АЛТМЫШ ДҮРТЕНЧЕ КАВАЛЕР

Гражданнар сугышы фронтларында катя караш барган «ор. Кызыл сугышчыларның батырлыкларын билгеләү. аларны данлау өчен яшь Совет хөкүмәте беренче орден — Кызыл Байрак ордены булдыра. Бу турыда карар кабул ителгәч тә Яков Михайлович Свердлов Халык Комиссарлары Советы Председателе бирә Ильич. Ул инде бу вакытта Блюхерның батырлыклары, аның Белореттан Күңгерге кадәр юл үткен атаклы Урал рейды хакында хәбәрдар була. Бу орден белен гражданнар сугышында катнашкан байтак кына татар егетләре до бүләкләнә. Шулар арасында ике тапкыр Кызыл Байрак ордены алучы батырларның берсе — Хөсәен Мәүлете». Аның беренче ордены — 64 иче номерлы. Хөсәен Меүлотов Совет власте эчен баргаи авусыз каты кереш елларында гаҗәеп зур каһарманлыклар күрсәткән кеше. Башта ул Пермь округының татар-башкорт комиссариатына җитәкчелек итә. Аннары гражданнар сугышына актив катнаша. Анда полкка, бригадага командалык итә. Гражданнар сугышы фронтыннан партия Үзәк Комитеты аны Хәрби академиягә укырга җибәрә. Аны тәмамлагач, берничә еп чит илдә СССР консуллыгында >шлм. Ә аннары, гомеренең атагынача, Кызыл Армиячең Генераль штабындагы бүлекләрнең берсенә җитәкчелек итә. Комиссар 1918 ел. Яз. Пермь округ Башкарма Комитеты бинлсы алдындагы мәйданга Кызыл Армиянең 7 нчә укчы Урал полкы тезелгән. Шәһәр халкы җыелган. Аларның күбесе түшләренә злмоклол кызыл тасма кадаганнар, һәммәсе бәйрәмчә киенгән, һәммә кеше шат Язгы кояш та авз күк йезеннөн елмая, кешеләрнең шатлыгын уртаклашкандай, үзенең В. И. Ленинга мөрәҗәгать ите: — Беренче орденны кемгә бирик икән, Владимир Ильич! — ди ул. — һичбер шикләнүсез иптәш Блюхерга бирергә кирәк, Блюхерга! — дип җаоап Мәйдан уртасына такталардан трибуна эшләп куйганнар. Ул кызыл ситса белән уратып алынган. Трибунага бербер артлы ораторлар күтәрелә. Алар — рус, латыш, еврей, татар, башкорт — һәркем үз телендә сөйли. — Иптәшләр! — дип башлый ул үзенең сүзен татар телендә.— Совет власте дөньяда һәм кешелек тарихында беренче тапкыр барлык хезмәт иясе халыкларына ирек бирде, аларны байлар, капиталистлар изүеннән, эксплуатациядән, коллыктан мәңгелеккә азат итте. Милләтләр арасында тигезлек, дуслык, туганлык һәм хезмәттәшлек игълан итте. ме? Юк, әлбәттә. Сез моны яхшы беләсез. — Дөрес, энем. — Кая инде ул безнең халыкка үз телендә алай сөйләп торулар... Халык төркеме гөж килеп ораторның фикерен хуплавын белдерә. Ә трибунага менгән егет сүзен дәвам итә: — Совет власте безгә ирек, азатлык алып килде. Шуңа күрә дә. иптәшләр, әйдәгез үзебезнең яшь Совет республикасының революцион оешмаларын — эшче, солдат һәм крестьян депутатлары Советларын ныгытыйк. Башында бөек Ленин торган Халык Комиссарлары Советын — революциянең тулы хокуклы хөкүмәтен бөтен яктан яклыйк... Аннары оратор революцион оешмаларга теләктәшлек күрсәтү белән бергә, Кызыл Армия сафларын ныгыту турында озак кына сөйли. Аның сафларына язылырга өнди. Трибунага чыгып әнә шулай