ЯҢАЛЫКЛАР

Коммунистлар партиясенең
һәм Совет дәүләтенең күренекле
эшлеклесе, бөек юлбашчыбыз В.
И. Ленинның көрәштәше,
тормыш иптәше һәм якын дусты
Надежда Константиновна
Крупскаяның «Минем тор-
мышым» исемле автобиографик
китабы 1925 елда
Н. К. Крупская
МИНЕМ
> ТОРМЫШЫМ {
язылган. Надежда Констан-
тиновна анда үзенең балачагы,
нинди шартларда белем алуы,
Маркс тәгълиматы белән
танышып, эшчеләр арасында
эшли башлавы һәм партия сафла-
рында алып барган революцион
эше турында сөйли. В. С.
Дридзоның кыскача сүз башы
белән ачылган бу китап кечкенә-
кечкенә берничә бүлекчәдән тора.
Аларның һәркайсында Н. К.
Крупскаяның тормышына,
революцион эшчән легеиә бәйле
булган теге яки бу фактик
материал белән танышасың.
«Минем әти», «Тнмофейка», «Фа-
брика кешеләре арасында», «1881
нче елның 1 нче март көне», «Мин
ничек марксист булдым» һәм
«Нева заставасы артында» дигән
бүлекчәләрне аеруча
кызыксынып укыйсың. «Нева
заставасы артында» дип
исемләнгән бүлекчәдә, мәсәлән,
Н. К. Крупская 1894 елда Питерга
Владимир Ильич Ленинның
килүе, үзенең аның белән бер
районда эшләве, анда төзелгән
оешманың листовкалар һәм
яшерен брошюралар ярдәмендә
киң рәвештә агитация алып бара
башлавы хакында яза. Н. К-
Крупскаяның автобиографик
язмалары түбәндәге сүзләр белән
тәмамлана: «Үземнең балаларым
булмауга мин һәрвакыт борчыла
идем. Хәзер инде борчылырга
урын юк, чөнки минем балаларым
бик күп, алар — комсомоллар һәм
яшь пионерлар. Алар барысы да
ленинчылар, ленинчы булырга
телиләр.
Бу автобиография яшь
пионерлар соравы буенча язылды.
Мин аны шуларга—үземнең
сөекле балаларыма багышлыйм».
Э. Гайнанов тарафыннан
татарчага тәрҗемә ителеп,
Татарстан китап нәшриятында
басылып чыккан бу әсәрнең
ахыргы битләренә Надежда
Константиновна- ның сигез
яшьлек вакытында һәм
гимназияне тәмамлагач төшкән
рәсемнәре, әтисе Константин
Игнатьевич Крупскийның, әнисе
Елизавета Васильевна Круп-
скаяныц фотолары, Н. К.
Крупскаяның 1917 елда, эшче
хатын Агафья Атаманова исеме
белән, Гельсинг- форска В. И.
Ленин янына барган чакта төшкән
рәсеме, 1920—1922 елларда
Ильич белән бергә төшкән
рәсемнәре, шулай ук 1938 елда
Кремльдә Верховный Совет
сессиясендә төшкән фотосы һәм
башка фотоиллюстрацияләр
урнаштырылган.
Әсәрнең тәрҗемәсендә кы-
тыршы урыннар шактый.
Нәшрият тәрҗемәләрнең
сыйфатына игътибарын юнәлтсен
иде.
Китапның тиражы 7 000. Бәясе
18 тиен.
Р. Гатин.
Шагыйрь Шәүкәт Галиев
укучыларга үзенең күп кенә
лирик шигырьләре, сатирик һәм
юмористик әсәрләре, поэмалары
белән яхшы таныш. Күптән түгел
аның әсәрләре Мәскәүдә «Совет-
ский писатель» нәшриятында рус
телендә басылып чыкты.
Җыентык «В свете молний»
(«Яшен яктысында») дип
исемләнгән. Шагыйрь бу китабы
белән рус укучылары һәм, рус
теле аша, башка милләт
укучылары арасында да ихтирам
казаныр дип ышанырга мөмкин.
Китапка барлыгы егерме сигез
шигырь, бер әкият һәм «Әткәйгә
хат» поэмасы урнаштырылган.
Шигырьләрне русчага тәрҗемә
итүдә шагыйрьләрдән Э. Асадов,
В. Сикорский һәм В. Мартынов
катнашкан.
