Яжа китаплар

Ленин «семе миллионнарча хезмәт ияләре күңелендә иң кадерле истәлек, иң бөек һәм якты хис булып саклана. Яшь буын аны китаплар аша укып белә һәм бүгенге тормышыбызда анык идеяләре чагылышын күрә, юлбашчыны бүген дә үзе белән бергә яшәгән төсле итеп сизә. Ә менә революЯ. Пинясов «ИСТӘЛ ЕКЛЕ БИЯЛӘЙ» Ш!я елларында изүче сыйныфларга каршы Ленин белән бергә көрәшкән, аны күреп белгән кешеләр үзләрен аеруча бәхетле итеп хис итәләр һәм юлбашчыны күреп белүләре белэи чын йөрәктән горурланалар. Язучы Я. Пинясовның «Истәлекле бияләй» исемле хикәясендә сурәтләнгән Андрей бабай да — әиә шундый бәхетле көрәшчеләрнең берсе. Андрей бабай үзенең сапГазпз Пәбиуллинпың кече яшьтәге мәктәп балалары өчен язылган бу китабына барлыгы егерме җиде шигырь кертелгән. Аларда балалар дөньясының төрле күренешләре, нәниләрнең матур һәм тискәре гадәтләре, туган җиргә, мәктәпкә мәхәббәт хисләре тасвирлана. Куп кенә әсәрләр, балалар игътибарын җәлеп итәрлек кызыклы вакыйгалар булуы белән, әйбәт тәэсир калдыра. дыгында яшь чагыннан, революция өчен сугышып йөргән вакытыннан калган күп кенә истәлекләр саклый. Алар арасында — кызылармеец шлемы, көеп беткән иске трубка, балта остасы кораллары... Ә алар- ның иң кадерлесе— ямалып беткән йон бияләй. Бабай бу бияләйне бриллиантларга да алыштырмый, ул бар нәрсәдән кыйммәтле. Ни өчен? Андрей бабайдан пионерлар шулай сорыйлар, һәм карт солдат балаларга күптән булган вакыйганы сөйләп бирә. Бабай (элекке яшь солдат) Смольныйда,— Совет хөкүмәте урнашкан йорт янында — постта тора. Салкын. Әче җнл үзәккә утә. шинель чабуларын йолкый, кулларны чеметепчеметеп ала. Солдат җылы, туган йорты, тыныч тормыш хакында хыялланып торганда, аның каршысына бер автомобиль килеп туктый. Штатский киемдәге бер кеше автомобильдән чыга да, күзен кыса төшеп, сакчыга карый. Сакчы кырыс кына: — Сез-зпең пропуска- гыз? — ди. Андрейның суыктан кал- * * * Туган җирне ярату хисе тәрбияләрлек шигырьләрдән авторның урман турындагы ларчаларын күрсәтергә кирәк. Аларда Туган җир табигатенең иркенлеге, яшел байлыкларга һәркем өчен ишекләрнең ачык булуы укучыда якты уйлар кузгата ала. Шагыйрьнең бу темага багышланган юллары техник яктан төгәл эшләнүләре белән аерылып тора. Аларда поэтик эчтәлек укучыларга таныш һәм тырапа-калтырана әйткән бу сүзләрен әлеге кеше көчкә аңлый һәм пропуск суза. Ә солдатның бармаклары мылтыкка ябышып каткан, турайтырлык та түгел. Пропуск күрсәткән кеше сакчыны бик кызгана... Күп тә үтми, солдатка җылы туи табып бирәләр, чәй эчертәләр. Шул арада аны Ленин янына чакыралар. Солдат Ленин янына барса, күрә — бая пропуск күрсәткән кеше Ленин икән бит! Ленин аның белән дусларча сөйләшә. Соңыннан бүләк итеп, салкында өшемә двп, йон бияләй бирә. Ильичның гаҗәеп кешелек лелеген күрсәткән мондый вакыйгаларны без күп беләбез һәм аларның һәр- кайсык укып, юлбашчының гадилегенә, сизгерлегенә сокланабыз. Татарстан китап нәшрияты татарчага тәрҗемә итеп бастырып чыгарган бу китапны укыгач та без шундый