УЙЛАНМЫЙЧА МӨМКИН ТҮГЕЛ

Сәнгатьнең идея ныклыгы, ачыклыгы, сафлыгы турында партия өзлексез кайгыртучанлык күрсәтә, аның үткенлеген тупасландыра торган, йөзен тутыктыра торган һәртөрле чит йогынтылардан саклап килә. Партия һәм Хөкүмәт җитәкчеләренең иҗат интеллигенциясе белән кат-кат очрашулары — шушы кайгырту- чанлыкның конкрет гәүдәләнүе. Н. С. Хрущевның чыгышлары, сәнгать, әдәбият турындагы хезмәтләре — шулай ук партиянең даими рәвештә сәнгать һәм әдәбият белән якыннан кызыксынуын, кирәк вакытта аңа ярдәм дә итә белүен ачык күрсәткән дәлилләр. Идеология мәсьәләсенең КПСС Үзәк Комитеты пленумында каралуы исә халыкның рухи азыгы булган сәнгатькә партиянең никадәр зур әһәмият бирүенең югары мисалы. Мондый шартларда үз иҗатыңа яңадан бер борылып карамыйча, аңа тәнкыйть күзе төшермичә мөмкин түгел. Полай эшләү, минем фикеремчә, хаталар эзләү өчен генә түгел, бәлки үз иҗатыңа тагы да җаваплырак карау һәм аның халыкка нинди файда китерә алуын күзаллау өчен дә кирәк. Иҗат кешесенең җаваплылыгы көннән-көн арта бара. Үз халкың алдында зур җаваплылык тою, иҗатыңның эчтәлеген мәгънәлерәк итә, аның осталыгын үстерә. Үзеңнең бөтен мөмкинлекләреңне, сәләтеңне туплап эшләгәндә дә тормыш куйган сорауларга тулысы белән җавап биреп бетереп булмый бит. Чөнки чорыбыз — эчке һәм тышкы хәрәкәткә искиткеч бай чор. Ел саен гына түгел, ай саен, көн саен һәм илебездә һәм дөнья күләмендә шундый үзгәрешләр була ки, алар- ны ишеткән яки күргән кеше дулкынланмый, уйланмый һич кала алмый. Ватаныбыздагы үсешнең, ачышларның зурлыгы горурлык тудырса, азатлык өчен көрәшкән Азия, Африка, Америка халыкларының колониализм богауларын өзүләре күңелләргә шатлык китерсә, фашизм хөкем сөргән капиталистик илләр коммунистларының рәхимсез көрәштә кан коюлары һәрбер намуслы кешене тетрәтә. Бу фактлар бар да образга күчүне, сәнгатьтә гәүдәләндерүне таләп итәләр. Заманыбызның мәгънәсен аңлап, аның белән бергә атларга тырышсаң, үзеңнең эшең, иҗатың, артистлык иҗаты, гомумән театрның бүгенге эшчәнлеге турында уйламыйча мөмкин түгел. Кичә эшләгән эшләрнең кайберләре бүген инде бик беркатлы булып күренә. Чөнки тормыштагы үзгәрешләр, фән, техника дөньясындагы ачышлар бертуктаусыз кызыксынуны, белергә омтылуны таләп итәләр. Чор белән бергә кеше дә үзгәрә, үсә. Аның психологиясенә керү характерын ачу катлаулана бара. Ә бит безнең төп эшебез — кешенең эчке матурлыгын ачу, замандашыбыз образын тудыру, тормышыбызга, язмышыбызга йогынты ясаган вакыйгаларны сәнгатьчә сурәтләп күрС китүдән, халтурадан сакларга кирәк. Театрның тәрбияви чара икәненә басым ясау, аның жанр төрлелеген, кешеләргә шатлык, ял бирү мөмкинлекләрен чикләү^түгел, әлбәттә, киресенчә, театр төрле телләрдә (жанрларда) сөйләп, бик күпне әйтеп бирергә сәләтле. Шагыйрьләргә, мәсәлән, анда сәхнә поэмасы стилендә, шигырь белән язылган, кеше намусының сафлыгы, эчке дөньясының тирәнлеге, хыялының байлыгы, мәхәббәтенең югарылыгы турында бүгенге көн романтикасы белән сугарылган әсәрләре белән, прозаикларга, полифониягә хас булган күп планлылык формасында иҗат ителгән һәм кеше характерын бөтен психологик катлаулыгы белән күтәргән әсәрләре белән чыгыш ясарга бик мөмкин һәм вакытлы шикелле. Драматургия тарихында сатирикларның водевиль жанрында да уңышлы чыгулары аз түгел. Тамашачының тормышыбызда әле булып торган кайбер кире яклардан рәхәтләнеп көләргә теләвен, көлү үзе спектакльнең иң кирәкле баш герое икәнен онытып барабызмы әллә? Сәхнәбездән трагедия жанрының бөтенләй китеп баруының — театр өчен трагедиягә әйләнүе