АЛГА БАРЫШЛЫЙ

Аңа, тугызынчы бишьеллыкның икенче елы бара Ул олы бәйрәмгә— Сояәт Социалистик Республикалар Союзы тезелүнең ярты гасырлык юбилеена хәзерлек шаргларында уза Илебез халыклары бу зур байрвмне хезмәттә Һем иҗатта яңа уңышлар белен каршыларга җыеналар Хаклы рәвештә горурлана алабыз: без дәүлегебезнең ярты гасырлык бәирәман совет кешеләренең какшамас бердемлеге ныгыган шартларда, мәркснзм-леииниэмның җиңелмәс байрагы остында берләшкән терле милләт һәм халыкларның җимерелмәс дуслыгы ныгыган шартларда билгеләп узачакбыз Без горурлана алабыз: партиябез В И Ленинның милли политика елкәсендаге теп васыятен тормышка ашырды, бездә Пролетар интернационализм идеяләре рухында тәрбияләнгән соеет халкы оешты. Татарстан хезмәт ияләре СССРның 50 еллыгын аеруча зур горурлык белән каршылыйлар Ченки Совет Татарстаны Ленинның турыдан-туры катнашы белән, аның җитенчелегендә тезеле. һәм Соеет власте яшәгән ярты гасыр вакыт эчендә республикабыз узган юл ленинчыл милли политиканың гүзәл тантанасы турында сейли. бәз массаларның культура дәрәҗәсе күтәрелүне яки елкәнең иксез-чиксез табигый байлыкларын үзләштерүне, заманча промышленного булдыруны яки авыл хуҗалыгында коллектив производствога күчүне алабызмы, бу эшләрнең һәммәсендә, иҗтимагый тормышның башка сфераларындагы кебек үк, татар халкы илебез халыкларының, беренче чиратта рус халкының, зур ярдәменә һем булышлыгына таянды. Шуа ук вакытта, Союзда иң югары үсешкә ирешкән республикаларның берсе буларак, Татарстан үзе дә башка халыкларга ярдәм итеп килә, шул юл белән коммунизм тезү эшенә епеш кертә, Советлар Союзындагы барлык халыкларның дуслыгын һәм интернациональ хетмет тешлеген ныгыта. Борынгы дәаерлерден башлап безнең кеннәргә кадәр бабаларыбыз меңнәрне еллык катлаулы юл узган. Мең ел һем 50 ел. Гасырлар биеклегеннән торып караганда, соңгысы диңгездән бер тамчы кебек кенә Әмма Совет власте шартларында узган шул 50 ел безнең елнәне танымаслык итеп үзгәртте. Казан губернасының революциягә кадәрге хәленә күз салыйк. Ул Россиянең иң артта калган бер аграр почмагы иде Промышленность юк дәрәҗәсендә КустарьЯ чылык характерындагы вак предприятиеләр һәм башлангыч хәлендәге машина төзелеше— бар булганы әнә шул. Казан губернасының экономикасы нинди кызганыч хәлдә булуын күрсәтү өчен, бер генә факт китерик. 1909 елда Казанда промышленность күргәзмәсе оештырыла. Күргәзмәгә килүчеләрнең берсе теләкләр дәфтәренә шундый сүзләр язып китә: «Әгәр бу күргәзмә күпмедер дәрәҗәдә игътибарга лаек икән, бары артталыкны күрсәтүе ягыннан гына лаек була ала». Бик гыйбрәтле сүзләр... Губерна грамоталылык дәрәҗәсе буенча да арттагы урыннарның берсендә торган. Бәхеткә каршы, боларның һәммәсе ерак үткендә калды. Октябрь революциясенең саф җилләре татар халкын милли изелүдән, хокуксызлыктан һәм хәерчелектән коткарды, аны якты, бәхетле тормыш юлына чыгарды Татарстан бүген алдынгы промышленность һәм авыл хуҗалыгы республикасына, югары үсешкә ирешкән фән һәм культура республикасына әйләнде. Әле Совет властеның беренче елларында, 1919 елда ук, В. И. Ленин тәкъдиме белән Казан губернасына беренче геологик экспедиция җибәрелә. Аннан бирле ярты гасырлап вакыт узды, һәм менә Татарстан чынлап та фонтан һәм вышкалар иленә өйләнде Нефть промышленносте үсешендә күрелмәгән темплар белән эшләү Татарстанны тиз арада нефть җитештерүче иң эре районнар сафына чыгарды. Татарстанның энергетика базасы үсешенә күэ ташлап алу да кызыксыз булмас. Әгәр элек бездә промышленностьның бу тармагы бөтенләй булмаса, хәзер республика җан башына электр энергиясе җитештерү буенча Япония, ФРГ, Бельгия, Франция, Италия. Австрия кебек илләрне узып китте. Казан, Түбән Кама, Эәй һәм Урыссудагы электр станцияләре бер ел эчендә генә дә 12 миллиард киловатт-сәгать электр энергиясе җитештерәләр. Бу — революциягә кадәр бөтен Россиядә җитештерелгән электр энергиясеннән 6 тапкыр күбрәк. Промышленность һәм авыл хуҗалыгында да. фән һөм культура өлкәсендә дә, кешеләребезнең көндәлек тормышында да шул ук хәл. 50 ел — ул үсеш еллары, алдагы грандиоз эшләр өчен куәтле база булдыру еллары. Сигезенче бишьеллык әнә шул базаны, коммунизмның материаль-техник базасын, төзү һәм ныгытуның бер этабы булды. Советлар Союзы Коммунистлар партиясенең XXIV съезды сигезенче бишьеллык планнарының үтәлешенә йомгак ясады, XXIII съезддан соңгы вакыт эчендә булып узган мөһим хәлләргә һәм вакыйгаларга төпле бөя бирде, совет җәмгыятенең алга таба үсеш юлларын билгеләде. Илнең экономик куәте арту, совет кешеләренең материаль хәле тагын да яхшыру, мичеләрнең һәм колхозчыларның белем-культура дәрәҗәсе сизелерлек үсү безнең республикадагы экономик һәм социаль мәсьәләләрне хәл итү мөмкинлеген дә шактый җиңеләйтте. Узган бишьеллык вакыйгаларына борылып караганда, без. барыннан да элек, батыр нефтьчеләребезгә мактау сүзләре әйтергә тиешле. Нефтьнең халык хуҗалыгындагы әһәмияте әйтеп бетергесез. Шуңа да нефть промышленностен алга таба үстерү һәм камилләштерү юлындагы һәр яңа адым хуплап каршы алына, мөһим бер вакыйга итеп карала. Узган бишьеллыкта Татарстан нефтьчеләре андый адымнарны күп ясадылар. Республиканың нефть промыселлары яңа техника һәм технологияне, хезмәтне һәм производствоны оештыруның алдынгы ысулларын сынау буенча гигант лабораториягә әйләнде, аларда йөзләрчә фәннитехник мәсьәләләр эшкәртелде. Буоовойлар- да, нефть промыселларында, төзелеш мәйданнарында, лабораторияләрдә бүгенге тормыш көн тәртибенә куйган теләсә нинди катлаулы мәсьәләләрне иҗади хәл итәргә сәләтле белгечләр, эшчеләр һәм галимнәр үсте. Сигезенче бишьеллык дәвамында республика нефтьчеләре илгә 100 миллион тонна «кара алтын» бирү өчеч көрәшеп эшләделәр, һәм ул көн килде. 