ХАЛЫКЧАН ШАГЫЙРЬ

Гамил Афзалны», иҗат биографиясенә эскизлар
Әлмәттә, шәһәр читендәге бие» таш йортларның берсендә, ш» гыйрь Гамил Афзал яши. «Шәһәр читендә» диюем бик дөрес үк тә булмас, чөнх» берничә елдан хәзергә «кырый, чит» саналган бу урам-чатлар шәһәрнең үзәгенә әйләнәчәк. Ул чак язарга-сызарга насыйп булса, беркадәр горурлык белән «Шагыйрь Гамил Афзап яши шәһәрнең үзәгендә» диярбез. Биш катлы йортның иң өстәге чат бүлмәсе — шагыйрьнең эш урыны. Бу бүлмә, миңа калса, тыштан шактый шыксыз күренгән шушы таш йортның иң тынгысыз, ин ялкынлы төше, йөрәк урнашкан төшедер шикелле. Биредә шигырьләр туа. Биредә яхшылык белән яманлык күзгә күз очраша, Таһир-Зәһ-< рәләр утында янучы гашыйклар өзгәләнә, ил: явында авып калган уллар, терелеп, телгә килә, кышкы бураннарда сыерчыклар әйләнеп кайта, борынгы алмаз кылычлар, айбалталар уйный, абагалар чәчәк ата. космонавтлар м
Урсала таулары, арырак күз атсаң, күкселләнеп, томанланып торган офык читләре, күренә, аста — Чистай — Казан якларына таба тасма юллар сызылып китә. Бу күренеш, бу панорама байтак татар шагыйрьләренә, каләмнәрен әле яңа тибрәтә башлаган бик күп яшь авторларга таныш дип беләм. Казан яки күрше-тирә районнардан Әлмәткә килеп тә Гамил Афзалларга керми киткән язучы сирәктер... Аңа киләләр, гаиләсен күреп чыгалар, хәл-әхвәл сорашалар, шигырь укыйлар, чәй эчәләр... Бер уйлаганда, гаилә-көнкүрешкә генә караган бу хәлнең икенче бер мәгънәле ягын күрәм МИН, күптән эчтә йөртә торган уема терәк, дәлил табам: кешеләрне сөйми, ялгызак, үз-үзенә бикләнгән кеше яхшы шагыйрь булалмыйдыр; эчкерле, хөсетле, эгоист, заман һем халык уй-тойгыларына битараф кеше, хәтта талантлы булса да, шагыйрь түгел ул- Шагыйрь күңеле энә күзе кебек тар булалмый. Тар күңелгә ваклык, мәкер сыя алса да, халыкның шатлык-кайгыларына бүтән күңел — киң, ачык күңел кирәк. Кешеләрне ярату, аларны чыннан да табигать таҗы итеп күрү, акылына инану кирәк. Бер шагыйрь
йтәргә туктый. Биредә шигырь туа! Биредә төннәр буе, «таң нурлары җиргә тамганчы халкына нур көлтәсе бүләк итәргә» хыялланып шагыйрь иҗат итә. Ул «матурлык эзли,, ил туена сүздән чәчәкләр җыя!» Яхшы җыр, яхшы шигырь туган җир — изге җир ул!
Шагыйрь бүлмәсендәге тәрәзәдән карасаң—Зәй әрәмәлекләре. Бигәш кырлары,
ранен китабына автограф итеп болей язган иде -Кешеләрне nparv һай кыен >ш! Dyn эштә без мыи кешеләр булып калалсак икән!. Еллар үткән саем б/ сүзләрмен мгънәсен тирәнтен тоя барасың Г. Афзалның да кешеләр турында мондый -оялары бар:
Йез кабат сертенәм, абынам, .
йәз кабат таянам кешегә.
Йез кабат кимсенәм, алданам, йез кабат ышанам кешегә.