Әсәрләрнең күпчелеге рус
телендә нәфис яңгырый, шул ук
вакытта алар милли буяулары да
сакланып, уңышлы тәрҗемә
ителгән.
Мондый шигырьләрдән бпг-
III. Галиев
«В СВЕТЕ
МОЛНИЙ»
(«ЯШЕН ‘
ЯКТЫСЫНДА») J
рәк тә «Кузнец Гумер»
(«Тимерче Гомәр»), «Весна»
141
(«Яз»), «Стихи, написанные на
небе» («һавада очканда»),
«Спасибо . врагам» («Рәхмәт
дошманнарга») «Фокусник» һәм
башка шигырьләрне күрсәтергә
кирәк.
«Почему тихи улицы»
(«Урамнар ник тынган»), «Песня
любви» («Мәхәббәт җыры»)
шигырьләрендә, татарча
нөсхәләренә хас булмаган темп
сүлпәнлеге һәм, шул җирлектә
сузылганлык бераз сизелсә дә,
алар да нигездә әйбәт тәрҗемә
ителгән. «Әткәйгә хат» («Письмо
к отцу») поэмасында
(тәрҗемәчесе Э. Асадов)
татарчасындагы аерым уцышлы
поэтик детальләр русча текстка,
кызганычка каршы, кермәгән.
Ананы тол, баланы ятим иткән
зәцгәр конверт образы, лирик
геройның атасы турындагы:
«Җир астында эшләп исән
кайттың, Җир өстендә йөреп
күмелдең» дигән мәгънәдәге
сүзләре, мәсәлән, тәрҗемәче
тарафыннан төшереп
калдырылган. Шулай булуга
карамастан, поэмада лирик
геройның рухи настроениесе,
тирән кичерешләре шактый тулы
сакланган. Әсәр укучыда җылы
тәэсир калдыра.
Гомумән, бу җыентык — китап
укучыларга әйбәт бүләк.
Г. Сәетов.
Мөхәммәт Садриның кече
яшьтәге мәктәп балаларына
адреслап язылган яңа китабы
(Татарстан китап нәшрияты,
Казан, 1962 ел. Редакторы X.
Камалов.) әнә шулай дип атала.
Шагыйрь бу әсәрен Татарстан-
М. Садри
КЫШКЫ БАКЧА
ныц Лсниногорск районы Зәй-
Каратай авылында яшәүче
күренекле мичуринчы
Шәрифҗан Сәлимҗа- нов
бабайга багышлаган.
Автор Шәрифҗан бабай
үстергән җимешләр турында
Марат исемле укучы бала
кичерешләре аша сөйли. Марат
кышкы каникул вакытында
үзләренә кунакка килгән бабай
күчтәнәчләренә — флагтай алсу
яки гәрәбәдәй сары, ап-ак яки ут
кебек кызыл, бал кебек татлы
алмаларга, виноградларга карап
хәйран кала. Бу җимешләр Урта
Азиядә дә, Кавказда да, Кырымда
да түгел, ә үзебезнең Татарстанда,
Зәй-Каратай авылында үскәннәр
икән. Җитмәсә, кыш көне!
Марат җимешләргә бик
кызыга һәм анда шундый ук
җимешләрне үстерү теләге туа.
Бабай аңа табигать серләрен
ачарга бик теләп риза була һәм
үзләренә кунакка алып китә. Ә
«сер» болай зур да түгел. Бабай
яшь чагында, Козлов (хәзерге
Мичурин) шәһәрендә кунакта
булып, Мичурин тәҗрибәсен
өйрәнгән. Мичурин Шәрифҗан
бабайга берничә төр алма, вино-
град, чия үсентеләре биреп
җибәргән. Еллар үтә. Мичурин
биргән үсентеләр белән бергә,
Шәрифҗан бабай үзе иҗат иткән
сорт җимешләр дә үсә. Урамда,
буран котырган чакта бабайның
кышкы бакчасында алма,
виноград пешеп утыра. Ә
парникларны «нефтьчеләр биргән
газ» җылыта.
Маратның кышкы каникулы
бушка узмый. Шәрифҗан бабай
Мичуриннан өйрәнгән кебек,
Марат та үз авылларында
бакчалар үстерү дәрте белән күп
нәрсәләрне аңлап кайта.
Шагыйрь Маратның киләчәк
турындагы хыялларын,
оптимистик хисләрен; омты-
лышларын сурәтләп, укучыларны
Туган ил бәхете өчен иҗади
хезмәткә чакыра.
