КЕЧКЕНӘ РЕЦЕНЗИЯЛӘР

В НУРУЛЛИН Текле аягын белән. Хикәяләр. Казан. 1969 ел Вакыйф Нуруллиннын «Төкле аягын белән» дигән китабында 12 хикәя басылган Иң әүвәл. ул хикәяләр кыска һәм жыйнак язылулары белән аерылып торалар Автор тормышта очрый торган яисә очрау ихти малы булган теге яки бу вакыйганы то тып ала ла. аны үз фантазиясе белән бае тын. һәркем мавыгып укырлык әдәби әсәр тудыра Вакыйф Нуруллин хикәяләренә жинелчә юмор, тел жорлыгы хас. Ул бе ренчс карашка бик гади булып күренгән геройларның матур эшләрен, эчкерсезлеген, галилеген сурәтли белә. «Юаш Садыйк» хикәясендәге Салыйк һәм Фәния. «Лоте рея бнлетывидагы Шәһидулла абзый, «Кан ла син. Фәрит» новелласындагы немец карты Карл. «Уеннан уймак»тагы саф ку нелле һәм тиз ышанучан Галия. «Кияү Латыйп»тагы шаян һәм хәйләкәр Разня образлары, һичшиксез, автор тарафыннан белен һәм яратып ижат ителгәннәр Вакыйф Нуруллин өчен тагын шунысы характерлы ул бервакытта да үзе белгән барлык нәрсәләрне бер хикәягә тутырып бетерергә тырышмый Анын хикәяләрендә тормышның аерым бер кисәге, аерым бер эпизоды алына һәм \з акрынлап үстерелә, көчәйтелә бара Дөрес, кайбер хикәяләре иеп ахыры табылып җитмәгән шикелле Ләкин монык өчен авторны битәрләргә ашыкмыйк Чөнки язучы пэр хикәясеннән соң укучыга уйланырга, ана узенчә фикер йөртергә урын калдыра Тажрибдле. сизгер укучыга Вакыйф хикәяләрендә эчке агым барлыгын тою авыр түгел. «Төкле аягың белән* жыентыгында «Җирд.» кемнәр генә яшәми» дигән артык озын һәм әдәбиятыбызга бернинди лә яңа лык алып килми торган хикәя дә басыл ген. Ул кызыклы гыиа темага язылган булса ля. бик ясалма чыккан Бигрәк тә аның сонгы битләрендә полковник Сәхип белән Имаметдин мулланың очрашу курс иешен беркатлы тасвирлау күңелдә риза сызлык хисе тудыра Әдәбиятыбызга үз тавышы белән килүче 6v яшь автор үзенең нжатынла кызыклы гына үсеш чоры кичерә Бу исә үз нәүбәтендә өлкән әдипләребезлән һәм тәнкыйть- челәребездән аның нжатын даими күзәтеп баруны сорый. Пионер сәхнәсе Коллектив жыептык Казан. 1969 ел Татарстан китап иәшрииты һәр ел саен олы һәм урта яшьтәге мәктәп балалары өчен «Пионер сәхнәсе» дигән җыентык чыгарып килә Безнең алдыбызда шул серия* ләи өченче китап Җыентыкның кереш өлеше шагыйрь Рәшит Гәрәйнея «Партиягә» исемле шигыре белән башланып китә. Гәрәй Рәхим. Заһирә Гомәрова. Мөхәммәт < алрн һәм Резеда Вәлиеналармың шунда \к урнаштырылган шигырьләре юлбашчыбыз В И Ленинга. Бөек Октябрьга, комсомолга багышланып агылганнар. Шунысы куислк «Пмшф -*«иәсг»иен бу санында мәктәп сәхнәләре *чги азмаган пьесаларга, әдәби музыкаль монтажларга киңрәк урын гшрелг ән. Ул әсәрләр- йен барысы за. Аерта тупланып, аерым л,. леккә урнаштырылган Укучы биредә Чир- хэт Хөсиямәрләөоииын «Пи» кырык жндея- че» дигән >урт пәрдәлек пьесасы, «мкэн удиАгбе» Нәкый Нсә«Аэтнең «Былтыр кысты» исемле бер пәрдәлек әкияте. Аиа Гый- тәжев һәм Альберт Яхнмиарнын «Шамял УСУМИОК» жемле драмасыннан «мишәр. Туфан Мяниуллиинын «Иптәш командир». Рифкат Исмәтыйломшп «Еллар үткәч» пьесалары. Касыйм Фәсәхои һәм Гәрәй Рәхим тарафыннан төзелгән әдәби-му зыкала монтажлар Аслан таныша ала. «Шигырьләр, мәсәлләр» һәм «Нәни хикәяләр» дип исемләнгән бүлекләрдә сәхнәгә чыгып сөйләү өчен кызыклы әсәрләргә шактый урын бирелгән «Нәни хикәяләр» бүлеге Хужа Насретдин мәмиләре. аерым алганда, түбәндәге мәзәк белән ябыла «Күрше баласы хужаиың баласына — Кара, кара, әтисе итекче, ә үзе «.