Йез кабат читсенәм. шииләнәм, <
йез кабат кизәнәм кешегә. Е
Йез кабат сеенәм, хушланам, =
йаз кабат сокланам кешегә,
х Яки менә икенчесе: 3
§ Язам-еызам. язам уйлыйм, ярармы дим. Кешеләргә файдамы бу. зарармы, дим. Хурлыйммы мин, зурлыйммы мин аларкы, дим. **
4к намусым кузен тутырып карап тора.
"Ак намусын күзен тутырып карап торганда» кеше күңеле гурендәген гуры итеп •йтми капа аламы соң! Менә Г. Афзалның -Үзем турында» дигән шигыре: Л
Күзләремнең нурын, Йорәгемнсң моңын »
Кураема салып җыр итәм. Йезем аклыгы да. <7
Күңел шатлыгы да Минем ечен шаян җыр икән. <
Бәхет балкыр заман. °*
Ә мин ятып язам. Купме сагыш килде еелеп! Үзем сүнеп ятам. Үзем иелеп ятам Кеше бәхете очен сеенеп.
Гамил Афзалларга килгән кеше аның язу естәленд», китап шкафларында яткан Ыф кенәгәләренә игътибар итми калмыйдыр. Аларда — булачак шагыйрьнең әйрәнчек шигырьләре дә, татар шигърияте хәзинәсенә ктрорлек нәфис эшләнгән соңгы дәкер шигырьләре дә бор. Алар—16 данә, һәммәсендә, борынгы язма китапларга Мс пепелок белән, тигез голлар тезелгән. Дересон әйткәндә, ул кенәгәләр мине башта бераз соерсендоргәи дә иде,— айга менгән заманда, язу эше болан шәгыльлән- тек һәр кешенең диярлек «Оп’имв» яки «Эрика» кебек язу машиналары булган чорда, дебет-кредит графалары сызылган, соргылт битләре чабыр ныкланып торган бу Шыксыз кенәгәләр гаҗәпләндергән иде. Хәзер инде алай түгеп. Хәтта аерым-аерым бктларгә караганда, бор язганың бергә теркәлеп бару ягыннан, хул та күрем.
Шулай да бер кон, ярым шаяртып: — Гамил абый, бу амбар кенәгәләрен иаяи ’•был бетерәсең! — дигән идем, ул балаларча җитди Һәм беркатлы ител;
— Менә бусын, кызыл тышлысын, балдыз Урта Азиядән алып кайтты, е мене бу •косой үзебезнең Миңнур биргән иде,— диде.
Әйе. кемнәрдер акча ясарлык шыгырдап торган кәгазьләргә, кемгәрдер амбар Миогеләреиә яза. Ул кәгазьләргә твшкәннорнең хакыйкый бәясен килечек әйтер. Кем белә, килер буыиның Альберт Фәтхи кебек китапчы-галимнәре. 60 нчы еллар татар Шигъриятен ейроигәнде, бәлки, беренме чиратта он» шул амбар кенәгәләрен бн« ••Дарле иульязмалар итеп ойранерләр. һәрхәлдә, шулай булсын иде диик, шуңа •орыйк.
быел шагыйрь Г. Афзалга 50 яшь тула. Бу — аз түгел, гади иеше ечен д», шагыйрь •'*" до байтак гомер Бу яшьтә узган-уткән юлга янәдән бәр күз ташлау, кылган »ш- беркадәр исәп-хисап ясап, кайбер нәтиҗәләргә килү дә зарур нәрсә.
Г. Афзал 1921 елда Татарстанмын Актаныш районы Такталачык авылында туа. Нә> Гамилнең дөнья белән таныша башлавы җирнең шушы ноктасыннан башлана. Мои; тел ачылган, чишмәләрнең серле чылтыраулары тыңланган, күзләргә—беренче кү| гән таңнарның нурлары иңгән, беренче такмаклар әйтелгән.
