ДИССЕРТАЦИЯ

Колхоз авылы проблемаюры вргиянең Тәтеш райкомы беренче секретаре Федор Андреевич Хохлов диссертация яклады. Диссертациянең эчтәлеген сейләп тормыйм. Бу елкәдә эшләмәгән кешегә аның әллә ни кызыгы булмастыр, э крестьян зше белән кызыксынучылар диссертациянең исемен әйтү белән үк эшнең нидә икәнен аңлап алырлар Хезмәтнең исеме болай: «Хуҗалыкның үз эчендә специальләшүе, авыл хуҗалыгы производствосын бер җиргә туплау һәм аның экономик файдасы*. Исеменнән күренгәнчә, диссертация беркадәр авыррак телле, әмма фикерләре бик телле, аңлаешлы, темасы дз тациянең ничек тууы, авторның саннар-фактлар естендә уйланганда, гомуми нәтиҗә ясаганда нинди максат күздә тотуы бик мәһим. Тагы шул ягы да бар: Федор Андреевич башкалар тәҗрибәсеннән чыгып эш итмәгән (яшеренбатырын түгел — бездә әле диссертацияне читтән торып, тыныч китапханә залларында гына язу очраклары да еш була), ә үз практикасыннан чыгып язган, үзенең хуҗалык алып бару, кешеләр белән эш итү принципларын аналиэлвган, уңышлары хакында сәйләгәндә ялгышларын да яшермичә түптуры ачып салган. Иң элек диссертациянең тәп положениесенә тукталып китик. Производствоны специальләштерү һәм бер җиргә туплауны ничек игеп тизрәк, яхшырак тормышка ашыру, ничек итеп файда бирүен арттыру—«райондагы капитал тезелешне вакытлыча туктатып торып булса да. акча һәм материаль ресурсларны бер җиргә туплау* дип формалаштырылган ул. Игътибар итегез —«бар җиргә туплау* диелгән. Бу — заман рухына ияреп кенә әйтелгән сүз түгел, производствоны моңарчы булмаганча эрегәндер/. ягъни бер тобәккә туплауның нигезендә искиткеч зур потенциал кәч ята. Диссертациянең аргументы — Хохловның яшәү һәм эшләү принцибы, күп еллык практика нәтиҗәсе ул. Аның белән килешмәскә, бәхәсләшергә мемкин. «Тезелешне нигә туктатыл горыргаГ Алайса, аны бетенләй тези башламау яхшырак ич1« — дип. гаеп ташларга да мемкин. Өмме мондый сәер хәлнең кызыклы ягы шул. диссертациянең авторы, эшв һәм авторитеты белән районда иң зур кеше.— хәзерге экономика законнарына тамчы дз каршы килми торган дәрес фикердә торса да. кендәлек эштә, тормышта шуны биш куллап якласа да. практикада ул теләгәнчә килеп чыкмый. Бу —минем фикерем генә түгел. Хохлов үзе шулай уйлый. Без ачың белән күптәнге танышлар Берберебезне Элм эт тән үк беләбез. Шулвй бәр очрашуда мин аннан туп-туры сорадым- ■ Диссертациядә яклатам прин актуаль Хикмәт, әлбәттә, исемендә түгел, җисемендә. Барыннан да бигрәк бу диссер цибыгызны көндәлек ЭШ-э гормышкз ашыра алдыгызмы соң?> — дидем. Ул берм уйланып торды да көрсенеп «Юк шул әле. Алай була калса, мин докторви диссертациясе дә язар идем»,— диде. Теория белән практиканың туры кил/иәү сәбәбен билгеле бер дәрәҗәдә Хохлов- ның холкы сабырсызлануы, эшне тизрәк булдырырга ашкынуы белән дә аңлатыр.