Китап матур тышлык һәм
рәсемнәр белән чыгарылган.
Художниклары — Р.
Төхфәтуллин һәм Л. Анисимов.
С. Гайфуллин.
Еллар узуга карамастан
искерми торган, кабат-ка- бат
басылып чыгып та китап
магазины киштәләрендә
тоткарланып ятмый торган
бәхетле китаплар була. «Халык
җырлый» исеме белән
чыгарылган җырлар җыентыгы
— әнә шундый бәхетле
китапларның берсе. Шушы
көннәрдә Татарстан китап
нәшрияты аның бишенче
басмасын чыгарды.
«Халык җырлый»ның яңа
басмасына кергән җырлар
тематик яктан төрле бүлекләргә
бүленгән. Китап шагыйрьләрдән
Ә. Исхак, Н. Исәнбәт һәм Н.
Арсланов тәрҗемә иткән «Интер-
национал» белән ачыла. Аннары
композиторларның һәм
шагыйрьләрнең Туган ил, Партия
һәм Ленин турында язган
әсәрләре бүлеге башлана. Бу
бүлеккә аеруча популяр
җырлардан композитор X.
Вәлиуллин- ның шагыйрь С.
Хәким сүзләренә ■ язган
«Күңелем Ленин белән сөйләшә»,
М. Мозаффаровның X. Вахит
сүзләренә язган «Казан»,
А. Ключаревның «Яңа Казан»,
«Идел дулкыннары» (М. Хөсәен
сүзләре), Ә. Ба- кировның «Ленин
таңнары» (3. Нури сүзләре), И.
Шәм- сетдиновның «Биләр яшь-
ләре җыры» (А. Әхмәтов сүзләре)
һәм башка әсәрләр кергән.
Совет солдатларының
патриотик хисләрен, халык-
лар арасындагы дуслык, ту-
ганлык тойгыларын зурла-
ХАЛЫК
ҖЫРЛЫЙ
ган, комсомолга, яшьлеккә, совет
кешеләренең намуслы
хезмәтләренә багышланган
җырлар шулай ук аерым бүлекләр
итеп бирелгән. Бу бүлекләрдә
халык ара
142
сында киң танылган' әсәрләрдән
С. Сәйдәшевның шагыйрь Ә.
Фәйзи сүзләренә язылган «Кызыл
гаскәр җыры», Н. Җпһановның
«Рус халкына сәлам» (Ә. Ерикәй
сүзләре), Җ. Фәйзинең Г. Афзал
сүзләренә язган «Газинур батыр
турында җыр», Ш. Мәҗнтов- ның
«Синең җырың, һинд- стан» (Ә.
Ерикәй сүзләре) һәм башка
җырларны күрсәтергә мөмкин.
Бер ярлы игенче пан янына
бара һәм җирен сөрер өчен кичкә
кадәр үгез биреп торуын үтенә.
Пан аның соравын кире какмый,
тик бер капчык он түләрсең ди.
Ярлының җире авылдан бик ерак
икән, үгезнең сал-
Әхмәт Исхак >
(
мак адымы белән атлый торгач,
төш вакыты килеп җитә. Игенче
чикмәнен салып ташлый да
җирен сөрергә керешмәкче була.
Ләкин, никадәр генә эзләсә дә,
гомер буе сөргән җирен таба
алмый. Кич якынлаша, үгезне
панга кайтарып бирергә кирәк.
«Ярар, ир-
Рус һәм башка милләт
халыкларының илдә киң таралган
әсәрләре урнаштырылуын да
уңай күренеш дип "бәяләргә
кирәк. Шул ук вакытта бу
җыентыкка хәзерге вакытта актив
башкарылучы яңа җырларның
бөтенләй диярлек кертелмәве
белән ризалашып җитеп булмый.
«Мәхәббәт җырлары» бүлегенә
хезмәт ияләренә күптән таныш
әсәрләр белән
* * *
тәгә күршеләр белән килеп
эзләрмен» ди ярлы һәм җирдә
яткан чикмәненә үрелә. Шунда
ул:
«Кычкырып җибәрә кинәт
Шатлануыннан:
Аның җире чикмән белән
Капланган булган!»
Әхмәт Исхакның поляк халык
әкияте буенча язган «Ярлы җире»
исемле шигырендә әнә шундый
юллар бар. Без ул шигырьне ша-
гыйрьнең быел Татарстан китап
нәшриятында басылып чыккан
«Безнең ишек алдында» дигән
җыентыгыннан укыйбыз.
