ӨЛКӘН ДУСЛАР ЯРДӘМЕ

нде чыгып китәргә дип, утырган урындыкларым встал янына якынайтып куйгач, Мөҗаһит Габдрахманов кинәт кенә әйтеп куйды.
— Җәмәгать, ашыкмагыз әле, киңәшәсе бер мөһим мәсьәләне оныта язганмын.
Партия оешмасы секретаре да, комсомол комитеты секретаре да. хәтта директор үзе дә сагаеп калдылар.
Кадрлар бүлеге начальнигы:
— Район Советы Башкарма Комитетыннан шалтыраттылар,— дип
сүзен дәвам итте.—Яшүсмерләрне эшкә урнаштыру комиссиясе безгә унбиш яшьлек бер малайны бирергә уйлый икән, фамилиясе Кручинин, ди...
— Туктагыз, алай булганда профсоюзны да чакырыйк әле.— диде директор һәм кнопкага басты. Шул секундта ук ишек ачылды һәм саргылт чәчле, урта яшьләрдәге секретарь керде
— Нәрсә, Мирсәет Мөхәммәтович?
— Завком председателе керсен әле.
Бөтенесе дә җыелды, директор бүлмәсендә киңәшмәнең алдан планлаштырылма- ган дәвамы башланды. Җиңел генә хәл итәргә ярамый, ни әйтсәң дә, кеше язмышы. Ул гына да түгел, яшүсмер егет тормышының олы юлына беренче адымын ясый. Бусы бер. Икенчедән, Габдрахмановның аңлатуынча, Николай Кручинин яшьли әтн-әнисоз калган, аннан балалар йортында тәрбияләнгән, хәзер Киров районы интер- нат-мәктәбендә укый икән. Җиде классны да тәмамламаган әле ә үзе эшкә урнашть- руларын таләп итә. Анысы шулаен шулай, ләкин егет үз-үзен ничек тотар ул эшләгән «ЧП»лар өчен җавап бирәсе булмасмы? Ак күлмәктә кечкенә генә тап та ерактан беленеп торган кебек, андый чакта кечкенә генә фактлар да зур булып күренә ул... Ләкин, ничек кенә итмә, каршы килеп тә булмый. Шундый зур коллектив бер яшүсмерне кабул итеп аякка бастыра алмады, шүрләде, диярләр.
— Тулай торактан берәр урын таба алабызмы? — диде директор, сораулы караш ташлап. «Тырышып карарга кирәк булыр», дигән җавапны ишеткәч, сүзен тагын дәвам итте;—Үзе ошаткан һөнәргә өйрәнер. Шулай да, иптәшләр, берәр олырак яшьтәге коммунист аны шефка алса, яхшырак булыр иде. Әтисе кебек кеше Кемгә тукталабыз?
Торле тәкъдимнәр әйтелде.
— Осипук?! Петр Михайлович! Заводта кырык еллап эшли. Яшьләр алдында дәрәҗәсе до зур.— диде Габдрахманов
Аның белән килештеләр Әле хәзергә бары тик исем-фамилнясен генә белсәләр до. Николай Кручинин өчен бөтенесен дә алдан кайгырттылар.
Заводка яшьли ятим калган, ил канаты астында үскән яңа кеше килде...
Группа зур түгел. Группадагыларның һәрберсе да әле күптән түгел генә мо«м | партасы артыннан торып килүчеләр иде.
— Сез укуны биредә дә дәвам итәрсез,—диде Габдрахманов,—теория буемч» I белем алу өчен махсус класслар, дәреслекләр бар. Практиканы станок янында үтәр. ’ сез. Өйрәтүче эшчеләр үзләренең бай тәҗрибәләрен сезнең белән уртаклашырлар» Кем нинди һөнәр алырга тели?
— Кайсы яхшырак соң? — диде арадан берсе.
— Без берегезгә дә син шул һөнәргә өйрән дип әйтмибез. Хәзер сезгә заводны | күрсәтеп чыгарбыз. Цехлардагы бөтен төр станокларда эшләүче кешеләр белән оч- | рашканнан соң гына, үзегезгә ошаганын әйтерсез, килештекме?
Группа цехларга юнәлде.
— Биредә конвейерлар ясыйлар. Менә алдынгы токарь Камил Бәйрәмоа...
— Канат юллары ясау цехы. Монда токарь һөнәренә Фәрит Әхмәдулляи өйрәтәчәк...
— Инструментлар цехы. Сез иптәш Низаметдинов янында. Ул кырык елга якын инде шушы заводта фрезерчы булып эшли. Дистәләрчә кешеләрне өйрәтте. Ө-ъзам ага, яшьләргә берничә сүз әйтегезче?..
Заводның бөтен участокларында булып, олы яшьтәге эшчеләр белән таныштырганнан соң, Мөҗәһит Габдрахманов аларның барсына да берьюлы сорау бирде:
— Я, кайсы һөнәр яхшырак?..