*! мөмкин. Ашыгу кайвакыт файдага булмый. Сабырсызлыгы аркасында Хохловка вакыт- вакыт кыенга да туры килә. Әйтик, Тәтештә сортлы орлык булдыруны бик ашыктыралар. Ләкин сортлы орлыкны сынауның ныклы үз тәртибе бар. селекционерлар һәр яңа сортны иң элек аерым тәҗрибә участокларына җибәрәләр анда аны үстереп сынап карыйлар, шуннан соң сортлы яңа орлык тәҗрибә кырларына күчә, тик шуннан соң гына колхоз-совхозларга таратыла. Очеркта моны ике юлда да әйтеп була, ә тормышта бу эшкә ун еллап вакыт китә. Күпме гомер әрәм була бит! Газета-журнал ларда, әитик, син чәчә торганнан яхшырак яңа сортлар турымда язалар, ә син хәзергә берни эшли алмыйсың, яңа сортның сыналу узганын көтеп утырасың. Игенчегә, әлбәттә, инде искереп барган орлык белән эш итүе файдалы түгел, чөнки ун ел эчендә селекционер галимнәр уңышны тагы да күбрәк бирә торган яңадан-яңа сортлар китереп чыгаралар Хохлов чират җиткәнне кетми, кайдадыр яңа сорт ашлык чыгарганнарын ч кешв- ләрдән ишетеп, я газета-журналлардан укып белә дә. иренмичә барып, алып та кайта Мәсәлән, Ульяновск өлкәсендә «рамонский» дигән яңа сорглы борчак чыгаруларын ишеткәч, шундук барып альт та кайталар. Хәзер районның барлык колхозы яртылаш шул борчакны чәчә, аны чәчү файдалы: «рамонский борчагы башка сортларга караганда өч кен алданрак өлгерә Ә борчакны өч көн иртәрәк җыеп алу— зур файда ул, чөнки әч көн эчендә бөтенләй борчаксыз калуың да мөмкин. Эссе көннәрдә кипкән борчак кузаклары чырт-чырт ярыла башласа, басу өсте кар яуган төсле ап-ак була. «Рамонскийи сорты исә бу бәладән коткара, аны чабып, суккм арада башка борчаклар нәкъ өлгереп кенә җитә... Белгород өлкәсеннән «валтицкий» дигән арпа кайтартканнар, гектарыннан 40 ар центнер уңыш бирә Куйбышев өлкәсеннән көзге бодай алдырганнар... Хәзер районда селекционерлар гына белә торган уннарча яңа сорт ашлык бар. Алар колхоз-совхоз басуларына иң гиз дигәндә дә биш елдан соң гына таралачак өле Тәтеш игенчеләрен, партизанчылык белән шөгыльләнәсез, ашыгасыз, басулармы сыналып җитмәгән сортлар белән чүплисез, дип гаеплиләр, ә Хохлоеның бу мәсьәләгә үз карашы бар. Карашы шактый тепле аның. Райкомның беренче секретаре итеп Хохлов сайланганга кадәрге җиде ел эчандә район кырларында уңыш 2 центнерга гына арткан булган, ә соңгы биш елда 6 центнерга артты. (Республика буенча узгач биш еллыкта уңышның артуы 4.7 центнер.) Федор Андреевич дәүләт куйган тәртипләрне бозарга ярамаганлыгын, әлбәттә, белә, ләкин ул тәртипләрне бозарга мәҗбүр булмау турында алданрак уйлау яхшырак түгелме икән? Мин Хохловтан: «Орлык мәсьәләсендә андый башсызлыкка барырга ярыймы? Әгәр дә уңыш булмаса?» — дип сорагач, ул, күзләрен кыса төшеп миңа текәлеп карады, дипломе» булыргамы, әллә тул-туры әйтергәме дип уйланып орды да: — Дөньяны тынгысыз кешеләр яңарта,— диде. Тынгысызлык сортлы ашлык булдыруда гына түгел Игенчелек эшендә әле һаман кояш белән яңгырга да өмет итәргә туры килә Игенне быел былтыргыдан азовк җыеп кара, сиңа шундук әйтерләр: «Ә-ә. чәчү орлыгы белән шаярып маташкан идең булдыргансың икән»,— диярләр һәм әйбәт кенә итеп шелтә дә чәлеп куярлар Ә бит уйлап карасаң — һәр яңа сорт элеккесеннән яхшырак була. Булган сорттан иачароэ- гын дәүләт комиссиясе кабул итми, селекционерга да начар сорт чыгаруның мәгънәсе юк. Кеше өчен гайре табигый эш бу Куркыныч — орлык булдыру мәсьәләсендә түгел. Иң