КИҢ ФАРВАТЕРГА ЧЫККАНДА

елның январь ае Идел суы боз аегында Затоннарда пароходлар һем баржалар яз җитүен метоп, тынып калганнар. Хәер, навигация башланырга да хуп калмаган инде Әмма бу пароходларның, баржаларның хуҗалары ремонт эшләрен башлау турында уйлап та карамыйлар әле. Алар яшь Советлар эшләрен дә, эшчеләргә хезмәт хакы түләүне дә туктата Алариың максаты бик ачык: навигацияне оэеп. Совет дәүләте экономикасына җитди удар ясау Ләкин елгачылар, флот хуҗаларының мәкерле максатларын бмк тиз аңлап, аларга үзләренең сыйнфый оешканлыкларын каршы куялар Холык Комиссарлары Советының «Эшче контроле һәм саботаж белен керештә җирле Советларның хокуклары турындагы положенное е»нә таянып. Коми елгачылары хуҗаларның бу эшләренә комачаулауны кирәк дип табалар, е Чистам затонында эшчеләрнең гомуми җыелышы: «Әгәр хуҗалар командаларны эштән куа икән, моңа буйсынмаска, 1918 ел навигациясендә флот үз эшен башкарсын оч он судноларны ремонтлауны дәвам итәргә»,— дип карар чыгара. Шулай ук Аракчино—Красногорск затоны эшчеләре дә хуҗалары боерыгына буйсынмаска булалар. Бу тынгысыз кемнәрдә Идел һәм Кама елгачылары, большевиклар инициативасы белен, җыелышларда шундый карарлар кабул итәләр: «Хекумагтан елгалардагы барлык Судноларны, пристаньнарны, ремонт заводларын нәциональлаштерүно сорарга» Мәкерле саботажга тизрәк чик кую ечен елгачылар, урымдагы партия һәм совет ерганнары ярдәмендә, пароход хуҗаларына турылыклы ялагай хезмәткәрләрне эшләреннән чыгарып, хуҗалыкны үз кулларына алырга керешәләр Владимир Ильич затоннардагы хәллер белән даими кызыксынып тора Аның инициативасы буенча, 1918 елның 3 январенда (иске стиль белен) Халык Комассврләры Советы утырышында сәүдә флотын иацнональлешторү мәсьәләсе карале 18 январьда бу месьепене ахыргача хел итү ечен ХКС утырышымда еч доклад: Идел елгасы профсоюзы оешмасы — «Центроволга». сәүдә флоты диңгезчеләре һем елгачылары союзы Үэек Комитеты һәм Холык Хуҗалыгы Советы вәкиле доклздлары тыңлана. » «К. У » М 4. 1918республикасына ничек ител күбрәк зыян китерү турында баш ваталар. Идел — Кама бассейнында иң зур транспорт фирмаларының берсе булган гБертуган Каменскийлар һем /Аешков» пароходчылыгы управляющие мен» шул кон- нәрдә к...кичекмәстән ремонт эшлерен ахыр чикие кадәр киметергә, ... бушаган хезмәткәрләрне һәм эшчеләрне эштән чыгарырга»,— дип боера. Бутон хуҗалар да бу фирма үрнәгенә кушылалар «Самолет» фирмасы ремонт 129 Бу тарихи утырыш турында Идел флоты вәкиле С. Ф. Авдеев үзенең истәлекло- рендә болай дип яза: «В. И. Ленинның секретаре Лидия Александровна Фотиева безгә, бик ягымлы итеп, утырып торырга кушты, яңа килгән газеталар бирде, ә үзе утырышлар залына кереп китте. Менә безнең янга Владимир Дмитриевич Бонч-Бруевич чыгып, барыбызны да залга чакырды. Зур өстәл артында хөкүмәт җитәкчеләре утыра, алар аргсында— безгә бик якын кеше Владимир Ильич. Диңгезчеләр һәм елгачылар профсоюзы Үзәк Комитеты члены Игнат Сергеев доклады кыска һәм эшлекле булды. Владимир Ильич, аркасын урындык артына җиңелчә терәгән хәлдә, башын күтәреп, игътибар белән Игнатка карап куйды, аннары өстәлгә иелде һәм блокнотына ике-өч сүз язып куйды. Сергеев докладыннан соң, сүз Шляпниковка бирелде. Аның флотны националь- ләштерүгә каршы дәлилләре шуңардан гыйбарәт иде: янәсе, аерым