— Фрезерчы булырга теләдем дисең инде, ә?.. Ярый, брат, ярый... Бик белеп сайлагансың. Менә мин чирек гасыр инде фрезерчы, әмма бу һөнәргә өйрәнүемә үкенгәнем юк әле. Бик белеп сайлагансың.
Шәүкәт Гомәровның үз һөнәре, үз эше белән шулай горурлануы Кручининга да ошады. “Димәк, теләсә кайсы заводка барсаң да ике куллап каршы алалар! Ярый торган нәрсә ул. Бер дә куркып торасы түгел икән».
Остаз аңа станок турында кыскача гына сөйләп үтте, фрезәләр күрсәтте:
— Тимерне кырдыргач, әнә нинди матур деталь килеп чыга, күр әле!
Сүзне кинәт кенә ишетелгән сәлам тавышы бүлдерде.
— Эшләр ничек бара, Шәүкәт Алиуллович? Яңа егетең бар икән?
— Әйе шул, таныш булыгыз.
— Осипук, Петр Михайлович.
— Кручинин, Коля...
Алар кул биреп күрештеләр. Ул, детальләрне карап, нәрсә турындадыр киңәште. Тагын бераз сөйләшеп тордылар. Петр Михайлович Коляны заводның китапханәсен» ияртеп китте.
— Бик яхшы кешегә эләккәнсең,— диде Петр Михайлович китапханәгә барышлый.— Дистәләрчә яшьләрне кеше итте ул. Син утызынчы яисә кырыгынчысыдыр, һәрберсе менә дигән фрезерчылар булып чыктылар.
— Менә безнең заводның булачак яңа эшчесе,— диде Петр Михайлович, китапханәгә кергәч.— Аны да укучы итеп языгыз.
Алар тагын очрашырга булдылар. Коля инде аның эш бүлмәсендә дә булып алды.
— Кем соң ул -'начальник ОТК»? — дип сорады Коля остазыннан,— Ишегенә шулай язылган.
— Техник контроль бүлеге начальнигы. Икенче төрле итеп әйтсәк, биредән оза- тыла торган бөтен продукциянең сыйфатын үз күзеннән кичерә. Аз гына шикле булса да уздырмый,— диде Гомәров.
— Алай булса бик начар, усал кеше инде ул.
— һе, кем ничек аңлый бит,— диде Шәүкәт абыйсы, бераз көлемсерәп.— Әйти|< менә синең кесәңдәге авторучкаң. Әгәр дә аны заводта, берәрсенең үз эшенә салкыь каравы аркасында, нинди дә булса кимчелек белән ясыйлар, ди. ОТКада моны белее
Әйдә. хәзер үк тор да кадрлар бүлегемә кер әле, Коля,— диде Габдрахманов.
— Рөхсәтме?
— Кер, Коля, көтәбез.
— Нигә чакырдыгыз, орышыргамы?
— Башыңнан сыйпарлар дисеңме? Нигә эшкә йөрмисең?
— Бүтән калмам.
— Кичә кемнәр белән эчтең?
«Анысын да җиткергәннәр!»
— Ни... мәктәптә бергә укыган идек, без алар белән...
— Алар кая эшлиләр? Нинди акчага эчтегез?
«Бу бөтенләй стенага тери бит әле...»
— Кая эшләүләрен белмим.
— Трай тибәләр, шулаймы?
— Без алар белән урамда сирәк кенә очрашабыз. Шуңа күрә белеп тә бетермим.
— Ә менә синең акча алган көнеңне алар белеп алганнар. Бер тиенсез калдыр* ганнар бит үзеңне. Яшереп утырасың тагын...
Мөҗәһит Габдрахмановның сүзләре хак иде. «Дуслары» аның өйрәнчек булып эшләгән акчасына «авыз чылатканнар». Менә шуннан бирле ул ачлы-туклы йөри икән. Егетне кызганып, үзе белән әбәт ашатучылардан бу турыда ишетүгә үк, Габдрахманов директор янына кереп киңәшкән иде.
— Менә кәгазь, ручка,— диде ул Кручининга,— гариза яз!
«Үзем теләп эштән китәм дип, гариза яздыра... Комиссия белән дә сөйләшеп куйганнардыр әле. Дүрт ягың кыйбла, диярләр инде».
Бер эссе, бер суык булып китте аңа. Шулай да үз-үзен кулга алырга тырышып, начальникка карады. Габдрахманов әйтеп тора башлады:
«Урак һәм чүкеч» заводы директоры иптәш Рәхимкуловка
КРУЧИНИН НИКОЛАЙДАН
ГАРИЗА.
Әгәр мөмкин булса, миңа материаль ярдәм күрсәтсәгез иде».
Габдрахманов кәгазьне алып укыгач, кашларын җыерып куйды:
— Ике юлга алты хата,— диде дә ашыгып кына чыгып китте.
Ике-өч минут та үтмәде, уя әйләнеп тә керде:
— Кассага барыйк әле, кул куй.