мөһиме — җирдән күңелең бизмәүдә. Юк, теория белән практиканың туры килеп бетмәвен диссертантның гадәт-хол- кыннан гына чыгып аңлату дөрес булмас. Мин үзем Ф. А Хохлоеның йөз процентка дөрес идеясен тормышка бик кыенлык белән генә ашыруыннан канәгать булмавының сәбәбе теләк белән чынбарлык, кирәк белен мөмкинлек арасындагы каршылыкта дип карыйм. Бу каршылыкның һем объектив, һәм субъектив сәбәпләре бар. Җырдан сүзне алып ташлап булмаган чебен, очеркта да юкны бар итеп язып булмый. Федор Андреевич Хохлов үзе шушы Тәтеш районында. Кече Бисер дигән чуваш авылында туып үскен. Малай чагында теннерен кырда ат саклаган, үсә тешкәч, сучэ ♦ сукалаган, чәчү чәчкән. Агрономнар мәктәбендә укып чыкканнан соң. уз гомерендә я беренче тапкыр чәчү әйләнеше төзегән. Аннары армиядә хезмәт итеп кайткач 3 МТС та партия оешмасы секретаре булып торган, икенче бер җирдә район авыл 5 хуҗалыгы инспекциясендә эшләгән, Әлмәттә партиянең шәһәр комитеты секретаре, S авыл хуҗалыгы идарәсе начальнигы да булган Туган ягына инде Ф А. Хохлов и кырыкка якынлашкан, тәмам җитлеккән ир булып, агрономия, хуҗалык һәм партия 5 эшләрендә зур тәҗрибә туплаган кеше булып кайтты. Ф Шулай да бу — аңа бик тә таныш, өйронелган. күнегелгән тормышка кайту түгел а иде. Хохлов «дөнья гизеп» йергәч арада крестьян тормышы бик күп узгэр-'эн, халык- о иың теләк-омтылышлары да үсә төшкән, мөмкинлекләре дә арткан икән Ничәмә ~ еллар буе авылны бетен дәүләт, бетен халык кайгыртып яши бит инде Әнә шул елларда инде фон-техника ревояюциясе китергән казанышларны социалистик хуҗалык < тудырган яхшы яклар белән органик рәвештә кушарга, фән белән производствочы * кушканда социализмга хас уз формаларыбызны таборга мөмкинлек бирердәй нигэз салына. ы Тәтеш — бетен Идел буена хас бер авыл районы. Шул ук күп тармаклы хуҗалык, £ кырларында хәзерге заман агрономиясенә билгеле булган барлык тер ашлыкны үсте- < реләр Фермада да җаның нинди терлек тели — шул бар Мәсәлән, 46 фермада уртача 2 138 баш сыер асрыйлар. 55 авылда — бозау 32 авылда — дуңгыз, 27 авылда — сарык. Башта күл итеп иген чәчәләр, терлек үрчетәләр аннары, ничек булды икән бу?— дип уйлана башлыйлар Ә менә, ничек булыр икән бу’— дип элданрзк уйланганда акыллырак эш игү булмас иде микән?! , Ни чәчсәң, шуны урырсың, дигәннәр. Эшнең оешканлыгы район колхозларының, басу һем фермаларда эшләүче меңләгән кешенең хезмәт нәтиҗәсендә дә чагылмый калмый. 1959 елдан 1967 елга чаклы, ягъни сигез ел вакыт эчендә, райондагы иген уңышы 2 центнерга, бәрәңге 11, шикер чөгендере — гектарына 60 центнердан 118 центнерга хәтле генә арта. Фермаларның продуктивлыгы да акрын үсә Ә продукция җитештерү!ә китә юрган чыгымнар тагы да арта. Бер процент сөтнең бәһәсе 9 сум 70 тиеннән 13 сум 59 тиенгә, сыер ите — 72 сум 80 тиеннән. 