ХАТЛАР

Гала Халатка 12 июнь, 1945 ел, ШтеттинИптәш Халит! Минем иҗат турында 1934 елда ук яза башладылар. Бүгенгә кадәр булган тәнкыйтьләр күбесенчә мактаудан һәм, кайчандыр бер миңа Имаметдииов әйткәнчә, «ода» җырлаудан тора, һәм аларда аек фикер бик аз иде. Мин бервакытта да еларга бирелмәдем, ул мәкаләләрнең соңгы юлларында булган кайбер күрсәтүләр миңа барыннан да кадерлерәк булды. Бүген инде минем тарафтан бик күптән хөрмәт ителгән, ә кзйберләр йөз җыерып караган тәнкыйтьченең игътибарын үзен» тарта алганым ечен шатландым. Мәкаләдән сон мин бер иптәшкә шаярып болай яздым «Минем шикелле дуамал һәм йөгә-сез кешене уңны-сулны карамый торган һәм дуамал рәвештә кис» торган кеше ген» акылга утырта алыр». Бу, әлбәттә, Сезне кимсетү яки Сездән кәлү түгел. Чынлап га. мин үзем шулай сизем. Башладыгыз икән —рәхим итеп, дәвам итегез. Закытвакыт ♦ шулай, уңлап-суллап чапкалап алсагыз, мин тик шат кына булыр идем. Идея-политик яктан булган кимчелекләр бар икән — алар миннән чыккан нәрсәләр түгел. Аннан соң мин үземне бу яктан яхшы ук әзерлекле дип саныйм... «Татар солдатыин язу табигый зарурлыктан килеп чыкты, һәм ул. баһадир татар солдаты, шулай, җизгә катып, һәйкәл булып калыр дип өметләнәм. «Тупчы Ваһап» турында язып тормыйм. Ченки минем аның хакында Сез күтәргән фәлсәфәгә керергә башым җитми. Чынлап шулай. Мин, аны-моны уйламый, ни күрәм, ни белам — шуны язган идем. Ләкин гарип булса да, анага үз баласы кадерле. Мин ул поэманы язганда котырып яздым; кайгылы-тантаналы бер көй чыгарып, хәзер дә шыңшып йорим. кайчандыр бер внь. укыган чакта куп кенә окоп кешеләре елаган кебек, ара-тира минем д» күздән яшь чыга. Мин аны сугыш вакытындагы иҗатымның зениты итеп саныйм. Яхшы, хәерле булсын. Сез куйган дәлилләр белән килешәм. Ләкин бит, үзара гына әйткәндә, бу дәлилләр поэманы бөтенләй юкка чыгара алмый. Уй, фикер һәм хисне бирү мәсьәләсендә Сез күтәргән нәрсәләр белен бик кызыксынам. Ләкин Сез анда һәм анда гына түгел — берничә җирдә, миңа карата «аңлапмы, аңламыймы», «белепме, белмичәме» дип әйтеп китәсез. Сүзем аткан ук, каккан кадак булсын — аңлап, белеп эшлим. Һәм үземнең киләчәк көнне, барачак юлны шунда күрәм. Бәлки, минем аңа кечом җитми торгандыр, әмма мин бу боек һәм мәңголек кемнәрне, гайре табигый батырларны югары пафослы, героин тавышлы аеаз белән бирергә омтылам. Сезнеңчә, мин поэманы 12 иҗекле система белән түгел, ә эчке мәҗлесләрендә җырлана торган к»йг», 7-7, яки 8-7 һәм соңгы чикто 10-9 белан язарга тиеш идем. 12ле система — башланып ташланган һәм хаксыз рәвештә онытылган иң гүзәл бер алым ул. Аның шөһрәтсез үткәне һ»м зур гына килечеге бар. Гомумән, бу хакта күп кем» сейлошәсе, күп кенә фикеопер ишетәсе кил». Мин моны сезгә, үземне аклап кына түгел, бәлки бегенләй икенче бер теп»к белен дә язам: әгәр Сез гомумән безнең поэзия турымда, аның үткәне һәм бүгеме, яхшысы һәм авыры турында зур гына бер хезмәт язсагыз, минемчә, бик вибәт булыр иде. Ә бит бездә андый хезмәт юк әле. Бүтәнне белмим, мин үзем аңар бик сусыйм, Һәм моны үтәп чыгу эчен, мин фәкать Сездә генә илһам һәм куәт җитүенә ышанам. Ә әр Сез чын күңелегездән безнең туган поэзия эчен янасыз икән, Сезнең эчен бэтдә майдан бик .