сөйләгән бу кеше — Пермь округының эшче, крестьян һөм кызылармеец депутатлары Советы башкарма комитеты каршында яңа гына төзелгән округ мөселманнар комиссариаты җитәкчесе комиссар Хөсәен Мәүлетов иде. Хөсәеннең тормышы кече яшьтән үк зур авырлыклар, михнәтләр белән үтте. Әле җиде яше дә тулмаган иде, әнисез калды. Ныклап аякка да басып өлгермәде — 1900 елны Чистайдан бәхет эзләп Пермьга күчеп килгән әтисе Баһаветдин агай да дөнья куйды. Үзенең үтә зирәклеге, нык тырышуы сәбәпле генә белем алып, укуын дәвам итә алды ул. Ә империалистик сугыш башлану белән фронтка озаттылар. Өч елга якын гомере шунда — каты сугышларда, окопта узды. Былтыр көз, Октябрь революциясе алдыннан гына, каты яраланып Пермь госпиталенә кайтарылган иде ул. Монда аның туганнары яши. Монда аның яшьлеге үткән. Әйе, нык таныш аңа бу шәһәр. Шуңадыр инде, дөньяның ачысын-төчесен татырга өлгергән Хөсәен, бик тиз большевиклар белән дуслашып китте. Үзе дә партия сафына керде. Менә аңа комиссариат белән җиләкчелек итүне тапшырдылар. Аның кул астындагы Пермь мөселман комиссариаты кыска гына вакыт эчендә әллә никадәр эшләр башкара. 1918 елның җәендә комиссариат Күңгер, Кизель, Екатеринбург, Оса, Красноуфимск шәһәрләрендә һәм Надеждинск белән Чусовой заводлары янындагы Советларда мөселман эшләре буенча өяз комиссариатлары оештыра. Бу шәһәрләрдә һәм заводларда тамыр җәяргә исәп тоткан хөрби-шура, милли-шура жилы нурларын җиргә коя. Мәйдан өстендә Кызыл байраклар җилферди. X Мэүлетов 1937 елда. Менә трибунага тагын бер оратор чыга. Ул хәрби киемдә. Түшендә кызыл бант. Оратор, халыкка карап бераз тынып торды да, болай диде: — Иптәшләр! Менә мин, элек булса, сезнең алдыгызга чыгып шушылай ана телендә сөйләп тора алыр идем кебек февраль революциясеннән соң тетер буржуаз милләтчеләре тарафыннан оештырылган контрреволюцион учреждение һәм оешмалар бөтенләй таратылып, snap урынына совет оешмалары — комиссариатлар тезелә. Пермь мөселман комиссариатына уфалылар да зур гына ярдәм күрсәтәләр. Шул ук җәйне бу комиссариат карамагына Уфадан берничә работник җибәрелә. Алар үзләре белән күчмә типография дә алып киләләр. Озакламый комиссариат Хөсәен Мәүлетов редакциясендә «Кызыл Урал» исемле газета чыгара башлый. Бу — Пермьда татар телендә чыгарылган беренче большевистик газета. Газета битләрендә Совет хөкүмәтенең күп кенә мөһим карарлары, декретлары басылып чыга. Ул көннәрдә Хөсәен Мәүлетовның көрәштәшләреннән берсе булган, ә хәзер персональ пенсионер Нигъмәт Енихиев менә нәрсә дип яза: «Без. Бәләбәй өязе Башкарма Комитетының алты члены: Атнагулов, Байков. Курмиев, Гафуров, Габитов һәм мин Пермьга, аның округ мөселман эшләре комиссары иптәш Хөсәен Мәүлетов карамагына килдек. Ул безне шатланып кабул итте һәм. һәрберебсзгә эш бирел, урыннарга тәгаенләде. Мин, мәсәлән. Пермь округ мөселман комиссариатының оештыру- агитация бүлеге мөдире булдым...» Бер үк вакытта Н. Еникие» башка эшләр дә