Анда Коляга ун сум акча бирделәр.
«һәй, шәп булды бит әле бу! Туйганчы ашыйм да бер ярты алам»,— дип уйлап та бетермәде егет.
— Коля, китер акчаны монда,— диде Габдрахманов, һәм Коляны яңадан үз бүлмәсенә алып керде.
— Акчаны миңа бирделәр түгелме соң? Әллә икебезгәме?
— Юк, юк, синең тиенеңә калмаган мин. Менә, монысына, хәзер үк кереп, туйганчы ашап ал. Кара аны, аш та салдыр. Ә смена ахырында тагын минем янга керерсең. Кич һәм иртә беләнгә җитәрлек акча бирермен. Калганы менә шул өстәл тартмасында торыр. Көн саен кереп алырсың. Шулай итеп ешрак очрашырбыз, акча тотарга да өйрәнерсең...
Бер кәнне эштән соң начальник аны тагын үз бүлмәсенә чакырды.
— Берәр туганың юкмы соң синең, Коля,— диде ул.— Бәлки эзләп табарбыз, ә?!
Завод исеменнән хатлар яза-яэа, туганнан туган абыйсының Горький шәһәрендә, ө үз абыйсы Александрның Казанда ук эшләгәнлеге беленде.
Габдрахманов башта Николайның үз абыйсы белән очрашты.
Бер карауга бөтенләй якын да түгелләр кебек. Бик яшьли аерылганнар, төрле шәһәрләрдә балалар йортында тәрбияләнгәннәр. Туганлык якынлыгы бер-берена тартыр микән?
68
emu семиэнА •иаоиАэ0| rajvtfwraiteh deudawaeHox аи© ’uA edox иәнаис eAg нам ьа-ами etrexxex RMOVHRHU nonffoxodu "euixtu ixcaxHdu aAoxew hi4HdoxxadMff uiuio» WHO 'оэиАх ЕазмэнА азотах nVowt һансәд (иив««»Уи dixwixgo иаиии еһиз ни* ’еэхиЖ warn# •ЯоэиУ '«dixuXg dtxaa 1Яэез1ЧХ exmc ‘хоа а* что еазизнА еһиз» -Rtfewdeg etf ехчюзеэ deg нгчлчихет иезАх HetfAuxx иии маннэ g '«на ии« WBVM daiden uadeiAx "еНии aua etfw HRaedxo RUA etfHadaeetf Aeme dei© |amax итде 'amax MRge низ "SQ»
чяУиАх иеиАэ Haxdw deuAedagxex ахиэЪ 'xexinx ид deuRtfdeg eiero detfex extfoxodcu 1чннининАд>< »uo« •■xtfdixtfHemiq •atfeunea xoco effixdAx Ag ен.чОеннәих әзииэзимом AdRimendA exmc OHdcudawsAme eoHPwxedtfgej •Hawdeme etfdeuy aue aewxa ueic и(чде незиех OHRHRdA HIQ —
■uA иәзАх MRudRxag xouuexxeeex deq 'MUOJI 'е»хия ричэеиАд энхеиеитин ttf«v рчУиАд иң — jeffHx сазотоииеэ cejecA неиәд азиизэимох deudawjAme 'киоохи1ч^еэа^ хидеУиауд — еУнәзәиАд deudtfvx 'uA әУиУ —•езиеинахед 'weinx ejHHxedoj ниүу —
"deuAewuHM иоинаюд 'deuAuex езһоэ exmc HIOJOI Rtfeumeg ewedAx R-deuaAtf» әхэи Hetfehg ■iqffvwuoi HiadA eV ejdauodog uixdeg вех 'хезиех енез acA 'uuoq -RtfuRdRxex PHRdeutfiea eseMwdy 10003 emej uAm нахи xedeidn ejdi4Heuhi4wi4i »wwg •"Hexxed eV Rdeuexwox 'dcuwmu etfewuAg dog азами •dcueHBMX ‘deuoue RWX lewcax iRtfewuex eV HiodA dRURhdog '₽1/незеи»,А dag ■aVHH RtfuAg i4hdacad<t> ixutfedced әхнахи миои 'odexoi Rutfedced әннәне smej ■><I4HUUO>| etfdojeA aieg -eaewew ueiuAg exmc ’uedex »жчэи|чде :awwt|*w Ни акад eV eiexemew Adng exxe ewiox ueuwAa dedag edintfcA Аеии неиәд мэинда uai Hiodeunxxen mAg «ион dacey -deurttf -иАх иеиАз иәһим PI eodewoj i4hdacad<t> weq ei toHewxedtfgej юзинчирхен ajauAg deu л -dtfex 'ex XAUMSQ Hejdetnx egeidew ениндәд PB’Hnmi4di4iA woxiduu наха нииихАду о
Ө •
Е
•i4tfua иеииез HadcHet| 4de>ioi HMHMxAdq emej n •deuaimauMx 'xexxouha uaix
щ >ed-4uAi annex 'eV tieueaeweuei sjdixdmtfHixxxix анәтәи HeHiedno adeucA etfHy istfdpg enajedeVH sAgwauuodi-Mpawedi 'uince lex нениакээи tfoaee 'eoHewxedtfgej inqeixovy —xoi С1чд1янезеихои eidag etf H HSXMexdag һәнсәд aug dieuAg ехиох dag езеәдәхи неиәд ииоя eimeg 'еэиеиу — -drwex еһиэ nundA Жчио 'xaxeue ednideax iaja dag некГсих :незнат -аиих неиәд adeuaxxeiMiH tfosee ниме^ xoi nndA mAg eV енәз dag eiaue ‘etfcag нә1чи * »ид AmewdA exxedoi :deg 1яэ>чнАт әтеэ ’мих—'eoHewxpdtfgej әних uexue uwtf—'dexx wetfde ev iqaewmao ewideu deqem •CRgdeuHehi сәдәеА н1яэ,яне ‘ewdRiyey — •и1Янеие1яэиенА 'етез ov*v —'хид deg eV adeuAewdegHhi әииу/ — ■atfM ите emedox иеиАх 'eue миех xewcax ежчх ixmxs ид 'adeaaua aaedetfw aAgHauuodx-Heewedx — HHHHxAdq етез je ‘xeadRimeHdX eV exmc ежчне ииоя dexg nwdatfneuoxejeHex ежчз uoi и|я№не әнеәд uA сАэ нези» АЕН неиәд хенеэ езАэ Ахиех ueuexdeg — ■HiAwdiqjHex ueueideg — SVH езиАд әэәтәм жчмв иәдәи меню exxedox иеиАх енэу/ әУни С1яденеиефе>« садаеА неиәд aaaxAxedHe 'ndaxaew хохэехА нәхе 1ЯЭ1ЯН6 'нi4d|j иәзАх неххедие әхедезенөп eV exmg 'ижятеииА ueueidag — {һоэ Еәэехи wHtf4xex eadefq — әнЕәд Hiaxdog хид aAdaiag uaxc жчэехме xA ахнем незиа ‘aAden неиәд deuamax әимит '1ят1чхох НӘЕА-ЕА Уняну ричһәзэеихи weffdM ctf низ euAuAg xeuox-eAx езииоя :deg еәдахәнәхА dag dAc еһиэ иәисәд d^tfneuAm ec СӘ3 w хид еәд енпАпнчдех Hodog-dag жяннезАх ахи 'етез ■awhaoeuag —
ӨЛКӘН ДУСЛАР ЯРДОМК
тулган көнне Мәекәүгә Халык хуҗалыгы казанышлары күргәзмәсенә бер атналык бүщ. пай путевка бирделәр. Анда күргәннәрен сөйләгәндә авызыңны ачып тыңлыйсың! Ә Хватов белән Ястребовны завод үз исәбеннән Кара диңгез буена ял итәргә җибәрде. Әле бүтәннәрдә дә кемгәдер унсигез яшьтер, аны бөтен завод котлыйдыр, бүләкләр бирәләрдер. Ә мин. юләр, шуннан киттем, абый янына, имеш. Карал торырга рәтлә генә, пәһлевандай ир кеше, ә үзе — хатынының сүзеннән чыкмый. Анысы да явыз икән, я мин, я энең, ди Ә теге сакаллы сабый шуннан курка, тезләре калтырый. Эх. Горький, Горький! Матур шәһәр, зур шәһәр икәнсең син. Тик, аяк киемнәрең кысан булса, дөнья киңлегеннән ни файда?!»
Мөҗеһит Габдрахманов үз күзләренә үзе ышанмады. Ни күрсен: Кручинин лабаса! Ояла. Бусаганы атлауга ук туктаган да, башын түбән иеп, ике кулы белән баш киемем бөтәрли. Чәчләре, бик озак юмагангамы, тырпаеп торалар. Муены, битләре тузанга баткан. Өстендәге ак күлмәге дә керләнгән.
— Коля, ни булды, кара әле кыяфәтеңне,— диде Габдрахманов һәм утырган урыныннан торып, аңа каршы атлады.
— Юкка киткәнмен мин анда. Булмады.„ Хатыны да бик зәһәр кеше икән.
Коля, кулын селтәп, яңадан читкә карады. Үзе, күз керфекләренә килеп җиткән яшен чыгармаска тырышып, иреннәрен чәйни иде... Күренеп тора: беркая да барып төртелер урыны булмаганга монда килгән инде ул.