1970 елның 30 декабренда бер ел эчендә Татарстанның нефть ятмаларыннан 100 миллионынчы тонна сыек ягулык чыгарылды. Илнең нефть промышленносте тарихында бер елда бер районда моның кадәр нефть чыгарылганы юк иде әле. КПСС Үзәк Комитеты һәм СССР Министрлар Советы Татарстан хезмәт ияләренә җибәргән тәбрик хатларында бу зур казанышка югары бәя бирделәр «Татарстан нефтьчеләре,— диелә бу хатта,— табигый байлыкларны тизрәк үзләштерү өчен актив караш алып баралар күп кеиа катлаулы мәсьәләләрне иҗади рухта кыю чишеп, алар нефть чыгаруның югары темпларына ирештелар, илнең энергетика-ягулык базасын ныгытуга зур элеш керттедер». ♦ Узган ел Татарстан нефтьчеләренең тырышлыгы белән тарихка тагын бер истә- — лекле дата теркәлде, 1971 елның 14 маенда Татарстан җиреннән, нефть чыгарыла баш- 2 лаганнан бирле, миллиард тонна нефть алынды. Миллиард тонна нефть... Илнең иң = зур нефть районы Бакуга шул хәтле нефть чыгару ечен 100 еллап вакыт кирәк ь булган, Татарстан нефтьчеләре аны егерме биш ел вакыт эчендә бирделәр и Партиянең XXIV сьезды республикабыз нефтьчеләре алдына катлаулы яңа бу- < рыч куйды: без бишьеллык буена нефть чыгаруның хәзерге дәрәҗәсен киметмәскә J тиеш. Бу катлаулы, әмма үтәлерлек бурыч. Яңа бишьеллыкның беренче елында 101 миллион 143 мең тонна «кара алтын» алуга ирешү шул турыда сөйли * Узган бишьеллыкта безнең республика илнең химия һәм нефть химиясе про- ® мышленностеи үстерүгә зур өлеш кертте. Химия продукциясе җитештерү ике тап- w кырдан артыграк үсте. Хәзер без — халык хуҗалыгына бик тә кирәкле булган поли- а эфирлар, техник фотопленкалар, модификаторлар, аерым тер дарулар җитештерүче _ бердәнбер республика Химия лабораторияләре ечен югары температурага түзем пыяладан ясала торган приборларның, фотография желатинының бетен күләме, кино о һәм фотопленкаларның яртысы. Советлар Союзында җитештерелә торган полиэтиленның өчтән бере бездә эшләнә Тугызынчы бишьеллык химия һәм нефть химиясе — промышленностен кызу темплар белән үстерүне күздә тота, һәм бишьеллык планна- & рын уңышлы хәл итүдә безнең республикага зур бурычлар йөкләнә Ченки бездә яңа тезелә торган нефть химиясе комбинатларына кирәкле арзанлы чимал запаслары күп. 1971—75 еллар эчендә Татарстандагы химия продукциясенең күләме 2,6 мәртәбә артачак Үсеш нигездә яңа предприятиеләр тезү, эшли торганнарын киңәйтү һәм үзгәртеп кору хисабына тормышка ашырылырга тиеш. Татарстанда нефть химиясен алга таба үстерүдә хәлиткеч рольне сигезенче бишьеллыкта сафка баскан Түбән Кама нефть химиясе комбинаты уйнаячак. Химия фәне һәм химия техникасының иң алдынгы казанышлары, нефть химиясен үстерүдәге иң яңа техник алымнар, кыйммәтле дөньякүләм тәҗрибә, эре промышленность комплекслары тезүнең алдынгы тенденцияләре — бу комбинатның техник проектында шу ларның һәммәсе чагылыш тапты. Бу бишьеллыкта Түбән Камада автомашина шиннары җитештерә торган зур завод сафка басарга тиеш, башта ул «Жигули» маркалы җиңел автомобильләрне тәэмин итәчәк, ә 1974 елдан КамАЗда эшләнгән йек машиналарына хезмәт күрсәтүгә күчә. Республиканың иң карт шәһәрләренең берсе Менделеевен да. Түбән Кама һәм Чаллы кебек үк, гигант тезелеш мәйданына әйләнәчәк. Анда катлаулы минераль ашламалар җитештерә торган Яңа Менделеевен заводы тезелә башлый Ул үзе җитештергән ашламалар белән бер Татарстанны гына түгел, ә бетен Идел буе игенчеләрен тәэмин игәчәк. Химия, халык хуҗалыгының бетен өлкәләренә кеше тормышының барлык сфераларына үтеп кереп, промышленностьтагы иң алдынгы тармакларның берсенә әйләнде. Менә ни ечен партиябезнең XXIV сьезды химия промышленностен үстерүгә шундый зур игътибар бирде менә ни ечен яңа бишьеллыкта без бу өлкәдә икеләтә энергия белән эшләргә җыенабыз. Әле совет дәүләте яши башлаган беренче елларда ук В И Ленин «Яңа социалистик стройның җиңеп чыгуы ечен бер генә юл бар —ул илнең хуҗалыгың яңа техник базага күчерү юлы»,— дигән иде «Кемдә иң яхшы техника, оешканлык, дисциплина һәм иң шәп машиналар — шул естен чыгачак»,— диде ул. В. И. Ленин күрсәткән юлдан барып, кыска гына ве- иыт эчендә совет дәүләте промышленностьта, авыл хуҗалыгында, транспортта һәм халык хуҗалыгының башка тармакларында техник прогрессның нигеэе булган беренче класслы машина тезелешен булдырды Бу елкөдә безнең республикабыз зур уңышларга иреште Артык зур булмаган вакыт эчендә ул артта калган аграр районнан илебездәге машина тезелешенең эре үэегене әйләнде Бүген индустриаль Татарстан җитештергән самолетлар Һем да»- гательләр суыткыч машиналар һем җылылык үлчәү приборлары, манометрлар һәм регуляторлар сәгатьләр һәм кинокамералар бетен илгә билгеле. Узган бишьеллыкта бездә машина тезелеше һәм металл эшкәртүче тармаклар аеруча кызу темплар белән үсте. Бу өлкәләрдә җитештерү күләме 2,5 мәртәбәгә артты Шунысы игътибарга лаек, үсешнең дүрттән өч өлеше хезмәт җитештеручән- леген күтәрү хисабына туры килә Республика промышленностеның бер генә тармагында да мондый темпларның булганы юк әле. Мондый үсешкә без ничек ирештек соң? Бездә машина тезелешенең производство-техник базасы шактый киңәйде, фәнни-тикшеренү һәм проект-конструкторлык оешмалары үсте һәм ныгыды, барлык станоклар яңартылды. Шуларның һәммәсе яңа продукцияләр үзләштерүне тизләтергә, сыйфатны яхшыртырга һәм машина тезелеше предприятиеләрендә