ТӘВӘККӘЛЛЕК

ирәк тирәкне ега», дигәннәр. «Иркеннефть» идарәсе дә шиноимпорт» Бөтенсоюз берләшмәсе аша Австриянең «Даагиер Зиро» фирмасыннан ике завод сатып алырга тиеш булды. Бездә аларны тыйнак кына итеп «установка» дип атадылар. Нефть идарәсе мондый адымны мәйданында нефть сулан- ганга шулай эшләде. Катлам сулары белән бергә «җир мае»иа тозлар да эләгә. Шул рәвешле, «кара алтыниның сыйфаты түбәнәя. Бу нефтьнең экспортка да китүен искә алсак, хәлнең тагын да четрекләнә төшүен аңлау читен түгел. Алучы яхшыны сорый,
чөнки арзанның күбеннән асылның азы артык.
Контрактта каралган шартлар буенча, фирма җиһазларның техник характеристикасын гарантияләде һәм моны тәэмин итү өчен монтажга, җибәреп карауга һәм соңгы сынауга җитәкчелекне үз өстенә алды. Монын өчен «Иркеннефть» промыселлары идарәсенә үзенең белгечләрен, аларча әйткәндә, шеф-инженерларын җибәрде.
Җиһазларның соңгы партиясе алынганнан соң, фирма утыз ай дәвамында җиһазларның югары сыйфа’лы булуын гарантияли иде. Гадирәк әйтсәң, болай дигән СУ3-' яхшы товар алырга ниятләгән булсаң, монтаж эшләрен кыска тот, фирма работниклап рына установканың эшләү сәләтен исбатлар өчен ким дигәндә өч ай вакыт калырлык булсын.
Заказчы идарәнең исәбе буенча, установка май аенда эшли башларга тиеш иде. Ә «Даагнер Зиро» белгечләре бу срокка ышанмыйча карадылар, янәсе, установканың контурларын да чамалап булмый әле, срок хакында сүз алып бару — үзе сәер. Кая карама — казып, актарылып ташланган балчык та таш...
Әмма безнең төзүчеләр эшне шундый көйләп җибәрделәр, фирма инженерлары, әгәр болай барса, май ае реаль срок булуы бик ихтимал, дигән фикергә килделвр- Тик шул чакта ике якның да исәпләрен чәлпәрәмә китергән хәлләр килеп чыкгы.
«Иркеннефть» промыселлар идарәсе начальнигының урынбасары Константин Георгиевич Тамадеев 1 һәр нәрсәнең төбенә тоз коярга яратучан инженер. Кеше бавы белән коега тешә торганнардан түгел, һәммәсен үз күзеннән үткәзә, үз кулыннан үздыра. һәр узелны, һәр агрегетны тикшерми калмый. Шуңа аның холкыннан дустанә көлеп: «Эшкә килгәндә бу осетин — койган да куйган татар безнең. Тотып карамыйча ышанмый».
Шундый булу да бик кирәк икән шул! Нефть стабилизацияләү колоннасын тикшергәндә (бу шактый авыр һәм күләмле корылма) «татар» Тамадеев колоннаның *чен’
Кайбер фамилияләр үзгәртеп бирелә (Ред.)
волониа эчен» текәлде, шуннан соң монтаж буенча шеф-инженериы чакырды:
— Шварц әфәнде, колонналарның эче дәрес ясалмаган
Югары квалификацияле инженер, төзелеш мәйданында һәр нәрсәнең проект буенча төгәл монтажлануы өчен җавап бирүче тәҗрибәле белгеч Макс Шварц аптырый калды. Рус коллегасы кайда ялгыш таба алды икән? ♦
— һиер аллее рихтиг, все праәиль-но, һерр Тамадеев,— диде ул, икеләнергә җай g
калдырмый торган итеп. =
Константин Георгиевич бер мизгелгә генә күзләрен йомды һәм гаэ-бензин. нефть § куу заводларындагы колонналарның тарелкалары ничек урнаштырылуын хәтеренә ■£ китерде. Шулай ук ялгышамыни соң ул?! Юк ла, юк, тарелкалар туксан градуслы = почмак ясап борып куелган булырга тиешләр. н
— Юк. Шварц әфәнде,— диде ул, кырт кисап.— Сез эшлэ'энчэ түгел... ♦
— Болврның сызымнарын,—дип карулашты Макс Шварц,— безнең фирма Америка я
белгечләреннән эшләтте, o-o-ol — Шварц, үз сүзечә куәт өстәп, уң кулының баш бар- ® магын тырпайтып күрсәтте: — Високий класс шпециалист!.. <
— Мин аларны яманларга җыенмыйм,—дип каршы төште Тамадеев, ә эченнән: 2 «Ник шунда теләсә кай җирләрен үпмисең, анысы үз эшең, безнең дә бит ике җилкә- д. бездә бер баш бар! дип куйды».— тик монда хата киткән. Тарелкалар, әлбәттә, агымга туры почмак ясал торырга тиешләр...
