Яңа китаплар

Татар халык шагыйре Габдулла Тукай әсәрләрен рус телендә мөмкин кадәр тулырак бастырып чыгару күптән сорала иде. Рус совет укучысының бу соравын канәгатьләндерү юлында J БИБЛИОТЕКА ПОЭТА f ГАБДУЛЛАТУКАЙ^ ( < с • шактый зур адым ясалды. Быел Мәскәүдә, «Шагыйрь китапханәсе» сериясендә Тукайның шигырь һәм поэмалары аерым китап булып басылып чыкты. Китапка шагыйрьнең Г60 ка якын әсәре урнаштырылган. Бу әсәрләр арасында аның «Пушкинга», «Соры кортларга», «Пар ат», «Китмибез», «Бер татар шагыйренең сүзләре», «Милләтчеләр», «Тугай авыл», «Туган тел», «Эш беткәч, уйнарга ярый», «Шүрәле», «Су анасы», «Кәҗә һәм сарык хикәясе», «Печән базары яхут яңа Кисекбаш» кебек мәшһүр шигырь һәм поэмалары тупланган. Җыентыкка кергән әсәрләрнең бөтенесе дә хронологик тәртиптә басылган. Бөек шагыйрьнең әсәрләрен рус теленә тәрҗемә итүдә күренекле рус шагыйрьләреннән С. Маршак, В. Державин, A. Ахматова, С. Ботвинник, B. Рождественский, С. Липкин, Р. Моран, Н. Сидоренко, В. Тушнова, М. Петровых, В. Звягинцева, А. Тарковский, П. Шубин, Я. Хе- лемский, П. Радимов Һ. б. лар катнашкан. Җыентык матбугатка филология фәннәре докторы И. Пехтелев һәм шагыйрь С. Хәким тарафыннан хәзерләнгән. Анда Г. Тукайның тормыш һәм иҗат юлы турында зур гына мәкалә, шагыйрьнең рәсеме һәм китапка кергән күп кенә әсәрләргә карата искәрмәләр, шулай ук русчага тәрҗемә ителмәгән кайбер сүзләргә шактый тулы аңлатма бирелгән. Бу җыентык, һичшиксез, укучыларның китап киштәләрен тагын да баета төшәр. Китапның күләме 385 бит. Тиражы 50 000 данә. Бәясе 35 тиен. Халкыбызның легендар улы. Советлар Союзы Герое шагыйрь Муса Җәлил турында язылган хезмәтләрнең саны . арта бара. Шагыйрьнең якын дусты һәм каләмдәше мәрхүм М. Максуд укучыларга М. Җәлил турындагы истәлекләр һәм уйлануларны эченә алган «Сагынган минутларда» исемле язмаларын бүләк итеп калдырды. Бу язмаларда соңгы җырларын палач балтасы астында ижат иткән үлемсез шагыйрьнең тормыш һәм иҗат юлы шактый киң яктыртыла. Биредә автор Муса Җәлилнең Мәскәүдә укыган һәм эшләгән елларын, Казанга күчкәч, аның опера һәм балет театрының нигезен салудагы эшчәнле- ген, шагыйрь иҗатында милли традицияләрнең үстерелүен һәм, ниһаять, Мусаның фашистлар тоткынлыгында геронк көрәш алып баруын күз алдына китереп бастыра торган эпизодларга мөрәҗәгать итә. Авторның кыскача сүз башы белән ачылган бу җыентык «Шагыйрь трибунада», «Тар гына бүлмәнең киң күңелле хуҗасы», «Генрих Гейне •— Муса Җәлилнең кунагы», «Бәрәңге хәзерләү кампаниясе», «Соңгы^ хатлар», «Васыять», «Шагыйрьне юксыну һәм аның туган илгә кайтуы» «Мәскәүдә Муса Җәлил кичәләре», «Коммунизм кояшы балкыганда» һ б бүлекләрдән тора. Шагыйрьнең үзен күреп белгән һәм озак еллар аның белән бергә эшләгән М. Максуд әлеге бүлекләрнең һәркайсында диярлек безне Мусаның тормышына, иҗатына бәйләнешле кызыклы вакыйгалар белән таныштыра. «Яшь шагыйрь өлкән мастер янында» дигән бүлектә, Мәхмүд Максуд САГЫНГАН МИНУТЛАРДА мәсәлән, автор Мусаның, Кырымга баргач, күренекле әдип Галимҗан Ибраһимов белән очрашуы, «Тереклек