ШАГЫЙРЬ-КӨРӘШЧЕ

Кадерле иптәшләр һәм дуслар!III
Бу трибунадан Муса Җәлилнең
совет культурасы, һәм бигрәк тә
татар культурасы үсеше өчен
күрсәткән хезмәтләре хакында
күп сөйләнелде. Борынгыдан
бай тарихы булган татар культу-
расының Бөек Октябрь рево-
люциясеннән соң, совет ха-
лыкларының бердәм семьясы
эчендә гөрләп чәчән атуы
шартларында эшләгән һәм
культура фронтының төрле
өлкәләрендә — шигърияттә,
журналистикада,
драматургиядә —гаҗәп зур
казанышларга ирешә алган бу
шагыйрьнең талантын,
партиялелеген, нүпкырлы
эшчәнлеген, гадәттән тыш зур
иҗади энергиясен без дә югары
бәялибез һәм хөрмәт итәбез.
Ләкин Муса Җәлилне без
барыннан да бигрәк комсомол
һәм Ленин партиясе та-
рафыннан пролетар интер-
национализм рухында тәр-
бияләнгән, хәтта үлем каме-
расында да ачык фикерле
булып кала алган көрәшче
буларан беләбез. Ул немец
халкын ярата һәм ихтирам итә,
аны немец милитаризмыннан
һәм фашизмыннан, реакциянең
үзенең бөтен ялкынлы йөрәге
белән кү- рәалмаган явыз
көчләреннән бик төгәл аера
белә. Муса Җәлилне без
барыннан да бигрәк үзендә әнә
шун. дый сыйфатларны
туплаган көрәшче буларак
ихтирам Муса Җәлил немец
халкының бәен фикер ияләре
Марксны һәм Энгельсны
белгән, аның бөек компози-
торларым һәм шагыйрьләрен
белгән. Белгән һәм ихтирам
иткән. Моабит дәфтәрендәге
соңгы шигырьләренең бер-
сендә, «Алман илендә» исем-
легендә. «Хөр йөрәкле Гейне
гашыйгы... Гете белән шашкан»
кеше, дип яза Муса үзе ханында.
Шулай туры килгән ки — бу
хәзер билгеле инде — Шпандау
хәрби төрмәсенең 53 нче ка-
мерасында утырган чакта Муса
ра безне үзара якынлаштырып кынэ калмый,
шул уи вакытта нык һам ты'ыэ рәвештә, тагын
да төгәлрәк әйткәндә, орга-
укыган китапларның иң
соңгысы Гетенең бөек әсәре
«Фауст» була. Муса аны немец
телендә укыган.
Немец эшчеләренең сыйнфый
көрәшен Муса зур теләктәшлек
һәм иайгырту- чанлын белән
күзәтеп торган. Моны без аның
1924 елда язылган
«Фрагментлар» поэмасында ук
күрәбез Шул ун вакытта ул
немец эшчеләренең
дошманнарын да күреп тора,
үзенең 1935 елда язылган
«Джим» поэмасы белән уп
аларны фаш итә һәм хурлык
тамгасы белән билгеләп үтә. Ә
шушы дошманнар аның туган
иле Совет җиренә басып нергәч,
ул, һич икеләнеп тормастан,
аларга каршы көрәшкә чыкты
Көрәш өчен ул барлык төр
чараларны, ә барыннан дә
бигрән үзенең ялкынлы
шигырьләрен соңгы сулы-
шынача корал итеп файда-
Кызганычка каршы. бу көрәштә
Муса Җәлил алдында торган
әлеге явыз көчләрне без әле
бүген дә инле булган да беткән,
тарих чүплегендә ташлап кына
калдырылган бернәрсә итеп
хисаплый алмыйбыз. Алар
милитаристик һәм реваншистик
Бонн республикасында аерым
бер дәүләт булып оештылар
һәм яңадан халыкларның
тынычлыгын бозарга
маташалар. Хәзерге заман
коралының нинди зур җимерү
көченә ия булуын истә тотып
әйткәндә, бу — алар бик күп
халыкларның һәм иң беренче
чиратта үз илләрендә яшәүче
халыкның җир йөзендә налу-
налмау мәсьәләсен шик астына
куялар дигән сүз.
Гыйбрәтле бер мисал белән бу
дәүләтнең агрессив хасиятен
күрсәтеп бирергә рөхсәт итегез.
Кайзер һәм Гитлер «рейхы»ның
«Германия, Германия барыннан
Да өстенрәк» дигән кушымталы
тәкәббер гимны күпләргә
билгеле һәм ул барлык ха-
лыкларның нәфрәтенә дучар
булган иде инде. Җырда
пангерманизм символы булып
әверелгән бу гимн шул чанлы
мәсхәрәгә калды ки, 1949 елда
сепаратив Көнбатыш Германия
дәүләте оешкач, аның кайбер
җитәнче даирәләре бөтенләй
яңа гимн язу һәм гамәлгә кертү
турында уйлана башладылар.
Бәхәс ике якның килешүе белән
тәмамланды: иске гимнның
дошманнары да, яклаучылары
да аның өченче строфасын —
«бердәмлек, хокук һәм азатлык»
турында әйтелгән өлешен
сайлап алырга дип килештеләр.
