Яңа китаплар

В. Гузанов бөек юлбашчыбыз В. И. Ленинның балалык һәм яшьлек елларын чагылдырып, «Студент Казанского универсиВ. Гузанов СТУДЕНТ КАЗАНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА > (Казан университеты J студенты) тета» («Казан университеты студенты») исемле киноповесть язган иде. Күптән түгел ул аерым китап булып басылып чыкты. Күләме белән артык зур булмаган бу әсәрдә Ульяновлар семьясындагы дуслык, Казандагы беренче революцион түгәрәкләр, Володянып университетка укырга килүе, андагы сходка, бу сходкага актив катнашуы өчен Ленинның кулга алынуы һәм башка шундый вакыйгалар шактый тулы яктыртылган. Киноповестьта Николай Федосеев. Алексей Пешков, Сергей Покровский, Гурий Плетнев һ. б. ларның Казандагы оеволю- цион эшләре белән дә танышасың. Әсәр «Башка юл белән». «Аларны рухи яктан тудырган шәһәр». «Сергей Покровский», «Властьлар йокламыйлар», «Семья», «Костья Анастасьин», «Москвадан килгән студент», «Сходка», «Кулга алу», «Стена, ләкин черек...», «Сау бул, Казан!» дигәч бүлекләрдән тора. Ул булекләрдәге вакыйгалар берберләренә эзлекле рәвештә бәйләнгән һәм бер-берләрен тулыландыра, үстерә тетәләр. В, Гузановның бу әсәре тамашачы тарафыннан да. укучы тарафыннан да җылы кабул ителер дип ышанасы килә. Тик шунысы аяныч, китап бик кечкенә тираж — нибары 7.000 данә тираж белән басылган. Киләчәктә ул зуррак тираж белән рус һәм татар телендә дә басылып чыксын иде. Муса Җәлилнең үлемсез поэзиясе, бигрәк тә аның «Моабит дәфтәрләре»иә кергән шигырьләре инде күлме композиторлы музыкага рухландырды, аның сүзләренә инде күпме жырлар, романслар, сәхнә әсәрләре ижат ителде. Аның шигырьләре музыка осталарын яңа вжа- ди уңышларга һаман да туктаусыз илһамландыра. Атап әйткәндә, герой-:иа- гыйрьнең «Карлыгач булса идем» шигыренә без композитор Р. Яхин романсын беләбез. Гаҗәеп нәфис, шул ук вакытта олы патриотик хис белән сугарылган бу әсәргә композитор М. Мозаффаров та романс иҗат итте. Композиторның күптән түгел Татарстан китап нәшрияты бастырып чыТатарстан китап нәшрияты Муса Җәлилнең «Моабит дәфтәрләре»и рус телендә бастырып чыгарды. Шагыйрьнен 90 нан артык әсәре тупланган әлеге җыентык «Җырларым» исемле тирәя кичерешле шигырь белән ачыла. Бу һәм башка күп кенә шигырьләр күренекле рус шагыйре С. .Пипкин тарафыннан тәрҗемә ителгән. Китапның эчтәлегенә күз салсан, М. Җәлил шигырьләрен русчага тәрҗемә итүдә С. Маршак, А. Ахматова, В. Державин, И. Френкель, Р. Моран, Н. Гребнев, А. Тарковский, В. Ганиев һ. б. шагыйрьләрнең дә зур активлык белән эшләгәплекләреи күрәсең. Кайбер тәрҗемәләрне искә алмаганда, М. Җәлил шигырьләренең эчтәлеге, пафосы, җыйнак һәм образлы эшләнеше тәрҗемәлә дә әйбәт сакланган. Җыентыкка кергән һәрбер шигырь диярлек үзенең эчтәлегенә туры килерлек һәм бер карауда укучының игътибарын жәлеп итәрлек рәсемнәр белән бизәлгән. Китапның беренче битенә шагыйрьнең рәсеме урнаштырылган. Әдәбият белгече Г. Кашшаф төзегән һәм авың искәрмәләре белән чыккан МУСА ҖӘЛИЛ «Моабит дәфтәр лә ре»иея тиражы 