чишмәләре һәм осталык серләре» дигән бүлектә шагыйрь иҗатының үзенчәлек- 149 -ле яклары турында сөйли. Җыентыкның ахырына урнаштырылган бүлекчә «Коммунизм кояшы балкыганда* дип атала һәм түбәндәге сүзләр белән тәмамлана: «Гармония һәм гүзәллек хөкем сөргән коммунистик җәмгыятьнең поэзия бакчасында Муса Җәлил иҗаты күренекле урын алыр, шагыйрь, коммунист, I ерой Муса Җәлил дигән матур һәм мәгърур исем гасырлардан гасырларга барыр!» «Сагынылган минутларда» жыеитыгы әдәбиятчы Г. Кашшаф редакциясендә басылган. Тиражы 10.009 данә. Бәясе 29 тиен. Соңгы вакытларда Татарстан китап нәшрияты шагыйрьләрнең матур-матур шигырьләре тупланган берничә җыентык бастырып чыгарды. Алар арасында Зыя Мансурның «Ак розалар» исемле җыентыгы да бар. Нечкә хис Һлм тирән кичерешләр белән сугарылган шигырьләрендә булсын, Зыя Мансур ! АК РОЗАЛАР i патриотик темаларга язылган шигырьләрендә булсын, автор үзенең төп игътибарын бүгенге совет кешесенең рухи байлыгын чагылдыруга юнәлтә. Аның геройларына тормышны барлык матур яклары һәм кыенлыклары белән сөю. «кайчандыр киндер күлмәк кигән Россия»нең тиңсез үсешен күреп чиксез горурлану, иҗатта тынгысызлык, ирешелгәннәр белән тынычТатарстан китап нәшриятында быел рус телендә басылып чыккан җыентыгын шагыйрь Мөхәммәт Садри «Пой, соловей» дип исемләгән. «Ленин биргән канатлар» дигән шигыре белән ачылган бу китабына авторның «Бу — минем Татарстаным», «Поклый алмыйм», «Яз сулышы». «Карабаш», «Карт имән янында», «Уфа», «Әнн», «Сайра, сандугачым, сайра», «Идел тапнары». «Партизанның үлеме». «Манара һәм вышка», «Кунак», «Якты кич» һ. б. шигырьләре, шулай ук «Александр Матросов» исемле иоэмасы урнаштырылган. Югарыда саналып кителгән әсәрләрендә М. Садри үзе туып үскән якларның матурлылаимау, туар көнне якынайту өчен үз-үзен аямау кебек олы сыйфатлар хас. «Яну» исемле шигырендә шагыйрь менә болай дип «сырлый: Юк, тылсымлы юлга чыкма дым мин, Буш хыяллар белән җилкенмим. Омтыла җан якты киңлегенә Коммунизм дигән зур көннең. Шул көн өчен, Әйе, шул көн өче!! Бар тиремнең телим там ганын. Ялкынланып, Даико йөрә. гедәй, Әйләисәче утка бар җаным! «Постовой», «Тамчы», «Кеше дигән атым бар», «Кышкы басуда», «Гадәт», «Көнләшү», «Күп була дөньяда вак эшләр», «Юл тазартам». «Теләгем», «Шагыйрь», «Сестра» һ. б. шигырьләрдә дә шул ук мотив— кешенең көченә ышану, авы олылау мотивы яңгырый. Җыентыкта басылган шигырьләр арасында тынычлык, дуслык, мәхәббәт те- « « • гын, буш урында зур гигантлар һәм яңа шәһәрләр төзегән кешеләрнең шатлыгын, тугандаш башкорт халкының кунакчыллыгын, Бөек Ватан сугышы елларында совет Украинасын фашист оккупантлардан азат иткәндә батырларча һәлак булган татар егете Таймасовның кыюлыгын, легендар Александр Матросовның үлемсезлеген мактап җырлый. Ул шигырьләрне укыганда шагыйрьнең илебез тормышындагы вакыйгаларның асылына төшенергә, аларны үз иҗатында яктыртырга омтылуын тоясың. Моиың шулай икәнлеге «Ленин биргән канатлар», «Поклый алмыйм», «Карабаш», «Әлмәт юллары», «Уяну», «Дуслыкка дан», маларыяа багышланып язылган