Яңа китаплар

Шагыйрь Гали Хуҗига елда 50 яшь тула. Шул белән Татарстан китап рияты аның «Гомер ике Татар халкының бөек ша- «Идел хикәясе» поэмасында гыйре Г. Тукайга, Испания бөек юлбашчыбыз В. И. Лепин- Компартиясе җитәкчесе Доло- цың яшьлек еллары сурәтләнә, рес Ибаррурига багышланган «Россия» поэмасында халкы- шигырьләр сәнгатьчә матур бызның Бөек Ватан сугышы ел. 1962 уңай нәш- кил- ми» исемле сайланма җыентыгын бастырып чыгарды. Китап эшләнгәннәр. «Сайрый тургай», ларындагы героикасы турында 'ике бүлектән — шигырьләр һәм «Өмет -поэмалардан тора. ( ________ I__ г __ _ ж Китапта шагыйрьнең иортре- гырьләрдә авторның лирик хис- шы чорында баш күтәргән" ку- ты, аның иҗаты турында әдә- ләре, табигать күренешләрен лак бандасының авылдагы беренче комсомолларга кыргый һөҗүме һәм дүрт комсомолец- ны һәлак итүе, батыр комсомолец Ганинең фетнәчеләр тарафыннан кыйналып, кышкы буранда урамга чыгарып ташлануы һәм киң күңелле, шәфкатьле Госман агай тарафыннан коткарылуы тасвирлана. «Гражданин, шагыйрь, солдат» әсәре — шагыйрь Фатих Кәрим турындагы героик поэма. Анда без фронтовик шагыйрь Ф. Кәримнең Бөек Ватан сугышы елларында күрсәткән батырлыклары белән танышабыз. Китап каты тышлыкта, ху- дә тырышып эшләвен дожник М. Виноградова оформ- лениесендә чыгарылган. Күләйолдызым», «Ак бәс языла. «Беренче карлыгачлар» сарды каен урманын» һ. б. ши- поэмасында гражданнар сугыбият белгече, тәнкыйтьче X. Хәйринең «Яшьлек һәм батырлык җырчысы» дигән мәкаләсе бирелгән. Гали Хуҗи коммунизм төзүче совет кешеләренең хезмәтенә дан җырлый, аларның батырлыкларын, алга омтылуларын күреп шатлана. Шуның ечен бик табигый, аның шигырьләрендә заман сулышы чагыла, тормышны ярату, саф әхлак, бер-береңә ярдәм итү, дуслык, мәхәббәт мотивлары матур бирелә. Коммунистлар партиясе, Туган ил, тугай авыл турында шагыйрь зур дулкынлану белән яза. «Туган партиямә» дигән шигырендә автор болан ди: Сыймас хәтта дастаннарга Көрәшен, узган юлың, — Тормышка һәм гасырларга Ильичың сызган юлың. Г. Хуҗи ГОМЕР ИКЕ КИЛМИ матур тасвирлаулары ларда җылы тәэсир калдыра. Халык арасында укучыяратып җырлана торган «Халисә», «Муса турында җыр», «Диңгезче моңы» — шагыйрьнең җыр өлкәсендә күрсәтә. Гали Хуҗи поэмалар язуда _ ___ да актив эшли. Ул дистәдән ме 1'6 бит, тиражы 5 000 данә, артык поэма язган. Бу китапка бәясе 36 тиен. аның биш поэмасы кергән. & Шәһит. ♦ ♦ ♦ Ә. Еникинең Татарстан ки- эшләве турында хикәядә әй- сталь графиннан «ипи квасы тап нәшрияты чыгарган хикәя- телми. Шулай да чамаларга түгел, акстафа да» салып бирә, ләр җыентыгы (144 бит, бәясе була: берәр түрә булырга Автор, мәҗлестә утыручы ку- 22 тиен) «Чәнечкеле хикәяләр» тиеш ул. Чөнки аңа кунаклар- накларның да, атаның да, ба- дип исемләнгән. Хикәяләр