МӘЗҺӘР БОГДАНОВ МАҖАРАЛАРЫ

Шәһәрдә аферист бар...
дырды.
Сеңелесен дә чакырдылар.
— Мин прописка артыннан йөрмәдем,— диде аяк киеме кибетендә эшләүче Римма
Хуҗина.— Пропискага бер таныш кеше яздырды. Ул гел безнең кибеттән әйбер ала.
— Кем сең ул!
— Мин аны сатып алучы 6/ләрак кына беләм. Фамилиясен дә, исемен дә сораганым юк.
— Соңыннан очратканыгыз бармы!
— Юк. Очраса, килеп әйтермен.
«Венера Хуҗина паспортындагы прописка штампысы һәм йорт кенәгәсендәге штамп Совет
районы милиция бүлегендә түгел, ә кулдан эшләп басылган»,— дип язылган иде фәнни-техник
экспертиза заключениесендә. Ә язган кешенең кулын танучы белгечләр моңа: «Штамп
басмасындагы язу паспортистка Медведева кулы белән түгел, ә бүтән кеше кулы белән
язылган»,— дип өстәделәр.
Милициянең район бүлекләренә:
«Кешеләрне пропискага алу һәм пропискадан төшерү вакытында уяу булырга!— дип күрсәтмә
бирелде.— Шәһәрдә аферист барлыгы беленде...»
Сәер кеше
Милициянең Калинин район бүлеге хезмәткәре Сәвия Габитова каршына кара тут йөзле ябык
кына бер ир иеше килеп басты.
— Дипломга ялгыш кара түгелде,— диде ул.— Зинһар, ярдәм итә күрегез.
аспорт бирүче кыз. тәрәзәне ябып, бүлмәсеннән чыгып китте:
— Иптәш майор, менә карагыз — диде ул. паспорт естәле начальнигы
бүлмәсенә кереп.— Пропискасы ялган.
Венера Хуҗинаны әеннән начальник янына чакырып китерделәр.
— Әйе, бу минем паспорт. — дип гаҗәпләнде ул. — Иркутским
урамындагы 25 йорт кенәгәсенә дә теркәлгән. Күптән тсрам икде мин анда,
Салаваттан килгәннән бирле.
— Ә пропискага кайда яздылар!
— Ничек инде кайда! Биредәдер, мөгаен. Сеңел йөреп яз
Шуннан соң өч кон үтте. Йомыш белән килүчеләр беткәч кенә тәрәзәдә әлеге * кеше тагын
күренде һәм кулындагы документларны паспортисткага сузды. 3
— Пропискага керәсе иде.
Габитова паспортны, йорт кенәгәсен актарып чыкты да:
— Рохсәт бармы! — дип сорады.
— Бар, бар!..
Справка кәгазенә кыеклап: «Пропискага кертергә Милиция майоры Попоаио». дип язылган
иде.
— Бер генә минут кетегезче!
Сәвия шушы документларны алып, паспорт естәле начальнигы янына керде. '
— Иптәш майор, карагыз әле!
— Нәрсә бар соң монда!
— Половконың имзасына игътибар итегез.
— Кара син аны, ә! Иртәгә хатыны һәм туганнары белән минем янга килсен ; Паспортисткага
рәхмәт әйтеп, әлеге кеше кител барды Китте дә юкка чыкты.
эзе да күренмәде.
— Документларын ни эшләтәбез! — дип сорады майордан, берничә кеи үткәч ♦ Габитова.—
Теге кеше килмәде.
— Сәер кеше,— диде Мамаев һәм документларны кабат актарырга кереште.— -
ЖЛ сериясе, номеры — 721441 Богданов Михаил Иванович. 1930 елда тугай. Йорт ке- кәгәсе Павел
Зоездинныкы. Магадан урамы. 42— х
— Мин үз йортымда торам,— дип >ңавап бирде Звездии — Богданов дигән иеше-
кс күргәнем дә. белгәнем дә юк. Йорт кенәгәсе дә безнеке түгеп. Менә безнеке... 3 Мондый номерлы
паспорт Мәэһәр Искәндәр улы Богдановка бирелгән Ул ' 1929 елда Дәүләиән районының Солтан
авылында туган — Габитова паспорт бирү турындагы кенәгәләрне актарып, шундый
белешмәләрне тапты.