Мөҗәһит абыйсын аның белән әйбәт итеп сөйләшер дип күз алдына да китермәгән иде Коля. «Син хәзер безнеке түгел, китмә идең, әлеге без эшчеләр кабул итмибез, теләсәң кая бар, дүрт ягың кыйбла'», диюен генә көткән иде ул. Ләкин шулай да күңел дигәнең туп-туры үзен җибәрергә теләмәгән «Урак һәм чүкеч» заводына, Мөҗәһит абыйсы янь.на тартылды. Ялгышмаган икән, әнә ничек аталарча кайгыртып сөйләшә. Телефон аша «Мирсәет Мөхәммәтович, ашыгыч йомыш бар иде».— дип, директор белән бәйләнешкә дә кереп алды, шунда гына тор дип, чыгып та китте.
Берничә минут та үтмәде, кадрлар бүлеге начальнигы ашыгып килеп керде дә егетне директор янына алып китте. Рәхим«улов Коляны үзе күрергә теләгән икән.
Шушы заводта чирек гасырдан артык эшләп, директор дәрәҗәсенә кадәр күтәрелгән Мирсәет Рәхимкулов Кручининның кичерешләрен бер карауда аңлап алды.
Коля елга портыннан туры бирегә кайткан, әгәр шушы минутта ук аны канат астына алмасаң, иртәгә соң булуы бар. Яшүсмернең мондый чакта нинди генә бәлаләргә юлыкмавы мөмкин!
— Коля, хәзер син яңадан безгә эшкә керергә телисеңме? — дип сорады директор.
— Кая барыйм инде мин.
— Әгәр алсак.— диде Габдрахманов,— моның өчен комиссия рөхсәте кирәк. Аннан шунысы да бар: кайда яшәр ул?
Коля бу сүзләрне ишеткәч, ничектер, сискәнеп китте.
— Тулай торакта бер дә буш урын юк.— дип тә өстәде кадрлар бүлеге начальнигы.
Директор әңгәмәгә чик куйды:
— Тулай торакка өстәмә бер койка куярлык җай табарга кирәк — диде ул,— Коляга завод исәбеннән ярдәм күрсәтергә туры килер
Бөтенесе дә аның белән килештеләр һәм ул чаралар шул көнне ук тормышка ашырылды.
Кызганучы күбәйсә, аз гына кызарып, кычытып торган бармак башы да кене-төно тынгы бирмичә сызлаган яман шеш кебек тоела бит ул. Кручинин белән дә шулай булды. Ул үзен бик авыр җәфа чигүчедәй хис итә башлады. Әкертенләп, яңадан элеккегә Кручининга әйләнеп калды. Бәлки аңа абыйсы кебек берәр кешенең һәрвакыт
inaKSiu биреп торуы кирәктер.— кадрлар бүлеге начальнигы шул турыда уйлады Бу масьал» буенча ул завод парткомы секретаре Петр Михайлович белән дә киңәште
— Мин дә шулай уйлыйм,—диде партком секретаре.—Бездә Вәлиев дигән беэ егет бәр Элек ВЛКСМ шәһәр комитетының оештыру бүлегендә эшлегем. Хәзер дә безнең комсомол оешмасына бик зур ярдәме тия. Тулай торакта яши.„
— Кручининны аңа беркетик дип әйтергә телисезме?
— Вәлие» — КПСС членлыгына кандидат партия лоручениесе ител бирербез Өставеиә, аның да барыл йөрерлек туган-тумачалары юк бугай. Ялларын да бер-ә үптерерләр.
— Шәп кандидатура.— диде Габдрахманов, уйга калып.— Тик ул егет укый, вакыты бик чамалыдыр... Әгәр Вәлиев үзе ризалык бирсә, мин бу вариантка бик теләп кушылыр идем.
Вәлиев тәкъдимгә каршы килмәде.
Азатка бирелгән поручение турында Коля үзе белми иде. Азат бу турыда ана сиздермәскә тырышты. Баштарак исәнләшеп, узган-барганда хәл-әхвәл сораштырудан узмады. Ләкин иркенләп бер сөйләшеп утырырга кирәк иде. Бер тулай торакта яшәгәч моңа бик тиз җай чыкты. Бер көнне ул коридорда Коляны очратты, Кулына шахмат тоткан да ул:
— Кемгә мат куярга? — дип йөри
«Эх, вакытның җайсыз чагына туры килдең килүен, шулай да бу очрактан файдаланырга кирәк-, дип Азат аны үз бүлмәләренә чакырды,
Өстәлдәге махсус тактада — дүрт чигеннән дә беркетелгән ватман кәгазе, аның өстендә линейка, сызым приборлары. Өстәлнең буш калган читендә дә, тумбочка һәм кием шкафы өстендә дә — китаплар. Шуңа күрә шахмат тактасын да буш урындыкка гына куярга туры килде.
Уен кызып кына барганда, Азат сәгатенә карал алды.
— Нәрсә, ашыгасыңмы әллә? — диде Коля.
— Дәрескә барасы бар. Аңа кадәр берәр ашханәгә кереп ашал аласы иде.
— Ә син коя укыйсың соң?
— Химия-технология институтында, Ә син? Шунда ук түгелдер бит.