100 сум 31 тиенгә, дуңгыз ите —94 сумнан 118 сум 93 тиенге күтәрелә. Шул вакытларда, КПСС Үзәк Комитеты һәм СССР Министрлар Советы карары белән, барлык колхозларда да соахоэлар дерәҗвсендә гарантияле хезмәт хакы да кертелә. Хезмәт хакын түләүгә китә торган чьгым уи мәртәбә диярлек арга — 1959 елда бео кәйлек кеше хезмәте 33 тиен булса, 1970 елда 2 сум 70 тиенгә җитә. Техника тоту, страховой чыгымнары да иче ярымга арта Федор Андреевич Хохлов, туган ягына кайтып райкомның беренче секретаре булып сайлангач, статистик саннар эченә кереп чума, күп елзар буен» җыелган акыл- тәҗрибодән чыгып, крестьянча һәр ягын уйлап иртәгесе көнгә күз салырга тырыша Нишләргә’ Моннан ары эшне ничек алып барырга? һер елга ирешелгән кәдәресеннән артыграк план кабул итеп, элеккечә генә дә эшли бирергәме? Әмма болвй иткәндә, нң яхшы дигәндә дә, сан агынчан гынд үсү булыр, эшнең асылы үзгәрмәс хезмәт җитештерүчем лоте артмас, эш шартлары яхшырмас иде . — Әлбәттә, иске киемне ямау салып төзетеп булыр тик аңа карап кием яңармас бит Алдагы кән турындагы уй-исәпләрен сей ләгәндә Хохлов үзе әнә шулай диде —Иң яхшысы —киемне яңарту Хикмәт —бер урындагы •ярленне икенче урынга күчерү, кечкенәкечкенә биш ферма урынына бор зурны булдыруда гына түгел. Боз инде хәзер айга очабыз, ә формада һаман кәрек-сенәк белән эш итәбез әле- Төрлекчелекне машинага кәйләргә чироч. Сыерны кул белән түгел, машина бәлач саусыннар, терлек караучылар урынында аэыкиы механизм белен җибәреп торучы опмраюрлар эшләсен. Безнең техника заманы авылның һер тармагында чагылырга тиеш, фермадагы эш шартлары завод фабрикалардагы шикелле булсын. Бу мәа- әләнең хуҗалыкны оештыру, үстеру ягы гына түгел, политик, социаль ягы да бар... Хохлов өнә шулардан башлап фикер йөртә, узган еллардагы тәҗрибәдән нәт*- җөлөр ясый, киләчәктә ничек эш итәргә кирәклеге турында баш вата, кешеләр белән сөйләшә, экономистлар беләк бәхәсләшә, районны, һәр колхозны үстерүнең иң яхшы вариантын эзли, дүрт елдан соң диссертациясенең нигезе булачак принциптан — производствоны бер җиргә туплау һәм специальләштерү принцибыннан чыгып уй йөрт», Ул кадәр күп вак фермалар нигә кирәк? Нигә һәр колхоз нәселле таналарны үзе өчен үзе үстерә? Мәшәкате дә күл, аннары һәркем ул бозауларны яхшы сыер булырлык итеп үстереп җиткерә дә алмый. Ике йөз-өч йөз баш сыер күпме файда китеоә? Әгәр бер-ике хуҗалык бөтен район өчен сыер ите, тагын берике колхоз дуңгыз ите. сөт җитештерсә, өченчесе сарык ите, йон бирсә, дүртенчесе нәселле терпөх үрчетсә, яхшырак булмасмыни?.. Болай эшләүнең файдалы икәнен күрсәтә торган бер мисал китерик. Тәтеш районы Буадагы шикәр заводы өчен бик күп чөгендер үстерә. Районның колхозлары һәр көзне заводка 450—500 мең центнер чөгендер тапшыралар, ә заводтан бер центнер чөгендер бәрабәренә 50 шәр килограмм түп — бик яхшы терлек азыгы — алып кайталар. Үзенә тиешле түпне һәр колхоз барып ала, кыш буе кар-буран ерып заводка машина, тракторлар җибәреп тора. Якынрак колхозларның эше җайлырак, ә ерак торучыларга җитмеш-сиксән километр җир йөрергә кирәк. Кайтарасы түптән күбрәк бензин әрәм итәсең. Әгәр завод янына зур бер промышленность комплексы салдырып, бөтен түпне шунда гыча ташысаң? Түпне ташу чыгымнарын киметеп кенә дә меңләгән, миллионлаган сум акча файда итеп була бит... Исәпләп карагач, бу программа әллә чи катлаулы булып тоелмый, ә чынбарлыкта эшне иң беренче нигезеннән башларга — фермалар төзергә, элекке зур сарай шикелле фермалар түгел, бө-енләй яңа типтагы биналар салдырырга кирәк. Аларда азык цехлары, конвейерлар булсын, иң авыр эшне машиналар эшләсен. Башка бер җирдә бу мәсьәлә, бәлки, бик тиз хәл ителер иде, әмма Тәтеш кебек эчкәрге бер районда аны хәл итүе ансат тү.