Шварц килешергә мәҗбүр булды. Шулай да, бу эшнең үзенә ’/рыдан-туры кагыл- f мавына сөенде. Үзгәртел ясау котылгысыз, әмма ул аның счетына һәр кәйне череп бара торган егерме сигез доллар хезмәт хакына зыян салмый ич! Әнә шеф-инженер П Эдуард Розенкранц тынгысызлансын. *
Розенкранц фирма белгечләре арасында иң зирәге, алдан күрә белүчесе Ул Югославиядә шундый ук установканы мочтажлауда һәм эшкә җибәрүдә тәҗрибә г/пляган кеше. Колоннадагы хатаның ни дәрәҗәдә җитди икәнен бик гиз бәяләде. Яңадан сүтү, установканы эшләтә башлауны кичектерү, «Иркениеф*ь» җитәкчеләренә аңлату газабы, һәм, ниһаять, фирма эчен көтелмәгән чыгымнар дигән сүз бу. Менә сиңа авторитетлы проектантлар! Акт төзеп, аның копиясен бүген үк Америка фирмасына җибәрәчәк. Руслар бирәчәк счетны аннары юллар. Тегеләр тәртәгә тибә башласалар,— ул затсызлардан теләсә нинди этлек булыр,— халыкара арбитражга мөрәҗәгать игәчәк. Шулай итмәсәң, кесәңнән җилләр исәсен кет тә тор. Аның семьясы, бала-чагасы бар. Үзе бар, килер көне алда.
Демонтажда һәм колонналарны сүтеп җыюда «Даа-нер Зиро»ның барлык белгечләре дә эшләде. Моның белән алар колонналарны үзгәртел эшләү өчен руслар сораячак хакны киметергә өметләнделәр, фирмага мәгълүм җиңеллек эзләделәр. Ләкин «Машиноимпорт» вәкиле Герасимов еларга бик мөлаем гына болей дип төшендерде;
— Демонтажда үзегез эшләгәнсез икән, әфәнделәр, димәк, сез турыдан-туры үэ зшегеэ белән шөгыльләнә алмагансыз. Килештегезме? Без. әлбәттә счетны яңадан яза алабыз. Ул чагында сезгә монтажчы эшчеләрнең тулы хезмәт хакын түлибез, е шефлар буларак бер цент та алмаячаксыз—
Розенкранц артык бәхәсләшмәде. Инженер-шеф буларак, ул тәүлегенә уи сум «кәсә чыгымнарынна апа. һәм моның өстенә аңа көн саен утыз доллар түлиләр иде. Ә монтажчы буларак... Юк, юк! Андый данның мәгънәсе сукыр бор тиен!
Сыирал-сыирап булса да ул алты мең долларлык актка һәм счетка кул куйды. Тик коммерсант акылы җәһәт исәпләп алды: шул суммага русларга запас частьлар һәм җиһаз сатыл булмасмы? Шул кадәресе насыйп булса, кәсәдән акча чыгарып бирәсе түгеп ич!
Колонналарны рәтгәдек дигәндә генә тагын бер күңелсезлек килеп чыкты: бу хәлендә отстойнниларның производство технологиясен тәэмин итә алмаячагы мәгълүм булды, һәр отстойникның бүлгечләрендә әчәр мең тишек бораулап тишәргә кирәк иде. Ә отстойниклар утызау! Эшне тизләтү ечен ал арны, демонтажлап, якындагы механика заводына алып киттеләр Шеф-инженер ефәнде исә бу юлы бер кая да, беркемгә де вза алмады, ченкн отстойниклар фирманың үз сызымиары буенча төо-тегәл эшләнгән иде.
Я?™Гк7рг,-'.й’«-^«'Эд»-РЛ Ро«-кр^ц -лл«.,«.™ ДЗ мәде. Гәрчә ул «вакыт-акча» дигәнне бөтен тирәнлеге белән аңласа да, сәгатеид тота алмасан, көнендә тота алмассың дигәнне дә яхшы белә иде. Бу сезонда вакытиь кулдан ычкындырдылар булып чыкты!..