Гамилгә өч яшь тулгач, әнисе вафат була. 10 нчы яшькә чыккач, Афзаповлв семьясы Урал-Магнитка якларына кученеп китә. Малайның Одессиясе! Беренче мерк бә идәне дә, стенасы да, түшәме дә таш йортларны күреп шаккатулар, «электр» дигэ керосинсыз лампаларга искитүләр, киң, коточкыч тирән Кама — Чулман елгасы, анд< гы ап-ак пароходлар, челтәр күперләр, чуен юлларны кыздырып, сызгырып үтүч паровозлар... Туган авылдан китү — булачак шагыйрь Гамилдә мәңге онытылмаслы кичерешләр тудырып, онытылмаслык хатирәләр калдырган. Әле быел гына язылгм беркадәр Г. Тукайның «Исемдә калганнар«ын хәтерләткән, «Юл башы» дип аталга автобиографик язмасында автор гомеренең бу көннәрен тормышының кискен бе борылышы — зур дөньяга чыккандагы юл башы дип саный. «Бөтен халык утыры беткәч, паровоз ак ларлар чыгарып бер-ике пошкырды, озын итеп, ки-и-и-ттек, ди кычкырды да, ләштер-лештер кузгалып китте. Уралга барабыз, Уралга! Урманнар кырлар, күгелҗем офыклар, кечкенә инешләр, телеграмм баганалары артка йөгера ләр. Без ак болытларга каршы, биек тауларга кершы, яңа язмышларга каршы йөгерә без. Вәсилә апа әкрен генә, борын эчечнәи генә җырлап бара:
Телеграмм баганасын Саныйсым калган икән. Күз керфекләрем талганчы Карыйсым калган икән_
Без Уралга барабыз. Авыл урамнары, кычытканлы читән буйлары, тыкрык врех мәннәре, какылы ындыр артларыннан башка берни күрмәгән авыл м злаена бу сәяаәт - киң дөньяга чыгу иде. Үсеп килә торган, барын да күрергә, барыг да белергә тырыш кан балага, дөньяны тану, тормышны өйрәнү өчен сикәлтәле юллардан йөрү бик кирэ икән. Бәрелә-сугыла йөреп, күп михнәтләр күрсәм дә, язмышка бер тамчы да үпкә, юк, үземчә бик кызык булды минем тормышым. Мин бик бәхетле кеше».
Яңа җирләрнең үзгә матурлыгы һәм кырыслыгы, төрле мәктәпләрдә белем эстә! йөрүләр... Башта Маг.читогорскида 7 еллык мәктәп. Аннан — Троицк педагогия училище сының беренче курсы, аннан — металл кою заводлары, мартен мичләре, һәвәскәрдә] белән «Галиябану», «Ак калфак»ларны сәхнәләрдә уйнаулар. Тагыч завод. Бу юлы инд| сугыш ихтыяҗына эшләүче заводлар. Үзгә киеренкелек, үзгә ритм. Үсмер чакта у аягын имгәткән Гамил илленче еллар башында тәмам түшәккә егыла
Сизәм, сызлыйм, соенәм, тынмыйм һич тә. Бетен дөнья сыйган минем эчкә. Мин түшәмгә карап уйлап ятам иртән дә, кондез дә, кич тә.
1954 елга кадәр, Башкортстанның ямьле табигать кочагында утырган Шәрип авы лына күчеп кайтканга кадәр — булачак шагыйрьнең тормыш университетлары чоры еның кеше, гражданин буларак чыныгу чоры, туачак әсәрләоенә хәзинә-материа, туплау чоры. Г. Афзалның «Магнитогорск» дигән беренче шигыре матбугатта 1937 елд» ук басылса да, 1955 елларга кадәр шагыйрь үзен таныта алмады. Дөрес, ул язмы» тормаган, язган, шигырьләрен газета-журнал редакцияләренә, шагыйрьләргә (бигрә» тә С. Хәкимгә) җибәреп торган— Күрәсең, талантның әдәбиятка бәреп керерлек кәм< әле максатлы хәрәкәткә килә алмаган, ниндидер яңа шартларга кадәр тыелып торган Бу җәһәттән, шагыйрьләр мәйданына чыгар алдыннан бик зарур — кайнап торган адәб» мохитнең булмавы, махсус әдәби белемнең җитенкерәмәве дә. һичшиксез, сәбәг булмый калмагандыр. Г. Афзал гомеренең бу чорын сагыш катыш көлемсерәп, сагЫ' нып, беркадәр горурланып искә ала:
Көрсенмә син, күңел.