-ел. Районда бернинди төзү индустриясе юк. Материалларны әллә кайдан, Казаннан кайтарырга кирәк. Төзүчеләре дә бих көчсез: «Межколхозстрой» гына; кечкенә генә бозау абзарын да өч ел сала. Читтән килеп ялланучылар эшләаен тиз эшли дә. ул чагында икенче бер кыенлык килеп туа — аларга материал җиткерел булмый. Диссертация мәсьәләләрен кәгазьгә язганчы, аларга теоретик җавап кына бирмичә. практикада, тормышта эшләп күрсәтергә кирәк иде. Хәер, Ф. А. Хохлов диссертациясен, кайбер кешеләр кебек, ансатрак юл белән дә яза алган булыр иде: берәр институтта темасын планга кертер, булган тәҗрибәне тикшереп, нәтиҗөйомгаклар ясар иде дә, менә сезгә — рәхим итегез, укып, акыл- киңәш алыгыз!» —дияр иде Хохловка мондый юл ошамый, ул моңа кызыкмый, чөнки аны диссертациядән бигрәк, эшнең үзен тормышка ашыру кызыксындыра. Ә шул хакта инде башкаларга да сөйләп бирү, уңышларын уртаклашу, булырдай ялгышлар турында искәртеп кую теләге соңрак, эшне башлаганнан соң гына туа. Федор Андреевич Хохлов үзе болай ашыгучан, сабырсыз кеше булса да, ашык- пошык кына нәтиҗә ясарга яратмый, мәсьәләне һәрьяклап уйлый. Кешеләр белән сөйләшкәндә ул йодрык та төяр, ныклыгын, принципиальлеген югалтмыйча, дипломат та була белер. XQWOB республиканың Министрлар Советына, партия өлкә комитетына килеп, районда «производствоны бер җиргә туплау һәм специальләштерү» мәсьәләсен кузгатуларын әйткәч, аңардан бу мәсьәләне ни рәвешле күз алдына китерүен, ниләр кирәк булачагын сорыйлар. Хохлов өч нәрсә кирәк икәнлеген әйтә акча, материал һәм төзүчеләр. Сарык ул баш исәбе- аз булганда гына хунталыкка зыянлы, дисенме, сарык үрчетүне файдалы аш икәнен дәлилләп күрсәтсенме’ Хохлов шулай дип җавап бирә дә: — Без сезнең колхозыгызны белдерергә җыермыйбыз, киресенчә, баетырга уйлыйбыз,— ди. . Захватовның уз» исәбе: — Ничек итеп баетасың аны? Былтыр һәр сарык колхоз кассасына ун сумлык зыян китерде Ун мең баш сарык — йөэ мең сумлык зарар дигән суз бит ул. — Без ул эшне» икенче төрле итеп оештырабыз. Фабрика-комплекс төзибез. Захватов кулым гына селке; — һәй, без инде ул —комплекс төзүче! Биш ел буе гади бер сыер абзары да өлгертә алмыйбыз. Шулай дип Захватов уз сүзем сөйли. Хохлов үз фикерен куәтли: — Сезнең сзфыкларны алмаштырабыз, Ставропольдән меринослар кайтартабыз. Бездәге сарыктан чике килограмм -йон алсак, алардагы — биш килограмм бирә. — Ставропольдә безнең өчен сарык үстерел куйдылармы икән соң? — ди Захватов һәм, әметен «зеп, урынына утыра Башкалар ничек уйлый торгандыр, миңа калса Хохловчың теоретик фикерләренең нигезле бупуь» аның практика белән ярашлы булуында, кечкенә генә бер нәрсәнең дә эшнең уңышлы яисә уңышсыз килеп чыгуына сәбәп булырыч аңлауда, райком секретареның үзенә