Иртәгесен ул нефть промыселлары идарәсе начальнигы янына килде. Күрешквч үн сүзгә кереште.
— һерр Колесин, сездә ничек диләр әле, мин личный бер мәсьәлә белән»
Колесиннын вакыты бар иде. Кәефе дә әйбәт. Шунлыктан шаяртып җавап кайтарды:
— Өйләнергә >цыенасызмы әллә, Эдуард Эдуардович?
Розенкранц сүзне бик тиз борып алырга исәп итте:
— О-о, мондый ахмаклыкны мин күптән эшләп өлгердем шул инде. Алты балам1 бар. Гафу итегез, сезнекеләр ничәү, Виктор Михайлович?
— Мин сездән күпкә калышканмын, беләсез бит, әүвәле — сугыш, аннары уку- Розенкранц та сугышта булган. Ихлас күңелдән дөрес әйтүе булса, танкист нкви һәм сугыш азагында гына Балтик буенда өч ай чамасы сугышкан. Яшьлегенең иң матур елларын Франциядә, оккупацион гаскәрләр сафында үткәргән. Хода теләген кабул иткән (ул аллага ышана), сугыштан соң белгечлеге буенча хезмәткә урнашкан. Әйбәт һөнәр! Соңгы елларда нефтехимия бик киң колач җәя, аның гомеренә эш җитәчәк- Эше шәп, дөнья күрә торган. Акчасы да ишәя тора. Фирмадагы хезмәтеннән ’ыш, Эдуард Розенкранц үзенең акцияләреннән дә мая туплый. Уп бит «Даагнер Зирс» фирмасының акцияләр тотучысы. Фирманың эшләре җайлы икән, Рсзенкранцның да кереме арта дигән сүз. Олыгайгач, картая башлагач, Эдуард үз иленә кайтып, Остер- райхта төпләнер һәм мал-мөлкәт белән имин гомер кичерер. Әмма фани дөньяның иртәгә калдырмавың хәерлерәк булган мәшәкатьләре дә бар. Ошбу гүзәл замандагы керемнәре Розенкраника җанын һәм тәнен ял иттерергә зур мөмкинлек бирәләр. Кыскасы шул: Виктор Михайлович каршы килмәсә, ул бер-ике атнага Кавказга, Карт диңгез ярына барып каитмак була. Аның француз Ривьерасында да, Рига яр буенда да булганы бар. Тик сугыш елларында иде бу. Адриатика ярларында күптән түгел генә, заводны монтажлаганда булды. Командировкада чакны файдаланып калмасаң, Кавказга махсус килү, ай-һай, булырмы?
— Виктор Михайлович,— диде Розенкранц сүзен түгәрәкләп,— без—бер буын кешеләре, икебез дә солдатлар, сугыш аркасында күп нәрсәдән мәхрүм калдык, байтакны кулдан ычкындырдык. Мине аңларсыз һәм ялга китүемә тоткарлык ясамассыз, дип уйлыйм...
«Күп нәрсәдән мәхрүм калдык, имеш... Ә соң сез, акционер җәмгыятендә член булып торучы әфәнде, нәрсәдән мәхрүм булдыгыз икән?» — дип уйлап алды Колесин.— Ә үзе эш кызу барган вакытта приборлар белгече Джеймс Вартумны әтисен күмәргә дә җибәрмәскә теләгән иде. Үзенә кирәккәч, тоткарлык ясамассыз дип сайрый—» i
Шулай да Виктор Михайлович Эдуард Розенкранцка ял бирергә ризалашты.
Сентябрь урталарында Колесин Әлмәттә «Татнефть» берләшмәсенең баш инженеры Грайдов яныннан кайтып килә иде. Тирә-юньдәге көз сулышын әле генә тойгандай, ул авыр сулап куйды. Көз, җиз-сары буяулар, әбиләр чуагында очкан челтәр-оәразеэ- ләр, шаулап яфрак коелуы — һәммәсе тиздән җитәчәк кышның хәбәрче-чапкыннеры- Ә установканы язын, әйтик, май аенда җибәрү ничек яхшы булыр иде дә бит, нихәл итәсең?! Яңадан төзәтеп ясаулар аркасында монтаж күпмегә сузылды, хәзер инде меня шеф әфәнделәр ходка җибәрүне сузалар, һава җибәргечләргә краннар ясарга кирәк, | отстойникларның капкачларын җылылык изоляцияләү белән тәэмин итү зарур- Болар | проектта каралмаган, әмма шеф әфәнделәрнең җавабы бер: «Сездә кырык градус*» җиткән суыклар була. Безнең фирма, моны белә торып, андый тәвәккәллек эшли алмый.»
