр таба. Соңыннан тамашачы аның оста уйнавын, интеллектуаль артист булуын күреп куана. Фатих үзе исә тыйнак кеше. Кайчак котлауларны да бик коры гына кабул итә, хәтта канәгатьсезлек тә белдерә. Аныңча, бу рольдә әле күп нәрсә табылмаган, роль тиешенчә эшләнмәгән, шулай булгач, кешеләр күңелне генә күрергә тырышалар, дип уйлый. Кайсы гына пьесада уйнамасын. Кульбарисов һәрвакыт үз персонажларының урынын дөрес табарга тырыша. Аның геройлары бер вакытта да берсен-берсе кабатламыйлар, бер-берсенә охшамыйлар, аларның һәркайсы драматург ачкан билгеле бер эпоханың, теге яки бу конкрет даирәнең вәкиле булып күз алдына баса. Сәхнәдә Кульбарисовка карыйсың да. автор фикерен ничек шул кадәр дөрес аңлый һәм аны шундый тулы гәүдәләндерә ала икән бу кеше дип гаҗәпләнәсең. Нәкый Исәнбәтнең «Муса Җәлил» трагедиясендәге Розенберг образын искә төшерик. Әсәрдә фашист идеологы Розенберг белән патриот шагыйрь Муса Җәлил очрашкан күренеш бар. Ике дөнья, ике система капма-каршы килә. Аларның һәркаи- сы үз карашының хаклыгына инана һәм шул карашын расларга тырыша. Бер якта — хисләргә бирелүчән, нечкә күңелле әсир шагыйрь, икенче якта — каты бәгырьле гитлерчы. Әгәр бу кешеләрнең беренчесендә (М. Җәлил ролен Ф. Халит «Хуҗа Насретдин» спектакленнән хан сараендагы күренешне искә - эшерик Бу спектакльдә хан ролен Н. Гайнуллин, Хуҗаны Хәлил Әбҗәлилоа ә вәзир ролен, сәләтле артист М Илдар үлгәннән соң, Фатих Кульбарисовка уйнарга туры килә. Яшь артист үзенең партнерлары дәрәҗәсендә уйнау эчен күп квч куя Ул томана һәм тар карашлы Зәйнәгыйны — үз вәзирен табарга омтыла Әгәр Әбҗәли- ловның Хуҗасы һәм Гайнуллиниың ханы һәр нәрсәгә бик тиз җавап биручән җитез һәм үткен акыллы кешеләр булса. Кульбарисовның вәзире шулерның киресе. Актер бу образны тулыландыра торган ышандыргыч детальләр һәм буяулар эзли. Хан белән Хуҗа бер-берсен ярты сүздән үк аңлыйлар икән. Зәйнәгый исә аларны аңларга тырыша, ул акыллы баш булып кыланган ахмак кыяфәтендә сурәтләнә Вакыйгаларга ул соңга калып кына тешенә Вак нәрсәләргә дә бик зур мәгьнә бирә, югары даирә кешеләренә охшарга тырышып, үзен гаҗәеп эре тота. Аның килеш-килбәте бик мәһабәт, уп Ф Кульбарисов «Жилкэнсезлэр» спектаклендә ге Батырхан ролендә Батырхан соңгы картиналарда да шундый ук мәсләксез кеше Мен» ябыккан һам йончыган Батырхан ак армия белен Себертә чиген» Дәрес кайвакыт Батырхан яңа азантюра турында да хыяллана, әмма бу хыял аның иәрәгендә лыскыл кына кала. Батырхан инде үзенең дан казана алмаганлыгыиа тешен» Хәзер ул бер генә нәрсә турында хыяллана менә йокыга таласы иде дә йәэ елдан соң гына уянасы иде. Артист үз героеның эчке бушануын, аның инде тормышка битараф каравын бик дәрес ♦ бирә ул инде бекрәел тешкән, йвзе таушалган, тавышы тоныкланган хәрәкәтләре- , сүлпәнләнгән Спектакльнең финалында куркынып тирә-якка карана-карана. Батырхан килеп керә Аның карашы әле бер нәрсәгә, әле икенчесенә юнәл» һәр кешене ул үзенең дошманы ител күрә. Сүзләре бәйләнешсез буталчык үзе һаман әле ниндидер зур* планнар турында сәйлән» Батырхан образын иҗат иткәне ечеи 1958 елда Фатих £ Кульбарисоака Гукай премиясе бирелә Кульбарисов иҗат иткән татын бер образга тукталып үтесе кил» Моннан берничә ел элек Академия театры Т. Гыйззәтнең «Чаткылар» драмасын сәхнәгә куйды Фатих м анда элеккегә патша армиясе солдаты Тимай ролен башкарды Баштарак без карь 5 шуны белми торган, кыюсыз һәм сүзсез бер крестьянны күрәбез Әмма илдә ре»о х люциои хәрәкәтләр кечәю белен бергә әкренл»п Тимай