якты тойгылар кичерәбез. Китап художник О. Богаевская рәсемнәре белән бизәлеп, матур тышлык белән чыгарылган. Әсәрле нәни укучылар шатланып кабул итәр дип, ышанып әйтергә була. Газиз Набиуллин «БЕРЕНЧЕ БАСКЫЧ» шул җирлектә ул, ягымлы буяулар аркылы, күңелдәге иң кадерле күренешләрне яңарта, уйланырга мәҗбүр итә. Матурлык хисе туды 153 ра торган шигырьләрдән «Урман залы», «Ишеген синең биксез» «Их, төннәре урманның» һәм башка шигырьләрен күрсәтергә була. Лларда, билгеле, әллә нинди зур, яңа яки фәлсәфи фикер юк. Ләкин бу әсәрләр гади һәм табигатьтәге нәфис үзгәрешләрнең дөрес тотьш алынуы белән игътибарны жәлеп итәләр. Тагып шунысы куанычлы, автор бу шигырьләрнең тәрбияви булуына да игътибар иткә!!. «Әй, күңелле, әй ямьле» шигыре, мәсәлән, нәни укучыларга файдалы хезмәт шатлыгы турында сөйләсә, «Ишеген синең биксез» шигыре табигатьнең кадерен белергә, яшеллекне сакларга өйрәтә. Әй урманым, урманым. Бик куп синең кунагын. Яратасың кунакның Тәртиплесен, тыйнагын. Җыентыкта мондый уңышлы шигырьләр байтак. Әмма әйтәсе фикере ачык әйтелмәгән, таркау шигырьләр дә куп кенә. «Кояш» исемле шигырьдә, мәсәлән, балалар белән суз башларлык яңа фикер дә, эмоциягә тәэсир итәрлек картина да юк. «Көн эссе чагында кояш та яндыра» ди автор. Ә чынлыкта кояш кыздырганга күрә көн эссе булмыймыни? Аннары шагыйрь укучыга; кояш ял иткәндә кыш була, ә ял итеп аргач яз килә дигән фикер әйтә. Гомум белем бирү ягыннан моның зарарлы фикер икәнен әйтергә кирәк. Табигать күренешләре турында сөйләгәндә, кызык булсын өчен генә, нәни кешенең фикерен бутарга ярамый бит. Кызганычка каршы, мондый төгәлсезлекләр, кытыршы урыннар жыептык- та шактый еш очрый. Автор аларны бетерү өстендә җитдирәк уйланган булса, әлбәттә, җыентыкның тәрбияви роле зуррак булыр иде. «Килер бер вакыт... кешеләр сугышны бар дип тә белмәсләр. Кеше малын, кеше җирен тартып алыр өчен сугышырга теләүче булса, аны хәтәр бәндә дип, бер көн тотмый юләрләр йортына илтеп ябарлар». Бу юллар Татарстан китап нәшрияты бастырып чыгарган «1961 ел хикәяләре» исемле җыентыкка урнаштырылган «Ярулла солдат легендасы» (Г. Әп- сәләмов) исемле хикәядән алынды. Язучы күрергә теләгән заман бу ген хыялда гына әле. Ләкин, һичшиксез. ул киләчәк. Чөнки җир шарында тынычлык өчен, сугышны булдырмау өчен көрәшүчеләрнең; сафлары кыпми-көн үсә һәм ныгын. «Кызыл чәчәкләр» (М. Шабай), «Ана сагышы» (Л. Ихсанова), «Солдат һәм тел» (А. Әхмәт) хикәяләре дә, үткән сугыш фа- җигаларьш хәтергә төшереп, кешеләрне уяу булырга, сугыш чукмарларына юл куймаска чакыралар. Бу яна китапка унбиш язучының 28 хикәясе урнаштырылган. Җыентыкка өлкән һәм яшь буын азучыларының әсәрләре кертелү укучы әчеп бигрәк тә куанычлы. Хикәяләрнең тематикасы бай һәм киң. Укучы алар аркылы тормышыбызның сәнгатьчә сурәтләнгән күп төрле яклары белән танышачак. Коммунистик мораль нормалары хәзер күпчелек замандаш ларыбызның яшәү принцибына әверелде. Бүгенге көн кешесе — гади, тыйнак, киң күңелле. Безнең замандашыбыз ул — иң