Бепгеч-экспертлар паспортта «Михаил Иванович», «милләте рус» дигәи сүзләрнең бетерелгән
урынга яңадан язылуын расладылар Половко белән Звездии имзалары да үзләренеке түгел иде.
Сәер кеше... Ничек итеп үп документларын жиңол генә калдырып китте икән!
Энесе
Тикшерүче Костылев адреслар бюросында Богданов фамилияле йотларча кошено тапты.
Алар арасыннан берничасен гена сайлап алды.
— Мазһар минем абый ул.—диде Идсгор Богданов - Уфада тора. Адресын бел
мим. Тормада дә ягып чыкты бугай Ялган товар чеклары ясаган очеи. дидолор С.кга пгангаримм!
SnSana S>p Э«> I.... <«•” «•
бар. Газизә исемле Ул — Уфадә.
Менә Газизә тикшерүче янында.
— Паспортыгызны алып килдегезме!
— Әйе. Менә.
— Пропискага ничек кердегез!
— Абыем Мазһар кертте Авылдан килгәч тә
Паспорт һәм йорт кенәгәсе белгечларг. бирелде Шт.-пл.р мен*, д. ялган
«Ж в» .»«•! MOW"-1
бер кеше яшеренәме!»
-ег.лл эшллрч «лсглц.ол »«“«•
1А^Г:.1::,7.Р,:ГМ...-М..МР. >
булып эшләде. Отпускыгэ китте дә юкка чыкты.
_ Дипломның паспорт естәлена бернинди бәйләнеше юк бит. Нигә бе жәгать итәсез!
— Караны бетерәсе иде -Кергән иеше ялварулы карашын Габитовага Кара табын нинди
состав белән бетереп була икән!
— Яңаны алу яхшырак булыр - Дип киңәш итте паспортистка тбәде —
— Документлары калдымы!
— Әлбәттә, калды,— кадрлар булеге инспекторы шкефтаи актарып бер папка алды һәм аны
тикшерүчегә сузды.
«Металл эшкәртү мастерское медиренә
Орловский урамы, 69 йортта яшәүче М. И. Богдановтан
гариза.
Товаровед итеп эшкә алырга рөхсәт бирүегезне үтенәм.
Имзам: Богданов».
«АВТОБИОГРАФИЯ
Мин. Мәзһәр Искәндәр улы Богданов. 1929 елда Дәүләкән районы Солтан авы- яында тудым.
1948 елдз урта мәктәпне бетердем. Башта «Актау» колхозында, аннары Ташкентта депода слесарь
булып эшләдем. 1948 елдан бирле Уфада яшим. 1961 елда читтән торып сәүдә техникумына укырга
кердем. Әтием, Искәндәр Богданов, 1904 елда туган. Октябрь революциясенә кадәр кулакларга
батрак булган. Революциядән соң «Актау» колхозына кергән. Корт караучы булып эшләгән. Бөек
Ватан сугышында үлеп калды. Әнием Богданова Зөлфия 1905 елда туган «Путь Ильича»
колхозында эшпи.
Хокем ителгәнем юк.
1962 ел, июль».
Халык судында болай диделәр:
— Богданов төрмәдә утырды. 1955 елда социалистик милекне үзләштерергә тырышуы өчен
җиде елга ирегеннән мәхрүм ителде. 1959 елда срогыннан элек иреккә чыгарылды.
ЖЛ 721441 номерлы паспорттагы рәсемне сатучы Римма Хуҗина да таныды.
— Исеме дә хәтеремә төште,— диде ул, җанланып.— Мәзһәр аның исеме. Якташ ул безнең,
Дәүләкән районыннан.
Богданов документларын алып, тикшерүче фәнни-техник лабораториягә китте. Богдановның
гаризасын, автобиографиясен җәеп салды дә:
— Венера Хуҗина һәм Газизә Богданова паспортларындагы прописка язуы белән
боларның охшашлыгы бармы икән! — дип сорады.
— Иртәгә кон ахырына керерсез...