Җыентыкка кергән әсәрләр
арасында юмор белән сугарылган
мондый шигырьләрне шактый
очратырга мөмкин. «Тыныш
билгеләренең зары», «Карт имән
белән яшь егет», «Безнең Гали»,
«Балта ничек үзенә сап ясаган»,
«Сабпт һәм хыял турында»,
бергә, күп кенә яңа җырлар» һәм
романслар да кертел- гәп. Алар
арасында композитор М.
Мозаффаров- ның
«Ишетәсеңме?» (щ Маннур
сүзләре), Е. Хиса- мовиың «Утыр
әле яннарыма» (Ш. Галиев
сүзләре), Р. Яхииның «Исеңдәме»
(Ә. Баянов сүзләре), JI. Ай-
тугановның «Төнбоек» (И. Юзиев
сүзләре) һәм башка, әсәрләр бар.
Ш. Ильяс.
«Ташбака» һ. б. шигырьләрендә
автор ялкаулардан, вакытын кая
куярга белмичә йөрүче, хезмәт
сөймәүче кешеләрдән, укуга һәм
эшкә күңел бирмәүче балалардан
көлә.
Җыентыкка урнаштырылган
икенче төркем шигырьләр Совет
илендә яшәүче балаларның
бәхетле тормышын, туган җирнең
гүзәллеген, яшь ленинчыларның
тырышып укуларын, пионер
отрядларының эшләрен
чагылдыруга багышланганнар. Ә.
Исхакның күпчелек шигырьләре
җыйнак һәм җиңел тел белән
язылган. Кыскасы, автор мәктәп
балалары өчен матур җыентык
тәкъдим иткән. Җыентык һәр
шигырьнең эчтәлегенә туры килә
торган күп санлы рәсемнәр белән
бизәлгән. Китапның тиражы
5000. Бәясе 15 тиен.
Г. Рәшит.
Бари Рәхмәтнең кече яшьтәге
мәктәп балаларына адресланган
шул исемдәге җыентыгына унга
якын шигырь урнаштырылган.
Китапның беренче битләрендә-
ге «Сара суга бара», «Сара судан
кайта», «Сара — врач», «Сара
мәктәпкә бара» исемле
шигырьләрнең герое бер кеше
— ул нәни кыз Сара.
«Ия төшеп башын, Керт-керт
итеп басып, Тәңкә чуар матур
Көянтәне асып.1 Сара суга
бара».
Үзебезгә алмашка үсүче нәни
дусларыбыз тормышын автор
әнә шундый гади, тормышчан
сүзләр белән сурәтли. Укучыны
балаларның үзләренә генә хас
булган «эшчәнлек»ләре һәм
гадәтләре белән таныштыра.
Әнә Сара әнисенең халатын
киеп алган да «врач» булып
уйный. Шаян песинең
температурасын тикшерә һәм
«авыру»ның аягын марля белән
бәйли. Сараның тизрәк
мәктәпкә керәсе килә. Ул 1
сентябрьне җиткерү өчен
календарь битләрен д£ ертып
ала. 1 сентябрьгә каршы кичне
китап һәм дәфтәрләрен, өс һәм
аяк киемнәрен пөхтәләп әзерләп
куя.
«Чебиләр», «Наҗия җиләк
җыя», «Шуны да белмәскә»
шигырьләрендә дә без нәниләр
белән очрашабыз. Алар
кечкенәдән үк эшкә, үзара тату
яшәргә, олыларга ихтирамлы
булырга өйрәнеп үсәләр.
«Тапкыр җавап»та урынсыз
шаяручы малай тәнкыйтьләнә.
Шигырьләрдә балалар
психологиясе оста гәүдәлән-
дерелгән.
Бари Рәхмәт
\ УҢГАН КЫЗ САРА^
Балалар өчен аңлаешлы тел
белән язылган һәм матур
рәсемнәр белән бизәлгән бу
әсәрләрне әдәбият сөюче яшь
дусларыбыз яратып укырлар.
Китапның тиражы 2500,.
бәясе 8 тиен.