башкара. аеруча газета чыгаруга зур булышлык күрсәтә. Комиссариат татар телендә берничә брошюра да бастыра. Шул исәптән, «В. И. Ленинның кыскача биографиясе» һәм башка мөһим генә директивалар тәрҗемә ителә. Ләкин, планнары зур гына булса да. бу эшне алар туктатырга мәҗбүр булалар. Вакыйгалар коннон-көи куера бара. Көз җитә. Көнчыгыш фронтта хәлләр кискен- _ лошә. Колчак армиясе Пермьга якынлаша. Ул Совет республикасының төньяк өлешен о басып алган Англия-Америка интервентлары белән кушылырга ашкына. Кызып Армия частьлары дошманның көчләренә каршы бик каты сугышлар алып * бара. Ләкин дошман явы аларны һаман кысрыклый һәм менә шушы авыр шартларда и Хөсәен, кулына корал алып, сугышчылар сафына баса. Ә ярты елдан соң ул инде — полк белән командалык итә башлый. * я п Батырлыкка дан ° Шулай да була бит: кеше үзенең тормышында иң кыен, иң куркыныч минутлар кичергәндә бу турыда уйлап та карамый. Ә инде әнә шул авырлыклар, иң куркыныч вакыйгалар артта калдымы, кем генә булмасын, ирексездән бу хакта уйлый торган, хәтта үзенең башыннан үткәннәргә хәйран калып, шаккатып калучан була. Ак казакларның Идел корпусын тар-мар иткәннән соң, Хөсәен Мәүлетов белән до менә шуЛайрак булды. Теркстан фронты частьлары. Мугаджар станциясе янында Теркстан республикасы отрядлары белен очрашканнан соң. Колчакның Көньяк армиясе калдыклары, аерым алганда, ак казакларның Илек корпусы. Уел ягына, далага кереп китәләр Аклар, тизрәк Уел шәһәренә барыл җитеп, аның ныгытмалары артына яшеренеп, шунда ышыкланып торырга уйлыйлар. Аларны куып бару өчен махсус экспедицион җыелма отряд тезелә, һәм аның төп ядросы булып өченче татар укчы полкы тора. Хөсәен Мәүлетов командалыгындагы бу отряд, көзге каты суыкларда, ноябрь аенда. Уел елгасын аша кичеп, шәһәрне азат итә. Бу җиңүне, фронттагы IV армиянең Джамбейтаны алуы белән бәйләп, М. В. Фрунзе менә болай дип яза: «Бу ике үэокне алу безнең кулга барлык кыргыз далаларын бирде». Ә бит моңа ирешү ечен күпме көч түгелгән, күлме михнәтләр кичерелгән иде1_. Чыннан да. Хөсәен Мәүлетовның бу җиңүгә ничек ирешүен күрсәтү ечен, шул хакта язылган документтан кечкенә бер өзек китереп үтү урынлы булыр. «Безгә 14 ноябрьдән да калмыйча Уелны алу турында боерык бирелгән иде — дип язылган татар бригадасының көндәлегендә — Үзенең топ максатына ирешү — Уел ныгытмасын алу ечен безнең отряд Бегалыдан чыкты. Баштагы отрядка өченче батальон һем батарея кушылганнан соң, безнең барлык отряд — өченче татар укчы попкы. өченче батарея, кавалерия дивизионы һәм атлы ике пушкасы белән Беренче кавбригада—• Уелга һеҗүм ите башлады. Пехотага ачык тигез урыннан дошманга туп-туры карап АЛТМЫШ ДҮРТЕНЧВ КАВАЛЕР барырга туры килде, ө кавалерия частьларга бүленеп, флангларга җибәрелде Безнең поли иң авыр шартларда хәрәкәт итте: бер яктан — Уелга керә торган җирдә үтә алмаслык баткаклык һәм сазлык, ә икенче якта —ярыйсы гына тирәнлектәге һәм туңа башлаган Уел елгасы. Сугышчыларның киемнаре начар иде, ә яртылашы ялан аяк диярлек... Бу сугышларда күрсәткән казанышлары өчен өченче полкны «Кызыл бөркетләр» полкы дип атадылар...» Әнә шушы уйларга бирелеп, Хөсәен кулларын баш астына куеп чалкан яткан, түшәмне күзәтә иде. Якында гына җыр тааышы ишетелде: Уелып кына аккан Уел Уйландыра уйчан ирләрне— Бу җыр Хөсәенне кинәт сискәндереп җибәрде. — Кара әле, Яхъя бит!