Баштарак чит ил белгечләренең үз эшләренә искиткеч төгәллек белән караулврн һәркемгә ошый иде. Ләкин төгәллеккә һәм пөхтәлеккә мәхәббәт мәгънәсез педантизмга әйләнә башлагач, бу хәл ачу китергечкә әверелде. Көннәр, атналар үтә тора, ә промы-
128
кире кага торалар.
«Установканы эшләтеп карау, җитештерүчәнлекне, товарлыклы нефтьтә су һәм тозлар юклыгын исбатлау,— дип язылган контрактта.— «Двагнер Зиро» фирмасы белгечләре җитәкчелегендә үткәреләчәк». Шуңа таянып булса кирәк, фирма белгечләре установканы язга кадәр консервацияләргә исәплиләр. Сентябрь азагы җиткәч, әйтә- ♦ маклер: «Установканы режимга куяр өчен 72 кем кирәк. Ә суыклар җитәргә ике айдан х да кимрәк вакыт калды,— диячәкләр. Эшләтеп карауны кеннәр ныклап җылытканчы “ кичектерергә тәкъдим итәчәкләр. §
— Ю-ук1 — диде Виктор Михайлович үз-үзенә — Болай барып чыкмый, әфәнделәр, х Димәк, установканы җибәрү мәсьәләсен шушы атнада хәл кылырга чирәк. Иртәгә үк! § о
а-
Киңәшмәдә шеф-инжеиерны установканы тизрәк җибәрүгә күндерә алмадылар.
Розенкранц, ниһаять, огстойникларның люкларын җылыту чарасын «үрүгә кереш- о те Виктор Михайлович аңа текәлеп: ч
— Ышаныгыз, Розенкранц әфәнде, ул кирәкмәячәк. Безнең илдә люкларны бер < майда да җылытмыйлар, томаламыйлар. Әйдәгез шуларсыз гына килешик,—диде.
Эдуард Розенкранц мөгезен җиргә терәгән үҗәт үгездәй иде.
— Теләктәшлегем бик зур булса да, килешә алмыйм, һерр Колесин,— диде ул. х
сабыр гына.—Безнең фирма моңа бара алмый. Проект заданиесеидә кырык градуска * кадәр суыклар булу күздә тотылмаган... х
Идарәнең баш инженеры Борис Федорович Зубзнов Колесинга үз карашын ы сейледе.
— Розенкранц ризалашмаячак,— диде ул, кырт кисеп. Чөнки шеф инженерның холкын-фигылен шактый нечкәләп өйрәнергә өлгергән иде инде ул,—Аның минус температурада установка җибәрү тәҗрибәсе бөтенләй юк. Тиешле срокта режимга чыгара алмавыннан курка, әйтик, мичләрнең куәте җитмәде, ди... Ә бит контрактта техник мәгълүматлар тиешенчә булмаса. безнең бәяне киметүне таләп итүебез ихчт- малы да каралган. Ун процент исә безнең кулда әле...
Бераз тын утырдылар. Аннары Виктор Михайлович Зубановны икенче төрле үгетли башлады:
— Дусларча сөйләшеп кара әле син аның белән. Борис Федорович. Джентельменнарча сүз бир, установканы җибәреп карау уңышсыз чыкса дэ. сезне чишендермәбез, дигән. Бәлки килешер?
Борис Федорович начальнигына сәерсенебрәк карады.
— Килешер дисеңме? Капиталистмы? Хосусый милекчеме? Булмас нәрсә белән баш катырасы да юк. Үзенең җылы урыны белән, фирманың мал-мөлкәте белән санашмыйча килешәме соң? һич юк! Бер домкрат аркасында ни булганын гына хәтерле. Тау-тау җиһазлар арасыннан ярты ел эзләсә эзләде, ялгыш кайткан домкратны безнең хисаптан кире Австриягә җибәрде ләбаса! Фирма рөхсәтеннән башка безнең белән килешмәячәк ул...
Шул көнне кичен үк Австриядәге «Двагнер Зиро» фирмасының генеральный директорына халыкара телеграмма суктылар.