эшләнгән әйберләрнең хезмәт срогын озайтырга мөмкинлек бирде. Без горурланып әйтә алабыз, Татарстанның машина тезелеше предприятиеләрендә җитештерелгән дистәләрчә товарлар Дәүләтнең сыйфат билгесенә лаек булды. Моңа без меңнәрчә кешеләрнең продукциянең сыйфатын яхшырту, аның ныклыгын һәм хезмәт итү срогын арттыру эчен үз-үзләрен аямыйча көрәшүләре нәтиҗәсендә ирештек. Узган бишьеллыкның тагын бер характерлы үзенчәлеге шунда1 машина тезүчеләр технологияне камилләштерү өлкәсендәге алдынгы алымнарны бөтен фронт белән куллана башладылар. техник прогресс белән фәнни идарә итү һәм фэнни-технич прогнозпаштыру проблемаларын чишүгә темам якынлаштылар. фәнни прогресс елкәсендәге башка төрле яңалыкларны кыюрак куллана башладылар. Республикада промышленностьның яңа тармагы — автомобиль төзелеше туып килә. Чаллы җирендә партия ихтыяры белән илебез индустриясенең яңа гиганты — Кама автомобиль заводы барлыкка килә Ул мәсьәләгә аерым тукталырга кирәк. Партия һәм хөкүмәтебезнең Татарстанда гигант автомобиль заводы төзү турындагы карарын республиканың партия оешмалары һәм барлык хезмәт ияләре кайнар рәвештә хуплап каршыладылар Менә ике ел ярым инде автогигант комплексы объектларында төзүчеләрнең һәм монтажчыларның ныклы коллективын туплау, аларның хезмәт һәм тормыш шартларын яхшырту буенча зур эш алып барыла Илнең бөтен почмакларында берсеннән-берсе зуррак яңа төзелешләр бара шуңа күрә хәзер бездә төзелешләрнең колачы һәм күләме белән кемне дә булса шаккат- тыру шактый кыен эш. Шулай да борынгы елга ярларында үсеп килгән КамАЗ үзенең күләме, колачы һәм темплары белән хәтта бүгенге иң зур тезелешләрдә булган кешеләрне дә таң калдыра. Чагыштырып карау өчен кайбер саннар китерик 1970 елда төзүчеләр коллективы 72 миллион 300 мең сумлык төзү-монтаж эшләре башкардылар. 1971 елда бу сан 224 миллион 800 мең сумга җитте, ягьни өч тапкырдан артыграк үсте Әгәр 1970 елның январенда СССР Энергетика һәм электростанцияләр министрлыгының Чаллыда 9 меңләп тезүче һәм монтажчылар коллективы булса, 1972 елның январенда аларның саны 38 мең кешегә җитте Хәзер КамАЗ объектларын төзүдә барлыгы 60 меңләп кеше эшли. Чынлап уйласаң, биредә индустриянең өр-яңа бер үзәге төзелә, киләчәктә ул республикабыз промышленностен тагын да гармоник төстә һәм экономик яктан күбрәк файда китерерлек итеп үстерергә мөмкинлек бирәчәк. Производствоны бер үзәккә туплау һәм техник дәрәҗәсе ягыннан Кама автомобиль заводы илебездәге иң эре автомобиль төзелеше предприятиесе булачак. Ул өлына 150 мең данә авыр йөк машинасы. 250 мең данә дизель двигательләре эшләп чыгарачак Специальләшкән алты заводтан гыйбарәт бу грандиоз комплекс кою эш- «әре, кайнар пәм салкын штамповкалар, автомобильләр җыю эшләре башкарачак, рамалар һәм кабиналар дизель двигательләре, транспорт өчен кирәкле күп кенә башка җиһазлар җитештерәчәк. КамАЗны төзү фән һәм техниканың соңгы сүзе буенча алып барыла: илебез автомобиль төзелешендәге иң яңа алымнарыннан берсе — эре корпуслар төзү алымы башлап шушында кулланыла. 1 миллион 225 мең квадрат метр зурлыгындагы мәй данмы күз алдына китереп карагыз, law лап яткан заводның дүрт цехы гына да шуның кадәр майданны билмячәк. Мондый зур корпуслар салу җиһазларны үрче,- тыру, заманча технологик линияләр тезү транспорт, җылыту һәм вентиляция мәсьәләләрен һәм бүгенге промышленности предприятиеләрендәге башка күл кенә мәһим * мәсьәләләрне иң рациональ юл белән хәя итәргә мәмкинлек бирәчәк. Тагын шуны эстәргә кирәк, автомобиль комплексы составында иң яңа җиһазлар г белән коралланган лабораторияләр, инженерлык, электрон-хисаплау үзәкләре тезе- 3 ләчәк бу анда теләсә нинди катлаулылыктагы тәҗрибәләр фәнни тикшеренүләр алып _ барырга мемкин булачак дигән сүз. Тезүчеләрнең ике ел ярым вакыт эчендәге героик хезмете Кама ярларын тамы- маслык итеп үзгәртте Тезелеш индустриясе һәм производство базаларының күп кенә - объектларын тезү тегәлләнде. бетон юллар тимер юл магистральләре салынды дистәләрчә күл катлы яңа йортлар үсеп чыкты балалар учреждениеләре мәк- ф телләр, кибетләр файдалануга тапшырылды, яңа кинотеатрлар, эстрада мәйданнары и ачылды. ш КамАЗ — иң яңа, иң куәтле техника әстенлек иткән гади бер тезелеш мәйданы j гына түгеп, ул күп милләтле совет халкының характер кәче ныгый һәм чыныга торган < плацдарм да. Энтузиазм колачы һәм эшләүчеләрнең интернациональ составы ягыннан аны Днепрогэс яки Магнитка. Беломорканал яки Комсомольск Братск яки Усть-Илим э белән генә чагыштырырга мемкин. КамАЗны бетен ил тези. Данлы зур эшләре белән - тезүчеләрнең бүгенге буыным тарихка кертеп калдыру эчен бирегә Чувашстаи һәм Башкортстаннан. Украина һәм Белоруссиядән, Мәсиәү һем Ленинградтан, Теньяктан А һем Ерак Канчыгыштан меңнәрчә егетләр, кызлар килде Кама буйларында БЛКСМ Үзәк Комитетының 500 кешелек интернациональ бригадасы эшли Автогигант тезүдә республикабыз хезмәт ияләре аеруча актив катнаша 1970 елда КамАЗҮа республиканың тәрле районнарыннан меңнәрчә эшчеләр килде Узган ел Казан предприятиеләре генә дә тезелешкә мең кешелек комсомол отряды озаттылар. Татарстан колхоз-совхозларыннан 2000 кеше автозавод тезүчеләргә ярдәм ите. Бүгенге картадан КамАЗ заказларын үтәмәгән яки Чаллыга эшелоннар озатмаган кыскасы, теге яки бу формада әлеге тезелештә катнашмаган нинди дә булса шәһәр табу читен. Кама автомобиль заводын тезүчеләргә культура хезмәте күрсәтүгә дә зур игъ- зибар бирелә Тезелеш башланганнан бирле анда 500 дән артык концерт куелып, аләрны 100 меңнән