ЯҢА КИТАПЛАР

МУСА ҖӘЛИЛ то м 3
Таткнигоиздат Муса Җә-лилнең Сайланма әсәрләреннән 3 (соңгы) томны бастырып чыгарды. Өченче томга Советлар Союзы Герое, шагыйрь Муса Җәлилнең моңа кадәр беркайда да басылмаган әсәрләре һәм төрле газета-журиал- ларда чыккан мәкаләләре тупланган. Шагыйрьнең 1918 елда язылган «Дәһшәтле урман күренеше» исемле хикәясе, «Фигароның туе» либреттосы тәрҗемәсе, очерклар басылган. Томга 40 тан артык тәнкыйть, рецензия, мәкаләләр бирелгән, алар арасында аерым әсәрләргә карата, балалар әдәбияты, фольклор буенча рецензияләр бар. Опера өчен язылган либреттолар турындагы кулъязма буенча басылган рецензияләр бик кызыклы. М. Җәлилнең Ш. Камал, М. Гафурн, һ. Такташ, Маяковский кебек язучыларга һәм татар совет композиторларына биргән бәяләре культура тарихын өйрәнүдә бик мөһим хезмәтләр. Тәнкыйть өлкәсендәге зур хезмәтләре итеп томга урнаштырылган: «Татар опера театры», «Югары сыйфат өчен көрәшкәндә», «Мәҗит Гафурииың иҗаты турында» һ. б. күрсәтергә мөмкин.
Шагыйрьнең туганнарына, дусларына язган хатлары игътибарга лаеклы. Кызганычка каршы аларның саны бик күп түгел, бары 26 хат урнаштырылган. Болар чыннан да шагыйрьнең образын өйрәнү өчен кыйммәтле материал булып торалар.
Томга урнаштырылган әсәрләргә Г. Кашшаф та-рафыннан кыскача искәрмәләр бирелгән. Томда шулай ук библиографик белешмә урнаштырылган.
Шушы том белән Муса Җәлилнең өч томлыгы тө-гәлләнгән.
★ ★ Ту-
Атаклы драматург Кәрим Тинчуринның Сайланма әсәрләре басылып чыкты. Аларның инде егерме еллап бер кайда да басылганнары һәм сәхнәдә куелганнары юк иде. Сайланма әсәрләргә кергән «Зәңгәр шәл» мелодрамасы хәзер Татар дәүләт академия театрында зур уңыш белән бара. Аны халык яратып карый һәм С. Сәйдәшев музыкага салган җырларын яратып җырлый.
Сайланма әсәрләр бик пөхтә эшләнгән, лидирин тышлыкны М. Виноградова югары вкус белән башкарган. Моны чыннан да декада күргәзмәсенә нык ышаныч белән куярга була. Ки-тап басып чыгару культу-рабызның яхшы мөмкинлекләре барлыгы турында сөйли.
Әсәрләргә К. Тинчуринның портреты бирелгән. Бәян Гыйззәтнең кыскача кереш сүзе урнаштырылган. Җыентыкта Кәрим Тинчу-
да, «Ил»—1927 елда, «Кандыр буе»— 1930 елда һәм «Алар өчәү иде» — 1935 елда язылган әсәрләр тәкъдим ителгән. Җыентык 564 битлек калын бер китап булса да, бәясе чагыштыр-мача югары түгел — җиде пьесага—15 сум 35 тиен билгеләнгән. Бу җыентык совет укучыларына бик матур бүләк.
Кәрим Тинчуринның дра-матургии принципларын, аның иҗатындагы уңай һәм йомшак якларын күрсәткән гыйльми хезмәт эшләнер дип өмет итү белән бергә, без бу эшнең башлангыч булуын әйтәбез: К. Тинчуринның башка драмалары да һәм аның хикәя, публицистик хезмәтләрен дә бастырып чыгару эшенә керешергә кирәк. Алардан башка татар совет әдәбиятының формалашу тарихын тулы һәм һәрьяклап өйрәнү читен булачак.