ар булса да, үтенеп сорыйм, күбрәк әһәмият бирегез Үзегез беләсез — кадрлар күп түгел. Сугыш аларның бик яхшыларым уэ упкыныма йотты. Муса Җәлил һәм Нәби Дәүли югалды. Фатих Кәрим һәм Вәдтт Мифтах һәлак булды. Шәйхи Маннур сүнде. Сибгат Хәким тынды. Нур Баян әллә бар әллә юк, Әхмәт Фәез ишетелми башлады Мин хәзер «Үлемсезлек» исемле поэма өстендә эшләп ятам. Ара-тирә вак-тэяк шигырьләр дә язам. Шулай да, Казанга, туган илгә кайтасы килә, вәкыт-әакыт шундый авыр, шундый кыен була ки. чәчне учлап тотасын да, кулда чәч бөртекләре йолкынып чыга. Киңәшер һәм сөйләшер, талашыр һәм бәхәсләшер кеше км. бчрүзем һәм -кә күзем... Ә бит болай бик ерак барып булмый Мин шулай хыялланам: сугыш еакы- шчи •>« "’Р'™ «»»"“< Иыд. п»ыным.ч» горммшга Һ.М ишм «оплакгна «рдама Балан —*г -’»=* нд. Бу амагнад чынлыкка чыгуына х»аар инда инге» барЯрын ,уш нпан. надернем. Мнн.м а»1а<«а нг».»Б.р -.улга. а-ач. Сама pa.-... Б.рлын «нн.ш.ге.-. .... «нармын Ч......................................................................... a .................... ... ................................. «уалган .... .Шар»» Мад.рр— П'«». К................... уаам........................ Булан-Кыаыд Иоады. арда.» Балан Булана-.,.- ,урында «шанам. Баныг.иы, Булганда «•’ С.1г. салам һем -..-рам Бала»-Шара». ю. «к. у.*, /а х ф ШӘРӘФ ЬЮДӘРРПСНЕЦ ЭДӘВН МИРАСЫ Гази Кашшафка Гази абый! Сиңа туганнарча кайнар сәлам. Исәнлек-саулык һәм илһам телим, Үзем шул ук урында исән-сау гына эшләп ятам. Менә нәрсә, хөрмәтле Гази абый: минем Казанга кайтып килу мөмкинлегем юк. Булса да бик сон булыр. Хәзер шундый вакыт, фронттан бер адым да читкә китеп булмый. Турыдан-туры сугышчы бурычларын үтәргә кирәк. Шуның өчен дә синнән һәм сез дус-ишләрдән теләк бер генә: кулыгыздан килгән кадәр булышлык итсәгез икән. Мин сезгә яшерен почта белән җыентыкны җибәрәм. Анда X. Госманның рецензиясе, Г. Гыйльмановның сүз башы һәм фоторәсем бар. Үзегез белгәнчә эшләгез. Үзегез редакцияләгез. Кыскача әйткәндә — теләсәгез ни эшләгез. Ләкин башга ук әйтәм: кем дә булса берәр җирен кыскартырга яки сүзләрен үзгәртергә тели икән, минем бу җыентыгым да 1940 елда чыкмый калган җыентыгым язмышы белән бер булачак. Автор буларак — моңа рөхсәтем юк. Китапның ничек бар — шул көенчә чыгуын телим. Аннан соң мин әле тагын өстәмә рәвештә берничә әйбер җибәрәм. Мөмкинлек булса, өлгерсә, өсти барырсыз. Минем уемча, җиңү көннәре якынлаша, күптән көткән шатлыклы көннәр бусага төбендә. Безнең фронт та ташкын булып кузгалып дошман өстенә китәр һәм сез безнең шөһрәтне дә ишетерсез. Мин яңа әйберләр дә язам. Хәзер очучы-герой хакында героик поэма башлана башлады, фәрештәләрнең «амин» дип әйткән вакытына туры килгән булса — тиздән өлгерер. Җыентыкның эшен бик тиз тотуыгызны сорыйм. Договор төзү мәсьәләсен дә үзегез хәл итегез. Кыскача әйткәндә, бөтен эш сезнең кулда. Күп булган тәкъдирдә гонорар җибәрү өчен адрес: Татарская АССР, Дрожжановский район, дер. Нижняя Каракитя, Мударрисовой Бике ’. Хәзер хуш, Гази абый. Бәхетле очрашу көннәрен көтеп: Шәрәф. Полевая почта 18715-А, Мударрисову Шарафу 14/VI11-43 Гази абый1 Сиңа дусларча кайнар сәлам. Эшеңдә уңышлык, иҗатыңда илһам, тормышыңда тынычлык телим. Ә мин мин инде ул. Кичә генә алгы сызыктан 15 көн йөреп кайттым. Хәзергә яңа әйберләр юк әле, ләкин булыр. Шәрәфкә бер яктан алла, икенче яктан шайтан булыша. Менә җыентык өчен тагын 4 шигырь җибәрәм. Сез аларны «Севастополь» дигән шигырь артыннан өстәп җибәрсәгез икән. Гази абый! Йөрәк ярсый, җан кисәгем! «Полк намусы» дигән мелодрама язам. Октябрь аенда син аның белән ирекле-ирексез танышырсың. «С. Э.» дә минем әйберләр басылганы бармы? Булса шул журналны миңа адресым белән җибәрә алмассыңмы? Хуш, Гази абый. Шәрәф. Хат яз, ичмаса! 