—дип сокланып куйды. Ә җырчы, чыннан да, башкорт халкының моңлы озын коен бик матур тавыш белән җырлый иде. Аннан яңа гына булып үткен вакыйгалар — соңгы сугыш — Хөсәеннең күз алдына килеп басты. Сугыш картиналары бер-бер артлы кабатлангандай тоелды Менә куып барган дошман белән йөзгә-йөз килеп беренче очрашу. Алда куәтле, сугыш алып баруның барлык кагыйдәләре буенча өйрәтелгән, баштанаяк коралланган дошман гаскәрләре тора. Ә аның отрядындагы сугышчыларга патроннар гына да җитәрлек түгел ичмасам, һәрбер хәрәкәтне, һәрбер адымны искә алып, аңа дәрес юнәлеш биреп торырга кирәк. Хөсәеннең беренче тапкыр отрядны кузгатып һөҗүмгә күчәргә теләве уңышсыз тәмамланды. Бераздан ул тагын да алга омтылып карады, ләкин бу юлы да уңышсыз чыкты. Аклар, әллә инде бу хәлне сизенеп, әллә башка берәр сәбәп беләнме, активлаша башладылар. Пулеметлар тыкылдавы көчәйде һәм менә шундый иң киеренке минутларда, үлем куркынычы күз күреме арада торганда, Хөсәен бөтен акылын җыеп, үзенең төп максаты — дошманның планын җимерү — турында уйлый иде. — Командир алгы сызыкта! Кызылармеецларның колактан колакка әйткән бу сүзләре тиз арада окопларга таралды. Алар командирның якында гына, үзләре белән бергә булуын тоеп, рухланып һәм дәртләнеп киттеләр. — Ул монда килдеме, атаканы көт тә тор, егетләр! — дип куйды кызылармеецлардан берәү. — Булса соң, командир белән бергә күңеллерәк тә ул,— дигән булды икенчесе. Ләкин шаяртып торыр чак түгел иде. Шул арада булмады, окоплар буйлап команда тапшырылды: — Атакага әзерләнергә! Сүз башлаган теге кызылармеец түземсезләнеп: — Әйттем бит! — дип, иптәшенең кабыргасына төртеп алды. Беренче командадан соң ике-өч минут та үтмәде, отряд командирының көр тавышы яңгырады: — Революция дошманнарына. Совет власте дошманнарына каршы минем арттан алга, иптәшләр! Кызылармеецлар, аягүрә торып, киң стена булып кинәт алга ташландылар. Сугыш яланын тутырып, кинәт күк күкрәгәндәй көчле «ура!» яңгырады. Аклар, бу хәлне күреп, котырынып ут ачтылар. Ләкин кызылларның дәһшәтле килүе аларда паника тудырды. Алар коралларын ташлап артка таба сыпырта башладылар. Хөсәен Мәүлетов җитәкчелек иткән отряд белән акларның Илек корпусы арасында барган каты сугышлар берничә көн дәвам итте. һәм менә, ниһаять, җиңү. — Бу операция өчен сөз хөкүмәт бүләгенә тәкъдим ителдегез,— диделәр Хөсәенгә бригада штабында. Шатлыклы гебәрчп ишетү Хөсәеннең күне леи күтәреп җибәрде. Хөсәен маңгәеио бәреп чыккан тир бертекләреи сертеп алды да кесәсеннән портсигар чыгарды. — Әйе. бу җиңү безгә