ринның драматургия өлкә-сендәге иң күренекле әсәрләре, аның иҗат йөзен чагылдыра торган һәм кайчандыр совет тамашачысы тарафыннан сөелеп каралган мелодрамалары, драмалары басылган. Укучыларга «Беренче чәчәкләр»—1913 елда ук язылган драма, «Американ» — 1924 елда, «Җилкәнсезләр» — 1925 елда, «Зәңгәр шәл»—1926 сл-
К. ТИНЧУРИН
110
«Идел өсләп Казанка елгасы тамагына килеп җитү белән, юлаучыларның бер өлеше Бакалтай юлы буйлап, бер өлеше Бишбалта юлы белән киттеләр. Казанка елгасы тамагыннан башлап Бишбалтага кадәр вак таллар үсеп тора иде. Бишбалтага китүчеләр шул таллар арасыннан бара торган борылмалы һәм сикәлтәле юл буйлап киттеләр. Иван Никитич белән Габ- деннасыйр да аларга иярделәр. Таллыкны чыгуга, печән кибәннәре ягыннан узып, Бишбалта авылының ындырларына килеп җиттеләр. Кырыйлары читән белән тотылган бу ындырларда кар белән капланган бер- ике арыш кибәне белән берничә әвеннән башка нәрсә күренмәде. Тик авыл кырыенда түбәсе салам белән ябылган бер өйдән ерак түгел әвен куеп, ындыр табагы чистартып, чабагач белән ашлык сугучылар гына күзгә чалынды. Бишбалта белән Игумный арасында эштән тукталган Адмиралтействоның зур зданиеләре күренеп калды».
Менә бурлаклар Иделдән баржа тартып баралар. Менә кешеләрне хайран калдырган машина судан бара — ул пароход икән. Менә Проломный урам буйлап тузан туздырып көтү кайтып килә.
Нәрсә соң бу? Язучының хыялымы? Без белә торган хәзерге Казанга һич тә охшамый бит бу? Әйе, бу Казан һәм XIX йөзнең беренче яртысындагы, Каюм Насыйри малай чакта күр-гән Казан. Мәрхүм язучы Мөхәммәт Гали әнә шундый оста сайланган детальләр аша безнең күз алдына элекке Казанны җанландыра, атаклы мәгърифәтче Каюм Насыйриның балалык, яшьлек елларын күз
Икенче басма. СССР Фәннәр Академиясе Казан филиалы Тел, әдәбият һәм тарих институты карамагында, М. Гали, X. Хисмә- туллин, С. Исәнбаев һәм X. Гобәйдуллин катнашында, М. Гайнуллин төзегән. Филология фәннәре кандидаты М. Гайнуллин редакциясендә. Художник Б. Аль- меноз оформлениесендә. алдына бастыра. Бу М. Галинең «Сайланма әсәрләр»е- нә урнашкан «Каюмның дуслык чоры» исемле романында күрсәтелә. Кызганыч, язучының гомере киселеп кала һәм шушы кызыклы романның бары берничә бүлеге генә тәмамлана. Ләкин шушы 100 биткә якын ки-сәк тирән кызыксыну белән укыла.
Язучының сайланма әсәр-ләренә бик күп кызыклы һәм үзенчәлекле хикәяләр урнаштырылган. Анда М. Галинең революциягә чаклы язган «Җиләккә барганда», «Аулак өйдә» кебек хикәяләре бар, язучыны М. ГАЛИ САЙЛАНМА ӘСӘРЛӘР
оста художник итеп таныткан «Пожарныйлар», «Яңгырсыз елларда», «Көтүчеләр» кебек әсәрләре бар. Беренче бөтендөнья сугышын сурәтләгән «Карпат», колхоз елларын чагылдырган «Колхоз басуларында» исемле әсәрләр кергән.