Көрсенмә!
йөгереп үткән якты елларыңның эзсез диеп булмый берсен дә, төссез диеп булмый берсен дә.
Бишьеллыкның данлы тезелешләре Урал даласында еракта.- Күзем йомсам, күз алдымда тора. Герелтесе шаулый колакта.
Дерес, болар соңрак язылган шигырьләр. Ләкин алар ул вакыттагы тәэсирләрнең, I чордагы уй-хислөрнең нәтиҗәсе, дистә еллар соңыннан иное кайткан «ейтазазы. в беләк бергә, халык белән бергә булганда. Ватан хакына, җиңү хакына көрәшкәндә «чех ител ул елларны эзсез, төссез дип әйтеп булсын!
Дулап дулап кызыл улак буйлап кызыл ташкын Аксын әле, егет, синең кулда, чәчеп ялкын!
Шушы ташкын җиңү алып барды
Эльба ярларына. Шушы ташкын ирек алып барды
Карпат тауларына Корыч кошлар илнең күкрәгендә — безнең куллар эше,
Корыч линкор диңгез өсләрендә — безнең куллар кече.
Мин үзем дә завод цехларында тимер юынган кеше.
Сугышта Кавказ таулары итәгендә ятып калган яшьлек дусты, яшь шагыйр*. Касыйм Таһирп» истәлегенә язылган «Табылдык дәфтәр» шигырендә шагыйрь ул дәпшәгле сынау елларын тагын бер кот хәтеренә төшерә:
..Авыр сулап валлар ухылдады. Боерык булып килде бар нарядлар: *— Снарядлар кирәк, снарядлар! Отпуск та, ял да сораучы юк. Атып үлү яхшы кол булганчы! Кара таңны кара төнгә ялгап сменалар эшли егылганчы.
Ааыр еллар, сыналу, чыныгу еллары, барыбер, гомернең бик газиз еллары... Сау бул, Урал!
Бодай кырларына тарта йөрәк. Гудокларга күңел күнсә до; Болыннарның саф һавасы кирән Гелләр исен сөйгән үпкәгә.
Теге яки бу дәрәҗәдә шәхси тормышы белән авылга бәйләнмәгән, җиргә менә- гөбөтө булмаган татар шагыйрен табу гомумән кыен. Берәүләр туган җмре-авылын •тел бишек, берәүләр алтын бишек, диләр, һәркем үзенчә хаклы. Эпитетларны һәр- ’•м үзенчә сайлый, сүзнең төбе, мәгънәсе бар: авыл чыннан да күпләребез өчен SKUMK. Г, Афзалның яңадан авылга, табигатькә, ике дистә елдан артым аерылыбрак 'Ven мир кешелоренә әйләнеп кайтуы аның рухи тормышында икенче бер зур борылыш булды.
Бөгелмәдем. Бирелмәдем чиргә. Моңын җиңеп кейгы-сагышның. Тешем кысып. Шушы туган җиргә Ун тыриагым белей ябыштым. Һәм Жир бирде мннв Салсал кечеи, Иркен сулыш өрде үләннәр™
РАВИЛ ФйИЗЗЛЛии ф ХАЛЫКЧАН ШАЗЫЯРЬ
Ә дөнья шундый матур, шундый киң! Табигатьтә мәңгелек хәрәкәт, мәңгепе! яшәү! Яңадан, бага чактагыдай, язлар килә, сыерчыклар бала чыгара_ «Җир яшәр( сугышлардан туеп, гашыйк булган үзе кояшка!» Яшәргә! Яшәргә!