— Егет икәнсең,— дип каршы алды белгеч аны иртәгесен.— Сиземләвең шәп икән, дускай.
Мәзһәр Богданов кулы...
Богданов хатыннары
Костылев эзләргә кереште.
Адреслар бюросыннан Мәзһәр Богдановның Орловский урамы, 69 йортта пропискада торуын
әйттеләр. Аның документларында да шушы адрес күрсәтелгән иде.
— Мәзһәр өч ел инде бездә тормый,— диделәр йорт хуҗалары.
— Солтан авылында да. районда да Богдановның күренгәне юк,— дип хәбәр иттеләр Дәүләкән
район милициясе бүлегеннән.
Идегәр дә үз сүзен кабатлады:
— Мәзһәрнең кайда икәнен белмим,— диде.
Солтан авылыннан да шундый ук җавап килде.
— Абый Черниковскида хатыны белән гора иде, әмма адресын белмим,—диде Газизә
Богданова.
Костылев ЗАГС архивларын актарды. Менә таныш фамилия язылган кәгазь. Анда Раевка
станциясенең егерме бер яшьлек баш кондукторы Мәзһәр Богдановның унсигез яшьлек
стрелочница Валентина Грушевская белән язылышуы турында әйтелгән.
— Илле икенче елны аерылыштык,—дип җавап бирде Грушевская-Богданоеа,— Аерылышу
рәсмиләштерелмәгән килеш калды. Уфада тагын өйләнгән дип ишеткән идем.
Тикшерүче тагын ЗАГС архивына йөри башлады. 1955 елгы архивны актарганда.
" , Р """ Ф“" »«д. «.мпмштип П.,пОр,».« в«р-
.. билге »« о„. ............................. ,.р
«“ ............ ................. * «—М-р. Депода „р.д .„.р„а>
>ш «пр.апарыи .рпырмп шу11и ң ~ Зш.„„
Динаре, „„„ „,,да
..риы ,» ясаган. Шуннан бирпп ,ор«ий6и, т.ряа„н ч„„,м. 6>„„. Аерылышуыбыз ЗАГСта теркәлмәгән.
Кемнәрдән беркәйне телефон шалтырады. Милициянең Орджоникидзе районы бүлегеннән
иде бу.
— Богдановны сез эзлисезме!
— Әйе,— диде Костылев.
— Безнең районда яшәгән икән ул. Хатынының адресын язып алыгыз...
Шулай итеп, тикшерүчегә Богдановның дүртенче хатыны да билгеле булды.
— Сез чакырдыгызмы! — дип сорады бер хатын, ишектәи коргач тә,— Мин Мария
Богданова булам.
— Утырыгыз. Мазһар Богданов сезнең кемегез!
— Ирем.
— Язылыштыгызмы!
— Димәк, качкан!
— Нишләп качсын, ди! Үз-үзе белән берәр нәрсә эшләгәндер Бик сәер сайла- шасез сез,
Дсмина-Богданованың беркатлы гаҗәпләнүе иозенә чыккан иде — Геге ■атын килеп кергәч, аннары
повестка китереп биргәч, аның пошынуын күрсәгез иде! О сез качкан дисез. Намуслы кеше нишләп
качсын ди!..
«Әйе, кеше ни очен кача!-дип уйланды тикшерүче - Ни очеи! Гел шикләнеп яшәр оченме! Кеше
кайнап торган урамнарда һәр дружинииины һәр милиционерны артына әйләнеп иарый-карый
читләтел үтәр оченме! Иртән торганда, кич ятканда, гел бер ун белән: «Бүген килеп тотмаслармы
нкәи!к —дип куркып «он үткәрү оченме! Эне, бу тормыш түгел. Үзенә үзе куп салуы да момкни.
Демина сүзендә дә ваклый юк түгел...и
Бу эш белән милиция начальнигы да кызыксынды:
— Тпишер, tpn.u бп.еп »n. •«,. Ur—nni •— » i»n»l
— Богданоа эзсез юкка чыкты.
— Кеше эзсез югалмый. Версияләр бармы!
— Upon <.р. «ПГ.» npnnn.n.n.p. ......................................... «•»•>
А.п п.ч.пп Шгп «.'•< п,р»». ,1-ТПП. „.р— -
мемиин.