чын- ны сыйлау түгел, алардан нәни ланың да кызганыч бәндәләр нан да чәнечкеле, аларда кеше-улын мактату, квартирасындагы икәнен күрсәтә. ләр арасында әле дә яшәп кил- байлыкны, табындагы ашам- Җыентыктагы күп кенә хи- Гән мещанлык, ялагайлык, ма- лыкларны күрсәтеп, үзенең «ав- кәяләр тормыштагы үсешкә ко- саю, бюрократизм күренешләре торитетын» күтәрү кыйммәт, мачаулый торган күренешне һәм башка төрле капиталистик Кунаклары аның кул астында яки кешеләрдәге искелек кал- калдыклар сатирик һәм юмори- эшләүчеләр булырга тиеш: дыкларын, тискәре сыйфатлар- стик планда фаш ителә. Менә кайберләре Фердинанд Фәхрие- ны коры тәнкыйтьләп, фаш Җыентыкны ачып җибәргән вичның «булдыклылыгын» ни- итеп кенә калмыйлар, аларда беренче хикәя. чек итеп кенә мактарга бел- шул күренешләрне, тискәре Фәхри Гыйматдинов мәҗлес миләр. Бу мактаудан башы сыйфатларны фаш итү, тән- Җыйган. Аның кем булып күккә тигән ата балага хру- кыйтьләү аша әйтергә теләгән 152 нәтиҗәле фикер дә бар. Мәсә- эзләтеп берничә кешенең авыр лән, «Кыз һәм сәгать» хикәясе, кичерешләренә сәбәп була. Монда Ә. Еники үз-үзеннән «Куян мәсьәләсе» хикәясен- бнк канәгать, бик әдәпле инже- дә Җаппар агай, үзенең куян нер Сәлим Галнмовның вакчыл үрчетергә тырышып йөрүләре, гадәтләреннән көлеп кенә кал- тынгысызлыгы белән, укучы- мый, «кешегә ышанырга кирәк» ларның чынбарлыктагы бик дигән бик мәгънәле фикерне дә күп танышларын хәтерләтә. дзмынн уЛ хәзерге заманда аның кебек гомуми эш өчен җан атып торучы совет кешеләре! Шулай ук «төрле зада- ниеләр үтәү белән башы-күзе әйләнгән», иртәгәге көнне күр-күренешләр, авыл кешесендәге мәүче, югарыдан күрсәтмәләр генә көтеп ятучы Шәяхметов кебек председательләр дә оч- раштыргалый. Җаппар агай белән Шәяхметов арасындагы мөнәсәбәтләр, председательнең тупланган. Аларның һәрберсе һаман саен киреләнүе укучыда укучылар өчен кызыклы һәм елмаю тудыра. гыйбрәтле. Җаппар агай барыбер үзеәйтә. Бик табигый: кешегә Ә. Еники ЧӘНЕЧКЕЛЕ ХИКӘЯЛӘР ышанычы булмаган Галнмовның Сәлим үз-үзенә дә ышанычы юк, һәм менә шуңа күрә дә ул үз кесәсендәге сәгатен Әдип Маликов — нефтьчеләр Йорт салу җиңел күп өлеш..,— шәһәре Әлмәттә яши һәм иҗат диләр, итә. Шуңа күрә аның яңа чык- Ләкин таш тезеп тупаслан- кан җыентыгы тышында буро- ган куллар торбасын да, вой вышкасы рәсеме төшере- флейтасын да, кларнетын да лүе һәм эчендә Татарстан өйрәнеп алалар. Көннәрдән нефтьчеләренең уйларын, эш ләрен сурәтләүне максат итеп алган әсәрләр туплануы табигый. Менә җыентыкның исеме итеп куелган «Беренче оркестр» шигыре. Автор җыйнак, саран, ләкин матур юлларда шәһәр төзүчеләрнең ял сәгатьләрендә, әле салынып та бетмәгән сарайга җыелып музыка коралларында уйнарга өйрәнә башлауларын, оркестр оештырырга тырышуларын күрӘ. Маликов БЕРЕНЧЕ ОРКЕСТР бер көнне шәһәр дә төзелеп сәтә. Музыка коралларын әле җитә, оркестр да матур гына тотарга да күнекмәгән ул эш- уйный башлый. Шулай итеп, челәр: шагыйрь иҗади хезмәт шатлы Барлас Камаловның Татар- баш тарткан, ә аннан соң үзе- стап китап нәшрияты басма- нең ялгышын аңлаган яшь бел- сында «Шомырт чәчәкләре» геч кичерешләре гәүдәләнә, исеме белән чыккан хикәяләр «Күңел ярасы»нда алдакчы җыентыгына тугыз әсәре туп- бригадир шаукымына бирелеп ланган. Алар барысы да бүген- ялган юл белән мактау казан- ге көн темасына язылганнар ган сыер савучы кыз Зөлфия- һәм актуаль яңгырыйлар. Юга- нең үкенечле хәле сурәтләнә, ры уку йортын тәмамлап соз- «Мәрдән сукмагы»нда без элек хозга эшләргә җибәрелгән яшь төрле ялганнар, ялагайлыклар агроном авызыннан сөйләнгән белән алдынгы дигән дан то- «Шомырт чәчәкләре» исемле тып та, колхозлар ныгый баш- хикәясендә агроном Харис үзе лагач йөзе ачылган председа- бик яратып тормыш коруы һәм тельне күрәбез. Язучы безнең шул ук совхозга эшкә килгән тормышның тискәре типларын ветеринар врач Гөлфирәнең, фаш итә, укучыларны тагын да шәһәргә качуын һәм анда да матуррак булачак киләчәгебез- чуар йөрәгенә урын таба алма- не намуслы хезмәтләре белән вы күрсәтелә, «йолдызлы кич- тизләтүче чын совет кешеләре тә» хикәясендә уку йортын тә- һәм аларның батыр эшләре бе- мамлагач чирәм җиргә барудан лән дә таныштыра. (Мисалга некен итә — председательнең дә күнмичә чарасы калмый ниһаять, колхоз да, председатель дә «беренче башлап куяа үрчетергә кереште дип, бөтен җирдә» мактала башлый. Ә Җаппар агай моңа шат. — Колхоз бай булса, без дэ хәерче булмабыз дип тырышуым! — ди ул. Кечкенә генә бу юмористик хикәядә бүгенге колхоз авылы өчен характерлы булган яңа, матур сыйфатлар тормышчан һәм мавыктыргыч итеп сурәтләнгән. Җыентыкка барысы төрле елларда язылган 16 хикәя М. Хамитов. гын күңелгә үтәрлек итеп тасвир итә. Җыентыкта Волгоградта Малахов курганында, Ялтада Чехов йортында булу истәлекләре, батыр якташыбыз Әсгать Җиһаншииның Әлмәткә нефтьчеләр слетына кунакка килүен сурәтләгән шигырьләр, төрле темадагы җырлар, Бәен Ватан сугышында батырларча һәлак булган пулеметчы кыз Нина Ониловага багышланган «Син мәңгегә яшь» һәм Татарстанда нефть табылу тарихын сөйли торган «Таң батыр» поэмалары бирелгән. Җыентыкның тышлыгын художник М. Виноградова эшләгән. Күләме 44 бит, бәясе 8 тиен. Г. Закиров. «Күршеләр», «Сания», «Кала бизгәге», «Унөч яшьлек солдат» Б. Камалов ШОМЫРТ ЧӘЧӘКЛӘРЕ хикәяләре геройларын алырга була). Китапның тышлыгын художник Ю. Лысогорский эшләгән. Җыентыкның күләме 64 бит. Бәясе 9 тиен. А. Хисам 153 Куба һәм совет халыклары- тап нәшриятының Куба язучы- лары, гаделлек өчен сусаулары на хас булган уртак сыйфатлар лары хикәяләрен туплап, ае- карт