Фирма башлыгы белән сейләшүләрне рәсми сөйләшү белән иптәшләрчә чәй эчү врасындарак уздырасы иттеләр. «Даагнер Зиро» фирмасы директоры Ульрих Лютер Әфәндене шәһәр читендәге кечкенә гостиницага кичке ашиа чакырдылар Директор монтажлау мәйданындагы эшләр белен ике көй буена танышырга өлгергән иде инде.
Кунакны бүлмәгә җыелган кешеләр белән таныштырганнан соң, мәҗлес башлыгы буларак. Виктор Михайлович һәммәсен естөл янына чакырды. Ә «Татнефть» берләшмәсенең баш инженеры Валерий Исакович, алдан килешенгәнчә, хөрмәтле кунак (Әкыиг бәрәнчә тостны тәкъдим итте, аның фирмасының эше уң булуын теләде һәм директор әфәнденең килүе фирма белем «Иркеннефть» промыселлар идарәсе арасындагы үзара мөнәсәбәтләрнең тагым де яхшыруына китерер, диген ышаныч әйтте.
Люгер әфәнде моның белән килеште һем рюмкасын «үтереп иренен чылатып куйды. Аның сак кыланышыннан ук иптәшләрчә сәйлешүнең бик үк барып чыкмасын •. «К У.» М Ә.
Безнең иптәшләрнең үз фикерләрен кыю дәлилләүләре фирма директорын гаҗәпләндерде, хәтта ачуын да чыгарды, чөнки ул үзләрендә башлыкның «әйттем — бетте!» дип эш итүенә күнеккән. Шуңадыр, сөмсере коелып:
— Сез мине кем дип беләсез, әфәнделәр!—дип рәнҗи башлады.
Барысы да көн кебек ачык иде: директор әфәиде үз белгечләренә установканы
без,— дип җавап бирде.
Шеф-директор тиз-тиз кисәтеп калырга ашыкты.
— Бөтен җаваплылык сезнең өстә булачак.
— Әлбәттә, директор әфәнде.
— Шуны истә тотуыгызны үтенәм. без установканы җибәрүдә катнашмаячакбыз.
— Сезнең ярдәмнән башка да ерып чыгарбыз.
Фирма башлыгының миссиясе тәмамланды. Ульрих Лютер әфәнде иртәгесен өенә китте. Ул бик гарьләнгән иде һәм Бөгелмә аэропортында саубуллашканда, мондый вәгъдә бирде:
— Сезгә кинокамера җибәрермен. Хуҗаларның акылсыз хәрәкәтләре нәтиҗәгендв завод җимерекләр, хәрабәләр өеменә әйләнгәч, минем бүләгемнән дә файдаланырсыз.
Розенкранц әфәнде моны бик теләп эшләячәген әйтеп, биленә кадәр бөгелеп, баш иде.
Ә аэропорттан кайткач, үзенең язу машинкасында өч экземпляр итеп хат язды. Ул үзенең хатында безнең белгечләрнең установканы җибәрү өчен билгеләгән срокларын нигезсез дип күрсәтте һәм ихтимал булган күңелсезлекләр өчен үзләренең җавап бирмәүләрен әйтте, дефектларны бетерү чыгымнарын «Даагнер Зиро«ның үз өстене t мавын белдерде. Хатның бер экземплярын «Мәскәу, Неглинная, «Машиноимлорт»- ның Бөтенсоюз берләшмәсенә» дип, икенчесен «ТАССР, «Иркеннефть» НПУсыиа» дип адреслады. Өченче экземплярын исә, немецларга хас пөхтәлек белән, узенең эш кәгазьләре папкасына теркәп куйды.
— О-о-о! — диде ул,— бу досьеның бик кирәк булуы бар әле!
Фирма директоры киткәч, «Иркеннефть» идарәсе парткомының киңәйтелгән утырышы булды. Аны секретарь Әнвәр Мусин ачты.
Виктор Михайлович Колесин җитди борчылу белдерде.
— Фирма белән төзелгән контрактка Идарә дә, Берләшмә дә кул куймаган бит,— диде ул.— Димәк, алар килешү шартларын боза алмыйлар. Лютер әфәнде, ■Машиноимпортьта сөйләшеп, безнекеләрне консервациягә күндермәгәе...
Валерий Исакович аның сүзен куәтләде.
— Виктор Михайлович хаклы. Аңлатып хат язарга кирәк. Ни өчен консервациягә бара алмавыбызны дәлилләргә, һәр пунктны аерым нигезләп, бүген үк язарга кирәк. Мин кул куярмын.