артык тамашачы карады КамАЗ тезүчеләре янында Татар станның барлык күренекле сәнгать осталары булып кайтты Аида шулай ук Мәскеү һәм Ленинград артистлары, Бурятия һәм Грузия, Советлар Союзымдагы күп кене башка республикаларның, ә инә һәм шәһәрләрнең сәнгать коллективлары чыгыш ясады. Яңа бишьеллык планнарын вакытыннан алда югары сыйфатлы итеп үтәү эчен башланган социалистик ярыш кеннен-кеи киңрәк колач ала бара Ярыш барышында производство алдынгыларының янадан-яңа башлангычлары туып тора «Бишьеллыкны дүрт елда». «Ике кеше еч кеше эчен» «Смена заданиеңне үтәмичә эш урыныңнан китмә» — тезүчеләр коллективы хәзер әнә шундый лозунг һәм әйдә мәләр белән рухланып зшли. КамАЗ тезелә КамАЗ бишьеллыкның яңа геройларын тудыра Монтажчылар бригадиры, КПССның Татарстан елке комитеты члены Виктор Филимонов. ТАССРмың атказанган тезүчеләре Люиия Шемсетдиноеа һәм Галина Филяшина. ташчылар бригадиры Георг Геворгян һем балта осталары бригадиры Николай Ллееин КГССиың XXIV съезды делегаты механизатор Харис Гьнябаэое һем тырыш хезмәтләре белен иКамАЭ» маркалы беренче машинаның эшләнел бет, йеной якынайтучы башке биа күпләрнең исемнәре бетен республикага билгелә. 1972 ел—КамАЗ тезелешендәге хәлиткеч ел Тезүчеләр ремонт-имстрүменталь Заводны сафка кертергә күпчелек корпусларда мбнтаж эшпорен тегәллергә 140 мең квадрат метр торак мәйданы, сәүдә һем «оикүреш хезмете күрсәтү объект ларын файдалану а тапшырырга, шәһәр трамваеның беренче чиратым эшләтә башларга гнешләр КамАЗның беренче чиратын ходка җибәрү төзүчеләр коллективының 1972 елда ничек эшләвенә бәйләнгән. Кама автомобиль заводын сафка кертү белән илнең промышленность күләмендә Татарстан промышленносте тоткан урын нык күтәреләчәк һәм республикабыз Советлар Союзының индустриаль яктан иң көчле районнарының берсенә әйләнәчәк. Татарстан индустриясенең куәтле үсеше электр энергиясен җитештерүне бик нык арттыру бурычын көн тәртибенә куйды. Яңа бишьеллык бу яктан да истәлекле булды. Электр станцияләре һәм электр челтәрләре төзү, аларны яңа җиһазлар, автоматлаштыру һәм телемеханика чаралары белән тәэмин итү темплары фантастик адымнар белән үсте. Бишьеллык эчендә республика электр станцияләренең куәте тагын 1 миллион 80 мең киловаттка артты. Әгәр Татарстан төзелгәннән бирле узган 48 ел вакыт эчендә республикабыз электр станцияләрендә куәте 1 миллион 630 мең киловаттлык генераторлар хәрәкәткә китерелүен исәпкә алсак, бу бик зур сан. Электр энергиясен эшләп чыгаруның мондый үсеше асылда Эәй ГРЭСын, Түбән Кама ГЭСын, Казандагы өченче ТЭЦны сафка кертү белән тәэмин ителде. Хәзер Татарстанда 6 электр станциясе эшли, узган бишьеллыкта алар электр энергиясе белән Татарстанның үз ихтыяҗларын гына канәгатьләндереп калмадылар, җитештерелгән энергиянең дүрттән бер өлеше күрше республикаларга һәм өлкәләргә дә бирелде. Энергетиканы кызу темплар брләң vcyeov. яңа б^шьрлл^кта, да, дәвам, итәчәк. Бишьеллык ахырына электр станцияләренең куәте 1 миллион 380 мең киловаттка артырга тиеш. Узган бишьеллыкта авыл хуҗалыгының барлык тармакларында ирешкән югары казанышлар партиябезнең бу өлкәдә дә нәтиҗәле эшчәнлек күрсәтүен әйтеп тора. Республикада авыл хуҗалыгына капитал салулар елдан-ел үсә бара. Узган бишьеллыкта аларның гомуми күләме 841 миллион сумга җитте, бу аннан алдагы бишьеллык белән чагыштырганда ике тапкыр артыграк дигән сүз. Капитал салуларның шундый үсеше колхоз һәм совхозларның экономик хәлен бик нык яхшыртырга, авыл хуҗалыгы продуктлары җитештерүне һәм хәзерләүне шактый арттырырга мөмкинлек бирде. Биш ел эчендә республикада авыл хуҗалыгы продуктлары җитештерүнең еллык күләме 785 миллион сумга җитте, бу алдагы бишьеллыклардан 29 процентка артыграк. Бу вакыг эчендә бөртекле культураларның уңышы 4.9 центнерга артты, без хәзер һәр гектар җирдән уртача 14,3 центнер уңыш алабыз. Авыл хуҗалыгы культураларының башка төрләреннән уңыш алу да шактый күтәрелде. Шуңа нигезләнеп, без терлекчелекне үстерүдә хәлиткеч уңышларга ирештек, ит җитештерүнең еллык күләме 38 процентка, сөт — 40, йомырка — 56, йон җитештерү 8 процентка артты. Бу саннарга анализ ясаганда, бер мөһим хәл игътибарны җәлеп итә: авыл хуҗалыгы продукцияләре җитештерүнең тулаем күләме нигездә уңышны күтәрү, терлекчелекнең продуктлылыгын арттыру хисабына үсте. Шул ук вакытта, дәүләтнең зур ярдәме аркасында, авыл хуҗалыгын электр энергиясе белән тәэмин итү ике тапкыр диярлек артты. Республика хуҗалыкларыида тракторлар паркының гомуми куәте бер ярым мәртәбә көчәйде, комбайннар паркы тулысынча яңартылды, электр энергиясе куллану 1.7 мәртәбә үсте. Бишьеллык ахырына Татарстан колхозлары һәм совхозлары тулысынча электрлаштырылды. Колхозларда һәм совхозларда җирне эшкәртүне камилләштерү буенча байтак чаралар күрелде, туфракның уңдырышлылыгын күтәрү, орлыкчылыкның сыйфатын яхшырту, ашламаларны рациональ файдалану һәм бүгенге фәннең, алдынгы практиканың башка казанышларын үзләштерү буенча байтак эш башкарылды. Нәтиҗәләре күз алдында: Татарстанда бөртекле һәм кузаклы культураларның уңышы елдан-ел үсә бара. 1966—70 елларда елына уртача 3,4 миллион тонна икмәк үстерелеп киленде, бу — алдагы бишьеллыктагыдан 1 миллион тоннага артыграк. Терлекчелек өлкәсендәге уңышларыбыз продуктлылыкны күтәрү һәм терлекләрнең баш санын арттыру хисабына барды Терлек азыгы базасын ныгыту белән бергә, без нәсел эшен яхшырттык, терлекләрне асрау һәм ашату мәсьәләләрен камилләштердек. Авыл хуҗалыгы производствосының төп тармакларында ирешелгән казанышлар