ЯҢА КИТАПЛАР

Н Фәттах
МӨДИР САҖИДӘ
Казан. 1968 ел
Нурихан Фәттах укучы .парга
күптән таныш язучы Аның
«Сезнеңчә ничек?». «Бала
күңеле далада» романнары һәм
хикәяләре бүгенге кемнең
актуаль проб лемаларын
яктыртуга багышланганнар
Яна повесте «Мөдир Са жидэ»дә
без тагы шул ук яшьләр
тормышы, аларның дөньяга
карашлары, уй .хисләре белән
очрашабыз. Бу юлы повестьның
баш герое итеп, автор яңа гына
училище тәмамлап авылга эшкә
килгән фельдшер Саҗидәне
сурәтләгән.
Хикәяләү беренче заттан алып
барыла. Бу алым әдәбиятта,
ягъни прозада, соң гы елларда
зур урын били башлады
Язучылар заман
дашларыбызныц эчке дөнья сын
тирәнрәк ачып күрсә тергә
тырышалар. Нурихан Фәттах та
геройның эчке дөньясындагы
пәм тормыш ка карашындагы
эволюция не күрсәтүдә шул
юлны Сайлаган
Мәсәгуг авылына килен төшү
белән Саҗидә фельдшер
вазифасын үти башлый Азрак
каушап та кала Таҗ рибәссз
булса да, Саҗидә нык ихтыярлы
кеше. Ул жнң сызганып эшләргә
карар кыла, чөнки, барлык
җаваплылык аның җилкәсендә.
Ул пункт мөдире •Мин, билгеле,
«кушарка» гына түгел, мнн —
мөдир Белемем буенча мин —
фельдшер, ягъни мнн — те-
рапевт, хирург, невропото лог.
күз колак борын авыру лары
белгече Мнн универсал. Авылда
нинди авыру лар бар, барысын
да мин карарга тиеш» — икәнен
яхшы аңлый.
Саҗидә авылга канатланып
очып килмәде Җибәргәнгә
килде. Ул институтка керергә
җыена, башта җирдә яшәвенең
бетен мәгънәсе шунда дип
уйлый. Саҗидә авылда калырга
җыенмый. Мәсәгуткә килергә
чыкканда үзен әле «гастролер»
гына дип хис итә Тимерхан Һәм
авыл кешеләре белән якыннан
танышу, аралашу аның
карашларына үзгәреш кертә
Менә шушы планда Н. Фәттах
авыл һәм шәһәр
проблемасын да көн тәртибенә
куя Саҗидә повесть дәвамында
бу мәсьәләне чишеп чыга алмый
әле- Саҗндәнен
— Гомергә шушында, шушы
авылда калырга уйлыйсынмы?
— лига** соравына Тнмержан:
— Ник. калса ни булган’ .Мин
шушы авылда туган кеше Бөтен
кеше шәһәргә китеп бетсә,
авылда кем калыр?-1" Бу җавап
Саҗидәне >й'в КӨЛДЫрЛ <Моп®
кадәр мондый сүзләрме ки
таплардан укып кына белә иде
бит ул) Анын сүзләрендә Сахилә
ниндидер ханлык тоя башлый ._
Саҗидәнең характерын тулырак
ачуда дусты Галия зур роль
уйный Дөр«-с, повестьта Галия
сурәтләнми. ул шәһәрлә
мстмтутта укый Аөым турында
Сами- дәнен убларыниан гына
беләбез. Лавин г. весть дәва-
мынча Саҗидә белән Галия
арасында сүзсез диалог бара. Н.
Фәттах бу ике кызның дөньяга
карашларындагы бәхәсләрен
Сажидәие* уйлары аша укучыга
җиткерә.
Авылда яшәү, халык белая
якынивя танышу Сами дәнем
карашларында тур үзгәрешләр
китөмя чыгара, анын киләчәгем
бялгеля Галия белая бәхәстә
Сәясидә үзенең даВлыгыиа
төшенә: •Ә ииде вүмелся калу
ахь- эләсендә, »ш. уку мәсьәлә-
сендә Юк. анысында ул ялгыша,
бик нык ялгыша! Дөрес, микем
әле ул әйткән китаплармы —
физика, химия д .реслекләре»
«улыма да алганым и»к Лак и и
дмьяда бат Өидый дәрес-
лекләрдән башка да китаплар
җитәрлек' Мич имде алармы*
күбесен увыа та чыктым Төк хм
укыл бетерә алмадым Күрәсе*,
беркайчан да укып бетерә алмам
Мни моим» бөтентәЛ икенче
төрле китаплардай •йрәиәм,
тормыш китабын өйрәнэм Әйе,
минем хаэср күзем ачыла
башлады кебек
Юк. ГбМв «саным. сия хаклы
т.тел Мм әле күмелмәм. күмелү
алай булмый Киресемчә, «уимү-
ам азат буда бару tv*-* кән әле
б)>*
Повесть бик җый» a а һәм
бер бөтем итеп нидамгМ.