кешеләр карамагында кечкенә суднолар бик күп, барлык флотны национальләш терсәк, бу таркау хуҗалык белән идарә итү мөмкин булмаячак. — Ә сез ничек уйлыйсыз? — дип, Владимир Ильич яңа чакырылганнарга мөрәҗәгать итте. — Рөхсәт итегез, Владимир Ильич,— дидем мин. — Әйе, рәхим итегез, сезнең фамилиягез ничек? Кайдан? — дип сорады Ленин. — Мин Авдеев, Иделдән. Мин акционер җәмгыятьләренең елгачыларны ачлыктан интектерергә теләүләре, ремонт өчен кирәкле булган материаллар юклык аркасында судноларның җимерелүе хакында сөйләдем. Аннары Владимир Ильич урыннардан килгән хезмәткәрләрнең фикерләре һәм тәкъдимнәре белән кушылуы.„ турында әйтте. Смольныйдан без канатланып чыктык» *. 1918 елның 23 январенда (иске стиль белән) В. И. Ленин сәүдә флотын нацио- нальләштерү турьжда декретка кул куя. Декрет басылып чыкканнан соң икенче көнне үк Казанда Идел флотының Казан районы елгачылары съезды җыйнала. Анда флотны национальләштерүне тормышка ашыру комиссиясе сайлана, судноларны һәм барлык милекне саклау, ремонт эшләрен дәвам итү, судноларны, материалларны дәүләткә тапшыру буенча алда торган эшләр планы раслана. Шунда ук Владимир Ильичкә телеграмма тексты кабул ителә: «Петроград. Ленинга. Су юлы транспортының Казан районы делегатлары съезды, коммунизм хисе белән рухланган хәлдә, Сезне, кадерле остазыбыз һәм җитәкчебез, караңгылыктан һәм изелүдән җанлы, якты тормышка чыгаручы итеп санап, сәламли. Якын киләчәктә булачак якты тормышка без нык ышанабыз һәм пролетариат диктатурасы казанышларын ныгытуга бөтен көчебезне куячакбыз...»г . Беркадәр вакыт узганнан соң, Петроградка тагын бер хәбәр җибәрелә. Бу юлы су транспорты хезмәткәрләре профсоюзы Үзәк Комитеты хөкүмәткә түбәндәгеләрне белдерә: «...Казанда елгачылар союзының Вакытлы Комитеты һәм аның янында Казан районы пароходчылыгы белән идарә итү буенча эш Советы... үзенең эшен башлап җибәрде». Казан елгачылары Ленин декретын тормышка ашыруны тиз тоталар. Мәсәлән, 26 январьда Казан банкасында Идел — Кама сәүдә бүлегенең «Самолет», «Русь», (Любимов», «Якимов» һ. 6. җәмгыятьләренең пароход предприятиеләре исеменә счет ачылуы турында билгеле була. Казан Совдепы бу счетларга арест салу турында ордер бирә һәм 180 мең 584 сум акча шунда ук конфискацияләнә. 1918 елның июлендә Казан елгачылары Мәскәүгө: «...районда түбәндәге пароход предприятиеләре национальләштерелдө: «Кавказ», «Меркурий», «Восточные», «Самолет», «Русь», «По Волге 1843 гсда»... барлыгы 13 предприятие һәм 200 дән артык пар белән йөри торган һ. б. суднолар дәүләт карамагына күчте». 1 Ул көннәрнең даны онытылмас. «Речьтранспорт» нәшрияты. 1958, 9—10 битләр. 2 ТАССРның ҮДА. 534 фонд. 1 тасвирлама. 79 эш. 27 бит. Елгачылар дәүләт флоты беләи идарә итүнең яңа формаларын эзлиләр. Бу эштә оларга В. И Ленин җитәкчелегендәге Совет хәкумәте зур ярдәм күрсәтә 1918 елның 27 февралендә Халык Комиссарлары Советы Халык Хуҗалыгы Советы янында су юллары бүлеге булдыру турында декретны раслый. Ә соңрак бу су юллары бүлеге, ХКС карары нигезендә, су юллары транспортының Баш идарәсе итеп үзгәртелә. Бу чаралардан соң елга транспорты белән идарә итү структурасы шактый ф камилләшә. Елга флотын иациональләштеру тагын шуның беләи бик катлаулы була: бу »ш судноларны 1918 елгы навигациягә әзерләү чорында