колхоз һәм совхозларның экономикасын, аларның материаль хәлен ныгытты, бишьеллыкның соңгы елында республика колхозлары 40 миллион сум күләмендә саф табыш алдылар. Бишьеллыкның нәтиҗәләренә йомгак ясап карау шуны күрсәтә, бездә авыл хуҗалыгы алдына куелган мәсьәләләрне уңышлы хәл итәрлек көчләр бар. Ә куелган мәсьәләләр шактый катлаулы һәм зур. Иген уңышын үстерү, элекке кебек үк, төп мәсьәлә булып кала Яңа бишьеллыкта Татарстан уэ алдына бөртеклеләрнең һәр гектарыннан 20—21 центнер уңыш алу һәм ашлыкның тулай җыемын 5 миллион тоннага җиткерү бурычы куйды. Беэ яңа бишьеллыкта терлекчелек продуктлары җитештерү һәм хәзерләүне 43 процентка арттырырга тиешбез. Авыл хуҗалыгы өлкәсендә яңа бишьеллык куйган зур бурычларны уңышлы хәл итү колхоз һәм совхозларның материаль-техник базасын ныгытуга, алариы көчле техника белән коралландыруга бәйле. Биш ел эчендә республиканың трактор паркы 20 процентка, комбайннар паркы 1.5 мәртәбә, автомобильләр паркы 1,6 мәртәбә артачак. Электр энергиясе куллану ике мәртәбә күбәя. Авылда тезелеш эшләренә зур игътибар биреләчәк, тезелешкә капитал салулар ике мәртәбә үсә. Республикада күп кенә уникаль терлекчелек биналары һәм хуҗалык объектлары салыначак Алар арасында һәркайсы 30 гектарлык Казан һәм Чаллы теплица комбинатлары, тулысынча механикалаштырылганиан соң 250 шәр мең тавык асраячак Түбән Кама һәм Чаллы кошчылык комбинатлары, күп кенә башка объектлар бар. Күрәсез, тугызынчы бишьеллыкта да авыл хуҗалыгы халык хуҗалыгының бөтен үсеш темпына, совет халкының материаль һем культура дәрәҗәсен тагын да күтәрүгә зур йогынты ясаячак, бишьеллык план көн тәртибенә куйган куп кенә бурычларның ничек хәл ителүе авыл хуҗалыгының уңышлы үсүенә бәйләнгән. Кешеләрнең махсус белемнәре, профессиональ хәзерлеге, гомуми культурасы шактый дәрәҗәдә аларның материаль һем рухи ихтыяҗларын ничек канәгатьләндерүгә бәйләнгән. Шуңа күрә тугызынчы бишьеллыкта партия бу өлкәгә зур игътибар бирәчәк. «Бишьеллыкның теп бурычы,— диде Л. И Брежнев КПСС Үзәк Комитетының отчет докладында,— социалистик җитештерүне кызу темплар белән үстерү, аның нәтиҗә- лелөген күтәрү, фәи-техника прогрессы һәм хезмәт җитештерүчәнлегеи үстерү нигезендә халыкның материаль тормыш һем культура дәрәҗәсен шактый күтәрүне тәэмин итүдән гыйбарәт». Узган бишьеллыкта безнең республикада эшчеләрнең айлык хезмәт хакы уртача 26 процентка, » колхозларда кешенең бер көнлек хезмәтенә түләү 46 процентка •ртты. Магазиннар, җәмәгать туклануы предприятиеләре челтәре шактый киңәйде, халыкка көнкүреш хезмәте күрсәтү көчәйтелде Республикада күп кенә рестораннар, кафелар, гостиницалар, мастерскойлар, көнкүреш хезмәте күрсәтү комбинатлары тезелде. Шәһәрдә һәм авылда торак тезелешенең гигант программасы тормышка ашырыла. Илдәге капитал салуларның өчтән бере торак йортлар төзүгә, шәһәрләрне поселокларны, авылларны төзекләндерүгә тотыла. Узган бишьеллыкта Татарстанда капитал салымнар хисабына гына да еч миллион ярымнан артык торак мәйданы тезелде Җәмәгать куллану фондларыннан материаль һәм культура байлыклары бүлү торган саен зурая бара, түләүсез уку. медицииз ярдәме күрсәтү, санаторийларга һәм ял йортларына бушлай яки льготалы путевкалар бирү, социаль тәэминатның башка төрләре җәмәгать куллану фондлары хисабына тормышка ашырыла. Узган бишьеллыкта бу чыганак буенча түләүләр 33 процент тәшкил итте. Бу әлеге статья буенча хекүмәт һәр кешегә елына 190 сум акча тоткан дигаи сүз. Узган бишьеллык дәвамында республиканың санаторийларында ял йортларында дәүләт һәм профсоюзлар карамагындагы пансионатларда һәм профилакторийларда 640 меңнән артык хезмәт иясе ял итте һем дәваланды, Коммунистлар партиясе алга таба да һәр совет кешесе материаль яктан Һем культура ягыннан әйбәтрәк яшәсен дип кайгыртачак. Нәкъ менә шул максатны тормышка ашыру өчен ул яңадан-яңа мөмкинлекләр эзли, халык хуҗалыгында хезмәт җитештерүчәнлеген күтәрү юлларын эзли, иҗтимагый җитештерүнең эффектлылыгын арттырырга хезмәт итәрлек яңа алымнар эзли. Коммунизм тезү кебек мөһим эштә халык хуҗалыгындагы белгечләрнең рол» зур. Хәзер республикада югары һәм махсус урта белемле 170 мең белгеч эшли. Промышленность предприятиеләре, төзелеш оешмалары, колхоз һәм совхоз җитәкчеләренең иң зур күпчелеге үз профильләре буенча тиешле дәрәҗәдә белем алган кешеләр Шунысы мөһим, соңгы ун ел эчендә Татарстанда югары һәм урта белемле кешеләр саны ике тапкырга артты, башлангыч белемле кешеләр исә 3 мәртәбәгә кимеде. Яңа бишьеллык башланганга ел ярым вакыт узды Узган чор турында нәрсә сөйләргә мөмкин? Бишьеллык торган саен кызурак темплар ала бара. 1971 елда илебез яхшы старт алды. КПССның XXIV съезды эшләгән грандиоз программа буенча җәмгыятьнең социаль-экономик үсешен тормышка ашыру өчен ныклы база булдырылды. Социалистик пооизводство устендә дәвам итә, аның нәтиҗәлелеге күтәрелде, фәнии- УёХник прогресс кызуланды Халыкның тормышын яхшырту буенча билгеләнгән чаралар тулысынча үтәлде. Бишьеллыкның беренче ел планын уңышлы үтәү өчен социалистик ярыш җәелдереп. Татарстан хезмәт ияләре яңа хезмәт уңышлары яуладылар. Промышленность продукциясенең иң мөһим төрләре буенча җитештерү һәм реализацияләүнең 1971 елгы планы срогыннан алда—27 декабрьга үтәлде Авыл хуҗалыгының материаль-техник базасын ныгыту дәвам итә. Капитал төзелеш өлкәсендә яңа адымнар ясалды: 70 тән артык промышленность объекты сафка кертелде. 