Персонажлар ышандырырлык
сурәт дәытәяөәр- Авыл
тормышы көндәлек мәшә-
катьләре белән күз алдына килеп
баса. Авыл кешеләре галер.еясе
повестька тормышчанлык һәм
җиңел юмор өсти: Оптимист Ра-
вил, бик оригинал һәм зирәк
акыллы 82 яшьлек Шәйхаттар
бабай, мәктәп директоры Мөслим
абын тулы каплы кызык тормыш
белән яшиләр. Саҗидәга нәкъ
шулар зур йогынты ясыйлар.
Повестьта Зөһрә, Вәзир һәм
колхоз председателе Мирсәет
кебек, мещанлыкны алга
сөрүчеләр дә бар. Саҗидә
шуларныц идеалына үз идеалын
каршы куя.
Повестьның үз интонациясе бар.
Бу — беренче ачу, дөньяны тану
шатлыгы. Ул тойгылар
Саҗидәнең уйлары аша бирелә.
Повестьта уйлану, яшәү
мәгънәсе турында җитди
фикерләр бар.
Повестьның стиле бик кызыклы.
Сөйләм теленә якын. Язучы
геройдагы хисләр катлаулыгын,
фикер каршылыклыгын
күрсәтергә тырыша һәм бу юлда
стиленең төгәллегенә һәм
гадилегенә һич зыян итми.
Шулай да Н. Фәттах күп кенә
әдәбп әсәрләрдә очрый торган
шаблонны үтен китә алмаган. Бу
бигрәк тә лирик эпизодл^м^р
күренә. Саҗидәнең Соломон
Моисеевич һәм Тимерҗан белән
мөнәсәбәтләрендә ясалмалык,
схематик кануннар өстенлек
алган. Җыеп әйткәндә, Н. Фәттах
яшь кешенең социаль асылын
тикшерә. Аның реройлары- өчен
иң беренче максат—үзләре өчен
ниндидер аерым язмыш эзләү
түгел, ә һәрбер очракта үзеңнең
кирәкле урыныңны таба белү. Са-
җидә белән Таня шундыйлар.
Н. Фәттахның бу повесте безне
яшь кешенең бүгенге
тормыштагы юлы, кешеләр
алдындагы бурычы һәм заман
турында уйландыра торган әсәр.
К. Мостафин
ҺӘРКЕМНЕҢ
ҮЗ ЙОЛДЫЗЫ
Шигырьләр.
Казан, 1968 ел
Шагыйрьләр поэзиягә төрле
юллар белән килә. Берәүләр
яшьтән үк, чаткы кебек кабынып,
шау-шу кубарып килеп керәләр.
Икенчеләре нык адым белән, яу-
лап алган позицияләрен төпле
ныгыта барып, акрынрак үсәләр.
Берәүләрне хис алып барса,
икенчеләре зур тормыш
тәҗрибәсенә таянып эш итәләр.
К. Мостафин да шундыйлар
рәтендә. Ул инде күп еллардай
бирле журналларда шигырь-
ләрен бастырып килә. Соңгы ике
ел эчендә ике җыентык чыгарды.
К. Мостафин шигырьләрен
укыганнан сон, күңелдә
дулкынлану хисе кала. Аның
шигырьләренең төп темасы —
мәңгелек көрәш. Ләкин
Блоктагыча түгел, ә конкрет,
тарихи көрәш. Лирик герое да
«бездән дә яшь кызыл
комиссарлар»- ның эшен дәвам
итүче, аларның улы, горурлыгы.
К- Мостафин шигырьләрендә бер
яктан кызыл комиссарлар,
билгесез солдатлар, Муса
Җәлил, Сергей Чекмаревлар
үзләренең бөек эшләре белән
тарихның драматик чатларыннан
күтәрелеп чыксалар, икенче
яктан шулар янына авторның
лирик герое килеп баса. Лирик
герой аларның юлын дәвам
иттерүе, ул бернәрсә дә бер
кайчан да югалмый дип әйтергә
тели һәм аларга мөрәҗәгать
итеп:
Мин ашыгам: безнең
юлларыбыз
Җирдә бергә туры
килгәннәр,— ди.
К, Мостафин ачык публи-
цистиканы лирика белән шактый
уңышлы үреп бирә. Ул дөньяның
матурлыгына соклана, кешенең
бәхеткә лаеклы булуын раслый;
Ә кешегә чиксез
бәхет кирәк,
Шатлык кирәк
туган җиремә. Кайгы
бомбаларын юк иткәндә.
Сапер итсен чорым мине дә.