21/IX-43. Шагыйрьнең әнисе. Кадерле Гази абый! Хатыгыз азрак чәнечкеле булса да. «зуың эчен гаять шатмын. Бу арада бер дә хат юк иде. Гази абый! Мин үзгәртмәскә, сызмаска дип язганмын икән, аннан бит бер ми дә юн. Алай булган тәкъдирдә мин бит «басмагыз» дип ук куям. Бу гадәтем минем фронтта булуыма һич тә бәйләнмәгән, ул бик чуп сәбәп булыр иде Бу минем яза башлаганымнан ук килгән авыруым. Бит үзен хәтерлисең, мим бер заман «Отряд байрагы» исемле пьеса язган идем. «Яхшы» дидегез, әмма кыскартырга, җимерергә куштыгыз. Ул пьеса минде һаман ята. Мии аны уз кеенчә калдыруны яхшырак күрдем. 1940 елда мимем бер җыентык чыгарга тора иде. «Кораб Ватанга кайта» «Кылыч» һ. б кебек лирик һәм, әйтергә кирәк, кыю шигырьләрне алып ташларга куштылар, мин риза булмадым, китапны һәлак иттем. Мондый фактлар редакцияләр белән аерым бер шигырьләр турында да булып торды. Эх, Гази абый. Гази «бый! Шулармы онытасың, мине горурлыкта һәм «мииүзем»лектә гаеплисең Юк. дәрес түгел! Мин әле кайбео шагыйрьләрме хәтерлим. Алар шигырьләрен туксан тугызга телеп бастыра алсалар да риза булалар иде. Тик аларның исемнәре-им за лары гына чыксын. Нигә вакланасың, Гази абый. Син бит олы кеше. Чәнечкеле сузлвр нигә? Мим баламыни? Ахры, мин үземнең еллар буенча килгән үзсүзлелегем һем принципларым белән куп иптәшләрнең ачуын кабартып, аларның күралмауларын уатырмыи. Мине аңламаучы кеше бар икән — минем ечеи барыбер Инде җыентык хакында Күрсәтүләренә килешәм. Рәхмәт. Мин шулай хатта взуны емет иткән идем дә. «Мин кезг-е ай — гүзәл айсың» түгел, бәлки — «Син кәзге ай — гүзәл айсың». Монда машинкада язылганда хата киткән бугса кирәк. «Ай» мәсьәләсе — бик кечкенә мәсьәлә ул. Әгәр кирәк икән — ул юлларны йезгә бора алыр, йоз вариантта «айсыз» да яза алыр идем. Ышанмасаң язып күрсәтим: «Үт син салкын челлә кар-буранын. Үт син шаулап челлә кар-буранын, Үт син уйнап челлә кар-буранын, Үт син бүген челлә карбуранын, Үт син шаулы челлә кар-буранын». һ. б, һ. б-, һ. 6. Әгәр чынлап та минем злеике вариант начар икән, менә шушы соңгысына каршы түгелмен. Шулай да «минем якташ —ай бер баһадир»га да иҗекләр, сүзләр, вариантлар йоэләп табылыр иде. Ләкин мин шуңар тукталып «алганмын, шигырьнең моңлы эчтәлегенә, кайгылы тонына «ай» дигән ике хәрефле бер иҗекле нәрсә эстәгәнмен. Бу балласт түгел, е кирәк. «Гол булып ла булып йорер чагым»! «Булып» сүзо кабатлана икон, аннан ни бар соң? Ул бит кәчойтә генә. Минемчә, Гвы» Кашшаф ага игътибар итмәскә, егәр итсә, шигырь иясенең бер алымы икәнлеген аңларга тиеш иде. Җыентыкның исеме начар. Сүзең дәрес. Мин аны үзем дә еоймим. һәм ул формада исем кую бик примитив булыр иде Гомумән мин биредә дә. язган хәбәргә дә, очеркка да, шигырьгә дә исем таба алмау болән начар ат чыгардым. Чукынсын Иң авыры шул. Мин «Ярсый йерәк» дип куймакчы идем. Хатипның сездә «Йорәк елкыны» исемле әйбере басыла. Исемгә вариантлар ямм, кайсын алсан да ритамыч. «Ярсый йерәк», «Барды сугыш», «Фронт сулый», «Ярсый уйлар» «Туган җирем». ■Землянкада». Хатип алгы сызыкта. Мин кайттым. Эш күл. Хәзер «Полк намусы» исемле -с no арама ямм. Яһудин хикәяләр җыентыгын хәзерли. Минем Казанга кайтып килү ометом дә бар. Килесе ел планына минем билюле — Җ ы е н т ы к. Бал«п*р эчен «упт»- и-де •Хат-ән-Хосәен» дигән бер баллада эшләп отам. Хат языгыз, ешрак языгы* Эх, белсәң иде, еоз-ең хетлар «ачат, дәрт, дар-вч бирә бит! Тагым вмрмын. Сәлам. Кабат солом белен Шорәф. 25/IX-43.