— Монысы чынга якынрак. Эзләрбез...
Эшне туктатып тордылар. Мәзһәр Богд.ко.ны .................... ........ я буемча .зло, ыиы
ителде. Бор ел узды-
и«баг Богданов фамилиясенә юлыкты ,
- Ak*a Маһирә Закнроеаны эзләп табу авыр
Оулмвды.
ЗАГСта аның бу юлы Әнисә Сабирова беләи әйләнешүе турымда әйттеләр.
— Мәзһәр белән сигез генә ай яшап калдык,—дип җавап бирде Әнисә,—Алт- мыш имение
елның июнендә язылыштык, ә алтмыш ечеиченец -артында ул юкха чыкты-
II АС И ВУ ЛЛ II Н ф МӘЗҺӘР БОГДАНОВ МАҖАРАЛАРЫ
— Язылышмый ни! Әлбәттә, язылыштык, ипгәш тикшерүче. Алтмыш икенче елның
Октябренда язылыштык. Андый-мондый җирдә генә түгеп. Никах йортында Минем кыз
фамилиям — Демина Нигә һаман теңнәга тиясез!
— Мин сезне әле беренче курам.
— Сез генә түгел бит. Май апндә квартирага бер хатын килеп керде да иремә ташланды.
Ниндидер хатыннарның исемнәрен санарга кереште. Янәсе. Мәзһәр еларга әйләнгән булган
Мәзһәрне тормага утыртырга янап чыгыл китте. Ялган сүзләр елар барысы да, иптәш
тикшерүче. Аның паспортын үзем күрдем. Бернинди билге юк. Әйләнгән кеше бел ән кем
язылышсын! Ә ул мескен шундый борчылды! Милициядән повестка килгәч, керер урын таба
алмады. Унсигезенче августта оидәи чыгып киткән иде, менә бер хәбәре дә юк. Эшендә дә
берни белмиләр. Расчет та алып тормаган. Соңелссснә дә барып карадым. Ул да белми.
Анатолий Чуйко
Ташкент. «Үзбәкстан» кинотеатры. Кассир Валентина Ермакова билетларны сатып бетерде да
тәрәзәне ялмакчы булды Нәкь шул вакытта утыз-утыз биш яшьләрдәге бер кеше касса янына килеп
басты.
— Акча эшләргә телисезме! — дип сорады ул.
— Читтән кергән акчага мохтаҗ түгелмен.— диде кассир.
Шулай да кызыксынды:
— Нинди акча турында әйтәсез!
— Билетлар бар миндә. Акчасы уртак булыр.
— Тәвәккәл кеше сез. Белмәгән-күрмәгән кешегә тәкьдим итәсез. Мондый эшкә мин
бармыйм, сезгә дә киңәш итмим. Бу эштән төрмә исе килә.
Бу сүзләрне кинотеатрның администраторы да ишетеп торган икән, ул әлеге кеше артыннан
китте. Аңа бакча чатында дежур торган милиционер да иярде. Трамвай тукталышы янында алар бу
билгесез кешене куып җиттеләр, үзләре белән милициягә керергә тәкъдим иттеләр.
Анда ул, үзен бик тыныч тотып, дежурный алдына кырык тиенлек сиксән билет чыгарыл
салды.
— Менә, таптым.
— Аңлатма языгыз.
Билгесез кеше, остәл янына утырып, авторучкасын чыгарды.
«Милиция начальнигына. Анатолий Борисович Чуйкодан. 1931 елда туган.
АҢЛАТМА
Бүген «Восток» кинотеатрына бардым. Юл уңаенда туалетка кердем. Почмакта зәңгәр
кәгазьләр пачкасы күрдем. Алар кырык тиенлек кино билетлары булып чык ты. «Восток»
кинотеатры кассасына бардым. Ләкин халык күп иде. Аннары «Үзбәкстан» кинотеатрына киттем,
кассирга билетларны тәкъдим иттем. Ул алмады. Шунда мине администратор тотып алды һәм
милициягә алып керде.
Чуйков.
— Нигә адресыгызны күрсәтмәдегез!
— Пропискага кергәнем юк әле. Мин Куйбышевтан.