Ул дәлилләр, башлыча, түбәндәгеләргә кайтып кала иде:
Нефтьнең сулану масштабы арта.
Казан органик синтез заводында дүртенче кварталда яңа производство эшкә башлый. Стабилизация продукты кирәк. Установка куәтенә исәпләп план да бирелде.
Әзер установканы консервацияләү алтын йомырка салучы тавыкны сую белән бер булыр иде. Кыш буена ул өч миллион тонна нефть бирәчәк.
Установканы җибөрмәсәк, мөгаен, кышын аңа суык зыян китерер.
Чигенү юллары киселгән. Котылу чарасы — кыю алга бару. Фирма белгечләреннән башка җибәрүгә әзербез, бөтен җаваплылыкны үз өстебезгә алабыз.
юк, сәламдә бурычлык юк төслерәк килеп чыкты. Лютер әфәнде Оезнекеләрнс бик аңлаган төсле сөйләсә дә, азактан:
— Әфәнделәр, сез бит установканы җибәрүгә әзер түгелсез.
кышка каршы эшкә җибәрергә рөхсәт итмәячәк.
Шуннан соң Грайдов бик нәзакәтле, әмма суык кына:
— Нихәл итмәк кирәк, директор әфәнде. Теләмисез икән, без ходка җибәрер
•чем тәҗрибәле белгечләр ген» җитми җитүен, шефларга ышанган идек бит. Алар установканы җибәрүдә катнашудан баш тарткач, безгә ярдәмгә тәҗрибәле инструкторлар группасы җибәрүне үтенәбез.
Октябрь керде. х
Мәскәүдән Галина Ивановна Краматорова җитәкчелегендә «Оргнефтезаводатан 5 белгечләр группасы килде. Ул иптәшләр дә, «Иркениефть* кешеләре дә установканы 3 җибәреп карау көнне дулкынлануларын яшерә алмадылар. Объектның «баш курато- 5 ры» Борис Зубанов аерата дулкынланды. -
Менә беренче блокның җылыткыч мичен кабызырга команда бирелде. Крамато- н рова командасын Борис Зубанов белән Константин Тамадеев та кабатладылар. ♦
— Я, Фая,— диде Травцов үзенең шәкерте Вәлиевага,— кабыз! а
Ялкын телләре биеште, ут көчәйгәннән-көчәя барды, мич үкереп яна башлады О һәм көмеш төсенә буялган морҗа өстендә сизелер-сизелмәс рәшә тетрәнде.
Травцов, мич режимын күзәтел торды да: —
— Молодец, Фая, булдырдың! Шулай дәвам ит,— диде.
Кыз үзенә төшкән зур җаваплылык хисеннән айнырга да өлгермәде, каяндыр — фирманың мичләр белгече Петер Минш килеп чыкты һәм кулларын селки-селки кыч- = кыра башлады.
— Останови-ит! Ауслешен! Каг.ут! х
Аның бүтәннәргә мөрәҗәгать итеп тә тормыйча турыдан-туры операторга ярсы- нып кычкыруыннан ниндидер җитди эш килеп туганлыгы аңлашыла иде. Ләкин нәрсә < булган? Аңлар хәл юк. Вәлиева аның сүзенә карап мичне сүндерә алмый иде. ул Травцовны чакырды.
Рус һәм немец сүзләрен бергә бутап, Пегер мич змеевикларындагы су тамчыларын күрсәтте.
— Вассер, капут, пиечка, вода!
— Кайда капут күрәсез? Металл тирли. Конденсиерен. аңладыгызмы? Беләсезме, камрад, аяк астында буталмагыз әле,— диде Травцов, ачуы кузгалып.
Агрегатларның режимын һәм нагрузкасын үзгәртә торып, берничә тәүлек тоташтан установкага обкатка ясадылар. Бу көннәрдә Константин Тамадеев, технолог Әгъләм Селимое, өлкән инженер Анатолий Богомаз, механиклар Рәшит Дәүләтхуҗин, Михаил Травцов һәм Владимир Большагин, вахта автобусында өйләренә ярты сәгатьтә кайтып җитәрлек булса да, установкадан китмичә яшәделәр. Ходка җибәрелә торган химик производствода дежур тору бала табучы ана янында булу белән бер Монда төзәтеп булмаслык хәлнең минут эчендә килеп чыгуы бар...
Системага нефть кабул итү шимбә көнгә билгеләнде. Җылы алыштыргыч.тар мәйданчыгыннан тулы әзерлек турында хәбәр иттеләр.