— Юк, булса очрашкалар идек,— диде Коля
— Туры да килмәвең бар. анда меңләгән кеше бит.
— Шулай укмыни?! Шах, королеңне качыр.
— Юл бар. монда йөрибез. Ә син кайда укыйсың соң?
— Беркайда да түгел.
— Ничек инде ул алай? — Азат гоҗәпләнгән булды.
— Тагын шах, юлың бетә.— диде Кола. Азатның соравына җавап бирмичә
— Башлы егет икәнсең син, яхшы гына ходлар ясыйсың.— дип, Азат аны мактап
Азат сагая төштә. Ашарга вакыт «алмоса до. дәрес «ә соңгару куркынычы туса да. сүз көрәштергән булып, ул һаман сораштырды дип җанга тия.
Азат икенче көнне үк Габдрахманов Осилук белән бу турыда сөйләште. Алар өчен бу яңалык түгел иде, билгеле. Унҗиде яшьлек өйрәнчек сынау тапшырып разряд алдымы, димәк, ул инде — эшче. Андый яшүсмерләр эчен аерым норма билгеләнмәгән. Кимрәк иткәндә до бик яхшы булыр иде дә. ләкин ул министрлыкның барлык •аәодларь-нда бер төрле Фроэәлерне де бик теләтмисе иде. леями тәртибе шул. hop
та куйды — Шулай да. дус кеше, киңәш бир» л умы. «өнең —әгънәсеэгә үтмәсен. Мин сиңа үз абыең да. мастерың да түгел, күрше буларак кына әйтем. Менә укыр эчен Кара-Калпакиядән килдем. Эшем дә начар түгел иде
— Яхшы эшеңне ташлап килдеңме, вәг, җүләр.— диде Коля, көлеп.
— Максатың булса, килерсең дә. Ә яраткан эшне кайда да табып була
— Менә минем эшем начар, шуңа күрә ошамый да.
...Тәҗрибәле эшчеләр үзләре ясый торган детальләргә шундый күнекконнәр, икенче төрле әйткәндә, күз белән карап үлчәмен бел» алалар. Ә Кручинин кебекләр җайланмаларны озак көйлиләр, детальне ясаган вакытта да станокны ош туктатырга туры килә: артык кырылмадымы? Еш кына фрезә сына, аның очен түләргә туры «илә. Өстәвенә, мастеры да: «Синең нормаң үтәлми, көнлек заданионе тутырмыйсың»,—
эшче инструмент белән сак кайнашырга тиеш. Материаль яктан бәйле булгач, хуҗаларча караш та арта. Бу тәртипләр яшүсмерләр өчен аерым каралмаган™ Шулай дәвам иткәндә, яшь эшченең үз һөнәренә карата карашы үзгәрүе бик ихтимал шул.
— Күлчелек яшүсмерләребез бер-ике айдан, авырлыкны җиңел, аякка басалар, әмма Кручинин ишеләр дә булгалый,— диде Мөҗәһит Габдрахманов.— Токарь булып күчәргә сорый ул.
Бәлки, минем янга ярымавтомат станокларда эшләргә билгеләрсез,.,
Габдрахманов Азат фикере белән килешмәде:
— Юк, анда эшчеләр җитәрлек,— диде.— Аннан соң шуны да онытма: күпмегә кадәр өйрәнчек булып йөрергә мөмкин?!
Инде Коля үзе дә кереп үтенгәч, кадрлар бүлеге начальнигы Кручининны канат юллары ясау цехына токарьлыкка өйрәнчек итеп күчерде.
Комсомол оешмасының чираттагы җыелышы ачык булачак иде. Анда заводта эшләүче бөтен яшүсмерләрне дә чакырдылар.
— Биредә заводның хезмәт ветераннары да катнаша. Аларны аягүрә басып хөрмәтлик әле,— диде ВЛКСМ комитеты секретаре Марсель Исмәгыйлов. җыелышны башлаганда.
Зал аягүрә басты. Шул вакытта президиум өстәле янына заводта озак еллар эшләүче өлкән яшьтәге коммунистлар кереп утырдылар. Алерны алкышлап каршы алдылар.
Сүз пенсионерлар советы председателе Николай Васильевич Проухинга бирелде- Ул бер төркем яшьләргә комсомол билетлары тапшырды.
— Сезгә карыйм да сокланып туя алмыйм,— диде ул,— искиткеч чорда яшисез. Без бу заводны илле-алтмыш еллар элек хәтерлибез әле. Ишелеп бара торган агам цехларда ат сабаннары ясый идек. Безнең буын кешеләренә аны яңабаштан, таштай салырга туры килде. Әнә нинди ул хәзер! Илебездә канат юллары чыгара торган бердәнбер заводка әверелде, җитештергән продукциясен дистәләрчә чит илләр сатып ала.