ансат кына бирал меде шул,—диде зчеинәи гене. Айнам ипләп кенә папиросын кабызды да. бинтка урап муеныма аскан кулым тотыл каре- Д Ь1 — Ә бит күпме иптәшләребез сугыш кырыйда атыл калдылар... Бу турыда уйлау Хөсәенгә авыр иде, әлбәттә. Хөсәеннең фикерен ординарец Яхъя Адымоа бүлдерде. — Сезне сорыйлар, иптәш командир,— диде ул. — Кем бар, кем сорый? — Менә крестьяннар килгән. Хөсәен үз алдында бер төркем крестьяннар басып торганын күрде. Алар үзар« нидер пышылдап, нидән башларга белмәгәндәй иыймыйрак торалар иде булса кире* Шунда өлкән гене яшьтәге берсе, Хөсәеннең үзләренә табан борылганын күргәч, сүз башлап җибәрде: — Исәнмесез, иптәш командир! — Саумысыз, иптәшләр! — Кем монда сезнең баш кеше була? — Мин. Ә ни йомыш? — Әйе, кем, менә без, крестьяннар, сезне җиңү белен котларга килгән идек, ип тәш кызыл командир. Бик нык җәфа чиктек боз аклардан...—Карт нидер әйтеп бе- ф терми туктап калды. Аннан ул кулындагы бүреген йомарлап бераз торды да иптәш- ш лөренэ карап куйды. Бары шуннан соң гына ул янә Хөсәенгә мөрәҗәгать итте: о — Менә Евдокимның кызын,— карт иң артта басып торган озын гына мужикка х төртеп күрсәтте,— аларның бер офицеры, теге ии_ и — Сез миннән ни телисез соң? ь* — Әйе кем, иптәш командир, әнә шул офицер исән. Баягынак без оны тотып “ алдык, бәйләдек... •* Хөсәен хәзер генә крестьяннарның ни өчен килүләрен аңлап алды. Әйе, бу кеше- п лар Кызыл Армиянең килүен, аның акларны куыл җибәрүен көткәннәр ич! Әйе. ейе Бу шулай. Ул куанычыннан үзенең яраланмаган кулы белән картны кочаклады. — Ик, бабакай, кадерлем минем! Кая, алып килегез сез аны монда! — Аннан Хөсәен үзенең ординарецына кычкырды:— Яхъя, ярдәмләш! — Бик зур чинлы офицер ул, штабтан— — Ничего, бабай, анысын тикшергәч белербез Күп күргән инде без андыйларны... һәм, чыннан да, ак офицер зур гына козгыннарның берсе булып чыкты. Ул Илек корпусының штаб офицеры икән. Контузия алгач, күрәсең, үлгән диптер, аны ташлап киткәннәр. Кызылларның Уелны алганын белгәч, ул качарга теләгән. Ләкин аны крестьяннар тотып алганнар һәм бәйләп ташлаганнар. — Сез кыргый дивизиядән түгелдер бит? —дип сорады ул Хөсәеннән. — Мин сезне аңламыйм. — Безнең корпуска каршы кызыллар ниндидер бер кыргый дивизия җибәрделәр. Руслардан түгел. Тамак тәбе беләнрәк сейли торган халыклар.. Татарлармы шүнда._ — Әх, менә нәрсә икән! — Хөсәен көлеп җибәрүдән чак-чак кына тыелып чллә алды —Сез үзегезнең корпуска каршы сугышучылар турында әйтәсез булырга кире*. — Әйе. — Ул бердәнбер жыелма отряд иде, подполковник әфәнде. — Булуы мөмкин түгел! — Теләсәгез ни дип уйлагыз, әмма факт күз алдыгызда. Әйе, акгвардеецка башка әйтер сүз калмады— Ләкин бу җиңү ансат кына булмады. >Ак казаклар һәм Алаш Орда белән керешү,— дип аза Татар бригадасының шул чактагы хәрби комиссары Якуб ага Чамышее,— эченме полкка бик кыйммәткә теште. Ул үзенең бик күп сугышчан командир ларым һәм сугышчыларын югалтты. Бу сугышларда