75000 данә. Бәясе 43 тиен. №.. Мозаффаров ХӘЕРЛЕ ИРТӘ1 гарган «Хәерле иртә1» җыентыгы шушы романс белән ачыла. Җыр сөючеләр бу альбомда башлыча лирик характерда язылган әсәрләр беләк таныша алачаклар. Шагыйрь Снбгат Хәким сүзләренә язылган «Башка берни дә кирәкми», «Кайда да йөрәктә», Сахаб Урайский текстына язылган «Син кайтмадык» романслары, Г. Күтуй сүзләренә ижат ителгән «Туган ил» жыры тыңлаучыларга электән үк таныш киде. Радио аша һәм эстрада сәхнәләреннән яңгырап, бу әсәрләр халык күңелендә үзләренең тиешле урыннарын алырга да өлгерделәр. Альбомга композиторның чагыштырмача яка, әлс адресатларга барып җитмәгән әсәрләре дә кертелгән. «Хәерле иртә» (Ә. Ерикәй сүзләре), «Саумы, кояш» (Р. Әхмәтжаиоа сүзләре) һәм башка кайбер жырларны шундыйлар рәтеннән санарга мөмкин. Җыентыкның тнражы — 5 мең данә. Бәясе — 30 тиен. Татарстан китап нәшрияты яшь шагыйрь Ильгиз Кәлнмуллиннык икенче жыентыгын бастырып чыгарды. Җыентык «Простые радости» («Гади шатлыклар») дип атала. Чыннан да автор бу жыентыгына тупланган күпчелек шигырьләрендә бүгенге көн кешеләренең гадәти шатлыклары, магур уйлары, писали хезмәттә туган куанычлары турында сөйли. Китап ике бүлектән — «Идел киңлекләрендә» һәм «Мин тормышка ышанам» дигән бүлекләрдән тора. Беренче бүлеккә нигезлә Иделчең күркәмлегенә, бу бөек елга буена урнашкан Ульяновск, Горький һ. б. шәһәрләрнең матурлыгына, «бүләк итеп бирелмәгән, ә бәлки көрәштә яулап алынган» бәхетнең бәясен аңлауга, космонавтлар төшкән Сафа Сабировның Татарстан китап нәшриятында басылып чыккан яңа жыеи- тыгы «Язгы сулар акканда» дип атала. Җыентык «Язгы уяну» исемле нәсер белән ачыла. Җыйнак һәм укучының күңелен дулкынландырырлык итеп язылган бу нәсердә туган як табигатенең матурлыгы, җирдә- ге җанлану һәм яшәрү тантанасын бөтен тереклекнең шатланып бәйрәм итүе тасвирлана. Нәсер мондый юллар белән тәмамлана: «Язгы гөрелтене тыңлаганда, сөекле Туган илем, күз алдына син килеп басасың: меңнәрчә инеш һәм елгаларны үзенә тарткан олы Бөек Ватан сугышында батырларча һәлак булган патриот шагыйрь Фатих Кәримнең тормыш һәм иҗат җирнең изгелегенә, туган як көйләренең сихри көченә багышланган шигырьләр урнаштырылган. «Мин тормышка гашыйк» исемле бүлек шүл ук исемдәге шигырь белән ачыла. Монда И. Калимуллин ПРОСТЫЕ РАДОСТИ автор тынычлыкны саклап калу өчен барган көрәшнең бөек көрәш икәнлеген сурәтли. Шигырьләрдән тыш бү бүлектә «Ильич минем белән» һәм «Иксез-чиксез океан аша» поэмалары бс- » * » Идел кебек, тугандаш совет халыкларын тату бер семьяга берләштереп, сип дә ашкынып якты киләчәккә барасың; язгы уянүдай гүзәл һәм бәхетле тормышка омтылучы барлык хезмәт улларына маяк булып балкыйсың»... «һәрвакыт безнең белән» нәсерендә лирик герой, барлык совет кешеләре кебек үк. үзенен дә даһи Ленинның ватандашы, ул төзегәч бөек партиянең гади бер солдаты булуы белән горурлана. Җыентыкка кергән хикәяләр арасында «Юл күрсәтүче» һәм «Балласт» хикәяләре вакыйгаларның таби- * * « юлын чагылдырган китапны укучылар киде бнк