М. Гали төрле жанрларда эшләгән язучы. Аның бик матур очерклары («Ул үсте» — җыентыкта урын алган), әдәби тәнкыйть хезмәтләре бар. Бу җыентыкка «Г. Камал» исемле язучының тормышын һәм иҗатын күрсәткән зур мо-нографиясе, Г. Тукай белән күрешү, Ш. Камал турында истәлекләр кергән.
★ ★ ★
Таткнигоиздат. 1956. 410 бит. Тиражы 10000. Бәясе 8 сум.
Татар халкының бөек мәгърифәтчесе, энциклопедист галиме Каюм Насыйриның иҗат мирасы гаҗәп бай һәм бик киң кырлы. Аның аерым китап булып басылып чыккан әсәрләренең саны 40 тап аша. Алар арасында тел, әдәбият, та-
М. Гайнуллинпың кереш сүзендә М. Галинең тормышы җанлана һәм аның иҗаты сөеп, җанлы рәвештә тикшерелә. М. Гайнуллин язучының үзе турын-да язган кулъязмасыннан бик оста файдалана: «Сә- гыйтьне шагыйрь генә дип карау никадәр дөрес бул- маса, мине дә хикәяче генә дип карау шул кадәр үк дөрес түгел. Язучылык буенча минем иң күп эшләгән өлкәм журналистика- публицистика...» ди М. Гали.
Үлгән язучыларның Сайланма әсәрләре язучының үзе турында язган хезмәте белән башланып китә торган иде. М. Гали әсәрлә-рен чыгарганда, бу матур традиция ни өчендер бозылган. Без М. Галинең үзе турында язганнарын сүз башындагы өзекләрдән укып, кытыкланып кына калабыз.
Чыннан да, кызыксыну белән сүз башын укып чыккач һәм Сайланма әсәрләрнең эчтәлекләре белән танышкач, күңелдә бер ризасызлык туа башлый: ни өчен соң әле издательство М. Гали әсәрләренә бик аз урын биргән, дисең. Ни өчен М. Галинең «Печән базары яхут яңа Кисек баш», «Тукайның Уральски- дагы тормышы» кебек гаҗәп җанлы һәм материалны тирәннән белеп язылган әсәрләре җыентыкта урын тапмады икән, дисең... Күрәсең, икенче җыентык чыгарырга уйлана булыр һәм ул кирәк!
Бу җыентык уртача кулда (370 бит) чыгарылган, язучының рәсеме бирелгән. Җыентыкны төзүче Хисам Мөхәммәтов әсәрләргә искәрмәләр һәм аңлатмалар язган. Әсәрнең бәясе 6 сум 85 тиен.
рих, этнография, математика, педагогика, медицина, ботаника, фольклористика һ. б. лар турында язылган хезмәтләр бар. Ә галимнең басылмый калган һәм хәзер В. И. Ульянов (Ленин) исемендәге Хезмәт Кызыл Байрагы орденлы Казан дәүләт университеты гыйльми китапханәсендә махсус фондта саклана торган бик
?үп хезмәтләре тикшерү :эм өйрәнүне көтеп ята- шр. КЛЮМ НАСЫЙРИ САЙЛАНМА ӘСӘРЛӘР
Укучылар алдына куелган бу сайланма әсәрләр бер- томлыгы Каюм Насыйри-
Икенче китап. СССР Фәннәр Академиясе Казан филиалының Тел, әдәбият һәм тарих институты карамагында Г. Бәширов һәм X. Ярми төзегән. Кереш сүз X. Ярминеке. Иллюстрацияләре X. Якупов һәм Л. Фәттаховныкы. Китапның оформлениесен 3. Хө- сәенов эшләгән. Таткнигоиз- дат. 1956. 396 бит. Тиражы 2000. Бәясе 12 сум 05 тиен.