Чөнки:
Күктә кояш, җирдә гөлләр. Алда юллар, юлда мин. Күктә йолдыз, җирдә ярым. Сөйгән ярым гөлгә тиң. Дөнья матур, дөнья киң! Күктә нурлар, җирдә дуслар, Дус янында кем ятим!! Күктә нурлар, җирдә шатлык. Җирдә бәхет гөлгә тиң. Дөнья матур, дөнья киң!
Авылда бераз яшәп савыга төшкәч, ниһаять, Гамил Афзалның да шушы «матур киң дөньяның» шигърият атлы симфониясендә үзенчәлекле авазы яңгырый башлады «Авыл, табигать тәнемә — сихәт, күңелемдәге уйларымны кешеләргә илтер тел бирде! ди шагыйрь. 1955 елда аның бер цикл шигырьләре балалар өчен язылган шип>р| әсәрләргә конкурста премиягә лаек булды. Аларның күбесе шагыйрьнең «Кар сулары исемле китабында 1957 елда басылып та чыкты. Магнитка якларына киту — киҢра тормышка юл башы булса, бусы инде зур әдәбиятка юл яру иде. Шуннан соң унбис елга якын гомер үтте һәм шагыйрьнең татар телендә 15 китабы басылып чыкты. У| китаплар кибет киштәләрендә кадерсезләнеп, тузанланып ятмэдыгар, аларның күбеп күңелләрдә урын тапты. С. Хәким дә аның бер китабына язган кереш сүзендә: «У: әдәбиятка үзеннән алда кергән кайбер өлкән буын шагыйрьләренә караганда да үзе нең укучыларын тизрәк тапты»,— ди. Хәзер, шагыйрь татар поэзиясендә нык уры алгач, аның иҗаты турында уйланып, үзеңне кызыксындырган кайбер сорауларга үзв! үк җавап эзлисең. Шагыйрьнең илһам чыганагы, таяну ноктасы кайда? Остазлары кем Иҗатының нинди сыйфатлары укучыларга газиз? Чагыштырмача тиз арада шигырь лөренең популярлашып китүенең сәбәбе нәрсәдә?
Шагыйрьгә, гомумән, теләсә нинди жанрда иҗат итүче әдәбият кешесенә таланты Нын үрләп китүенә төп шарт — рухына, җанына муафыйк таби-ый җирлек, табигы мохит булу. Г. Афзал авыл баласы, табигать баласы. Табигатьне бөтенебез яратабыз Ләкин үз яратуын бүтәннәргә дә күчәрлек итеп ярату, аның гүзәллеген, сафлыгы кешеләр күңеленә күчерә алырлык дәрәҗәдә җырлый алу — галантлыларга гына би релгөи. Г. Афзал табигатьне бик нечкә тоеп, садә һәм халыкчан итеп тасвирлый ал! тасвирлап кына калмый, аны кешеләр күңеленә якынайта, яки кешенең үзен табигатыг күзгә күренмәс җепләр белән бәйли, аларның берлеген искәртеп тора. Аның тугай лары, болыннары, тирәкләрендә, рәшә булып, кешенең шатлык-сөенечләре уйный томан булып сагыш иңә, әрем-кураларны иркәләп искән талгын җилләренә кеше тоемз ияреп йөри. Менә берничә мисал:
Соры дулкын булып арыш җитә. Болыннарда зәңгәр мең йөри...
Урман буйларында соры юрган, Галиябану монда арыш урган.
Көтү үткән тугайларга тулып.
Минем моңым агыла томан булып.
Кырлар яшел, күкләр зәңгәр сатин, Таңнар комач кебек...
Гомер буе карап торсаң да син Куреп туймас кебек.
•43
гражданин булу. Әлбәне, бу олы бурычларны үтәргә талант кирәк, идеаллы манса* кирәк, йөрәк кирәк.