БЕЗНЕҢ 5
>. ИШЕК АЛДЫНДА '
< <
I
Гитлерчылар 1937 елда
Эттерсберг тавында зур бер
концентрация лагере оеш-
тыралар. Бухенвальд дигән исем
белән тарихка кергән бу үлем
базы фашистик
БУХЕНВАЛЬД
Германиядәге бик күп конц-
лагерьларның берсе һәм иң
әшәкесе була. Сигез ел яшәгән
бу лагерьда фашистлар 56 мең
кешене үтерәләр. Бу лагерьда
фашистлар немец халкының
батыр улы, Германия
компартиясе җитәк-
И. Юзеевның тамашачылар
тарафыннан җылы кабул
ителгән «Янар чәчәк» исемле өч
пәрдәле пьесасы аерым китап
булып басылып чыкты.
Пьесаның үзәгендә — колхоз
авылы тормышы.
Колхозчыларның көнкүреше
көннән-көн яхшыра. Халыкның
культура ихтыяҗы һаман үсә.
Ләкин Рамазан һәм Дускаев ке-
бек кайбер гамьсез җитәкчеләр
культураның кайдандыр читтән
килүен көтәләр. Киләчәктә
бөтенесе булыр, дип
тынычланалар. Яшьләр барын
да үзләре булдырырга телиләр.
Алар халыкка культура хезмәте
күрсәтүне көн таләпләренә
җавап бирерлек итеп оештыру
турында кайгыртмаучы
җитәкчеләргә каршы чесе
Эрнест Тельманны үтерәләр. Бу
үлем базасына эләккән кешеләр,
билгеле, башларын имиләр,
буйсынмыйлар: алар шул коточ-
кыч авыр шартларда да
фашистларга каршы көрәш
оештыралар һәм нәтиҗәдә
җиңеп чыгалар. Шунысы
характерлы — ул көрәшнең
башында совет кешеләре бара.
Мәсәлән, Габдрахман
Әпсәләмовның фактик ма-
териалга нигезләп язылган
«ЛАәңгелек кеше» романының
герое полковник Назимов —
менә шул көрәшнең уртасында
торган батыр кешеләрнең берсе.
«Иностранная литература»
(«Чит ил әдәбияты») нәшрияты
шушы лагерь турында немец
телендә документлар һәм яз-
малардан төзелгән «Бухен-
вальд» исемле китапның
» * * чыгалар.
Пьесадагы төп конфликт, әнә
шулай, яшьләр һәм җитәкчеләр
арасында башлана, вакыйгалар
шуңа бәйле рәвештә үсәләр.
Әсәр барышында конфликт
киңәя, тирәнәя. Ул яшьләрнең үз
араларында да калкып чыга.
Урта белемле Фәнәви «үз
йорты»ииан, «үз терлеклә-
ре»ннән башканы күрми. Ә
аның тормыш иптәше Фәүзия,
белем алып, халыкка хезмәт
итәргә тели. Әрәмтамак
Миңнулла һәм Җә- мәй
коллектив белән конфликтка
керәләр. Бу — вак мәсьәлә
түгел, ә яңалык һәм искелекнең
көрәше, дөньяга коммунистик
карашның җицүле хәрәкәтенең
гәүдәләнүе.
Автор тормыштагы әнә хәзер
русча басмасын чыгарды.
Бухенвальдиыц халыкара
комитеты карамагында төзелгән
бу китапка шушы үлем
лагеренда ябылуда яткан
кешеләрнең истәлекләре,
Бухенвальд лагере
администрациясе документлары
тупланган. Китап «Бухенвальд
концентрация лагереның
оештырылуы һәм киңәйтелүе»,
«Бухенвальд- тагы тормыш һәм
үлем», «Концлагерьдагы
каторга хезмәте»,
«Антифашистик каршылык»,
«Антифашистик көрәштә
сәнгать һәм әдәбият», «Идән
асты хәрби оешмасының эше
һәм Бухенвальдныц соңгы
көннәре», «Үз-үзебезне азат ит-
кәч» дигән бүлекләрдән тора.
Китапның күләме 685 бит. Бәясе
2 сум 26 тиен.
Г. Закир.
шундый катлаулы мәсьәләләрне
уңышлы чишкән, яшьләр
арасындагы үзара мөнәсәбәт,
мәхәббәт мавыктыргыч итеп
сурәтләнгән.
Илдар Юзеев
ЯНАР ЧӘЧӘК
И. Юзеев комедия иҗат иткәндә,
шагыйрь буларак та, шактый
көч куйган. Пьесадагы күп
санлы җырлар шул хакта
сөйлиләр.
Китапның тиражы 7000,
бәясе 9 тиеп.
Г. Сәйфи.