— Документларыгызны күрсәтегез.
— Документлар юк.
— Ничек юк!
— Әйтмим!
— Ник әйтмисең!
— Әйтсәм, сез аларны алып каласыз. Ә мин документсыз кая барыйм! Эшкә керәсе бар...
Анатолий Чуйконы милициядә тоткарладылар.
«А. Б. Чуйкодан алынып экспертизага бирелгән кино билетлары кустарь реасштә ясалган
клише белән басылганнар»,— диелгән иде белгечләр заключениесендә.
Тикшерүче, Чуйконы кулга алырга санкция сорап, прокурорга керде.
Прокурор Чуйко эшен актарып чыкты да тикшерүчегә кайтарып бирде:
— Кулга алырга ярамый. Дәлилләр бик сыек. Иң моһиме: кем икәнен белмәгәнсез.
Ачыклаганчы — ун тәүлеккә...
Ун көн үтте. Чуйконы милиция начальнигына чакырып керттеләр.
— Сезне чыгарабыз,— диде начальник.
— Эшкә урнашырга ярдәм итсәгез иде,—диде Чуйко, кыюсыз гына.
— Ярый. Сезне без Сергелигә. тимер-бетон конструкцияләре заводына җибәрәбез.
Коллектив әйбәт анда, менә дигән тулай торагы, ашханәсе, культура йорты бар.
— Рәхмәт инде...
Чуйконың шәхесен ачыклау дәвам итте. Эзләү Үзбәкстан белән генә чикләнмәде. Чуйконың
туган ягына, Киев өлкәсенә дә, Мәскәүдәге хөкемгә тартылган һәм эзләнә
кешепэрне „р,„ бюрпсып. „ ,s6sp „,6 га
„»« эзпэре renrepnntan р.,™„0„о„,к ,ар„, „ Hime ■'
белгечләр «упмпдп .rente. m.h.tnap. rente «.nne.ep
- Ю»,- диделәр беши.л, белгечләре - 6, ,еше Л.әгелчй Ч,„о пгеп. ә «>.
эпеи гекемгэ т.ртмпге. м„ь.р Ис.ә.д.р (епгеио. Lm ,ф.
се эзли.
Месиәудәи гелс.радма.долииәләр оч™, т.шиеип. ..лиц.ә «element Centene, юл алды.
- Анатолий Чуйко бездә күренмәде.- диделәр анда.
Үзбәкстанда Чуйко-Богданоены эзләргә ныклап торып керештеләр. Чуйко, әйтерсең.
жиргә сеңгән — эзе дә юк иде. Өч ай узды. «Кеше энә түгел, табарбыз»,— дил, милиция
хезмәткәрләре эзләүне дәвам иттеләр.
Милиция кече лейтенанты Лаеиаев Ташкент урамнарының берсеннән ашыкмый гына килә
иде. Кинәг бер кеше аны күрде дә каушап читкә тайпылды «Әлеге Чуймо бит бу!» —
милиционер иске танышын милиция бүлегенә алып китте.
Менә уп тагын аңлатма яза. «Мин, А. Б. Чуйко. Ссргели заводына жибәрелгән
идем, ләкин директор документларсыз кабул итмәде. Аннан документларны алырга ф
Күйбышевка киттем, пәкин анда пропискага кереп булмады Аннары яңадан Ташкентка
килдемп. 3
Чуйкоиы тикшерүче янына озаттылар.
— Менә, ниһаять, очраштык. Богданов-Чуйко,— дип каршы алды аны тикшерүче
Янбаев. ш
— Мин сезне аңламыйм, гражданин тикшерүче!
— Аңламыйсызмы! Мәэһәр Богданов булгансыз, хәзер Анатолии Чунко исемендә <
йорисоз. Исем-фамилиякс күлмәк урынына алыштырасыз, ә!!
— Берни аңламыйм.
— Нишләп үз-үзегездән баш тартасыз! — Украинадан килгән жавапларны ка-
сорагыз.
— Алай булса, нигә башта ук әйтмәдегез!
— Курыктым. Эштә белсәләр!. Квартирасыз да. эшсез дә кала идем.
— Нигә документларыгызны күрсәтмәдегез!
