САЕСКАН БЕЛӘН ТУРГАЙНЫ АЕРА БЕЛЕРГӘ КИРӘК

Әле үткән зрй генә Бөгелмә, Баулы, Азнакай якларында, йөргәндә миңа тормышта бик сирәк, ләкин сирәк булса да очраштыргалый торган бер гущ кешенең шәхси хущалыгы, •аның ничек «яшәве» белән танышырга туры килде. Бу үзе төзү оешмаларында эшләүче кеше булып чыкты. Аның калай белән ябылган өй түбәсендә, мунча алларында, кар базы өстендә һәм гомумән ишек алдында ниләр генә юк иде. Хәтта лапасы да ике кат такта кадакланган койма белән әйләндереп алынган, һәм шушы ике катлы койма арасына щае чыкканда «хуака» щибәрү өчен түшәмлекләр, тәрәзә яңаклыклары кебек һәртөрле төзү материаллары тутырылган иде. Мин аның бәрәңге бакчасына кердем һәм шунда, ямь-яшел яфраклар арасында төрле- төрле зурлыкта су трубалары, капчык-капчык цементлар ятканны күреп, аптырап калдым. Бу чын мәгънәсе белән гущ иде. Ул кеше белән мине таныштырган күптәнге дустым аның турында: — Бу туя торганнардан түгел, әгәр инде ул эштән кайтканда берәр нәрсә чәлдерә алмый икән, ул чагында күңелен юату өчен башындагы фуражкасын култык астына кыстырып кайта, — диде. Мин аның шушы кадәр комсыз булуы белән шактый вакытлар кызыксындым. Аның турында бер хикәя язасы иде, дигән уй туды миндә. Шушы кешене прототип итеп алып, өстәмә материаллар туплау һәм гомумиләштерү өчен тагы шундый берничә тип эзләп табарга булдым. Ләкин, мондый гущны кабат очрата алмадым. Шуңа карамастан, ул минем башымнан чыкмады һәм мин эзләвемне дәвам иттем. Бервакыт, май урталарында бер район үзәге урамында бик ябык ат щигелгән арбага утырып баручы бер кешегә тап булдым. Ул арбасына элекке бер төрәнле сабан салган иде. Техниканың хәзерге искиткеч алга киткән вакытында бу бер төрәнле сабан кайда сакланып калган һәм бу кеше аның белән нишли икән, дигән сорау туды миндә. Берничә көн аның эше белән кызыксынырга тиеш таптым. Бу, әлбәттә, теге гущ кебек үк түгел, шулай булса да аңа якын иде. Беркайчан да колхозга кермәгән һәм хәзер дә бернинди оешмада да эшләми торган үзенә бер төрле «яшәүче» кеше булып чыкты. Ул каяндыр бер төрәнле иске сабан табын алган һәм ниндидер учреждениенең аты белән аерым кешеләрнең бәрәңге бакчаларын сөреп йөри һәм, әлбәттә, үзенең бу «килереннән» атның хущаларына да «өлеш» чыгара икән. Ә инде элеваторларга ашлык ташу вакытларында исә ул, кулына чемодан тоткан очраклы юлчы сыйфатында, шоферлардан рөхсәт сорап, машинага менеп утыра һәм чемоданга бодай тутыргач төшеп кала икән. Бу ике тип минем өчен чиргә әверелде. Аларга ачуым кабарды, һәм үзем дә төшенмим, алар турында нишләптер һаман хикәя язарга йөрдем. Ләкин, нигәдер, кул бармады, бу турыда башта кемгәдер сөйләп карыйсы, кемгәдер киңәш итәсе килде. Менә нәкъ шул көннәрдә мин аптырап калган шушы мәсьәләгә карата партиябезнең ачык юнәлеш күрсәтеп, без, язучыларга йомшак кына тавыш белән дәшкәнен ишеттем. Бу дәшүнең мәгънәсе болай яңгырады: — Андый гущлар бик сирәк һәм алар— бүгенге көннең уңай кешеләре түгел. Алар белән артык мавыкмагыз. Яхшы күңелле, тотанаклы, коммунизмны үз куллары белән төзүче кешеләрне күрегез һәм туларны