турыдантуры кагылмаса да, һәрбер вак-төякне дә күрә бепүеч- дә Ә тормышта без моның киресен бик еш очратабыз бит: берәр зур эшкә керешкәндә кем нәрсә эшләргә тиешлеген бәйнә-бәйнә итеп билгеләп куябыз, ул эшив инде тормышка ашңра башлагач эшне башкаручылардан эш таләп итү белән генә чикләнәбез. Федор Андреевич Хохловның эш принцибы бетенләй башка — эшнең иң авыр өлешен ул үз өстене ала... Алар үзара болай дип килешәләр: Захватов Белгород өлкәсендәге «Страна Советов» дигән колхозга бара, андагы хуҗалыкның ничек итеп бары тик сарыклар белән генә эш итүен, «солхозның бөлмәвен, киресенчә, хәлләнеп, баеп баруын күреп кайта, ә Хохлов атөклы Ставроложь мериносларын кайтарту мәшәкатен үз өстәмә Эш уйланганнан да җайлырак килеп чыга. Алдан ук килешеп, ставропольлеләр өчен дәүләткә ит тапшыралар, кулларына квитанция тотып, анда баралар. «Шуиы квитанция бәрабәренә Ven мең баш сарык бирегез»,, диләр Гадәттәгечә, партия райкомының пленумыннан соң,- һәр хуҗалыкны специальләштерү планын колхозчыларның гомуми җыелышларыидад урындагы партия оешмаларында тикшерәләр кДр|ркба» колхозында коммунистлар, колхозчылар Ф А. Хохлов тәкъдимен кабул итәргәме юкмы дип фикар алышканда беренче кеше булып аны... Захватов үзе яклап чыге. Дөньяда могҗиза бупмый, диләр диюен, ә шулай да кәгьяк меринослары юлда да әйбәт кенә кайталар, Идел буеның салкын кышына да түзәләр, хуҗалары көткәнче. бишәр килограмм йон да бирәләр, ләкин колхозны черетеп баетмыйлар әла. Уйланган эш әле азатына хәтле эшләнеп бетмәгән, сарык абзарларын салып бетерәсе бар, баш исәбе дә бик» күп түгел, тик шулай да дәүләткә йон сатыл кына да колхоз 37 мең файда ала, эшнең инде терәлеп калмаячагы күренеп тора. Пролей-Кашага кайтарган меринос көтүенең даны шул кадәр зур —киләчәктә бу ферма нәселле сарык үрчетү урынына әйләнер шикелле, ә нәселле терлек гади терлектом икеөч-дүрт мәртәбә кыйммәтрәк.. Мин барында Ф А. Хохловка Казаннан шалтыраттылар, сүд арасында гына: — Федор Андреевич, сайлаучылар нәселгә сезнең сарыкларны кайтарырга А"'1 наказ бирделәр Булышыйк әле шуларга,— диделәр. «Сезнең сарыкларны» диләр! Әлбәттә, Хохлов фәрештә түгел, аның артык кызыбрак китә торган гадәте Д* бар. Ул аны үзе дә белә. Кайвакыт кешеләрме «Тизрәк, тизрәк!» дип ашыктырудан көчкә тыелып кала. Әмма, районның үз эчөндө специальләштерү, производствоны! бер җирго туплау, хуҗалыклар арасында уртак экономик кызыксынуга нигезләнгән яна мәнәсәбэг идеясе счен көрәшә-кәрәшә аның Чапаевка командалык итү гадәтләре кими, аек акыл белән исәпләп эш итү, һәр директива, тормышка ашырган мкыгта мораль стимул белән генә түгел, экономик кызыксындыру белән дә ныгытылган булса, йәз мәртәбә яхшырак үтәлүен аңлавы арта бара. Мәсәлән, Кләш авылындагы промышленность комплексын башка объектлардан ♦ тизрәк елгертәләр. Монда Буадагы шикәр заводыннан кайтарткан тупне ашатып, елына ун мең баш үгез бозау симертү күздә тотыла Элегрәк ун ел эиендә дә бу кадэо бозау симертелмәгән. Колхозның ул кадәр уз терлеге юк, шулай булгач, бире* ә районның башка колхозлары бозаулар тапшырып торачак, ә