игенче йөрәгенә килеп бик күп. Аларны революцион рым китап итеп чыгаруы төелде... һәм шул минутта ук рух, якты киләчәккә дәртле мактауга лаеклы күренеш, гөрселдәп җиргә ауды», омтылыш берләштерә. Безнең Җыентыкка Куба язучылары Шушы кечкенә генә хикәядә халкыбыз, бөек Ленин партия- Альфонсо Эрнандес-Ката, Луис колонизаторларның ерткыч се җитәкчелегендә, дөньяда иң Фелипе Родригес, Марсело комсызлыгы, рәхи.мсезлеге зур беренче тапкыр властьны үз Салинас, Энрике Серпа, Кар- көч белән фаш ителә. Ә Маркулына яулап алып, үзе өчен лос Монтенегро, Онелио Хор- село Салинасның «Сержант азатлык, якты тормыш шарт- хе Кардосоның 9 хикәясе кер- Белафонте балалары» хикәя- лары тәэмин итсә, Куба халкы телгән һәм Кубаның кыскача сендә Куба революциясенең Җир шарының икенче ягында, тарихы, әдәбияты турында сүз халыкның төрле катламнарына океан артында, дөнья импе- башы бирелгән.йогынтысы чагыла. Сержант риалнзмының терәк пункты Сүз башында әйтелгәнчә, Белафонте — диктатор БатнсАКШның нәкъ борын астында диктатор Батиста хөкүмәтен бәреп төшерде, һәм хәзер, колонизаторларның төрле каршылыкларын җимереп, Америка континентында иң беренче социалистик тормыш төзи. Менә шуңа күрә безнең ерактагы Куба халкының тормышын, көнкүрешен, гореф-гадәтләрен күбрәк белергә теләвебез, андагы яңалыклар белән даими танышып баруыбыз бик табигый. Ә матур әдәбиятны укуның теге яки бу халыкның тормышын өйрәнүдә роле гаять зур. Шуңа күрә Татарстан ки- таның тугры ялчысы, ә аның улы да, кызы да революция ягында. Ул гына түгел, гомер буе бергә яшәгән хатыны да аңа болай ди. — «Юк, Даниэль, балаларың халык белән, син үзең аларга каршы барасың». «Бәләкәй Галисийка» хикәясендә олы җанлы гади испан кызының дулкынландыргыч образы да укучы күңелендә зур тәэсир калдыра. Карлос Мон- тенегроныц җыентыкка кергән «Батырлар», «Кисәк кузгалган җил», «Унике энҗе бөртеге» хикәяләре Куба халкының Испания колонизаторларына каршы милли азатлык көрәшен сурәтләүгә багышланган. Хикәяләрне татар теленә Р. Ишморат белән Я. Халитов тәрҗемә иткән. Тәрҗемәләрнең сыйфаты нигездә яхшы тәэсир калдыра. Китапның күләме 124 бит. бәясе 18 тиен. Художнигы В. Карамышев. X. Малик. Күпме аш пешереп синдә, КаПларда ашамадым; Күпме җәфалар күрсәм д; Мин енне ташламадым. Котелогым, котелогым. Мин сине ташламадым. Бу шигъри юллар башкорт шагыйре Наҗар Нәҗминең «Котелок» исемле җырыннан алынды. Ул җыр исә татар укучысына инде бик күптәннән таныш: аны радио аша тапшыралар, сәхнәләрдән бик еш җырлыйлар. Ләкин, дөресен әйтергә кирәк, моңарчы әле без халык арасында киң таралып өлгергән шушы һәм башка матур-матур җырларны язган авторның иҗаты белән якыннан таныш түгел идек. Татарстан китап нәшрияты күптән түгел аның «Сөю сүзләре» исемле җыентыгын