Чөнки андагы фикер, бераз
гомумирәк Формада әйтелгән
булса да, Бонн хөкүмәте
башында утыручыларның
фикере белән туры
Илебезнең көнбатыш ягын-
да оялап калган бу явыз нөч-
ләр анрынлап иненче сугышта
алган яраларыннан арына
барган саен яңадан иеч тупларга
керештеләр. Бонн дәүләте
экономик нуә- те буен-»а
империалистик Дсржавзлар
арасында инен- че урынга
чыкты. яңадан үзенең сугыш
машинасын булдырды, үз
территориясен киңәйтүне
дәгъвалый башлады. Һам менә
бу кадәре- се иле сезнең
күбегезгә бил- гел» дә түгелдер.
дип уйлыйм — үткән ел, сугыш
тәмамлануга 20 ел узгач.
Иоибатыш Германия Федератив
Республикасы хеиумә- те элекке
гимн кушымтасындагы әлеге
сүзларнең дә үз гимнына
кертелүен рәсми төстә игълан
итте.
ТУРЫНДА
к ТАТАР ӘДӘБИЯТЫ j
3 сез ул кушымтаның тулы
теистын, эчтәлеген беләсезме?
Бетен бер басып алулар
программасын. бетен бер
реванш, икенче бетон- дөнья
сугышы нәтиҗәләрен яңада»
карау программасын үз эченә
алуын беләсезме Сез аның?
«Германия. Германия барыннан
да остен- рәи бу дөнья/* 1. ул
Маастан Мемсльгачә. Эчтан
алып Кельткача.• дип җырлана
анда, бйдәгеэ, тикшереп ка-
рыйк... Маасның Франция
Бельгия һем Голландия
җирләре ашл ага торган зур елга
икәнлеге һәркемгә билгеле.
Бсльт сулары ерак тоньянтә
Дания ярларын юа. Эч Италия
нең төньян өлешеннән ага Һәм.
900 километрдан ар. тыгранил
сузылган туры сытык булып.
Германия Феде ратиө
Республикасы һәм Упмель
(немецлар Неманның түбәнге
агымындагы җир ләрне шулай
атыйлар) тира- ләренда Литва
ССР чикләре трасыннпн үтә.
Әмма эш монда 900 километрда
гына да түгел: шул ун террито-
риягә тагын социалистик
дәүләтләрнең Польша Халык
Республикасы белен Германия
Демократии Рес- публииасы да
керәләр бит ..
Кыскасы. Бонндагы сугыш
чукмарларының чит дәүләтләр
җирләрен басып алуны күздә
тотып тозелгән яна
программалары Европадагы
бер төркем илләрнең кур-
кынычсызлыгына турыдан-
туры яный һәм ул үз эченә
Көнбатыш Германия терри-
ториясенә караганда күп
тапкырлар зуррак өлнәләр-
-Бу программа. — дип яза
безнең танылган публицис-
тыбыз һәм тарихчыбыз,
профессор Альберт Hop- ден, —
әлеге гимнны башкару төсендә
Германия Федератив
Республикасының
мәктәпләрендә. солдат ка-
зармаларында. офицерлар
казиноларында. фашистик
ерткыч бөркетнең элекке
рәсеме төшерелгән флагны
мачтага күтәргән чакта, барлык
рәсми тантаналарда игълан
ителә. Бу дәүләт өчен бик тә
яхшы программа ул. чөнки ул
андагы хөкүмәтнең рәсми
программасы белән бии төгәл
тәңгәл килә һәм. бөтен эш Гер-
мания Федератив Республи-
касының җитәкчеләреннән генә
тореа. ул әле бер җыр булып
кына да калмас иде-
Әмма, бәхеткә каршы, бөтенесе
дә алардан гына тормый шул .
Германия территориясендә
бөек Советлар Союзы һәм
башка социалистик илләр белән
тыгыз бәйләнгән икенче бер
дәүләт тә бар.
Бу — Моабит камерасында
яткан көе үзләренә Муса Җәлил
мөрәҗәгать иткән эшчеләр
сыйныфы партиясе. Тельман
дуслары һәм Цетнин оныклары
партиясе җитәнчелегендәге эш-
челәр һәм крестьяннар дәүләте
Бу дәүләтнең дә антифашист
Эйслер тарафыннан
антифашист »ехер сүзләренә
язылган үз гимны бар. Ул немец
халкын һәрвакыт кояш
нурларында коенып балкучы.
бәхетле, тынычлык сөючән.
демократик Германия төзергә
өнди: «...һәм Германия өстендә
гүзәл кояш балнып күтәрелде».
«Алман илендә» шигыренең
түбәндәге юллары Сеэ- нең
барыгызга да билгеле, әлбәттә:
Казанга килгәч. Республи
рауларына таң калдым мин.
Гәрчә Бехер аны 1950 елда
----- ---- я-пеа да. ә Җәлил
беренче *
Германия Демократик Рес-
публикасында Җәлилнең те-
ләкләре тулысынча тормышка
аштылар, андагы трибу-
налардан хәзер Тельман
шәнертләое сөйли, ә Маркс
белән Гейно яңадан үз
ватаннарына әйләнеп кайт-
тылар һәм фәкать шуның
аркасында гына Бехер кояш
нурларында коенып балкучы
Г ермания турында Моңа ирешүдә татар хал- нының
бөек улы
Муса Җәлил дә үз көрәше белән
зур булышлык күрсәтте Әнә
шуңа күрә немец халкының
барлык прогрессив иәчләрә
аны хөрмәт итәләр, аңа чын
күңелдән үзләренең рәх-
мәтләрен белдерәләр.