кешелекле кеше. «Касса янында», «Кондукторсыз вагонда» (Г. Галиев), «Тәмәке чәчәгенең исе» (Г. Минский) хикәяләре белән танышкач, күз алдына әнә шундый кешеләрнең күркәм образлары килеп баса. Алар безнең танышла196! ЕЛ ХИКӘЯЛӘРЕ рыбыэ, якыннарыбыз арасында да бик күл. Кызганычка каршы, бездә әле семья коруга төкереп караучылар, бюрократлар, күз буяучылар, әрәм тамаклар да бар. «Айзирәк» (Г. Әвсәләмов). «Тел ярасы» (И. Гази). «Яшьлек хатасы» (Ә. Еники). «Бранзуля» (Р. Төхфэтуллип), «Күңел ярасы» (Б. Камалов) хикәяләрендә әнә шундый типлар фаш ителә. Мәхәббәт! Кемнәр башыннан гына үтми дә, кемнәрне генә үзенең ярсулы дулкыннары арасында бөтереп йөртми!?. Матур әдәбият сөючеләребез саф мәхәббәт турында язылган әсәрләрне бик яратып укыйлар. һәм алар дәртләнеп эшләүче, янып сөюче яшьләребезнең матур образлары белән бу җыентык аркылы да таныша алырлар. «Телеграмма» (Л. Ихса- иова), «йолдызлар астында» (Г. Мөхәммәтшин), «Зөбәрҗәт» (Ә. Шәмпн) хикәяләре шуңа багышланган. Әдипләребез әдәбият сөюче нәни дусларыбызны да онытмыйлар. Балаларга хас гади, аңлаешлы тел белән мавыктыргыч итеп язылган «Малай, чиләк, әби» (Ф. Хөсни) хикәясен пионер дусларыбыз кызыксынып укырлар һәм алар аркылы тормыш турында дөрес фикер йөртергә өйрәнерләр, днп ышанабыз. Бөтен гомерләрен хезмәт постында үткәреп картайган мактаулы өлкән буып кешеләре турында да китапта матурматур әсәрләр бар. Мәсәлән, «Яшен суккан имән» (Г. Әпсәләмов), «Склероз» (М. Әмир), «Хәтернең алдавы» (Г. Галиев), «Рәхәт кичерү» (М. Шабай) хикәяләре — әнә шундый әсәрләр. Бай тематикалы, мавыктыргыч эчтәлекле бу җыентык, һичшиксез, укучылар күңелендә жылы урын табар. Китапның тиражы 8000, бәясе 2G тиен. 154 Гадәттә, «Кем булуына карамыйча» дип сөйләшәләр. Бу суз тезмәсе — дөреслек тантана итсен өчен, хакыйкатьне ачып салу өчен Геннадий Паушкнн ВЗИРАЯ НА ЛИЦА К Кем булуына карап) рус теленде | > теге яки бу тискәре күренешне фаш иткәндә безнен замандаш ларыбызның үз- үзләрен тоту принцибын аңлата. Буржуаз җәмгыятьнең мирасы булып калган эчкечелек, бюрократизм, ялагайлану һәм әшнәлек кебек ямьсез күренешләр безнең арабызда әле һаман яшиләр. Тормышыбызның һавасын бозучы әнә шундый искелек калдыкларыннан көлгән һәм ал арны фаш иткән шигырьләре тупланган яна җыентыгын Геннадий Паушкнн «Кем булуына карамастан» дип түгел, бәлки «Кем булуына карап» днп исемләгән. Һәртөрле әрәм тамакларны тупка тотучы шигырьләр белән таныша башлагач, без әсәрләрнең чыннан да теге яки бу дәрәҗәдә «гөнаһ» эшләүчеләрне фаш итүен беләбез һәм авторның китапны махсус «Кем булуына карап» дип атзаын аңлыйбыз. Әйе, җыентыктагы шигырьләрдә эчкечеләр, бюрократлар, ялагай- лар һәм башкалар нәкъ уз- ләренең кем булуларына карап тәнкыйть ителәләр дэ Китаптагы рәсемнәр Дэ‘ билгеле күләмдә, әсәрләрдә гәүдәләнгән геройлар дөньясы хакында сөйли. Яна җыентыкның тагын бер куанычлы ягы — анда күп кенә татар шагыйрь- ләре әсәрләренең рус теленә тәрҗемә ителеп бирелүләре. Китапта, мәсәлән, Ә. Исхак, Н. Арсланов, Г. Аф- зал, Ш. Галпев, 