1970 ел белән чагыштырганда торак төзелешенә капитал салулар 58 процентка артты. Узган ел республика хезмәт ияләренең материаль һәм культура дәрәҗәсен күтәру буенча күп кенә чаралар күрелде. Эшчеләрнең айлык эш хакы уртача 3,5 процентка үсте, халыкка көнкүреш хезмәте күрсәтү артты, халык мәгарифе өлкәсендә, фән һәм культура үсешендә яңа уңышларга ирешелде. 1972 елның һәр көне совет кешеләренең мактаулы хезмәтләре турында яңа хәбәрләр китереп тора. Безнең республиканың данлы эшчеләр сыйныфы, колхозчы крестьяннары һәм интеллигенция вәкилләре ышанычлы адымнар белән партия күрсәткән юлдан коммунизм төзүнең яңа үрләренә атлыйлар. Бишьеллыкның икенче елына аяк басканда Татарстанның промышленность, тезелеш. транспорт коллективлары, фән, культура учреждениеләре, колхозлары һәм совхозлары 1972 ел заданиеләрен һәм 9 бишьеллыкны вакытыннан элек үтәү буенча яңа йөкләмәләр алдылар. Болар һәммәсе республикабыз хезмәт ияләренең сигезенче бишьеллык чорында һәм яңа бишьеллыкның беренче елында ирешелгән казанышларны тагын да үстерергә һәм ныгытырга әзер торулары турында сөйли Бишьеллык планны 1975 елның 5 декабрена үтәргә, 1972 елда планнан тыш 80 миллион сумлык продукция җитештерергә. Безнең яңа йөкләмәләребез әнә шундый. Барлык коллективларда социалистик йөкләмәләрнең зур күтәренкелек белен кабул ителүе, республика хезмәт ияләренең аларны тормышка ашыру эшенә зур витузиазм белән тотынулары партия планнары, XXIV съезд карарлары уңышлы төстә үтәлер, дигән ышаныч уяталар. Безнең горурланырлык эшләребез күп Әмма коммунистларга, совет кешеләренә елга карап яшәү, өзлексез эзләнү хас Менә шуңа күрә дә республика хезмөтченнә- ре төп игътибарларын хәл ителмәгән мәсьәләләргә, эшләнергә тиешле эшләргә юнәлтергә тиешләр. Ирешелгәннәр белән тынычланып калу, бер урында таптану безнең өчен ят нәрсә. Партиябез коммунистик төзелешнең барлык этапларында совет кешеләренең дөньяга карашын формалаштыруда, аларның рухи культурасын, әхлак йөзләрен тәрбияләүдә мөһим фактларның берсе булган әдәбият һәм сәнгатькә һәрвакыт зур игътибар биреп килде. Безнең җәмгыять коммунизм төзү юлыннан алга таба барган саен, әдәбият һәм сәнгатьнең роле үсә бара Партиянең XXIV съездында ясаган докладында Л. И. Бреж- weir "Әдәбиятның һем сәнгатьнең нәтиҗәле үсеш» барлык союздаш республикапертәрбияләүдә Татарстанның әдәбият һем сәнгать әһеллере зур эш башкардылар. Язучылар, рәссамнар, композиторлар, театр һем кино хезмәткәрләре күп йен» «ңа әсәрләр иҗат иттеләр. Алариың күпчелеге, югары сәнгатьчә һәм талантлы итеп, реализм һәм югары партиялелек позицияләрендә торып, заманның хезмәт сулышын, безнең халыкның революцион үткәнен чагылдыралар, ул әсәрләр кешеләрдә илгә кертте Алар тагын бер мәртәбә социалистик реализм, халыкчанлык һәм партиялелек ф принципларына таянып иҗат итүче сәнгать кечләребеэиең халыкка турылыклы булу- д ларын расладылар. ® а Бу чорда Татарстан язучылары В. И. Ленинның якты истәлегенә героик сугыш а елларына, совет кешеләренең бүгенге тормышына багышланган күп кенә повестьлар. < романнар иҗаг иттеләр Сибгат Хәкимнең шигъри җыентыклары зур яңгыраш алды. В. И. Ленинга багышланган шигырь-поэмалары ечен аңа М. Горький исемендәге £ Татар язучыларының яңа әсәрләре турында сейләгәнде. тагын шуны истән чыгармаска кирәк: ул әсәрләрнең күбесе башлап «Казан утлары- журналы битләрендә донья күрде. Республиканың язучылары һем шагыйрьләре ечен үзенә бер мәктәп булып саналган бу журнал менә ярты гасыр инде татар совет әдәбиятының үсешеме зур плеш кертеп киле. Татар совет әдәбиятының тагын бер әһәмиятле үзенчәлеге шунда уя СССРда'ы башка халыкларның әдәбият ларыннан аерылган хәлдә үсми. Бишьеллык дәвамында Татарстан китап нәшрияты, «Дуслык букеты» сериясендә тугандай! халыкларның иң яхшы шагыйрьләре белән таныштырып барды. Үз чиратында татар язучыларының әсәрләре Мәскәунең үзәк нәшрият ларында китап булып чыга, союздаш һем автономияле республика ларның журнал һәм альманахларында басыла. Узган бишьеллыкта татар совет музыка сәнгате дә елгерү һәм яңару чоры кичерде. Ул үзеноң тематикасын шактый киңәйтте, жанр һем стиль алымнарын баетты. Хәзер бездә музыка сәнгатенпң бетен форма һем жанрлары үстерелә Халыкның музыкаль культурасы югары булуны раслый торган симфоник музыканың үсеше — шуның бер мисалы. Узган бишьеллык күп кенә эре симфоник әсәрләр туу белен характерлы. Алар арасында Н Жиһановның Дәүләт премиясен» лаек булган Икенче симфониясе, А, Монасыйпоя белән Ф Әхмәтсяның симфоник поэмалары. М Яруллмниың Р Хармсов су хлороно язылган «Кеше» ораториясе бәр f Яхин. Р. Еимаеое Ж Фоихн А К»ю- чароа. 3. Хәбибуллин дистәләрчә яңа җырлвр иҗат иттел»р. Бу елларда сынлы сәнгать югары үсешне иреште Татарстан рәссамнары «Зур Идел» исемле зона күргәзмәләрендә, ботенроссия Һем бетенсоюз күлемендәге вернисажларда, «Сатира тынычлык ечен кереште» исемле халыкара күргәзмәдә. 16 автономияле республиканың Москву шәһәрендә уздырылган күргехмосендо уңышлы чыгыш җадылар. X Яиуповның «Пролог» картинасы. Н Кузнецовның нид>стрнеяъ пв 4 хатлары, Б Урманчо һем В Меликовның скульптор портретлары Н. Языйм де, СССР халыкларының уннарча телләрендә «үп >ерле гүзәл милли формалврдч бару факты зур канәгатьләнү тудыра»,— диде. Узган бишьеллыкта республика хезмәт ияләрен коммунизм иделләре рухында мәхәббәт, халыкка һәм коммунистлар партиясенә тугрылык кебек иң матур сыйфатлао тәрбиялиләр Әдәбият, сәнгать осталарының иң яхшы әсәрләре хаклы оәвештә бетен- q союз аренасына чыкты, күл милләтле совет культурасын үстерүгә лаеклы элеш премия бирелде. И Юзеев һәм Р Фәйзуллин иҗатлары М Ж*лип премиясенә лаек а. булды. И. Гази. Г. Бәшироя. X. Туфан. Н. Арсланов Ф Хесни. Г. Әпсәләмов, 3. Нури. А. Расих һәм башкаларның яңа әсәрләре басылып чыкты. р Ситезеич» бишьеллык хезмет темасына багышланган аңа китаплар бирде *лар арасында Г. Ахуновның Татарстан нефтьчеләре турындагы «Хуҗалар» романы. Э. Кесыймовның химиклар тормышын сурәтләгән «Томан аша» романы. Ә. Баяновның КамАЗ тезүчеләр тормышыннан алып язылган «Ут һәм Су» романы, М. Хәбибуллин белән Ф Хес.