шигырьләрне дә шактый очратырга мөмкин. Алар да, җыентыктагы башка шигырьләр кебек үк, кыска һәм поэтик яктай җыйнак эшләнүләре белән күңелгә бик тиз сеңеп калалар. Зыя Мансур сатира һәм юмор өлкәсендә актив эшләп килүче шагыйрьләре- безнең берсе. Нигездә лирик шигырьләрдән торган әлеге җыентыгында «Сукбай», «Мәхәббәт каһарманы», «Борын», «Карга», «Кик күңелле икәнсең бик». «Бер сорау». «Кендек». «Ач күз», «Ялагайлар җыры», «Попка дурак» һ. б. шигырьләрнең дә булуы шагыйрьнең бу өлкәдә тагып да кыюрак эзләнүен күрсәтә. Тематик яктан алып караганда да, шигырьләрнең сәнгатьчә эшләнешләре ягыннан алып караганда да, «Ак розалар» жыенты гы укучылар алдында авторның йөзен кызартмас дип уйлыйбыз. Җыентык матур тышлыкта 7 000 данә тираж белән басылган. Бәясе 8 тиен. «Кеше туды» шигырьләрендә бигрәк тә ачык күренә. Җыентыкка тупланган шигырьләр рус шагыйре Василий Журавлев тарафыннан тәрҗемә ителгән. i { Мөхәммәт Садри > ! пои, СОЛОВЕЙ ; i (Сайра, сандугач) j Г. Паушкип редакциясендә һәм художник А. П. Анисимов оформлениесендә чыккан бу китап 4 000 данә тираж белән басылган. Бәясе 12 тиен. Татарстан китап нәшрияты җыр сөюч-ләргә тагын бер булок әзерләде композитор Әгъзам Фәттахның «.Чәчәк атсын жиребез» исемле җырлар альбомын бастырып чыгарды. Анда тыңлаучыларга радио тапшырулары аркылы инде күптән таныш «Яшьләр вальсы». «Фестиваль жыры», «Сәламәт булырга теләсәң» җырлары (ике жыр да Ә. Ерикәй сүзләренә язылган) белән бергә, чагыштырмача яңа әсәрләр дә кертелгән. Композитор иҗатына гомумән хас булган мелодия яңалыгы, көр күңеллелек җыентыкка кертелгән әсәрләрдә нык сизелә. Текстның да, музыканың да төзек, ягымлы, хискә кагыла торган якты булуы белән «Тугайга чыклар төшкән» җыкала. язылган жипелчп музыка, шигъри текст белән кушылып, табигатьтәге матур бер картинаны җанландыра, шул табигать кочагында маллар көтеп йөрүче, дәртле көтүче хисләрен гәүдәләндерә. Урманда — аланнарым, Аланнарда — малларым. Барысы-барысы минеке, Шул бәхетле таңнарым. Соңгы вакытта терлекчеләр рухын чагылдыруны максат итеп куйган күп кенә җырлар язылды. Ә. Фәттах ЧӘЧӘК АТСЫН ҖИРЕБЕЗ Аларныц кайберләрендә көтүче, яки сыер савучылар образы чамадан тыш гади- ләштерелеп, примитивлаштырып бирелә. Алар мәхәббәттә дә чиләк белән чыбыркы тотып, «производствога бәйләп» аңлашалар. Әгъзам Фәттахның шагыйрь Сибгат Хәким белән бергәләп иҗат иткән бу җыры бигрәк тә әнә шундый карикатуралыктан азат, кешеләрчә табигый булуы белән сөендерә. Текстта көтүченең мәхәббәте менә нинди планда блрелә: Аланга чыклар төшкән, Чыкларны кошлар эчкән. Көтүчене дә берәрсе Көтәдер әле кичтән. Җыентыкта бу җырдан тыш, С. Хәким сүзләренә язылган тагы «Яме син дөньямның», 3. Нури текстына «Юлда», Ә. Ерикәй сүзләренә язылган «Чәчәк атсын җиребез!», «Аңлашкан чакта күңелләр» җырлары кертелгән. Бу әсәрләр дә музыка сөючеләр игътибарын җәлеп нтәрлекләр. Альбом музыка фәне белгече Мәхмүт Нигъмәтҗа- нов редакцияләвендә, художник М. В. Виноградова эшләгән матур тышлык белән чыгарыл! а н. Тиражы 2 мең данә, бәясе 23 тиен.