монда аларны дүрт йәз килограмм авырлыгына кадәр җиткерәчәкләр. Бик шәп эш бит бу Бирегә кайсы колхоз күпме бозау тапшырырга тиешлеген әйтеп, бик әйбәтләп язалар, «үтәргә» дип директива җибәрәләр, ә бер ай да узмастан, комплексның хуҗасы Ибраһим Садый- ков райкомга шалтырата: — Абзарлар буш. Терлек китермиләр, симертер мал юк,—-ди. Нишләргә? Ит фабрикасын тезеделәр, бәтен эш кнопка, моторлар белән гечә эшләнә, меңләгән бозауны нибары ике кеше карый, күпме акча, материал, аакыт әрәм иттеләр, ә фабрика эшләми. Хохлов үзе тәэеткән комплекска үзе терлек юнәтергә тиеш була. Бер тапкыр бозау җыялар ике тапкыр, ике мәртәбәсендә до «кысып» алырга туры килә Өченче тапкырында бу «үз сүзле» председательләр янына Федор Андреевич үзе чыгып китә. »3аря» колхозына килә, бераз караптәны- Шыл йери. кешеләр белән сейләшә, аннары китәр алдыннан колхоз председатәлә Гагауллиннан — Кара әле, Равил Салихович, нигә сез Садыиковка каршы тырнандыгыз?— дип сорый. — Садыиковка тырпаймыйбыэ, үз мәнфәгатьләребезне яклыйбыз Без сыерларны карыйк, бозаулатып, бозауларны аякка бастырыйк та шуннан соң Садьткое аларны ит итеп сатсынмы, беэ эшләгәннән табыш алсынмы? Аннан безгә ни файда? — Бозаулар очон ул сезгә ун процент арттырып түли бит. Инструкциядә 'Әйтелгәнче — Бозау башына ун сумның артыклыгы! Аларны илтеп тапшыру кыймметкәрек тешә безгә Ә бозауларны үзебез үстереп сатсак, безнең кулга ун сум гына түтәл, йоз дә ух сум табыш кере Кайсысы файдалырак? Сздыпкое белен берләшүме, әллә Эшне үзебез ахырына кадәр җиткерүме? Кызык кына килеп чыга шул район ечон димәк. дәүләт очен файдалы эшнең шуны эшләүчеләргә файдасы юк Чыннан до, нинди хуҗа үзәне тиешле файданы тикмәгә генә күршесенә бирерге риза булыр икон? һаркайсына да файда китерерлек уртаклыкны эзләп табарга кирәк Ике як та инструкциягә теэәтмә кертергә дип килешәләр комплекс бозауларны бәр ярым бәясенә сатып ала, эстәвенә, барлык транспорт чыгымнарын да түли. Хохлов башта Свдыйкоа риза булмас, «Тиешле ун процентны естәп түләрмен, шуннан артыгын емет итмәсеннәр», дип әйтер дип курка. Шулай булганда инструкцияне үзгәртү эчен керешергә туры килер иде Ә бер тапкыр кабул ителгән параграфны яңадан үэгертүо ансат эш түгел! Күпме вакыт, коч исраф итәрсең. Шулай да эш моңа барып җитми Садыйков акыллы хуҗа булып чыга, ун процент дип карышып, шундый зур комплексның яртысын < ына эшкә җигү файдалымы әллә партнерларына артыграк түләп, комплексны тутырып мал симертү табышлыракмы икәнен уйлый дч соңгысына риза була. һәр нәрсә үз урынына утыра: бозауларны комплекска югары оешмаларның күр- сетмәсениәи башка да китерә башлыйлар, пенни Пуц Илнпча» колхозы сатып ал'ан бохауларның явный тына түләп калмый, ала торгам табь<шын да партнерлары белеп уртаклаша Болан итү ике *кма да файдалы Мәсәлен ..Путь Ильича» колаоэы терлек симертү комплексын тезүгә бер миллион ярым акча тоткан Әлеге килешүдән соң әларның эшләре бик тиз җайланып китә, саф табышлары ике миллион сумга җитә. Бусы әле колхоз бозау бирүчеләргә түләгән акчадан башка гына. Әнә шулай да була икән ул! MMV