нинон, бүгенге авыл кешеләренә багышланган «Икмәк кадере» һәм ■Мәйдан» исемле повестьлары. Г. Паушкинның автозавод тезүчеләр турындагы очерклары һәм башка әсәрләр бар Карамышевның график эшләре, Л Фәттәховның кызыклы полотнолары бу чордагы зур иҗат казанышы булып тора. Бишьеллык дәвамында республиканың театрлары һәм башка сәнгать коллективлары нәтиҗәле эш күрсәттеләр. Театрларның репертуары төрлеләнде, сәхнәгә күп кенә яңа әсәрләр куелды, кызыклы образлар иҗат ителде. Драматургия елкәсендә Т. Миңнуллин, Ш. Хөсәенов. А. Гыйләҗев, Ю. Әминов һәм башкаларның аеруча актив эшләүләрен билгеләп үтәсе килә. Татарстан театрларының репертуары В. И. Ленинга багышланган яңа әсәрләр белән тулыланды. Татар дәүләт академия театрында Н. Погодинның «Каһарманнар» («Өченче патетик»), В Качалов исемендәге Эур драма театрында А. Штейнның «Көчле яңгырлар арасында» исемле драмалары куелды. М. Җәлил исемендәге татар дәүләт опера һәм балет театры Ф. Яруллинның «Шүрәле» балетының һәм Җ. Фәйзинең «Башмагым» музыкаль комедиясенең яңа постановкаларын күрсәтте. Ә. Бакировның «Су анасы» балетын, Н. Җиһановның «Ике легенда» балетын да тамашачылар җылы каршылады. Татарстан АССРның Дәүләт симфоник оркестры күптән түгел генә оешты. Хәзер аны киң илебезнең бөтен почмакларында беләләр. Милли эстрада концертлары һәр- кайда зур уңыш белән уза. Мәскәү һәм Татарстан иҗат эшчеләренең уртак тырышлыгы белән Татарстанның 50 еллыгын бәйрәм иткән көннәрдә милли цирк эшли башлады. хәзер труппа Советлар Союзы шәһәрләре буйлап гастрольдә йөри. Бишьеллыклар чорында Казан кинохроника студиясе кызыклы гына фильмнар эшләде. Анда эшләнгән документаль фильмнар төрле конкурс һәм күргәзмәләрдә дипломнар бепән бүләкләнде, ә «Ленин Казанда» исемле фильм чит илләрдә уздырыла торган Ленин фестивальләрендә күрсәтелә. Сигезенче бишьеллык әдәбият-сән- гать әһелләренең иҗтимагый активлыклары арту белән дә характерлы Язучылар, рәссамнар, композиторлар, артистлар тамашачылар белән очрашып тордылар, конференцияләрдә катнаштылар, авыл һәм шәһәр хезмәт ияләре алдында иҗат отчетлары белән чыктылар. Бездә хәзер язучылар, сәнгать осталары чыгыш ясамаган район юк. Узган ел ахырында Татарстан сәнгать осталарының һәм язучыларның зур бер төркеме КамАЗда булып кайтты. Соңгы елларда безнең республиканың культура бәйләнешләре шактый киңәйде. Музыкаль фестивальләр, күп кенә республикаларның культура кәннәре һәм культура атналыклары, күп шәһәрләрнең театр һәм музыкаль коллективлары бездә нинди уңыш белән узганын һәркем хәтерлидер. Үз чиратында безнең республиканың язучылары, рәссамнары, композиторлары һәм артистлары үзләренең иҗади казанышларын илнең төрле районнарында, шул исәптән башкалабыз Мәскәүдә күрсәттеләр. Бу әйбәт традиция һәм аны дәвам иттерергә кирәк. Бу еллар эчендә иҗат союзлары, аерым авторлар һәм коллективлар көче белән Иҗат ителгән әсәрләр безнең культура өлкәсендә бишьеллыктан-бишьеллыкка ничек үсүебез, ничек күтәрелүебезне ышандырырлык итеп сөйли. Ләкин болары узылган этап. Алда яңа бурычлар тора. Бүгенге көндә сәнгать осталарының төп бурычы коммунизм төзүче яңа кеше формалаштыруда актив катнашудан гыйбарәт. Совет сәнгате җәмгыять үсешендәге төп тенденцияләрне һәрвакыт сизгер тоя барды, партия һәм халык тормышындагы мөһим вакыйгаларның асыл мәгънәсен сәнгатьчә тирән, ышандырырлык итеп күрсәтә барды. Аның көче дә шунда, һәм бүген дә безнең язучылар, рәссамнар, композиторлар, театр һәм кино хезмәткәрләре алдында, КПССның XXIV съезды сәнгать кешеләре каршына куйган мәсьәләләрне хәл итү, сәнгать чаралары ярдәмендә коммунистик төзелешнең хәзерге этабына хас үзенчәлекләрне чагылдыру, бүгенге көн геройларын күрсәтү бурычы тора. Халык иҗат интеллигенциясеннән безнең дәвернең зурлыгын күрсәтә республика кешеләренең тормышындагы төрле сфераларны тирәнтен һәм һәрьяклап иңләрлек яңа, тормышчан әсәрләр көтә. Бу мәсьәләгә аеруча нык басым ясарга кирәк, безнең язучылар һәм сәнгать осталары нефтьчеләр һәм химиклар, төзүчеләр һәм авыл хезмәтчәннәре алдында бурычлы әле. Бүген исә. моңарчы беркайчан булмаганча, әдәбиятчыларның һәм сәнгать осталарының, иҗат союзларының хезмәт темасына, эшче сыйныфының тормышына һәм көрәшенә, бүгенге авылның көндәлек хезмәтенә, колхозчыларның тормыш укладында барган бөтен үзгәрешләргә, совет интеллигенциясенең эшченлегенә аерата игътибарлы булулары сорала Яңа бишьеллык безгә союз күләмендә яңгырарлык яңа әсәоләр бирергә тиеш Бары шундый әсәрләр генә милли планда да җуелмас кыйммәткә ия булачак, чөнки союз күләмендә яңгыраш алгаи һәр сәнгать әсәре һәрвакыт милли була, хәлбуки, һәр милли әсәр союз күләмендә яңгырый алмаска мемкин. Совет җәмгыятенең рухи тормышында, яңа кеше тәрбияләүдә әдәбиятның һәм tr сәнгатьнең ролен күтәрү турындагы мәсьәләне әдәбият-сәигать тәнкыйте алдында = торган бурычлардан аерып карарга ярамый. Тәнкыйтьнең дәрәҗәсен күтәрү — сәнгать- £ нең уңышлы үсүен тәэмин итә торган тел шарт. Иҗат процессының аерылмас, органик с бер элеше буларак, ул әлеге процессның