башкарыла. Ремонт эшләре бик кыен шартларда алып барыла, белгечләр җитми, затоннарда акча булмый Шушы кыен моментта В. И. Ленин, коммунистлар партиясе һәм >шь Совет хекү- мәте елгачыларга зур ярдәм күрсәтә. Югарыда исеме телгә алынган С. Ф. Авдеев үзенең шул ук истәлекләрендә боләй яза: ■ 14 февральдә елгачылар профсоюзы съездында мине ХКСда транспорт эшләрен алып баручы Марк Тимофеевич Елизаров һәм— М, М. Володарский белән таныштырдылар. Мин аларга Идел елгачыларының хатын күрсәттем Елгачылар бу хатта элеккеге хуҗаларның саботажлары турында зарланганнар иде ... —- Ә сез, иптәш Авдеев, ярдәм сорап Ленинга мерәҗәгать ите-еэ,— дип киңәш бирде Марк Тимофеевич. Икенче кеине мин ХКСына шалтыраттым, аннан: ■ Пропускка заказ бирелде»,— ♦ диделәр. Миңа кабул итүне озак кетәрге туры килмәде Ильич бүлмәсеннән озын буйлы бер хәрби кеше чыкты һәм Л. А. Фотиееа миңа Ленин янына үтәогә кушты. — Утырыгыз, сейләгеэ, сезне нәрсә минем янга керергә мәҗбүр итте.— диде Ильич, елмаеп. Мин ремонт хәлләренең торышы, эшчеләрнең хәле, балаларның ачыгуы турында сейләл бирдем .. — Акча юклыктан бик нык җәфа чигәбез, Владимир Ильич,— дидем соңыннан— — Мин иптәш Елизаровка сезгә ярдәм итәргә әйтермен,—диде Владимир Ильич.— Ничек кенә булмасын, язга кадәр флотны ремонтлап елгертер-ә кирәк. Суднолар елгага чыгарга тиеш. Тимер юл транспортындагы җимереклекне беләсез, шуңа күрә елгачылар алдында зур эш тора.. Кыенлыклар туса, уңайсызланып тормагыз, шалтыратыгыз, керегез» Казан елгачыларына да дәүләт зур ярдәм күрсәтә. Аларга навигациягә әзерләнү очен оч миллион сум акча күчерелә Су транспортының Казан районы идарәсе Идел бассейнында иң зурларның берсе була. Аның чикләре Чабаксардан Сембергә Саралулдан Кама Тамагына кадәр сузыла. Күп санлы затоннарда судноларны халык кулына тапшыруны тогәлләргә. аларны сакларга һәм бетен флотны наяигацияге әзерләргә кирәк — моны В. И Ленин, барлык хезмәт иясе халкы таләп итә. Без Казан елгачыларының ул вакыттагы эшләре белән горурлана алабыз Алар бу зур бурычны менә дигән итеп үтиләр. Ләкин. Югарыда әйтелгәнчә. ул бик кыен шартларда башкарыла. Иң кыены- тәҗрибә булмау. Ченки флотны национал» пәштерү- ие эре промышленностьны дәүләткә тапшыруның иң беренче үрнәкләреннән санарга була. Елгачылар бик зур пролетар сизгерлек белей эш алып баралар. Кулаклар, сәүдәгәрләр, буржуаз татар милләтчеләре, меньшевиклар эсерлар бердәм рәвештә Советлар властеның декретларына каршы чыгалар Су транспортының Казан районы идарәсенә һәм профсоюз Комитетына кереп оялап, алар елгачыларны үз артларыннан ияртергә маташалар, Идел флоты таркалу-җимералү алдында тора, дип паника тудырырга тырышалар. Ләкин затоннардагы партия ячейкалары флотны халык кулына тапшыру эшен уңышлы башкаралар. Тиздән Казан район идарәсенең техник бүләгенә түбәндәге отчет җибәрелә: ■Судноларның күбесе елгаларга чыгарга еэәр. Апарның шактый елеше утын ягарлык ител җайлаштырылды, пароходларга ягу очей ике моң кубометр утын, дүрт мең бүрене һәм оч мең пот сумала әзерләнде». КИЦ ФАРВАТЕРГА ЧЫККАНДА Беренче Совет навигациясен ачу тантаналы тест® башкарыла, митинглар оеша, судноларны Казан елгачылары һәм шәһәр халкы зур алкышлар белән озата Идел һәм Кама суларын ерып, буксирлар, баржалар шәһәрләргә икмәк, хәрби йөкләр ташырга керешәләр-,