бик мөмкин. Капитал илләрендәге демократик көчләрнең, коммунистларның фаҗигале хәлләргә куелулары безнең кешеләрдә борчылу, йөрәк сыкратулары тудыра бит. Моны безнең драматурглар, шагыйрьләр үз әсәрләрендә гәүдәләндермәсәләр, без аларны сәхнәдә күрсэтмәсэк, оу артык битарафлык булмасмы? Биредә сүз гражданлык, художниклык хакы, намусы турында бара. Без сәхнә кешеләре, язучылар үз республикабызда гына йөрергә күнегеп киттек. Бераз читкә чыгып йөргәндә һәм андагы вакыйгаларны да якыннан торып күргәндә әйбәтрәк булмасмы икән? Иөз мәртәбә укыганчы, оер мәртәбә күрү яхшырак, диләр бит. Республикабызның жи~ тәкче оешмалары оу мәсьәләдә безгә ярдәм күрсәтми калмаслар, әлЮгарьш. әйтелгәннәр, язучыларга рецепт бирү дә, гомумән, кемне лэое’тп'- “Д'™' ТЫР ЬШУ да түгел. Бары тик театрның мөмкинлек- tSle na, ■ ф11кер™Р бел™ УРтаклашу гына. Ачыграк әйтсәк, лапньш огт^ь^пп''' авЬ1ррак эшкэ сУ саУ> артистларның, режиссер- °ал эзгәү ик ’ ӨЧеН Киңр™’ төрлерәк һәм тирәнрәк матесьи'шапга^ты1 ^ ~ та пашачыны күп төрле рухи сый белән ләндеаеогә театпдл rhW ' йТр иеләп КЬ1зыксынуын тулырак канәгатьЛаи£ДниГАагаРС^,', ‘ т“ га ХеЗМ’ т к™ст олеын очен бездн зле файдаланылмаган мөмкинлекләр аз түгел. Шулардай берсе: күп халык 4 сәтү. Бу бүгенге театр очен ds иң- \ ,'■/ сәхнәдә бүгенге тормышыоыз куйган 'Р оелеп.уСеп бара алуы шул нигездә, аның халык язмышы белән _ ҮР кешене сәләтенә бәкле. Вак темалар һәм вак вакыйгалар генә шатландырып, театрдан чыккач ук онытыла ■ • р '' Спектакльнең халык тормышына. аның язмышына катнашып булмый. гомере аның тамашачыга ни дәрәҗәдә кардан , 'я)айдалы дигән белән билгеләнә. Билгеле, бу һәрбер охшаган п.ум > сүз түгел эле. Кайберэүлэргә модага ияреп эшләнгән түб-m зәвыкларны канәгатьләндерүгә юнәлдерелгән, җан өчен беР нцн/'~ ' ' '' капаичь1 ган әсәрләр дә ошый бит. Арабызда театрга кәмит аның гыйбрәт урыны, белем чыганагы, тәроия учагы, ху . . J ' те алу урыны икәнен аңламаучылар да очрый. Спектакльдә сәхнә ■ Ги лыгы белән бирелгән мәгънә урынына кызык эзләп утыру фактлары юк түгел. Бу — халыкның культурасы үскән саен кимүгә, оетүгә оара торган күренеш. Ләкин ул үзлегеннән генә юкка чыкмаячак. Моның өчен сәнгать казанышларыбызны пропагандалау эшен көчәйтергә кирәк. Театр сәнгатен чит йогынтылардан, мәгънәсез әсәрләрдән, вакланып 5 сыйдырышлы театрда спектакльләр кую. Аның өчен бер дә яңа театр салып торырга кирәкми. А. М. Горький исемендәге Үзәк ял һәм культура паркына әһәмият бирегез. Аның Казанкага карап торган ягы • табигый «тамаша залы», менә дигән амфитеатр! Башка җирләрдә «яшел театр» («зеленый театр») өчен җайлы урын эзләп аптырыйлар. Гездә моны табигать үзе әзерләп куйган. Бу фантазия түгел, иң реаль, мөмкинлек. Казанка буенда ябык сәхнә генә корырга кирәк. Мондый театр берьюлы берничә дистә мең тамашачыны сыйдыра. Анда махсус спектакльләр белән драма театрлары, опера, үзешчән сәнгать коллективлары зур концертлар белән чыгыш ясый алачак. Шулай ук бәйрәм төсе ала торган аерым тамашалар һәм кайбер кинокартиналар да күрсәтеп булыр иде. Кыскасы, чынлап уйлансаң, файдаланылмый яткан гаять зур мөмкинлекләрне күрәсең. Идеология өлкәсендә, совет кешеләрен таза рухлы, саф фикерле, хезмәткә хөрмәт белән караучы, илебезгә, партиягә турылыклы итеп тәрбияләүдә, партия иҗат интеллигенциясенә нык таяна. Безгә ул зур җаваплылык йөкли, идея тирәнлеге белән аерылып торган, югары художество осталыгына ия булган сәнгать әсәрләре таләп итә. Моңа без гражданлык намусы белән, тырыш хезмәт белән генә җавап бирергә тиешбез.