ДРАМАТУРГ ҮТКӘН ЮЛ

1921 елның октябре, нич. Казан. Алты егет
Вахитов клубы ишегеннән ишан алып керә
алмый азапланалар. Ишәк терәлгән дә каткан.
Аннары җиргә ук сузылып ята. Артын акча
чыгарудан нурыкмасаң, тот та бугазына пычак
сал! Ишәкне ныйнап та, типнәләп тә урыныннан
кузгата алмагач, тирләп-пешнән егетләрнең
берсе:
— Күтәреп кертик булмаса. кире беткән нәрсәне.
Юкса гримга соңга калабыз! — дип кычкыра. Һәм
алты егет куз ачып йомганчы ишәкне күтәреп
алып кереп ни-
Нинди кешеләр соң болар? Нинди ишәкле
спектакль уйныйлар? Алар артист Габ- драхмам
Кушай бенефисендә катнашучы артистлар. Бүген
монда Кушай бснсфисенә ■ Хуҗа Насретдин
әфәнде» дигән 5 пәрдәле яңа комедия куела.
Мәгълүм ишәк тә шул спектакльдә уйнату ечен
зоопарктан прокатка китерелгән. Комедия
авторы Әнәс Камал. Әйе. әйе. тууына 60 ел.
иҗади эш- чәнлггенә 50 ел тулган Әнәс Камал.
Аңа бу әсәрне язганда нибары 13 кенә яшь була
1924 елларда Татар дәүләт театры төзелгән
була инде. Ләнин артистларга бенефис уткәоү
элеккечә үк дәвам иттерелә. Артист Ш. Фәхриев
тә бенефис үткәрергә җыена. Һәм Әнәскә «Чегән
бәете- дигән бәет кигереп биреп, пьеса язарга
куша. Бәет тиздән «Чегән бәете белән нәчнан
мулла кызы Хәмидә- дигән 4 пәрдәле драмага
әйләнә
1925 елны Әнәс Камал агасы артист Габ-
дулла Камап I өчен еч пәрдәле -Җизнәкәй» дигән
музномедия яза Әсәрне Габдулла Камал үзе
оештырган вакытлы нүчмә труппада сәхнәгә куя.
Үкенечкә каршы. Әнәснең балалык елларында
язган бу әсәрләре барысы да юнна чыккан.
Аларның сыйфат яклары ничек булгандыр,
анысын әйтүе кыен. Ләкин, замандашларының
сөйләүләренә караганда, ул әсәрләр шул
чорларның таләпләре югарылыгында булганнар
булса кирөн.
II
Әнәс ничек кинәт кенә мондый уңышка ирешкән,
ничек яшь ненә башы белән мондый әсәрләр яза
алган соң? Монда хәйран калырлык, гадәттән
тыш хәл түгелме? дип баш натырырлын
бернәрсә дә юн. Беренчедән. Әнәс татар
драматургиясенең атасы Галиәсгар Камал
семьясында туа һәм тәрбияләнә. Икенчедән, аны
-Сәйяр» труппасының Габдулла Кариев, Касыйм
Шамил кебек өлкәннәре 8 яшендә чагында ук
сәхнәгә тартып мендерәләр. Бу хәл 1916 елларда
була. Әнәс труппаның Шәрык клубында
үткәрелгән кичәләрдәге концерт номерларында,
хорларда катнаша, шигырьләр сөйли 1918 елны
Әнәскә рольләр дә бирә башлыйлар Ул
Габдулла Кариев белән бергә Мирхәйдәр
Фәйзинең «Чәчәкләр арасында» дигән ике
пәрдәле пьесасында Якты корт ролен. Ярулла
Вәлинең «Ачлык кушты» драмасында сатылган
кыз Маһисылуның беренче энесен,
«Галиябану»да кечкенә Садри ролен уйный.
Кыскасы, труппаның үз баласына әверелә.
•Сәйяр» труппасы Татар дәүләт академия
театрына әйләндерелгәч, аның янында Касыйм
Шамил җитәкчелегендә балалар труппасы
оештырыла. Кечкенә Әнәс, мәктәптә укуына
карамастан, труппа оештырылган көннән үк
артист итеп алына, аның спектакльләрендә
актив натнаша һәм 1927 елга, труппа
бетерелгәнгә чаклы эшли. -Тычканга үлем,
мәчегә көлне» (К. Шамил) әсәрендә генерал
Жантурин. «Чәлдерүче- ләр»дә (Кави Ишмури)
Васьна безпризор- ный. «Бабайның сакалын
ниснәннәр»дә (Т. Ченәкәй) бабай. «Робин Гуд»та
(Эмма Шамил тәрҗемәсе) көтүче рольләрен баш-
Балалык елларында салынган менә шушы ине-
өч чүпрә Әнәсне гомерлеккә театр арбасына
җигә. Ул 1928 елны Казан сәнгать техникумының
театр бүлегенә укырга керә һәм шунда укыган
вакытында 1929 елда Габделхак Нагаев
оештырган эшче дәүләт театрында әдәби бүлек
мөдире булып эшли. театр өчен кече форма
әсәрләре яза. 1931 елда театр техникумын
тәмамлагач Татарстан мәгариф халык
комиссариаты оештырган беренче берләшкән
колхоз-совхоз театрына сәнгать эшләре
җитәкчесе итеп җибәрелә һәм шунда Хуҗа
Шоңнаров белән берлектә 1934 елга чаклы
режиссер да. артист та. художник та. хәтта соңрак
директор да булып хезмәт итә Шоңнаров белән
Әнәс Камал оештырган шушы беренче колхоз-
совхоз театры нигезендә соңыннан Сабир ага
Өметбаев җитәкчелегендә чын профессиональ
театр — Минзәлә театры үсеп чыга.
Театр техникумын бетереп режиссер про-
фессиясе алу. театрда нүп еллар эшләү,
шигырьләр язып шагыйрь булырга, повестьлар.
романнар язып әдип булырга хыялланган Әнәс
әдәбиятның иң кыен, иң катлаулы, иң газаплы
һәм иң шау-шулы жанры — драматургиягә к»оеп
китә. Ул 1927 — 28 елларда - Биш миңле
Гайнетдин» дигән 4 пәрдәле пьеса язып бастыра.
1931 елны ■Ике көч» дигән өч пәрдәле драма,
1932 елны -Давыл» дигән 10 картиналы драма
иҗат итә. Шуннан соңгы елларда бер-бер артлы
«Үз иеше». «Туй». «Яз якынлаша». • Иске
Казанда», «Сәлам хат», «Март бу-