Поэзиягә декларатив тавыш
түгел, бәлки тойгы тирәнлеге
кирәк. Поэзия эчке матурлыгы
белән җиңә, шул аның яшәү
формасы.
К. Мостафин шигырьләре
эчке драматизмга бай Алар- да
шагыйрьнең тынгысыз җаны яши
Җыентыкны төгәлләүче «Кулга
алдым көзге яфракны мин»
шигырен- дм бу хәл бик ачык
чагыла:
Кулга алдым көзге яфракны
мин,— Җил өзгәндер аны,
күрәсең.
Ул саргайган... Үзе шундый
гаҗәп,
Хәтерләтә йөрәк сурәтен.
Бик күп яфрак, коелып
агачлардан, Тагын каплар
көзге җир өстен...
Бик күп йөрәк тормыш
кырларында ятып калыр,
өзеп тибешен.
Яфраклар саргаю һәм коелу
күренешенә без күнеккән инде.
Аны алтын көз дип йөртәбез. Ә
кешеләр йөрәге туктау —
трагедия Бу нке күренешне
шагыйрь үзенчә синтезлаштыра.
Биредә кеше гомере драмасы
мәгънәсез, кызганыч түгел. Бу —
көрәш драмасы:
— Чөнки йөрәкләре дә бит
...давыл гүзәлләткән,
чыныктырган ялкын
һәм яшен...
Син күрерсең кызыл
йөрәкләрдә
Кызыл байракларның
шәүләсен.
Нәтиҗә ясап, К. Моста- финга бер
теләк белдерәсе кнлә. Киләчәктә
шигырьләренең көрәшчән рухын
һәм җылылыгын югалтмаган
хәлдә, аларның фәлсәфи ти-
рәнлеген арттыру турында да
уйлансын иде.
һәркемнең
уз
йолдызы
Радик Фэйтов
ТИМЕР ЧӘЧӘК
Хикәяләр.
Казан 1968 ел
Радик Фэнзовнын «Тимер чәчәк»
исемле җыентыгына кергән
хикәяләр тематика сы.
сурәтләнгән вакыйгада ры һәм
хәтта жанрлары буенча да
төрлеләр Алар барысы да
таманлашлары быз турында Ул
хикәяләрдә язучымын
дулкынланып сөйләгән танышы
ишетелә
Сугышның соңгы залп лары
күптән тынды ннде Сугыш
яралары төзәлеп б< теп барган
кебек Ләкин су гыш кырларында
башларын салган сил лагларны
оны тын та, хәтерд >н сызып
ташлап та булмый /Кыен тыктагы
«Горур басын торыгыз» нәсере
шул солдатларны нскл я.iv һәм
аларга турылык анты бутын янгы
рый.
Р фәилоп хпк яләрсндә сонет
кешеләрен — колхоз чылариы.
эшчеләрне — сурәтли. Алар — ун
яшьлек «бршаднр», шофер
Хәйдәр, тимергә жан ярга зла
торган чын талант иясе Биктимер.
карт композитор һәм башка
исемле һәм исемсез геройлар.
/Кыенлыкта юмористик хикәяләр
дә зур гына урым алын тора. Бу
кыска хикәяләргә көтелмәгәндә
ялтырап кнтл торган юмор хас.
Аларда да язучы ях- шылыкнын
һәм дөрес тек new жпнүен
күрсәтә
Билгеле, барлык хякәя- ләрне дә
бер рәткә куеп б\ тмый Әйбәт
зшлаигән «Тимер чәчәк».
«Языласы көй». «Кичләрмен
берстпд» кебек яхшы клкәизф
белән бергә, «Машинист
хатыны» к<-бск тоныграк хикәя г
«р очраштырып куя.
Шуны әйтеп китәргә кирәк.
язучымын диапазоны таррак Т.
рыытаиыч кызыклы, күзгә
ташланып тора торган яклары
белая бер- рәттәп, персон
ажлариыи ха рактерларындагы
»чке психологик агымны күрә
белү жпгенкерәмн.
Хикәяләрнең сюжет төзелеше.
СТИле һәм теле бик гади. Бу
галилек артып ла ангорның
сюжет кора белүе,
характерларның асы
лы " ■>г',е ггу сәләте һэч
тормышка оп:имястик карашы
сизелса тора.
Р фәизов геройлары ачык
хунеллг. хезмәт ешочәи гади
килеләр Алар дөньяга ягк
карыйлар. к«.|Дәҗш тормышка
һәрыкыт яңалык, тормыш
энергиясе алып киләләр.
Укучылар уд геройларда
үь».«рсисн танышларым,
авылдашлары» һәм якташлары*
танырлар, чөнки Р. Ф .11 мгөпык
геройлары безнең арабызда
яшиләр
Ф Ataxaca