батальон командиры Шәйхетдиное, Луге- 15Т АЛТМЫШ ДҮРТЕНЧЕ КАВАЛЕР метчик Габитов, аерым татар кавалерия дивизионы командиры А. И. Мельников, политработник Абдрахман Шакиров иптәшләр аеруча кыюлык күрсәттеләр. Мәүлетов Хөсәен белән комиссар Гали Касимов, җыелма отрядка менә дигән командалык итеп, үзләренә йөкләтелгән зур хәрби һәм политик бурычны намус белән үтәп чыктылар. Бу сугышларда алар байтак тәҗрибә туплап, аны Бохара ханлыгын туздырганда уңышлы файдалана алдылар...» Бу сугышларда каһарманлык күрсәткән тагын бер кеше хакында әйтәсе килә. Ул — Усман Фәхретдинов. Өченче татар укчы полкының батальон командиры. Әле беренче империалистик сугыш фронтларында ук батырлыклары өчен дүрт тапкыр Георгий медале һәм башка медальләр белән бүләкләнгән ул. Өченче татар укчы полкы оештырылганның беренче көненнән алып шушы полк составында була һәм күп, бик күп сугышларда катнаша. Кызыл Армиянең Үзәк архивында сакланган бер документта: «Усман Фәхретдинов үзенең батальоны белән акгвардеецларның һәм атлы казакларның берничә полкларын тар-мар итте һәм күп кенә трофей алды»,— дип язылган. күрсәткән батырлыклары һәм отрядка Хөсәен Мәүлетовны каһарманлык сим «Безнең Чапай» «Батыр үзе үлсә дә даны үлми»,— дип, халык юкка гына әйтми ул. Лбищенск шәһәрендә 25 нче дивизия штабы һәм даны киң таралган дивизиянең начальнигы герой Чапаевның һәлак булуы кызылармеецларның йөрәген әрнетә. Бу хәбәр тиз арада татар бригадасына да килеп җитә. — Менә син аны, шундый кеше дә һәлак булгач, ә! — Сугыш ул, туганкай, атаң-анаң бармы дип сорамый шул. — Үч алырга кирәк, менә шул. Шуннан соң берникадәр яәкыт үткәч. Төркстан фронтының Революцион Хәрби Советы бу дивизиягә легендар командир Чапаев исемен бирә. Бу вакытта ук инде Василий Иванович Чапаевның исеме бик популяр була. Аның даны ераккаеракка тарала. Исеме һәрбер кызыл командирга, һәрбер кызылармеецка аеруча якын һәм кадерге була. Ә дошман аны ишетсә тетрәп, каушап кала. 1919 ел. X Мәүлетов — полк командиры. Акларның Илек корпусын тар-мар итүдә оста командалык иткәне өчен Совет хөкүмәте волы булган Кызыл Байрак ордены белән бүләкли һәм ул Совет власте тарафыннан чыгарылган иң беренче орденның 64 нче кавалеры була... — Чапайны әйтәм. безнең актан дип сөйлиләр — Куй әле. энем. Нишлал ул сезнең яктан булсын ди. Безнең яктан ул — Уралдан. Әна узеиең Уралы өчен нинди сугыша иде бит. Дөресен әйтим, егетләр, хаталанасыз. Ишеткәнсездер ич, Идел буендагы шәһәргә аның исемен дә бирделәр. Балаково диделәрме әле. Хәзер ул Чапаев шәһәре дип аталачак. Димәк, ул безнең якташ — Идел буеннан— Менә шулайрак сөйләшә иде кызылармеецлар үзара, һәркайсы аларның бу геройны үзенчә якын итә. ана кайнар ихтирам саклый иде. һәрберсе аны үзләренең якташы дип саный, шуны исбат итәргә тырыша. Ә менә инде Идел буе Беренче аерым тагар укчы бригадасына килсәк, андагы солдатлар арасында бу темага аеруча кызу бәхәсләр бара иде. — Безнең Хөсәен Мәүлетое