Сөйләшү озак дәвам итте. Бөтенесенә дә ошады бу кичә. Тик Коляның гына хәтере калды: «Комсомолга керүчеләрне почетлы урыннарга утырттылар. Диләрә Булатова, Василий Агапов, Коля Ключников... Минем кай җирем ким алардан. Миңа комсомолга кер дип әйтүче дә юк...»
Икенче көнне, Марсель белән очрашкач, ул аңа үпкәсен белдерде:
Эшкә Виктор Тихонов белән бергә кердек бит без. Ничек аны кешеләрдән алда кабул иттегез соң әле?
— Улмы? Менә ике ел инде яхшы итеп эшли, тырышып укый. Әнисенә булыша. Ә синең прогулларыңны бергә тезсәң, сөлге буе булыр иде. Белдеңме?
Шулай да ул аңар ВЛКСМ уставы тоттырды.
— Менә Устав,— диде Марсель.— Укы. өйрән. Рекомендациянең берсен Азат Вәлиев бирәм, ди. Икенчесен, карарбыз, я үзем бирермен...
Коляның да комсомолга керәсе, бөтен зал алкышлап торганда, иң арттагы урындыктан торып, горур гына атлап барып, хезмәт ветераны кулыннан комсомол билеты аласы килә иде. Шунда алгы рәттә генә, я булмаса президиумда, Петр Михайлович, Мөҗәһит Мөсәгыйтович, Азат Ахметовичлар утырыр. Алар да бу минутта шатлыклы елмаеп: «Молодец, Коля, котлыйбыз», диярләр. Ә ул. алар ягына таба борылып, баш кына селкер. Юк, барып кулларын кыссаң да ярый...
Шулай хыялга бирелеп утырганда, Марсель тагын сүз башлады:
— Коля, комитет утырышы булачак. Анда сине дә чакырабыз.
— Ник?
— Архипов белән нигә бәйләнештегез?
• Азат кына түгел, монысы да белә икән. Азаты ярар инде, бу бит бөтенләй башка подъездда яши. Каян ишетә диген, ә. Малайлар белән очратып, ул Архипов дигәнне бүген-иртәгә дөмбәсләсәк тә, шунда ук белерләр болар-.
— Нигә эндәшмисең?
— Сез аны барыбер яклыйсыз.
_ Анысын карарбыз әле. Тик син керергә тиешсең. Азат әйттеме?»
Комитет утырышына килгәч, Коля үз колакларына үзе ышанмады. Әй, пешерепме пешерделәр Архиповны. Барысы да Коля яклы булып чыкты.
— Коля,—диде Марсель, кырыс кына.—Сөйлә, сәгатеңә нәрсә булган.
— Мин бераз кызмача кайтканмын,— дип сүз башлады Коля. Узе «ник эчтем» хәленә төшкән, колакларына кадәр кызарган иде.— Архипов миием сәгатьне, ун сум акчаны алган. Икенче көнне каты итеп сорагач, бер сәгать бирде. Ә ул минеке түгел, минеке яңарак иде.
— Дерес түгел, акчасы юк иде. эчеп бетергәндер. Ә сәгатен ватмасын дип салдырып алдым.— дип акланды Архипов.
— Ни өчен йокыдан торуга ук бирмәдең?
Комитет членының бу соравыннан Архипов югалып калды.
— Ни.» бераздан бирермен дип уйладым.— Аннан ул гаепне Коляга аударырга тырышты:— Нигә Кручинин һаман эчә, тавыш куптара?
— һаман түгел, бер генә тапкыр. Анысы өчен аерым сөйләшербез, син үзенә ф биргән сорауга җавап бир.— диде Марсель.
— Акчасы юк иде, сәгатен бирдем. Үзе танымый ул. о
Үзе яклы кешеләр күп булгангамы, таянычының имән баганадай нык икәнен £ сизепме, Коля да батыраеп китте:
— Ярар, акча алуыңны бу юлы мии берничек тә исбат итә алмыйм, ди. Ә абый- — иы армиягә озатканда, кирәкле азык-төлекне үзем алырмын, бергәләп бүлмәдә уты- u рырбыз дип, абыйдан 70 сум акча алдың, утыз сумын каядыр туздыргансың, кырык сумын көчкә генә кире бирдең...
Коляның бу сүзләре һәркем өчен яңалык иде.
— Ул бүлмәдән сине алабыз. Анда бары тик яшүсмерләр генә калыр. Каян Ө урын табылыр — шунда күчәрсең. Ике көн срок белән Кручининның акчасын кире £ кайтарып бирәсең. Югыйсә, бу җепнең очына чыгарга милицияне до чакырырбыз w
Комитет членнарын да, Марсельне дә, Азатны да, абыйсы белән күрешкәндәге кебек каты итеп кысып кочаклыйсы, һәрберсенә кычкырып рәхмәт әйтәсе килде Коляның. Тик яхшысынмады, оялды ул.
Азат бүлмәдәш егетенең кинәт кенә әйтелгән сүзенә уянып китте:
— Тор, Азат, аяктан егарлык яңалык,— диде ул, ашыга-ашыга— Бүген тенлә синең Кручининны кулга алганнар.