дан аяк йөри.— дигән — Синең әтиең теш докторы, ә авызында бер тешең дә юк днтәм хуҗасының баласы». * Балалар өчен чыгарыла торган җыентыкларда аларга атап «зылтаи «пл ахырлар даими биреп барыла «Пионер саанә се»нен алете санында да Фәтхерахман Әх- мәднешигн «Кышкы к«ждә». Әхмәт Хәбрет- дннояиың «Учак киында» .тигән җырлары басылган. Күңелгә ятышлы ул җырларның сүзләрен Фәнис Яруллин һәм Зәки Нури язган. Китапны Т Нурмөхәчмәтов редакцияләгән Җыентыкның яхшы сыйфатлы, бай эчтәлекле булып чыгуы өчен редакторның күп көч куйганлыгы сизелә. X. САРЬЯН. Күнел моңнары. Хикәяләр. Казан. 1969 ел Моннан берничә ел элек Хәсән Сарьянның «Әткәм һөнәре» дигән повесте аерым китап булып басылып чыккан иде. Өлкән яшьтәгеләргә атап чыгарылган «Күнел моңнары» исемле бу җыентыгына язучының яна хикәяләре тупланган Ул хикәяләрнең «Паку», «Бала хакы». «Төнге каравылчы» исемлеләре күңелдә аеруча дулкынландыргыч тәэсир калдыра. Аларда без укытучы Гөлләрнең тынгысыз әнисе, бик яшьли вафат булган әтисенә бөтен фигылс-холкы белән охшап үскән улы Рәмил хакына ялгыз гомер кичерүче Әнүзә. сугыш кырынла ике аягын ла югалткан, әмма бер генә минут та эшсез тора алмаган Хәнәфи агай кебек олы җанлы, кече күңелле кешеләр белән танышабыз Автор үзенең кире персонажларын сурәтләгәндә дә тапталган юл белән китми, аларда әшәке сыйфатлар т- у га сәбәпче булган вакыйга һәм күренешләрнең асылына’ төшенеп эш итәргә тырыша Мевә шуңа күрә аның кире геройлары да нәкъ тормыштагыча тулы канлы булып чыкканнар Хәсән Сарьян хикәяләренең тагын бер үзенчәлекле ягы турында әйтеп китәргә кирәк Аларга сюжет төзеклеге, җыйнаклык һәм җннелчә юмпр хас «Чишмә буенда». «Хәбетднннең ике хаты». «Чуар тавык», «Ихтыярсыздан шаһит» хикәяләре укучының игътибарын үзләренең әнә шул матур үаенчәлекллре белән жәлеп итәләр X. Сарьян үз әсәрләренең теле өстендә эшләүгә зур әһәмичт бирә. Аның хикәяләрендә әсәрнен кү.томен арттыру өчен генә язылган җөмләләр, башкаларны шаккатыру өчен кулланылган купшы сүзләр бөтенләй диярлек очрамый Боларнын барысы бергә җыентыкка кергән хикәяләрне үтемле, җиңел укылышлы итә Дөрес, бу китапта әйбәт эшләнгән, хнышлы хикәяләр белән бәррәттән. «Буш куык». «Ул». «Миңләхмәт мәшәкате» кебек сүлпәнрәк язылганнары бар. Ләкин алар җыентыкны укып чыкканнан соң укучы күңелендә туган гомуми җылы тәэсирне суыта алмыйлар. Ф ШӘФНГУЛЛИН Гашыйк. Шигырьләр Казан. 1969 ел Яшь шагыйрь Фаил Шәфнгуллин исеме поэзия сөючеләргә байтактан таныш «Беренче карлыгачлар»ның тәүге китабында чыккан шигырьләрендә үк инде Фаилнең поэзиябезгә үзенчә аһән белән килүен сиземләргә мөмкин иде. Анын узган ел ахырында Татарстан китап нәшриятында басылып чыккан «Гашыйк» исемле җыентыгы бу тойгыны тагын да көчәйтә төшә Җыентык -Унҗидедә» һәм «Минем көзге» исемле кечкенә-кечкенә ике бүлектән тора. Беренче бүлек «Гасыр уртасында* дигән шигырь белән ачыла. Бу шигырьдә «хаклык, ирек