бастырып чыгарды. Биш мең данә тираж белән басылган бу җыентыкка әдипнең иллегә якын шигыре тупланган. Ул шигырьләрне укып чыкканнан соң, Наҗар Нәҗминең тирән кичерешле, хисләргә бай һәм әйтергә теләгән фикерен үзенә генә хас булган поэтик образлар аша чагылдыра белүче шагыйрь икәнлеген күрәсең. Аның күпчелек шигырьләрендә лирик геройның эчке дөньясы — шатлыгы һәм борчылулары, уйлары һәм омтылышлары, мәхәббәте һәм нәфрәте сурәтләнә. Моңарчы күп тапкырлар кабатланган темаларны да Н. Нәҗми үзенчә чишә, шигырьдә сөйләнгән теге яки бу күренешне, вакыйганы гомумиләштереп, үзенчә нәтиҗә ясый. Ул үзенең бер шигырендә туган илнең бөеклегенә, матурлыгына сокланып туя алмавын әйтә һәм аны сөюен мондый сүзләр белән аңлата: Мин аныкы җаным-тәнем белән, Аның өчен кан да, сулыш та; Сөям аны һәм төрлечә сөям: Җәе, кышы, язы булып та. Наҗар Нәҗми иҗатында Ватанны зурлау һәм олылау Н. Нәҗми сөю ; СҮЗЛӘРЕ темасы халыклар арасындагы какшамас дуслык, җирдә тынычлык өчен көрәш һәм башка шундый актуаль темалар белән бергә үрелеп бара. Моңа мисал итеп җыентыктагы «Кыз һәм КУБА ХИКӘЯЛӘРЕ ; «җыеитыкка кергән күпчелек әсәрләр икенче бөтен дөнья сугышыннан соң язылган». Шулай да аларда халык тормышын характерлый торган күренешләр, киләчәккә якты өмет, патриотик мотивлар, плантацияләрдә эшләүчеләрнең авыр тормышы шактый калку сурәтләнгән. Луис Фелипе Родри- гесның «Талау» исемле кыска гына хикәясендә Куба крестьянының җанны тетрәтерлек зур фаҗигасе күрсәтелә. АКШ басып алучылары Иенага картны туган җир туфрагыннан аералар. «Шушы җиргә аның ба- басы күмелгән, пуля тиеп шушы җиргә аның әтисе егылды, шушында ук Иенага өйләнде, шушында аның балалары, оныклары туды»... — «Җир минеке. Мин сөрдем аны. Аны минем әтием, бабам сукалаган», — ди ул басып алучыларга. «Бабаларының бөтен ачы хәсрәтләре, бөтен күргән газап- нл», «Үпкә», «Кайту», «Уйлану- — дигән юллар белән тәмам- лып яңгырыйлар, аларны җы- лар», «Медаль», «һәйкәл ту. лаиа. Шагыйрьнең күпчелек ентыкның соңгы битен ябып рында баллада», «Миләш» һ. б. шигырьләре, әнә шул рәвешчә, куйганнан соң да кабатлап шигырьләрне алырга мөмкин, тормышта авторның үзе күр- йөрисең. Наҗар Нәҗми Бөек Ватан гән’ үзе кичергән вакыйгаларга ша- нигезләнеп иҗат ителгәннәр. часть II. Нәҗми шигырьләренең тасеңеп калырлык итеп гади һәм җиңел тел белән язылганнар. Җыентыкка кергән бик ]\ шигырьләр кыска һәм фикергә нә Ватанны, туган җирне сөю бай булулары белән аерылып— —| ------- тора. «Туган ил турында сүз», «Мин китмәкче булдым», «Шобага», «Шулдыр инде», «Өйләрендә утлары бар», «Көзге яфраклар» исемле шигырьләр сугарылШагыйрь Шәйхи Маннурның «Балан чәчәк ата» дигән шигыре әнә шундый юллар белән тәмамлана. Әдипнең соңгы елларда иҗат иткән әсәрләреннән төзелгән яңа