3. Нурн, Ы. Дәүлн һәм башкаларның әсәрләрен рус телендә укырга мөмкин. Китапның тиражы 9000, бәясе 8 тиен. Очкыннарын еракка сибеп төнге учак ялкынлана. Шул учак тирәсенә җыелып. кызыл галстуклы балалар күңел ачалар. Татарстан кнтап нәшрияты бастырып чыгарган «Пионер җырлары» исемле җыентыкның тышлыгын әнә шундый рәсем бизи. Тышкы оформлен несе белән үк укучының игътибарын үзенә тартып торган әлеге җыентыкка барлыгы 53 жыр тупланган. Анда, татар совет шагыйрьләренең сүзләренә язылган җырлар белән беррәттән, рус һәм башка халыклар телләреннән тәрҗемә ителгән җырлар да урнаштырылган. Моннан тыш җыентыкта Кытай, Вьетнам, Болгария. Венгрия, Италия пионерлары җырларына һәм маршларына шактый киң урын бирелгән. Ал арны татар теленә тәрҗемә итүдә. Ш. Мөдәррис, 3. Мансур, М. Ногман һ. б. лар катнашкан. Композитор Салих Сәйдәшевның шагыйрь М. Сад- ря сүзләренә язган «Ленин турында җыр»ы белән ачылган бу китапта туган нл һәм партия, тынычлык һәм хезмәт, бәхетле балачак һәм мәктәп, яшь космонавтлар һәм кыю туристлар. яна ел бәйрәме һәм лагерь турындагы җырлар белән танышырга мөмкин. «Пионер җырлары» җыентыгында татар композиторларыннан С. Сәйдәшев, Ф. Яруллин. Җ. Фәйзи, М. Мозаффаров. И. Шәм- сетдинов. 3. Хәбпбуллин, А, Ключарев, рус композиторларыннан И. Дунаевский. А. Лепин. В. Ревелев, А. Островский Һ. б. ларнын әсәрләре бәр. Җыентыкка кергән күпчелек җырларның сүзләре Лебедев-Кумач, А. Барто. С. Михалков, Л. Ошанин, М. Җәлил, Ш. Маннур, Г. Хужиев, Ә. Ерикәй, Б. Рәхмәт. 3. Мансур, М. Хөсәен, Ә. Давыдов, М. Сздрн, Җ. Тәрҗеманов, Г. Иасрый, ПИОНЕР ҖЫРЛАРЫ М. Мазунов һәм башка шагыйрьләр тарафыннан язылган. «Пионер җырлары», урта яшьтәге мәктәп балаларына адресланып, 16000 данә тираж белән чыгарылган. Төзүчесе Нәсимә Әхмәтҗа- пова. Редакторы Ләбибә Ихсанова. I Яшь шагыйрь Марс Шабаевиып шигырьләре газета һәм журнал битләрендә олеаәпәле күрепгәләп тора. Күптән түгел аның беренче җыентыгы — «Яна җыр» исемле поэмасы аерым кнтап булып басылып чыкты. Поэма бүгенге совет кешесе кон мораль сыйфатларын, рухи яктан үсешен, тыныч хезмәттәге батырлыгын сурәтләүгә багышланган. Әсәрнең төп герое итеп алдынгы ташчы Мулланур алынган. Автор сүзләре белам әйтсәк, «саф дөреслек, турылык хакына газиз җанын да бирергә әзер» торучы Мулланур семьяда да, эштә дә коммунист дигән бөек исемгә тап төшермичә яшәү өчен көрәшә. Ләкин аның вөҗданы тыныч түгел. Чөнки хатыны Рәмзия, узеиеи укытучы булып эшләвеннән файдаланып, мәктәптә чыгарылыш имтиханнары вакытында күрше кызына — Мулланурларның бердәнбер баласын суга батудан коткарып калган Кәримәгә — рус теленнән сочинение, икенче төрле итеп әйткәндә, шпаргалка язып бирер1 " 3 уйлый. Моны сизенгән Мулланурның: «Димәк, кызга астыртын гына баз казыйсың», — дигән сүзләренә каршы Рәмзия, кырт кисеп, болай җавап кайтара: Mapc Шабаев ЯҢА ҖЫР 2 Борчак кадәр мәсьәлә һәм... Җир шарыдай фәлсәфә. Поэма, нигездә, бер семьядагы ике яшь кеше арасында килеп туган әнә шул