Ә башкаларга күрсәтегез. Халкыбызны шуларга ияртерлек матур әсәрләр Р— Чүплектә казынмагыз. Анда юньле нәрсә тапмассыз! Партия һәм хөкүмәт җитәкчеләренең үткән ел декабрьда һәм быел мартта сәнгать работниклары белән очрашуларыннан соң минем зи генем әнә шулай кинәт ачылып китте. Шул уңай оелән мин үземнең фике ремне түбәндәгечә аңлатыр идем. г Дөньяда саескан дип йөртелә торган кош бар. Ул гадәттә ялгыз j һәм еш кына мунча түбәсенә килеп куна. Куна да, я ишек алдындагы йорт кошларына салынган эремчекне, я башка шундый берәр ашам лыкны эләктереп китүне, я танык кетәгенә кереп чыгуны чамалап утыра. Үзе гаҗәп ямьсез тавыш, белән кычкыра, нәрсәдер лыгырдый. Ә менә тургай дип аталган икенче кош бар. Безнең киң басу ларыбызның кайсы гына, ягына барма, ул синең баш очыңда сайрап тора. Югарыдагы ике гуҗны мин нәкъ менә тавыкның йомырка салганын саклап мунча түбәсендә утыра торган саесканга, ә коммунизмны үзләре төзүче безнең халкыбызны һәркайчан күктә сайрап торган тургайларга тиңлим. Әлеге ике гуҗ, чыннан да, бик сирәк очрый торган адәм актыклары, әдәбиятта алар белән мавыгу вакыт әрәм итү генә булыр иде. Бу юлларны укыгач, ул тормыш төпчекләренә дәшмичә генә үтәргә, аларның үзләреннән-үзләре бетүен көтәргәмени, аларга каршы көрәшмәскәмени, дигән фикер калмасын. Әлбәттә, көрәшергә һәм төрле чаралар кулланып бик нык көрәшергә, шул о^өмләдән, әдәбиятта да фаш итәргә кирәк. Ләкин бүгенге әдәбиятның төп геройлары — урлап байлык җыя торган гуҗ да, бер төрәнле сабанга ябышып йөри торган адәм актыгы да түгел; аның характерлы пейзажы — уртасына урланган такталар тутырылган ике катлы койма түгел. Моны беркайчан да онытмаска кирәк. Әйтәсе килгән фикерне ахырына кадәр җиткерәсе килә. Без, мәсәлән, әдипләребезнең, аеруча яшь язучыларыбызның тормыштан ерак торуларын, халык арасында йөрмәүләрен, дөнья күрмәүләрен еш телгә алабыз. Бу бик дөрес һәм бик урынлы борчылу. Чөнки тормыш эчендә кайнаганда гына, вакыйгаларны үз йөрәгең белән кичергәндә генә матур әсәр иҗат итеп була. Әлмәттә нефтьчеләр арасында яшәүче Рафаил Төхфәтуллин, Гариф Ахунов, Әдип Маликов, Шамил Бикчурин һәм Зәй поселогында торучы Сөббух Рафиков әсәрләре — моның ачык мисаллары. Яки үзенең иренмичә эшләве белән аерылып торган һәм төпле әдәби әсәрләр тудыруда дөрес юлга баскан Самат Шакирны алыйк. Бу иптәш соңгы елларда бер караганда Волгоградта булса, икенче караганда аның үзенең геройлары эзеннән Октябрьск 'һәм Туймазы якларында, йөргәнлеген күрәсең һәм инде матбугат битләрендә бер-бер артлы чыга барган очеркларын укып куанасың. Бу очеркларда Ватаныбыз күгеноә сайраган тургайлар тасвир ителә. Әйе, язучы күп йөрергә тиеш. Ләкин мәсьәлә күп йөрүдә генә микән Язучының бик күп йөрүе, күп җирләрдә булуы мөмкин. Әмма аның '^^Тне !Сүреп ТӘ’ кирәклесен күрмичә калуы да ихтимал. Менә де ^ 3 ^ iHblh маҺгаи күзе белән генә түгел, ә күңел күзе белән тппгои" ’ Безгә бүгенгене, иртәгене раслый Безнен l°PSaH' револ,°^ рухлы әдәбият кирәк. Ьезнең барлык төр жанрда язылачак әсәрләребезнең геройлары һәм ' УР’™Г ™ “Ч* .ДШсД.аДДа