Фәлсәфәне ничек кенә боргалама, берәр генә әч нәрсә бар бу дәньяда. Иң кадерле, иң мокатдәс,
иң изге зат: Туган илең,
Туган телең, Туган ана.
Р. Кутуйның «Ленинга карап» исемле новелласы бәр. Анда балаларча беркатлв әмма рухы нык, күңеле нечкә берәүнең, урта яшьләрдәге авыл кешесенең Месквүп беренче килгәч, кешеләр торганчы, иртүк, бәйрәмчә киенеп, Ленин янына мавзолейг баруы сурәтләнә. Әсәрдә исеме күрсәтелмәсә дә, ул — Г. Афзал. Моннан 3—4 ел эле» бер төркем язучылар Мәскәүгә барып татар әдәбияты көннәре үткәреп йөргәннәр иде. Шагыйрь Р. Кутуй Гамил Афзал белән «Украина» гостиницасының бер бүлмәсенд» тора. Рөстәм аны натурадан кәгазьгә күчергән. Укып карагыз, көлке шигырьләре» яратып укыган шагыйрегезнең лирик җанын беркадәр аңлый төшәрсез! (Шунысы д( кызык, Г. Афзал үзе дә мавзолейны күрү тәэсиреннән нәкъ шул ук исемдә шигыр» иҗат итә.)
Шагыйрьнең 15—20 еллык иҗатын яңадан күздән кичереп, китапларын кат-кэт укып, анализлап карагач, бәй, дип куясың—юморист Гамил янында лирик Гамил бер дә ким түгел ләбаса! Г. Афзалның 50 нчә ел урталарында язылган «Дөнья матур, дөнья киң», «Матурлык эзлим», «Шиһабетдин», «Коммунист йөрәге турында баллада», «Ана», 60 нчы елларда иҗат ителгән «Идел ага», «Ел буе», «Моң» һәм соңгы елларда басылып чыккан «Ленин булып уйлап кара», «Фәлсәфәне ничек кенә боргалама*, «Аг күгәрчен», «Үткәннәрне онытырга кирәк», «Искән җилләр сөйли» һәм башка бик күг лирик-публицистик, лирик-интим шигырьләре яхшы дәлил була алырлардыр. Мон< өстәп, республикабызның күренекле композиторлары тарафыннан көйгә салынгаг «Дөнья матур, дөнья киң», «Татарстан таңнары», «Гөлмәрьям», «Газинур», «Әлли-баЛ ли», «Очрашу» кебек җырларын күрсәтеп үтү дә әле әйтелгән фикерне куәтли диг уйлыйм. Шулай да лирик һәм сатирик Г. Афзал хакында уйлаганда яшьтәш шагыйрь ләремнән берсенең күптән түгел генә әйткән сүзләре хәтергә килә. «Миңа, укучы һә* әдәбият кешесе буларак, сатирик Афзал кирәгрәк тә, якынрак та. Иҗатындагы һәр ике якның уңышларын инкарь итмәстән, шуны әйтәм: безнең әдәбиятта аның небе: сатирик юк диярлек, ә аның белән тигез яки аннан көчлерәк лирикларны бармак ларны бөгеп санарга була... Нигездә төпле фикер бу. Ләкин шунысы бар: шәхеснеН шагыйрьнең обьектив иҗади эволюция процессын теләү, кушу яки боеру белән ген: капылт үзгәртеп булмый. Инде сүз Г. Афзалның юмор-сатира өлкәсендәге эшчәнлеп турында икән, минемчә, соңгы еллардагы бу юнәлеш шигырьләре 50—60 нчы еллард иҗат ителгәннәреннән өстен түгел. Кемгә ничектер, минем өчен аның «Мыек борам> «Өф-өф итеп», «Кызыл балчык» артелендә», «Тотып җибәр, апаем» кебек әсәрләр: соңгы елларда басылып чыккан «Бөркет», «Мине