— Алып калырсыз дип курыктым.
кТашавтомәш!. заводыннан Проценконың документларын китерделәр
- Уп «ммм ге.ч.еге .рП« -.тИ Гр.гер.» Прпч.ч.п ..р«>» «— Андреева —Аның белән цехта
таныштык «Ата аиам юи. балалар кортымда тәрбия ләндем, Ташкентка килгәнче. Куйбышев
шәһәрендә товаровед булып зшпәдем..- дип
менми минем ике балам бар Балаларга ничек карар он. ---- -
тордык га балалар аркасында аерылдык. Григории тулай торакка нитте.
Бу сойпәшүдән соң, кулга алынган иеше һежүмгә үк күчте:
- Минем әйткәннәр ачыкландымы! Ачыкланды,-диде уп- Мии
МӘЗЬЭР БОГДАНОВ МАҖАРАЛАРЫ
Григорий Проценко
рагыз әнә.
— Мин Проценко, гражданин тикшерүче. Григории Григорьевич Автозаводтан белешә
аласыз. Мин анда тимер кисүче булып эшләдем. Аннары Киев елкәсенең Дергач авыл
Советыннан сорагыз Мин шунда туган иеше Тагын хатыным Клавадаи
— Ни очен!
- Тотылганмын икән, гаебем булмаса да утыртырлар, дип уйладым.
Канчан чыгарасыз!
— Сезне Уфага алып китәчәкләр.
— Нигә анда! Минем Уфадв булганым юк!
Чишелеш
Мена Богданов-Чуйко-Проценко Уфада.
Аны элеккеге хатыннары белән күэгә-күз очраштырдылар.
— Бу минем элеккеге ирем,— диде Маһирә Закирова.
Ә Мария Демина исә:
— Исәнме, сееклем,—дип, аны кочачлап ук алды.
Валентина Грушевская да:
— Минем ирем,— диде.
— Бу — Мәзһәр Богданов,— дип раслады Әии:ә Сабирова.— Ышанмасагыз карагыз: баш
түбәсендә чәче юк. Аннары менә миндә аның белән тешкән рәсем дә бар.
— Барыгызны да беренче күрәм,— дип карышты Мәзһәр.
Тикшерүче Костылев рәсемне алып андагы таныш чырайга текәлде. Бу — кулга алынган
аферистның сурәте, нинди шәп егет булган ул заманында, кара син аны: кукраеп утыра!
— Юк, бу мин түгел, бер-берсенә охшаган кешеләр азмыни дөньяда.
Тикшерүче рәсемнәрне экспертизага җибәрде.
Менә эксперт алдында ике фоторәсем ята. Берсе — хәзерге рәсем, икенчесе — берничә сл
элек һәвәскәр фотограф төшергән рәсем. Рәсемнәргә төрле саннар язылган. алар сурәттәге охшаш
детальләрне күрсәтәләр. Аерма бөтенләй диярлек юк. һәм ул заключениегә түбәндәге сүзләрне
яза: «Ә. Сабирова биргән рәсемдә һәм үзен Проценко дип атаучы кулга алынган кеше рәсемендә
бер үк йөз сурәтләнгән».
— Минем җинаять кылганым юк,—дип һаман үз кирепегеи итте кулга алынган кеше.—
Богданов җинаятьче икән, аңардан сорагыз. Ә мин — Проценко.
— Вакытны юкка уздырасыз, Богданов. Менә экспертиза нәтиҗәләре белән танышыгыз.
Кулга алынган кеше кәгазьгә күз йөртеп чыкты: «М. И. Богданов һәм Г. Г. Проценко калдырган
бармак эзләре бер ук кешенеке»,— дип язылган иде анда.
— Менә монысын да укыгыз.
«Металл эшкәртү мастерскоена гариза, автобиография һәм Ташкент заводыннан алынган
гариза, автобиография бер үк кул белән — М. И. Богданов кулы белән язылган»,— диелгән иде
график экспертиза нәтиҗәсендә.
— Мин жалоба бирәчәкмен,— дип янады ул судка, биш елга каты режимлы төзәтү колониясенә
хөкем ителүен ишеткәч,— Ниндидер Богданов өчен биш ел!..