образы да ачыла бара * Артист крестьян характерының үсешен аның патша палачлары белән кәрәшүнеңх кирәклеген аңлый башлавын зур осталык белән, тамашачыны ышандырырлык итепз бире алган. Тимай стихиячел рәвештә массаларның җитәкчесен» әверел» Моның белән актер ♦ яңа кеше тууын күрсәтә һәм бу образ безгә ирексеэдән Әбҗелилов иҗат итк»нй Биктимер образын хәтерләтә Тимаи да. Әбҗәлиловның Биктимере шикелле үк. үсеш-О тә, эволюциядә бирелә Кульбарисов элекке солдатның эчке кичерешләренә зур* игътибар бирә Аның Тимае — олы җанлы йомшак күңелле кеше Әмма элекке солдат — тигезсезлекне күреп сыкрый Ул инде изүчеләргә каршы кәрәш җиңү бәлам бетер.-ә-' тиеш дип уйлый Без анда тышка бәреп чыгарга торган яшерен коч барлыгын тоябыз һәм Тимай ул кечне басыл кала алмг - Ул кызының таплаигаи намусы эчен,* изелгән крестьяннар эчен халык очан дошманга каршы керешкә күтәрелә X rope, һәм дәрес эшли Максимның авыру Фатих Кульбарисов сәхнәдә уйлый, үзе бзшкеран персонаж характерының дәре:-_ лете белен тамашачыны ышандыра бел». «Дошманнар» спектаклендәге Яков Бардин образында ул тирән психологик кичерешләрне бик оста бирә. Зур эчке культурага ия булган артист Ф Кульбарисов җир ес- тендә үзенең аргыклытын аңлаган кеше Хисләрен бик тирен һем оста итеп ача алган. Яков фабрикантлар арасында кала алмын, шул ук вакытта ул үзем әшнәләрдән аерыл торган бусаганы дә атлап чыга алмый. Шундый каршылыклар эчендә үэ-үэено урын тапмаган Яков бу деньяиы ташлап кию. Ләкин андый финалга ул тормыш турында бик күл уйлаганнан соң гыня адым ясый. Кульбарисов сәхнодә һәрвакыт уйлый Һәм аның уен белертә тырышу тамашачыны да Кульбарисов геройларын дулкынландырган проблемалар хакында уйланырга меҗбүр ию. Шуңа күрә дә 8 Лаврентьев пьесасы буенча куелган «Ата хакы — тәңре хакы» спеитакландете коточкыч авыру Максим образы ахырга кадер серле булып кала Кульбарисов героеның авыруы турында ютта үзе дә онытып Ф «ьбагисо» — баба! *Ата хакы —тәңре хакы». Тамара— Ш Әсфәндиярова. Максим — Ф Кульбариссв. кеше икәнлеге беленсә, тамашачы аны кызгана башлар иде. Актерның ул геройны кызганыч хәлгә куясы килми. Аның Максимы үзен бик батыр тота, һичкайчан ыңгырашмый, һәм безгә залда утыручыларга, аның коточкыч авыру икәнен белгәч, ничектер уңайсыз булып китә. Максим кешеләрне бик ярата, һәркемгә яхшылык эшләргә тырыша. Ул бик ихтирамлы, киң күңелле, кечле ихтыярлы кеше. Шундый кешенең үлүе бик кызганыч. Ләкин шул ук вакытта мондый көчле кешенең замандашы булуыбыз белән без горурланабыз да. «Инде китмә» спектаклендә Кульбарисов гражданнар сугышында командир булган, зур тормыш сынаулары үткән, хәзер инде олыгайган кеше ролен башкара. Режиссер П. Исәнбәт һәм Ф Кульбарисов бу геройның характерын ачу өчен гомум кешелеклелек сыйфатларын табарга тырышалар. Күп кенв башка персонажлары шикелле үк, Куль- барисовның бу герое да акыллы, интеллектуаль һәм бик игътибарлы кеше Ул бик тыйнак, әмма юмордан, киң күңеллелектән дә мәхрүм түгел. Ул тамашачының күңелен үзенә тарта, мәхәббәт казана. Фатих Кульбарисов тормышта башкалардан аерылып тормый. Хәтта, киресенчә, андый тыйнак артистны сирәк очратасың. Әмма ул кешеләр белән бик тиз аралаша, уртак тел таба, үзен бик гади тота. Ә инде сәхнәдә Кульбарисов бөтенләй икенче кешегә әверелә Сәхнәдә очраткан саен, без анда нинди дә булса кызыклы яңалык табабыз. Чөнки ул сәхнәдә уйлана, бик мөһим проблемаларны хәл итә. Менә ни өчен аның образлары тормышчан була, менә ни өчен ул безне гел мавыктырып, өмет ләндереп тора.