та батыр бит, ә' — Әлбәттә. Әнә узган сугышларны гына искә ал әле. — Әйе ләбаса. Башка берәү булса шулкадәр көчле дошманга каршы чыгарга куркыр иде Ә ул үзе атакага алып китте. — Җитмәсә күпме әсир алдык диң— — Әйтмә дә инде. абый. Кыюлык аңарда җитәрлек. Баш та яхшы эшли үзендә. Молодчина, башка һич сүз әйтеп булмый. — Ярман сугышында да булган шул. Сугышның рәтен-җаен белә. Бригаданың командирлары һәм сугышчылары, хәтта үзләре дә абайламастан, шул көннәрдән соң Хөсәен Мәүлетовны «безнең Чапай» дип йөртә башлыйлар. Бер-бер урында аның турында сүз чыкса: — Ә-ә, безнең Чапай хакында әйтәсезме?— ди торган булалар. О Хөсәен Мәүлетоа бригадада иң популяр исемнәрнең берсенә әверелә. Аның “ исеме күп тапкырлар Торкстаи фронты командующие приказларында да телгә алына. х Хөсәен Мәүлетоаның батырлыклары, ул башкарган зшләр турында фронтның Рево- шы беләбез. Чәнки без алардон җирләрен, безне талап җыйган байлыкларын, кулларыннан властьларын тартып алдык... Фронтовик кызыл командирның чыгышы станция эшчеләренә бик нык тәэсир итә. һәм алар фетнәчеләргә каршы отпор бирү эчен Хөсәеннең ярдәмен сорыйлар. — Син. иптәш, безгә булыш инде,— Диләр алар.— Барысын бергә дөмектереп ташлыйк шул явызларның. — Ярый,— ди Хөсәен.— Мин рнэа. АЛТМЫШ ДУРТЕНЧВ КАВАЛЕР Хөсәен Мәүлетов Камбарка станциясендә бер атна тора. Анда ул эшчеләр белән бергә фетнәчеләргә каршы көрәш алып бара, һәм, бары Сарапул каласыннан ярдәм килгәч кенә, Яхъя белән икәүләп алар Пермьга китәләр. Эшчеләр аларны олылап, пароходка утыртып озатып калалар. 1919 елның декабрь аен Хөсәен Мәүлетов Пермьда үткәрә. Монда ул эшчеләр һәм крестьяннар алдында күп тапкырлар чыгыш ясый, аларны фронт хәлләре белән таныштыра. Кызыл Армиягә ярдәм оештыра. Ә ел азагында, кайтуына бер ай тулды дигәндә, ул яңадан үзе командалык иткән полкка, Теркстан фронтына китә. Хөсәен Мәүлетовның йөрәге тибүдән туктаганда аңа әле нибары кырык дүрт яшь була. Әнә шул кыска гына гомере дә аның күпләр өчен үрнәк була алырлык данлы көрәш эчендә үтә. Ул, ярлы бер кустарь гаиләсеннән чыгып, патша армиясенең рядовой солдатыннан, үзенең тырышлыгы аркасында, офицер дәрәҗәсенә күтәрелә, Кызыл Армиянең талантлы зур командиры һәм дәүләт эшлеклесе булып җитлегә. Хөсәен Мәүлетов — революция каһарманы. Ул Урал тирәсендә яшәгән татар һәм башкорт эшчекрестьян массаларын оештырып, аларны революцияне якларга күтәрүче. Ә соңрак, Совет властеның дошманнары яу булып калыккач, кулына корал алып, шул яуга каршы чыккан кеше, һәм, ахыр килеп, Хөсәен Мәүлетов гражданнар сугышы чорындагы татар егетләре арасында иң мактаулы, исемен данга күмгән геройларның берсе. Совет хөкүмәте аны әнә шул елларда ике тапкыр Кызыл Байрак ордены белән бүләкли. Бохара крепостен алуда һәм аннан әмирне кууда күрсәткән батырлыгы очен М. В. Фрунзе аңа үз кулы белән көмеш кылыч тапшыра. Ә Хөсәен Мәүлетов командалык иткән Өченче полк революцион Кызыл Байрак белән бүләкләнә