җыентыгы шушы шигырь исеме белән аталган. Җыентык «Гаеп итмәгез...» шигыре белән ачыла. Бу шигырендә автор совет кешеләренең илебездә продуктлар муллыгын булдыру, тормышны тагын да матуррак итү өчен армый-талмый эшләүләрен күңелгә сеңеп калырлык поэтик образлар аша тасвирлый. Җыентыкта басылган шигырьләрнең күбесе туган җирне сөю, яшьлек-мәхәббәт темаларына багышланган. Аларда, җыентыкның кереш Ш. Маннур БАЛАН ЧӘЧӘК АТА халкыбызның якты киләчәге һәм бәхете хакына башкарылуын җырлау Шәйхи Маннурның кайбер шигырьләрендә төп мотив булып яңгырый. Моны «Юл хисләре» шигырендә ачык күрергә мөмкин. Әйе, без Умачка да туймас елларда, Коммунизм белән хыялланып, Чыккан идек авыр юлларга... Совет кешесенең героик хезмәте һәм акыл көче җирне танымаслык итеп үзгәртә, табигать тә үзеннән көчлеләргә баш ия. Җирләр ача яшерен хәзинәсен — Алмазларын, алтын, нефтесен: — сугышында катнашкан гыйрь. Ул хезмәт иткән Берлин сугышларында Моабит гыи бер үзенчәлекле ягы шунтөрмәсенә беренче булып бә- &а: алар бер укуда күңелгә pen керә. Үз хезмәте буенча ....... шагыйрьгә шул төрмәдә берничә көн эшләргә туры килә. Ул «Кичер мине» исемле шигырен Моабит төрмәсендә җәзаланган герой-шагыйрь Муса Җәлилгә багышлап язган. Шигырь: Бу хәтерләү нигә кирәк хәзер— Синең даның шуңа калганмы?., тирән лиризм белән Палачларга сине бирмәс өчен, ганнар. Бу шигырьләрдәге кай- Кичер мине, соңлап барганмын, бер юллар хәтта афоризм буН. Нәҗми шигырьләренең таАта-анасыз яшәүләре мөмкин, Мөмкин түгел яшәү Ватансыз, — ди шагыйрь «Кайту» шигырендә. Шуңа күрә дә, әйтеп күп үткәнебезчә, аның шигырьләрехас. Шагыйрьнең «Сөю сүзләре» илгә, дусларга багышланып туган. Җыентыкта шагыйрьнең кыскача биографиясе һәм рәсеме бирелгән. Тышлыктагы рәсемне художник Л. Анисимов эшләгән. Китапның бәясе 11 тиен. Р. Гәрәй. Куе зәңгәр тышлыкның аскы сүзендә әйтелгәнчә, шагыйрь ягына ап-ак чәчәк атып утыру- үз-үзен кабатламый, яңа темачы балан куагы рәсеме төше- сюжет, яңа шигъри бизәкләр релгән. Ул рәсемне күрүгә, таба, борынны кытыклап хуш ис бөркелүен тойгандай буласың. — Атай малы безгә калмаганга, Нинди хуш һәм нинди үткен ис! Сөт өчен дә Хәтта көрәштек,— Юлдашларым әйтә төрле яктан: дН шагыйрь үзенең бер ши- •— Яшәрергә хәтта мөмкин ич! гырендә. Илдәге зур эшләрнең Кабул итеп, Кеше, ал һәммәсе н, Алар сиңа бәхет китерсен!.. Җыентыктагы «Дуслар иленә сәяхәт» һәм «Дусларны котлап» дигән бүлекләргә кертелгән шигырьләрен Ш. Маннур тугандаш Башкортстан җиренә һәм каләмдәш дусларына багышлап язган. Китап «Гаепләштән булмасын» исемле бүлекчә белән ябыла. Анда «Үкенү һәм өмет», «Танылган кеше», «Кәнәри җыры», «Булу мөмкин», «Тукай залында» шикелле юмористик һәм сатирик шигырьләр урнаштырылган. Җыентыкның тиражы 5 000, бәясе 9 тиен. Р. Гатин