картайткан, йөзнө саргайткан в нәрсә», «Шомакойрык белән Сарытырнак диалогы», «Автор киңәш итми», «Кара лөси нең этлеге» исемле шигырьләренә караганда көчлерәк. Элегрәк язганнарының көг дерү хасияте белән бергә мәгънәләре тирәнрәк, социаль яңгырашлары үткенрВ! көчлерәк иде. Мәгълүм нәрсә: көлүнең, сатираның объекты, гадәттә, конкрет, һә, шуңа да, сатираның үсеше шәхеснең талант дәрәҗәсе белән бергә, җәмгыятьне! тормышның конкрет үсеш этапларына, күренешләренә һәм типларына бәйле. Тәвәккә әбиләр, бригадир Ахуннер конкрет бер заманның типлары иделәр. Инде ул чорла узды. Колхозлар үзгәрде, кешеләре үзгәрде. Ләкин «һәр заманның була сволочь сукин сыны каһәр суккыры» дигәндәй, бүгенге көндә дә сатираның үткен угына би лаек типлар бар. Андыйларны авыл җирендә дә, шәһәрдә дә табып була. Тик аларн! таный белергә, иң характерлы, гыйбрәтле якларын тотып, җәмгыятьнең алга барышын комачаулаучы көч икәнлекләрен фаш игеп, көйдерә белергә кирәк. Ә аларның үзле рен, психология-гадәтләрен, мөхит-җирлекләрен белмәгәндә, ничек фаш итмәк кирвг
(ү—асылда анык хакыйкать — тормышны тирән белүгә, өйрәнүгә кайтып кала. Бу 5«»иен бөтенебезгә. шулай ук «кызым сиңа әйтәм, киленем син тыңла» дигәндәй, Г. Афзалга да карый.
Шагыйрьнең сатирасы һәм лирикасы турындагы фикерне түгәрәкләү алдыннан ңгын шуны да әйтү кирәк булыр: лириканың һәм сатираның, төп функциаль аермала- 5ыинаи тыш, тәзсир иту формалары да шактый үзгә. Юмор-сатира — гаять тиз тәэсир * «тучей, меник суз — конкрет, объект — конкрет, тасвирлау, сурәтләү чаралары эффект- £ ш. бай Шуңа да уңышлы сатирик шигырь сәхнәдән яңгырауга, зал алкышларга, Е шрхылдап көлүләргә күмелә. Шигырь шартлый, бенгаль утлары кебек балкып ахыры- с- <ама янып бетә. Кабатлый башласаң эффект югала, кими, тагын кабатласаң — тагын 3 «үбреи ними,- бәлки шуңардыр, авыл сәхнәләреннән бик күп яңгыраган «Ир бала _ ншымы, кыз баламы?», «Тәвәккәл әби», «Әсмабикә җаным, ахирәтпләр хәзер алай < ft такир итми. Чөнки күп тыңланган, куп ишетелгән. Ә менә лирик шигырьнең та- * $иг«те башиачарак, үзгәрәк. Ул сәхнәдән дә бүтәнчәрәк кабул ителә: озаграк, салмаграк, ләззәте дә «күңелнең хис тартмачыкларына» туфракка сеңүче тамчылар кебек * кран юл ала— Ни хикмәттер, шагыйрь йөрәгеннән чыккан җитди шигырьләр беркай- . ман да туйдырмыйлар. Кабат укыган саен, алар сиңа нидер өсти, яңа кичерешләргә __ зтерә, аңа ассоциацияләр тудыра. Тукайның «И мөкатдәс моңлы сазым...» яки «Гали- Z баиә яктырып әкрен генә ал таң ата—» кебек юлларын инде уннарча кабат укыган ч булсаң да, һаман күңелнең иң нечкә кылларына кагылып тәэсир итү көчен югалтмыйлар Г. Афзалның «Дөнья матур, дөнья киң», «Моң» кебек башка байтак җитди ши- сэ гырьләре дә искерер өчен язылмаганнар шикелле. Тууына 50 ел тулу мөнәсәбәте = балан шагыйрьнең «Ышаныгыз» исемле сайланмасы тиз арада басылып чыгарга Q таш. Ул китап лирик Г. Афзалны бөтенәйтебрәк, калкурак ител күрсәтә алыр дип Ышаныйк. 2