— Кит әле,— дип сикереп үк торды Азат, һәм тиз-тиэ киенеп, Коля яшәгән бүлмәгә кереп китте.
Төн уртасында милиционер килгән дә Коляны алып киткән — Азат анда шуны гына белә алды. Ашыгып заводка китте. Комсомол комитетына, кадрлар бүлегенә хәбәр итәргә кирәк Нәрсә эшләде икән? Нигә бу турыда Азат берии до сизмәде соң?
Кич кырын милициядән Кручининны алып кайттылар. Габдрахманов үз бүлмәсенә Петр Михайловичны да чакырды. Азат белән Марсель шунда иде инде.
— Азат та килеп хәбәр итте, эше белән милициядә дә таныштырдылар, шулай да Коля үзе сөйләсен әле.— диде Габдрахманов.— Нәрсә булды. Коля?
Шатлыгы ташып торса да. уңайсызланып кына сүз башлады уп:
— Мин дәрестән кайттым. Азат юк иде әле. Башкалар йокларга җыенгач, мин до яттым. Утны сүндерергә кирәк иде, берсенең до торасы килмәде. Кинәт каты итеп ишек шакыдылар. «Кем булыр бу?» — дибез. Шунда кемдер
— Бөтенебез өйдә, читләрне кертмибез,—Дип кычкырды. Тегеләр һаман кагалар. Мин Азат түгел микән дип уйлаган идем, кылт итеп искә тәште: ул бүген соң кайта. Аннан ул алай каты дөбердәтми, исемне әйтеп эндәшә. Тыныч кына ята бирәм. Инде, тиз генә туктамагач, кем якын, торып ачыгыз, дидем. Ике кеше керде. Берсе урта яшьләрдә, таза, икенчесе минем кебек. Анысы инструментлар заводында эшли.
— Ком,— дип сорап куйды Габдрахманов.
•— Нигә ул?
— Кирәк. Ул сине каян белә?
ӨЛКӘН ДУСЛАР ЯРДӘМЕ
— Зэки Бер интернатта укыган идек. Элегрәк мин аны урамда очраткалый идем, соңгы вакытларда күргәнем юк.
— Ул синең биредә яшәгәнеңне белә идемени?
— Бер мәртәбә озата кайткан иде. Шуннан хәтерләп килгән. Олысы, анысын беренче талкыр күрәм, керү белән, як-ягына каранды да, гел яшүсмерләр генә икәнен белгәнгәме. өстәл янына килеп басты. Ә Зәки, миңа кул гына селтәде дә. туп-туры кием шкафына юнәлде. Безнең бер кием шкафы буш тора. Ул анда ниндидер бүктәрләр куйды, аннан бикләп ачкычын үзе белән алды. Беркемгә берни әйтмәделәр, тиз генә чыгып тайдылар. Без аптырап калдык. Малайлар миңа карыйлар, миңа уңайсыз. Стенага таба әйләндем дә яттым.
Төнлә тагын ишек шакыдылар. Бөтенесе миңа кырын карап алалар. Без яңадан килделәр, дип беләбез бит инде. Шунда ишек янында ятучы торып ачты да яңадан урынына барып ятты. Ни күрик, милиция! Беребезгә дә кузгалмаска куштылар. Койка асларын, тумбочкаларны, кием шкафларын карадылар. Биилесенең ачкычын сорыйлар. Озак баш ватып тормадылар, ачкычсыз да ачтылар. Әй, бер заман матур-матур бәйләгән ирләр күлмәкләре чыга башлады. Яңалар, пакетлары да шытырдап тора. Исебез китте, чөнки безнең беребез дә андый күлмәк алу бәхетенә ирешкәнебез юк әле. Ә милиция һаман урыннан кузгатмый. Санадылар, яздылар. Соңыннан:
— Кемгә китерделәр? — диделәр. Шып булдык. Бөтенесе миңа карый.
— Әйдә, киен,— диделәр... Менә шул.
Коля сөйләп туктагач та бүлмәдәгеләр беравык сүз дәшми тик утырдылар. Тынлыкны беренче булып Габдрахманов бозды.
— Бүген дәрескә барасыңмы соң? — дип сорады ул.
— Бүген дәресләре юк аларның,— дип. Азат Коля өчен җавап бирде.— Кичәдән үк кинога барырга җыеналар.
Сүзара сүз чыккач, «кем белән барасыз» дип тә кызыксындылар. Коляның йөзенә кызыллык йөгерде.
— Ярарыгыз инде,— дип, Марсель аны «коткарырга» ашыкты.
— Шулай да кем ул. кайдан ул,— дип сорады Петр Михайлович.
— Техникумда укый. Клава исемле... Сигезне бетергәч мине дә шунда керергә чакыра.
Бүлмәдәгеләрнең йөзендә эчкерсез елмаю балкыды.