Борис Федорович дистәләгән җиргә шалтыратты һәм, идарә итүне Галина Ивановнага тапшырганчы, соңгы боерыкларны бирде:
— Янгын сүндерү машиналарын якын китерегез һәм мичләр белән электрогидра- торлар арасына куегыз!
— Насосларны чимал кабул итүгә хәзерләгез!
Борис Федорович товар паркы белән элемтәгә керде һәм андагы начальник Владимир Мордәновка дустанә эндәште.
— Көткән минут килеп җитте, Володя. Тарихи задәижчаңны ач Хәерле сәгатьтә!
Җибәрүгә хәзерлек чорында Борис Федорович Зубанов катгый кисәтеп куйган иде. Бу эадвижканы аның рөхсәтеннән башка бернинди шартта да (хәтта министр Валентин Дмитриевич Шашнн үзе таләп итсә дә) ачмаска.
Мердәноа, зарыгып кәткән минут җитүенә куанып, җавап бирде.
— Есть! Чимал бирергә! —Ул, цехның комсомол бюросы секретаре Петр Давыдов белен бергә, приказны үтәргә юнәлде.
Идарә пультына нефтьнең тозсызландыру схемасы буенча узып җылы алыштыргыч- Мр, отстойниилар аша үтүен, аралыктагы насосларга, дегидраторларга җитүен хебәр иттеләр. Хәзер ул термохимик мичкә көречек. Хезмәт күрсәтүче персонал биткә плек-
мемкин. "1Я
Көтәләр. Ни булып бетәр? Нервлар соң чикчә җитеп киерелгән. Прибор стрем», лары ярсынып сикеренмәсме, авария сигнализациясенең кыңгыравы чыңлый башл». маемы? Вакыт дигәнең ничаклы озак үтә. Бер минут, ике, өч...
Сәгать кичке сигезенчегә киткәч, мичтә җылынган нефтьнең, бөтен инстанция- ләрне узып, җылы алыштыргычлар мәйданчыгына әйләнеп кайтканлыгын хәбәр иттеләр. Шулай итеп, әйләнә йомылды.
һәммә нәрсә үз чираты белән барды, барысы да җайда иде кебек, бары тик икенче блокны җибәргәндә кечкенә күңелсезлек килеп чыкты. Бер урында ңылы алыштыргычның изоляциясе пычранды. Хикмәт шунда иде — блок инструкция таләп ит. кәнчә 26 атмосферага түгел, бәлки, 6 атмосферага гына прессланган иде. «Иркеннефть» кешеләре монтажчыларның сәләтен артыграк бәяләп, күбрәк ышанганнар. Насослар эш басымын бирә башлагач, трубопроводның бер ялганмасы чималны тышка чыгара башлады. Дефект тиз бетерелде, ә эзе калды. Бүтән производствода булса, аны искәрмәсләр дә иде, ә монда, һәр нәрсә ялт итеп торган җирдә, кешелеккә кия торган костюмыңа төшкән тап сыман, әллә кайдан кычкырып тора. «Даагнер Зиро> әфәнделәрен борчымады ул. Әллә инде алар моны күреп сәенделәр — белмәссең— егерме тапкыр фотога төшергәннәрдер.
Бу фак- —зур бәла түгел. Сынауның дәве алда иде, чөнки әле электрогидратор- лар тоташтырылмады, циркуляцияләнүче нефтькә химик реагент бирелмәде. Башкарылган кадәр эш, гаять мөһим булса да, асылда башлангыч адым иде. Бары тик мичләр һәм циркуляцион насослар гына тикшерелде. Үзе аша 22 мең вольт көчәнешле ток узганда «кара алтын» ниләр күрсәтер?
Махсус микроавтобуста килеп төшкән чит ил белгечләрен установка территориясенә кертмәделәр. Ябык капка буенда басып торган санаулы минутларда Эдуард Эдуардович каршылыклы уйлар кичерде. Бер мәлгә ул русларны хаксызга исәпләде, аннары килеште. «Алар нишләргә тиешләр соң? Әлбәгтә, үз интересларын яклыйлар»,— диде ул үз-үзенә. Аңа фирмасы өчен оят булып китте. Ул исәп-хисапны өзәр вакыт җиткәч, «Машиноимпорт» кассасының установка территориясенең металл капкасы шикелле ябык булуы мөмкинлекне дә күз алдына китерде. Шуннан соң үзенең тәкәбберлеген җиңеп, «Иркеннефть» җитәкчеләре Колесин, Зубанов һәм Тамадеея янына китте.