Г. Афзал, үзе әйткәнче, бәхетле кеше, бәхетле шагыйрь. Әдәбият мәйданына а моннан 15 еллар элек кенә килеп, ул шул вакыт эчендә татар поэзиясенең күренекле 5 иҗатчысы, халыкның популяр шагыйренә әверелде. Бу соңгы дистә еллар дәвамында уз репертуарларына Г. Афзал шигырьләрен яки җырларын кертмәгән үзешчән кол- Мктмаиы табуы кыен, аның шигырьләре яңгырамаган татар сәхнәсе, могвен. юктыр Хитапларыңның куллардан кулларга, язганнарыңның күңелләрдән күңелләр-е күчеп берүлереи тою — һәр иҗат кешесе ечен зур куаныч. Г. Афзал шул куанычка, шуа бахеткә ия шагыйрь.
Соңгы елларда шагыйрь нәрсәләр язды, хәзер нинди әсәрләр иҗат итә? дип сорарлар. Өлмәттә яшәү дәверендә, 6 ел эчендә, ул җиде шигырь китабы чыгарль Чүп санлы лирик һем сатирик шигырьләр белән беррәттән «Искән җилләр сейли». «Сеем- б««е сылу», «Назыйм Хикмәт» иебек эпик пландагы озын шигырьләр иҗат ит»е. Үткән алда Г. Афзал чечмеде дә үзенең каләмен сынал карады. Унбиштән арты» «ечкечә ■үлемле сатирик хикәяләр язды. Язган берсен дяирлек безгә — каләмдөшгерене күрсәтеп кипе, җыелышып укыйбыз, кызыксындырырпыи хикәяләр! Ча-берләое киде •Чааиа журналында басылып та чыкты. Әйе. шагыйрь иҗат итә, үзен терпе ма -рпврдз сынап карый.
Г. Афзалның 16 нчы ембар кенәгәсендә бии кыска гына бер ши-ырв бар Ике »лы болай;
И ходаем, хур итәргә твпәмәсәң.
Шагыйрьләргә байлык бирмә, власть бирмә!
Әле моңарчы татар шагыйрьләренә байпык диген афәтнең куркыныч булып кипев басканы юк, Һем, мегаен, басмас та,—аннан бик еәсаеселәнгәи юк, минем иурыккә- ■ым бүтән: берүи, ходай, шагыйрьләргә тынычлану, битарафлык бирә күрмә «классик*" чирен» йоктыра күрмә, күңелләренең илаһи пакь чагында язганнарына тугры итәо ■алдыр!
Шигырь булып туды әм«иәтем.
Шигырь булып чыкты хәсрәтем. Матурлыкка — чиксез мәхәббәтем. Явызлыкка — чиксез нәфрәтем! —
•" безнең Гамил.
матур, дөнья киң!» дип җырлый алсыннар өчен, ил тормышы — тыныч, имин, халы күңеле — көр һәм кешелекле, шигърият бакчасы һәрчак гүзәл булсын һәм җимешл булсын өчен күп көч куеп бергәләшеп иҗат итәсе бар. Яңа уңышлар, яңа иҗади ша> лыклар сиңа, шагыйрь...Шагыйрьгә 50 яшь. Бу ел — ил бишьеллыгының беренче елы. Партия съезды ем язучыларның ил күләмендәге съезды елы, зур хезмәт елы. Алда эшләр күп. Галияб] нуларны (шагыйрьнең яңа туган кызының исеме) үстерәсе бар. Үскәч алар да «Деньдустыбыз Гамил Афзал!