өчен көрәшеп үлгән» каһарманнарның бүген дә безнең сафта атлап бгрулары хакында сөйләнә, аларны курку белмәс көрәшчеләр итеп тәрбияләгән һәм еллар үткән саен безгә якыная барган бөек Ильичның үлемсезлеге тасвирлана. Ал калалар. ГЭС. бакчалар — бар да Анын изге фикере. Ул тормышка үлмәс Прометей һәм Данко булып керде,— ди автор шигыренең Ленинга атап язылган өлешендә. Шигырь сөекле юлбашчыбызның һаман да безнең арабызда яшәвен ча|ыллырган образлы һәм тирән мәгънәле юллар белән тәмамлана. Ирек өчен, кешелек бәхете өчен көрәш темасына яшь әдип үзенең башка шигырьләрендә дә мөрәҗәгать нтә «Сиксән яшьлек Тукай». «Ьо- лай гына күзләр йомылган» шигырьләрен ул утыз яшькә дә җитмичә дөнья куйган Тукай һәм Лермонтовка багышлый. Әлеге шигырьләр укучы күңелендә бу бөек җырчыларның иреккә чакырып яңгыраган көр тавышларын томаларга омтылган кара көчләргә карата чиксез нәфрәт уята. Җыентыкның беренче бүлегендә хезмәттә һәм яшьлектә туган хисләрне чагылдырган шигъри парчалар белән дә танышырга мөмкин. Фаил Шәфнгуллин — илебезнең ерак диңгез чикләрендә хезмәт итеп кайткан егет. Шуңа күрә аны күп кенә шигырьләрендә диңгезчеләр тормышы, диңгез күренешләре сурәтләнүе бнк табигый Андый шигъри этюдларның канберләренә әлеге җыентыкта да шактый урын бирелгән. «Минем көзге» бүлегенә яшь шагыйрьнең «Вәли Батыр». «Бәхетсез машина бәете». «Сыра сатучы», «Мәрхәмәтле егет», •Минем көзге» һәм «Ир хәсрәте» исемле юмористик шигырьләре урнаштырылган. Аларда автор мактанчыклардан, эш сөймәү чезәрдән. урынсызга көнләшеп яшәүчеләрдән көлә, тормышта очрый торган кайбер башка кимчелекләрне фаш нтә Күләме белән әллә ни зур булмаган бу х ыентык Фаил Шәфнгуллин иҗатының җитдилеге, камилләшә баруы турында сөйли. Г. АФЗАЛ Илле адым. Шигырьләр. Казан. 1970 ел Үзенең күп санлы лирик һәм юмористик шигырьләре белән поэзия сөючеләрнең күңелен яулап алган шагыйрь Гамил Афзалның яңа җыентыгы басылып чыкты. Җыентык «Илле адым» дип атала һәм шул исемдәге шигырь белән ачыла. Б> шигырьдә. коллык богауларын өзеп ташлап, яна тормыш төзүче азат кешенең куанычлы авазы яңгырый: Бөек Ленин уйларыннан ялкын алып. Юлларымның ай үтәсен көнен үтәм. Талгын Идел ярларында утлар ягып. Тыныч тормыш дастаннарын иҗат итәм Шагыйрь лирик героинын кпчле рутыя. уи аглип барган юлның днреслегеиә ахыр г.-.ча инанганлыгын чагылдырган әнә шундый юллар белән тәмамлана «Ленин солдатлары» шигырендә әдип Ильнчнын үзеч кургән һәм халыкларга азатлык бирү юлында корбан булган революция кзһар мяннарына дан жырлый Гамил Афэалнын күпчелек шигырьләре нэ туган җирнең матурлыгына, анын та бнгатенен хозурлыгына карап соклану хас Шагыйрь «бакчадай илләр эчендә» елмаеп туган «чалт аяз кемнәргә», бодай басула рында дулкын кагып искән җиләс җилләр га. «лапаслар ястеннән ай чыккан гармун лы кичләр»гә гашынк Ләкин табигать күренешләрен шигырьдә тасвирлан күрсәтү анын ечен узмаксат түгел. Ул күренешләп гә Гамил Афзал кешенең эчке деиьясын тирәнрәк ачып бирү вчеи мөрәҗәгать итә Моның шулай икәнлеген «Рәхмәт», «Күзем ачтым, тәпи бастым», «Күксел таулар буенда», «Сагындым», «Салкын җилгә си бел яфракларын». «Уйландыра торган чак». «Язбикә» һәм «Тирәк» шигырьләрен укы ганда бик ачык тоясын. «Илле ядым» җыентыгында без шаыйрьнен соңгы елларда язган юмористик тәм сатирик шигырьләре белән дә танышабыз Ул шигырьләр арасында «Вәсвәсә- ле уйлар», «Тәкый гаҗәп дыннары». «Шо макойрык белән Сарытырнак диалогы» дип яталганнары тормышта пчрый торган кире типларга карата укучы күңелендә ачу хисе уята. Китапмын тышлыгына каләм һәм штык рәсеме твшерелгән. Бу символик рәсемдә халыклармын якты киләчәге «чей үэ-үзлл- pen аямыйча кярәшүче жырчы һәм солдат- гьн уртак максаты жирнен гүзәллеген һәм иминлеген саклап калу максаты гәүдәлене. Жыеитыктагы шигырьләрдә имин аек сагында торган корәшчеләрнең нәкъ әнә шул матур теләкләре үзенең поэтик чагылышып тапкан. Без бергә. Коллектив. Шигырьләр 1969 Поэзиядә инде үз кичләрен күптәннән сы нпп караучы дүрт авторның бу коллектив җыентыгы «Ьез бергә» дип атала Шигърият мәйданына бергә аяк атлаган Әзһәр I абиди. Рамазан Ьайгимнр. .Маннур Саттаров һәм Хәйдәр Гатин үз иҗатларында үзләренә якыннан таныш булган, үзләре яхшы белгән темаларны яктыртырга тырышалар Әзһәр Глбндн, мәсәлән, күбесенчә, тугаи жир,анын мггфть-н. генда бареләчтән «әхХ-бапгеЖ орлыгы, сафлыгы турында яза Аны берберләрен эзләп тапкан ике гашыйкмын тигез мәхәббәте шатландыра, яу кырында газиз улларын югалткан аналарның сагышы җанына тынгылык бирми. Урманнарда алан. Аланнарда балан, йорәгемдә яши Яуда үлгән балам. — ди ул «Аланнарда балан» шигырендә чал чәчле ана исеменнән Әзһәр Габидинен хезмәт кешеләренә, аерым алганда нефтьчеләргә ба ышланган шигырьләре арагыяда да шактый унышлы ми-тәигэюгәре бар. Рамнан Баитямир шигырьләрендә и- манд аш ларыбызның патриотик хисләре, алар мыж киләчә* кемнәргә тоташкан уйтсләкләре чагыла Шагыйрь һамам үсә, күтәрелә барган Каганны күреп соклана. кыю сафлар биек күтәреп баргач байракка карап горурлана, үten шул сафларда атлаучы бер солдат итеп тоа Анын «Ссжгы суз» шн ырендә изге яу кырында бап һәлак булган сутышчыкып ип мияатдәс уйлары тасвирлана Шигырь менә мондый юллар белән тәмамлана Пилоткалар кииәт салындылар. Һәм башларны түбән идек бег Әйтте солдат, әйтте соцгы сүзен — Коммунистча . Шулай диегез. Жыеитыкка кергән әдипләрдән Макпур Гагтароаиы укучы кнюря.-тяк һай егтприк шигырьләр авторы буларак белә Бу китапка дл анын иҗатына кае булган *иә шу* дым әсәре сайлап алынган «Тамаша». «Малай класста калгач». «Бюрократ әби», «Бала ашату». «Потыш акчасына». «Макаб бәткә иңләү» ш икста- шигырьләрен VKM- гаида Маииур Саттароаиыч укышы чыяка* да сатира юмор «лкәсеилә ивәилегеяә тагын бер тапкыр ышанасым Юморист** планда ягылган шигырьләр»» бет ХәЯләр Гатин иҗатында да очратабыг Чока мисал игеп анын әлеге җыентыктагы «Дорее ззләмн». «Куючысы кеммәр бтлв». «Бриг» дир хекеме» һам «Сезгә* үгез» шигырьләрем китерергә була Яшь шагыйрыәрнен иҗат үрнәкләрен бергә туплап чыгару Татарстан китап иәш риятынын беренче тәҗрибәсе түгел Men- дый жыехтыклар »лек тә чыккдлалы Алар- нып квйбердәреилә авторларның кы»яача биографияләре һәм рәсемнәре дә бирелә нде. Ләкин «Без бергә» китабын чытарга*- ла нәшрият, ни ичендер. үзенең 6v натур башлангычын дәвам иттермәгән Ә бу бик кирәк иде.