— Безгә күзәтүчеләр буларак калырга рөхсәт итегез...
Идарә җитәкчеләре горур табигатьле шеф-инженерның болай ялваруына твп сәбәпнең алынып бетмәгән ун процентны югалтудан курку икәнен яхшы аңладылар.
— Күзәтегез!—диделәр алар, киң күңеллелек күрсәтеп.
Фирма белгечләре көйләү-җибәрү эшләрендә бөтенләй катнашмадылар, ләкин һәр көнне приборлар күрсәткән нәтиҗәләрне үз журналларына терки бардылар.
— Бер литр нефтьтә су — 0,1 процент, тоз—30 миллиграмм! — Октябрь бәйрәменә каршы төнне лаборатория инженеры Галиуллина шулай дип хәбәр итте.
Бу җиңү иде инде! Галина Ивановна Краматорова ул вакыйганы вахта журналына эре-эре басма хәрефләр белән язып куйды, һәм сөенеченнән Галиуллинаны үбеп алды. Аннары, ирләрнең кулларын кысып:
— Уңыш белән котлыйм, егетләр! — диде.
Вахтадагылар бүрекләрен һавага чөеп, «Ура!» кычкырдылар. Яңа хәбәрне телефоннан белешкән кешеләрнең дә куанычы эчләренә сыймый иде.
Вакыт соң булуга да карамастан, Борис Федорович идарә пультындагыларга тәбрик сүзе белән мөрәҗәгать итте...
Октябрь тантанасы үтеп китте. Установкада эш җайга төшеп гадөти эзеннән ага башлады. Тулы нагрузка белән ун көн эшләделәр. Кинәт көннәрнең берендә, күңелләрне яшенле давылдай айкап, дәһшәтле хәбәр таралды:
— Авария!
Операторлар Әсхәт Гиниятуллин һәм Фәйэелбари Сәетгәрәеа авария хакында җитәкчеләргә хәбәр итәргә ашыктылар. Тиз арада слесарьлар белән бергә механик
мН н н; * I t ’
Алгарак узып булса да әйтик, борчулы кыш утеп, җәй җиткәч. Татарстанның «кара” алтын» төбәгенә, гражданский оборонаның торышым тикшеру өчен, илебезнең Гражданский оборона начальнигы Советлар Союзы Маршалы Василий Иванович Чуйксв килде.
«Иркеннефть» промыселлар идарәсе объектларының һәм кешеләренең гражданский оборонага бик әйбәт әзер булуларын күрсәтеп, Виктор Михайлович Колесиига «СССР гражданский оборонасы отличнигы» значогын тапшырганда, маршал:
— Служба исеменнән сезгә рәхмәт белдерәм!—диде һәм Колесинның кулын
Хәрби хезмәттә узган елларын хәтерләгән Виктор Михайлович дулкынланып җавап кайтарды:
— Советлар Союзына хезмәт итәм!
Установкаларның -унып сафтан чыгу куркынычы артта калды һәм иркенлеләр шеф-инженердан башка да эшли алуларын кире какиысыз итеп расладылар. Эдуард Розенкранц, барысын кат-кат үлчәп карагач, Колесин янына килде һәм установканы ходка җибәрүдә катнашырга карар кылганлыкларын әйтте. Әгәр безнекеләр ризалашсалар, шат буласын белдерде. «Иркеннефть» кешеләре ризалык бирделәр.
Барлык кичерешләр узгач, дәүләт комиссиясе актына кул куелгач (ә ул актта фирмага карата бер дәгъва да булмау Розенкранцка канат үстерә иде1), Эдуард Эдуардович безнекеләрне сыйларга бер әрҗә шәраб китертте. Аны авыз итеп куйгач, ул чын күңелдән болай диде:
— Рәхмәт сезгә! Әйбәт эшләдегез! — Аннары йөрәк түрендәгесен яшерә алмыйча дәвам итте.— Безнең Австриядә фәкать бер генә мондый установка бар. Әмма миңа анда тагын бер установканы эшкә җибәрергә туры килсә, бу эшкә мин бары сезне генә чакырыр идем!-
Габдрахман нефть мәйданындагы Карабаш установкасы алтынчы ел инде «кара алтынинан суны һәм тозларны, шулай ук җиңел фракцияләрне аера. Хезмәтче персонал. технологияне оста кулланып, беренче елны ук проект куәтендә каралганнан тыш продукция алуга иреште.