күптән көтәләр иде. Аларныц теләген канәгатьләндерү ләп танышасын. Беренче поэмада даһн Ленинның сөргендәге еллары, бердәм партия төзү өчен аның армый-талмый эшләве, изелгәннәрне үэ тирәсенә туплавы һәм аларны коллыктан азат итүе тасвирлана. «Иксез-чиксез океан аша» поэмасы Куба халкының 1896 елда испан колонизаторларына каршы алып барган геронк көрәшен чагылдыруга багышланган. Бу көрәштә Куба халкының азатлыгын яклап сугышкай өч рус егете — Николай Мелентьев, Евстафий Константинович һәм Петр Стрельцовның батырлыгы турындагы юллар аеруча зур кызыксыну белән укыла. Җыентык Н. Нараевская редакцияләвендә 5.000 данә тираж белән басылган. Бәясе 8 тиен. гый булуы, кешеләр характерындагы уңай һәм кире якларның ышандырырлык итеп сурәтләнүе ягыннан аерылып тора. Китаптагы күпчелек хикәяләр елгачылар тормышына багышлап язылган. I Сафа Сабиров ЯЗГЫ СУЛАР АККАНДА Җыентыкның тнражы 9000 данә. Бәясе 8 тиен. юлында беренче адым ясалды: шагыйрь һәм тәнкыйтьче Зәет Мәҗитов Ф. Кәрнм турындагы монографиясен аерым китап итеп бастырып чыгарды. Монографиядә үзенең каләм көчен һәм бөтен гомерен халыкка, нлгә багышлаган шагыйрьнең бак һәм матур тормыш юлы. аның поэзиясенең гүзәл сыйфатлары турында сөйләнелә. Үзенең бу хезмәтендә автор Ф. Кәримнең иҗатын берничә чорга бүлеп тикшерә. «Башлангыч жыр» дип исемләнгән бүлекчәдә ул безне шагыйрьнең беренче тәҗрибәләре белән таныштырса. «Утызынчы елларда» дигән бүлекчәдә аның «Җиденче мич», «Тавышлы таң», «Аникин» поэмаларына һәм шул чорда иҗат иткән күп санлы шигырьләренә туктала. «Окоп җырлары» бүлекчәсендә Ф. Кәримнең сугыш елларында иҗат иткән лирик һәм эпик әсәрләренә анализ ясала. Монографияне укыганда, күз алдына йомшак күңелле. олы җанлы, тыйнак һәм курку белмәс шагыйрь үзе килеп баса. Әйе, китапның ахырында әйтелгәнчә, аның: «Тәвәккәллек, батырлыкта җыр булып калсам иде»,— дигән изге хыялы үтәлде. Шагыйрь бүген дә батырлык җыры булып безнең арабызда яши. Китапка Ф. Кәрим түгзи йортның рәсеме, шагыйрьнең һ. Такташ белән бергә төшкән рәсеме, фронтта ал- дырылган фотосы һәм аның чәчәкләргә күмелгән кабере янында басып торучы балаларның рәсемнәре урнаштырылган. Татарстан китап нәшрияты шагыйрь Хисам Кама- ловның «Зәй буенда» дип аталган яңа китабын бастырыл чыгарды. Китапка авторның ике поэмасы кергән. «Зәй буенда» поэмасы белән укучылар моңарчы да таныш инде. Алар бу әсәрне «Совет әдәбиятымда басылып чыгуы буенча беләләр. Поэма Татарстан нефть индүстриясен төзүче геройларның үйкичерешлә- ре, кайгылары, шатлыклары хакында сөйли. Әсәрнең төп уңай ягы шунда — геройларның эшләре, хезмәт процесслары, хәтта аерым очракларда белгечләрнең үзләренә генә таныш булган техник фикерләр, поэмада образлы әйтелеш табып, үл һөнәргә якын тормаган кешегә дә аңлашырлык дәрәҗәгә киләләр. Шул нигездә шигъри детальләр яңача Яшь язучы Габделхәй Сабитовның Татарстан китап нәшриятында басылып чыккан беренче жыентьн ы әнә шулай исемләнгән. Китапка авторның «Туган жир туфрагы». «Өч күңел». «Агач аяклы кеше». «Корбан