нәтиҗәләрен, халыкның эстетик зәвыкларын < формалаштыруга актив йогынты ясарга тиеш. Шуңа күрә партиянең XXIV съездында Ё һәм КПСС Үзәк Комитетының «Әдәбият-сәигать тәнкыйте турындаыы карарында бу өлкәдәге аеруча җитди җитсшсеэлекләр һәм кимчелекләр генә күрсәтелеп калмады, ф аның мөһим бурычлары да формалаштырылды, тәнкыйтьне үстерергә, аның марксн- а стик-ленинчыл нигезен ныгытырга тиешле конкрет чаралар да билгеләнде ы Безнең иҗат союзларының һәм сәнгать оешмаларының мөмкинлеге зур Яңа “ бишьеллыкта без әдәбиятчылардан һәм сәнгать осталарыннан иҗат өлкәсендә, хезмәт < ияләренә эстетик һәм әдәби 'әрбия бирү мәсьәләсендә күбрәк нәрсә көтәргә *" хаклы. *■* Соңгы еллар республикабыз ечен фәннең тагын да үсүе җәһәтеннән караганда да а. истәлекле булды. Татарстанның зур фәнни потенциалы галимнәребезгә математика, х механика һәм астрономия, физика һәм химия, биология һәм геология, химия технологиясе һәм машина тезелеше, автоматика, экономиканың иң мөһим өлкәләрендә гыйльми тикшеренүләр алып барырга мемкинлек бирә Республиканың 11 вузында һәм 55 фәнни-тикшеренү институтында 12 мең фәнни хезмәткәр эшли. Алар арасында бер академик. СССР Фәннәр академиясенең берничә член-корреспонденты. ике меңнән артык фән докторы һәм кандидаты бар Фәнни-техник революциянең бүгенге этабы ечен фән белән производствоның якыная баруы хас Зур фәнни проблемаларны чишү производствоның яңа процессларын барлыкка китерде, традицион процессларны камилләштерергә ярдәм итте, промышленностьның бөтенләй яңа тармакларын тудырды. ТатНИИ галимнәренең тикшеренүләре, мәсәлән, бетен ил күләмендә иң арзанлы нефть чыгарырга һәм миллиардларча сум дәүләт акчасын янга калдырырга мөмкинлек бирде Казанда фосфор-органик кушылмалар химиясе туу фармакологиянең интенсив үсүенә китерде. Биологик эзләнүләрнең нәтиҗәләре авыл хуҗалыгы производствосының. азык промышленностеның үсеш дәрәҗәсен күгәрергә, сәламәтлек саклау мәсьәләләрен фәнни нигездә хәл итәргә булышты. Коммунизм тезелешенең практик мәсьәләләрен чишүдә фәннең ролен күтерү югары уку йортларының эшчәнлегенә дә йогынты ясады, аларны саф белем бирү йортларыннан көчле фәннитикшеренү үзәкләренә әйләндерде Узган биш елда Казан вузларында башкарылган фәнни эшләрнең гомуми күләме 120 миллион сумга җитте, ә фәнни эшләрнең өчтән бер өлеше турыдан-туры промышленность предприятиеләренең махсус заказлары буенча алып барылды. Бишьеллыкта халык хуҗалыгы өчен югары квалификацияле белгечләр хәзерләү шактый үсте. Хәзер республикабыз югары уку йортларында 210 белгечлек буенча кадрлар хәзерләнә Соңгы елларда Казан, Ленинград, Мәскөү вузларының байтак филиаллары эшли башлады, вуз һәм техникумнарның материаль базасы ныгыды, студентларның социаль контингенты һәм составы яхшырды Бу беэге кадрлар хәзерләү буенча бишьеллык планны уңышлы хел итергә мөмкинлек бирде Узган бишьеллыкта халык хуҗалыгының терле тармаклары ечен институтлар һәм техникумнар 85 мең белгеч хәзерләде, бу узган җидееллык белән чагыштырганда 12 мең кешегә артык дигән сүз. Тугызынчы бишьеллыкта югары белем бирү тагын да үсәчәк Безнең республиканың нефть һәм химия промышленностен үстерүдәге уңышлары, машина төзелешен тагын да күтәрү, промышленность һем авыл хуҗалыгының төрле тармакларын комплекслы механикалаштыру һәм автоматлаштыру тугызынчы бишьеллыкта безнең галимнәр алдына җитди хел итүне сорый торган күп кенә мәсьәләләр китереп куя. Без фәнебезнең килечегенә ышанабыз, чөнки республикадагы фәнни тикшеренүләрнең дәрәҗәсе галимнәрнең хәзерлеге, вузларның һәм фөнми-тикше- ренү институтларының материаль базасы бүгенге кемдә шундый хәлдә ки. без бүгенге фәннең һәм техниканың теләсә нинди зур мәсьәләләрен чишәргә сәләтле. Халык мәгарифе мәсьәләләре турында берничә сүз. Мәктәпләрнең структурасында, укыту эшенең эчтәлегендә һәм оештырылуында күп кенә сыйфат үзгәрешләре булды Республика өч мөһим мәсьәләне хәл итте: гомуми белем бирүне киңәйтү, иҗтимагый үсешнең һәм фәнни-техник белемнәрнең бүгенге дәрәҗәсенә нисбәтән укытуның эчтәлеген үзгәртү, башлангыч белем бирү эшенең эчтәлеген һәм структурасын үзгәртеп кору. Бүген без шикләнми әйтә алабыз: мәктәпләрнең укытучылар коллективы, халык мәгарифе органнары КПССның XXIV съездында мэ'ариф эше буенча булган Директиваларын уңышлы үтәделәр. Татарстанда мәктәпләрнең яңа программа һәм дәреслекләргә күчүе әйбәт бара. Мәктәпләр челтәре өзлексез камил- ләштерелә. Бишьеллык чорында Татарстанда 125 мең укучыга яңа мәктәпләр салынды, 1,5 миллион сумлык иң яңа җиһазлар белән тәэмин ителгән йөзләрчә кабинетлар һәм лабораторияләр төзелде, югары белемле укытучылар саны тагын 5 меңгә артты. Бу факторлар укучыларның өлгерешен шактый яхшыртырга, сигезьеллык гомуми белем турындагы законны уңышлы рәвештә тормышка ашырырга урта мәктәпләр челтәрен киңәйтергә мөмкинлек бирде Хәзер сигезьеллык мәктәп тәмамлаучыларның 80 проценты урта мәктәпләрдә һәм техникумнарда укый Боларның һәммәсе безгә партиянең XXIV съезды көн тәртибенә куйган мөһим бурычны — алдагы бишьеллыкта яшьләрнең гомуми уота белем алуга күчүен тәмамларга мөмкинлек бирәчәк. Сигезенче бишьеллыкта һәм яңа бишьеллыкның ел ярым вакыты эчендә республика узган юлга тагын бер тапкыр әйләнеп карагач ышанып әйтә апабыз безнең эшчеләр, колхозчылар, иҗат интеллигенциясе көче белән эшләнгән эшләрнең һәммәсе, нефтьчеләребезнең, химикларның, машина төзүчеләрнең, төзелеш эшчеләренең, әдәбият һәм сәнгать әһелләренең данлы эшләре СССРның 50 еллыгына әйбәт бүләк булачак.