ОНЫТЫЛМАС ИПТӘШ

Мөгаен, талантлар элек тә туып торгандыр. Әмма алар, канат жилпарг» й елгермәгән кош балалары кебек, патша Россиясендәге сәмруг кошки комсыз тырнакларына эләгеп, югала барганнар. Безнен профессионал» музыка сәнгатебезгә нигез салырга тиешле композитор елеге сәмруг кош картмо хәлсезләнгән бер чорда дәньяга килә — татар халкының һәм Салих Сәйдәшеенең ух- нең бәхете әнә шунда. Беек Октябрь аны һәлакәттән саклап кала, аңа һәм акын >*6ея талантларга очарлык көч бирә, гүзәллек дөньясына юл ача. Салихның балалык чоры һәм яшьлек еллары сихри музыка моңнарын тыңпал ун. Чәчәкләрдән бал җыйган бал корты кебек, ул халык музыкасының бетен гүэөллегек һәм нәфислеген үзенә сеңдереп үсә. Беренче укытучысы 3. Яруллин, О. Радзееич Һе» А. Литвинов кебек тәҗрибәле тәрбиячеләр аңа дөрес юнәлеш бирәләр, музыка сәнгатенең олы юлына чыгарга булышалар. Музыка аның тормышының төп максатына әйләнә. Хәтта, гражданнар сугышы башланып, өстенә кызылармеец шинеле киеп алгач та ул музыкадан аерылмый. Күлмедер вакыт Оренбург Шәрык музыка мәктәбендә эшләп алу да ярап куя: бнре- дө ул музыкаль әсәрләрне оркестрга салырга әйрәне, дирижерлык һөнәренең нечкә- лекләрен үзләштерә. Тик болар әле чын иҗат эшенә хәзерлек чоры гына була. Чын иҗат үзе исә 1922 елда Казанга кайткач башлана. Казанда С. Сәйдәшевне Татар академия театрына чакыралар һәм сәхнодо бара торган спектакльләрне музыка белән тәэмин итү эшен тапшыралар. Бирегв килүгә, ул артык зур булмаган оркестр оештырып җибәрә, үзе ук аңа дирижерлык итә. оркестр белән башкару өчен популяр халык җырларын эшкәртә. Билгеле, ризасызлык белде- ручеләр, безгә гармун белән скрипка җиткәч диючеләр дә табыла. Әмма күпчелек С. Сәйдәшеонең бу яңа адымын зур мәдәни вакыйга буларак каршылый. Акрынлап спектакльләргә ул үзе иҗат иткән көйләрне кертә башлый. Нәфис мелодияле, халыкча җылы язылган әлеге әсәрләр шунда ук күтәреп алына һем талык арасына тарала. Музыка татар театрындагы спектакльләрнең тәп компонентына ейле- нә. Драматурглар, аеруча К. Тинчурин һәм Т. Гыйззәт, үзләренең күпчелек әсәрләрен Салих Сәйдәшев музыкасына исәпләп язалар. Мәшһүр композиторның «Галиябану» һәм «Сүнгән йолдызлар» спектакльләренә язган увертюралары татар музыка сәнгатендәге беренче симфоник әсәрләр булып исәпләнә. «Зәңгәр шәл» һәм «Наемщик» татар совет театр сәнгатендәге яңа жанрның—музыкаль драмалар жанрынын юлбашы булып санала. Әлеге әсәрләре һәм данлы «Совет Армиясе маршы» белән Салят Сәйдәшев үз иҗат эшчәнлегенең иң югары баскычына күтәрелә. Әсәрләрен ул бары тик аңа хас «яңа телдә» иҗат итә. Традицион пентатоник ладны диатоникага кадәр киңәйтеп, С. Сәйдәшев яңача яңгырашлы көйләр язуга ирешә. Аның тарафыннан көйгә кертелгән кыска секундлы интонацияләр әле бүген Д’ заманча яңгырый. Бу — композиторның халык музыкасына новаторларча якын килүе нәтиҗәсе иде. Үз иҗатында ул халык җырларының алдынгы традицияләренә таяна һәм. культурабыз тарихында беренчеләрдән булып, татар музыкасының де интернациональ рухта үсәргә тиешлеген исбатлый. Үз иҗатында Салих Сәйдәшев бары халык җырлары һәм аларның традицион форма кысалары белән генә чикләнеп калмый. Ул рус һәм дөнья классиклары ижатын өйрәне. Бизе һәм Верди аның иң яраткан композиторлары була. Аларның опера жанры өлкәсендәге ачышлары аны үзенә аеруча нык җәлеп итә. Бу нәрсә Сәйдәш»*’ нең композитор буларак фикерләү үзенчәлегенә дә тәэсирсез калмый, билгеле. У" иҗат иткән музыкаль әсәрләрдә увертюра, ария, хор һәм биюләр кебек опера >л» ментларының күп очравы нәкь әнә шул хакта сөйли. Салих Сәйдәшев оркестр өчен иҗат итүче композитор иде. Зур күләмле симфо ник әсәрләр тудырып калдырырга әлгермәсә дә. күпчелек әйберләрен ул ор«е{ '₽ белән башкару өчен язды. Әгәр беренчә тәҗрибәләрен һәм балаларга багышлан М !anti гына җырлаучы артистларга булышу йәзаннән шулай эшләнә. Салих Сәнзышея җотындагы мондый эш алымы, берьяктан, вакыт тарлыгы белән аңлатылса, ккан.а рый торган дистәләрчә әсәрләр азып калдыра алган. Салих Сейдәшеа — чын мәгънәсендә халыкчан композитор. Аиың аагаиы аңа чынбарлыктан, бүгенге заманнан аерылгысыз. Салих Сейдәшеа татар музыка сәнгатендә Һәрвакыт искиткеч фигура булып калачак. Профессиональ татар музыка сәнгатенә Һигм салучы буларак, ул бетен совет сәнгатенең де горурлыгы Аның -җат —расы МИЛЛИ мәденнятәбе энең алтын фондын юшк-л итә. Аны са.лоу ейреиү һәм пропагаи- МЛ«У — компоэигорлэрыбыэиың Һем музыка болгэчлоробозноң җаваплы 6,рычы