ашы» хикәяләре. «Хезмәт һәм җыр» дигән очеркы кертелгән. Беренче хикәя үзенең гыйбрәтле фәлсәфәсе, шигъри буяуларга бай булуы белән аерылып тора. Туган җирнең изгелеге, якынлыгы җыйнак һәм төгәл тасяңгырыйлар һәм укучы игътибарын җәлеп итәләр. Кайбер урыннарда стилистик кытыршы, авыр укыла торган җөмләләр һәм әйтелешләр барын да күрсәтеп үтәргә бүла. Икенче поэма — «Хиросима төне», исеменнән үк Хисам Камалов ЗӘЙ БУЕНДА күренгәнчә, дөньядагы барлык яхшы күңелле кешеләрне дулкынландыра торган мәсьләгә, тынычлык темасына багышланган. Әгәр кешеләрдә сугышка каршы көчле нәфрәт хисләре тудырырлык итеп язылган. Анда истә калырлык картиналар, * * * вирланган поэтик деталь аркылы бирелә. Ерак Себертә сатып җибәрелгән ат, андагы хуҗасыннан качып, сл ярым буе үзенең туган- үскән авылын эзләп йөри, ә тапканда инде чамадан тыш ябыккан һәм хәлсезләнгән була. Икенче көнне, башын туфрак өеме өстенэ салып, туган җир туфрагында үскән яшел сарут сабаклары капкан хәлдә, үлеп китә. Бу вакыйга Галәү бабайны тынлап торучы малайларга да, авылдан китәргә дип кайткан яшь солкичерешләр бик күп. Менә бер картина: Кинәт күктә — кара самолет. Каракоштай оча — болыт юк. Җирдә кешеләр кача йөгереп. Тилгән күргән чебиләр кебек. «Адәм көленнән» күтәрелгән давыл, дпцгез буендагы кешеләрнең (атом янгыныннан качып) суга «Кызган табадан сикереп төшкәй тере балыклардай» сикерүләре; очрашуга килүче, янып-көйгән егеттән кызның куркып кычкыруы; балаларның укытучыларын танымыйча куркып класстан качулары һәм башка моментлар күңелне тетрәтәләр. Китапны, җәмәгатьчелен тәртибендә, шагыйрь Әхмәт Исхак редакцияләгән. Тиражы — 5 мең данә. Бәясе Ю тиен. датка да, иң мөһиме, укучыга көчле тәэсир итә. ХиP. Сабитов ТУГАН ҖИР ТУФРАГЫ кәя — авторның зур уды- шы. Шулай да, гаҗәп нечкә тойгыларга нигезләнгән хи ФАТИХ КӘРИМ 3. Мәҗитов кәя булганлыктан, аерым кечкенә кимчелекләре аркасында, күкелдә шундый ук нечкә ризасызлык тууын да әйтмичә булмый. Атны сатып җибәргәндә күз яшьләре белән аерылган төп героинын (малай чагындагы Галәү бабайның) ат хәлдәй таеп кайткач андый якынлык хисләре бөтенләй диярлек сизелми. Ат елганы көч- хәл белән йөзеп чыга. Бу вакытта атны шулкадәр яраткан малайның аңа ярдәмгә килергә тырышуын күрәсе килә. Менә ат малайлар яныннан узып китә. Бу вакыт үзенең сөекле таен таныган малайның тыныч кына калуын күңел күтәрми, авылга ат белән ияреп кайтыр иде, дигән рәнжуле хис туа. Кайткач та малайның атка игътибар итүе күренми. Иртән үлгәч кенә малай аның янына чыга... Табигатьне, үзенең бергә үскән таен өзелеп сагынган малай өчен бу хәл. әлбәттә, табигый түгел. «Хезмәт һәм жыр» очеркында чирәм җирләрдә эшләүче егет һәм кызларның батырлыгы, гомумән, хезмәт романтикасы нәфис образлар аша күрсәтелә. Автор шул ук вакытта искелек калдыкларыннан, дини хорафатлардан арынып бетмәгән кешеләрне тәнкыйть итәргә, ал ардан көлергә дә онытмый. Китан нигездә әйбәт тәэсир калдыра. Ул Т. Нурмөхәммәтов редакцияләвендә чыккан. Тиражы 10 мең данә. Бәясе 8 тиен.