конфликтка корылган. Марс Шабаев бу конфликтны геройларның эчке кичерешләре һәм билгесезлек булып алга килеп баскан борчулы сорауларга акрынлап җавап табулары аша хәл итә. Поэманы укыганда авторның яңа шигъри формалар, үзенә хас булган яңа поэтик алымнар эзләве күзгә ташлана. Бу яктай караганда да, Марс Шабаев каләменең шактый камиль- ләшә баруын күрәсең. Кыскасы, яшь шагыйрьне» беренче китабы укучыларда җылы тәэсир калдырыр дин ышанасы килә. Татарстан китап нәшрияты бастырып чыгарган бу китапны X. Камалов редакцияләгән. Тышлыктагы һәм китапның эчендәге рәсемнәрне художник Г. Огородников эшләгән. Җыентыкның тиражы 10 000 данә. Бәясе 5 тиен. Фашизм тоткынлыгында геройларча һәлак булган патриот-шагыйрь Муса Җәлилнең турылыклы көрәштәше һәм каләмдәше, танылган татар совет язучысы Абдулла Алишның әсәрләрен балалар да, зурлар да яратып укыйлар. Шушы көннәрдә Татарстан китап нәшрияты аның «Мактанчык чыпчык белән тыйнак сыерчык» исемле хикәясен аерым җыентык итеп бастырып чыгарды. Утыз мен данә тираж белән басылган әлеге җыентык кече яшьтәге балаларга адресланган. Бер уку белән хәтергә кереп калырлык гади һәм аңлаешлы телдә язылган бу әсәрдә автор мактану һәм масаю шикелле кире сыйАбдулла Алиш }‘ МАКТАНЧЫК ЧЫПЧЫК БЕЛӘН ТЫЙНАК СЫЕРЧЫК фатларның беркайчан да яхшылыкка алып бармавы турында сөйли, балаларны тыйнак һәм бер-берсенә карата яхшы мөгамәләдә булырга, тормышта үзара ярдәмләшеп яшәргә чакыра. Үзе эшләмәгән эшне дә: «Моны мин эшләдем», — дип бертуктаусыз мактанып йөргән чыпчык соңыннан бөтенләй көлкегә кала. Мактанчык бу чыпчыкның сүзләреннән инде күптән туеп беткән сыерчыклар ана болай диләр: — Мактану ул һәркемне хур итә, тыйнак булуга пи җитә! Китапның соңгы бите әнә шундый сүзләр белән ябыла. Китап яхшы кәгазьдә басылган һәм художник П. Григорьев тарафыннан эшләнгән күп санлы матур- матур рәсемнәр белән бизәлгән. Бәясе 10 тиеп. Композитор Аллаһиар Вәлиуллинның исеме радиотапшыруларда һәм матбугат битләрендә шактый еш кабатлана. Халык аның сөекле партиябезгә, туган илгә, республикабыз тормышына, яшьлеккә һәм мәхәббәткә багышлап язган җырларын бик җылы кабул нтә. Җыр һәм музыка сөючеләргә быел ул, үзенең кайбер әсәрләрен туплап, «Без җырлыйбыз» исемле җыентыгын тәкъдим итте. Каен Нәҗми сүзләренә язылган һәм «Ленин яши» дип аталган җыр белән ачылган бу яна җыентыгына ко.мпозпторңыц җиде әсәре кергән. Алар арасында өлкән шагыйрь Әхмәт Ернкәй сүзләренә язылган «Ямьләнә Казан», Зәки Нури сүзләренә язылган «Туган көнемдә», Мәхмүт Хөсәен сүзләренә язылган «Братскида яңа ГЭС», Нури Арсланов сүзләренә язылган «Көймәдә» һ. б. җырлар бар. һәр җырның тексты алдыннан шул җырга язылган көйнең нотасы урнаштырылган. Бу исә үзешчән сәнгать түгәрәкләрендә композиторның иҗаты белән тагын да якынрак танышу eeien шактый уңайлык тудырачак. Музыка редакторы А. Ключарев, текст редактоА. Вәлиуллин БЕЗ ҖЫРЛЫЙБЫЗ 1 ры Г. Зайнәшева булган бу җыентык Татарстан китап нәшриятында 8СЮ0 данә тираж белән басылган. Бәясе 45 тиен.