Татар халык авыз иҗатының аеруча үзенчәлекле һәм гаҗәп бай төре булган әкиятләр белән галимнәр һәм әдипләр күптәннән кызыксынып килгәннәр. Татар халык әкиятләрен җыю һәм өйрәнү буенча күренекле шәрыкчы галим академик В. В. Радловның, венгер галиме В. Балинтның эш- чәнлеге мәгълүм. Шулай ук рус укытучыларыинан В. Н. Витсвский һәм Е. А. Ма- левский да бу юлда хезмәтләр калдырганнар, татар мәгърифәтчелегенең элгәре- ләре X. Фәезханов, Т. Яхин да шактый эшләгәннәр. Татар халкының бөек мәгърифәтче галиме Каюм На- сыйри һәм халык шагыйре Габдулла Тукайның татар халык авыз иҗатын җыю һәм өйрәнү буенча бик зур фәнни эш башкарулары аркасында без бүген халык иҗаты хәзинәсенең бик кыйммәтле җәүһәрләре белән таныша алабыз. Ләкин татар халык авыз иҗатын ныклап һәм системалы рәвештә, чын гыйльми нигез- ның эшчәнлеге турында шактый тулы һәм дөрес тәэсир тудыра алырлык итеп төзелгән. Биредә без бөек галимнең татар һәм рус телләрен өйрәнү, төрле фәннәрнең әһәмияте турындагы, тарих, этнография һәм археологиягә караган хезмәтләреннән аерым өзекләр белән, Каюм Насыйри җыйган халык иҗаты үрнәкләре белән, аның «Буш вакыт» исемле хрестоматиясе һәм художество әдәбияты өлкәсендәге хезмәтләре үрнәкләре белән танышабыз.
Том алдында урнаштырылган һәм М. Гайнуллин тарафыннан язылган «Каюм Насыйри (тормышы һәм ижат юлы)» дигән мәкалә дә кызыксынырлык итеп язылган һәм Каюм Насый-
★ ★ ★
дә туплау һәм өйрәнү бары тик безнең совет власте шартларында гына башланганы бәхәссез.
СССР Фәннәр Академиясе Казан филиалы каршындагы Тел, әдәбият һәм тарих институты аеруча соңгы елларда бу юнәлештә актив эшли башлаганын зур канәгатьләнү белән билгеләп үтми мөмкин тү-гел.
Укучыларга тәкъдим ителә торган «Татар халык әкиятләре» җыентыгының1 икенче китабы (аның беренче китабы 1946 елда чыккан иде) — менә шул эшнең реаль нәтиҗәсе. Бу җыелмага барлыгы 103 әкият урнаштырылган. Алар нигездә өч төп төрдән торалар: 1) тылсымлы яки серле әкиятләр, 2) хайваннар турындагы әкиятләр һәм 3) реалистик әкиятләр.
Җыелмада татар хезмәт иясе халкының бәхетле һәм рәхәт тормыш, яхшылыкның явызлыкны җиңеп чыгуы турындагы мәңгелек хыялын чагылдырган тылсымлы әкиятләрдән «Өч күгәрчен», «Таң батыр», «Аучы белән асрау кыз», «Алтын кош» һәм «Алтын алма» әкиятләре сюжет ко-рылышлары. сурәтләү ча-раларының байлыгы белән укучыны үзләренә аеруча тартып торалар.
Реалистик әкиятләр арасында образлылыгы. үткенлеге белән күзгә бәрелә тор- ганнарыннан «Акыллы кн- риның гаҗәп зур һәм бай эшчәнлеген күз алдына дөрес итеп китерә.
Ләкин бу томлыкның икенче басмасы чыгу уңае белән инде күптәннән көн тәртибенә килеп баскан мәсьәләгә тукталмый ярамый. Мәсьәлә шунда — инде без Каюм Насыйри әсәрләренең тулы җыелмасын, яки, аз дигәндә, күптомлы (6—8 томлы) басмасын чыгару турында уйларга тиешбез. Мона вакыт күптән җитте һәм безнең моны эшләп чыгарырлык гыйльми көчләребез дә бар инде.
ТАССРның Культура Ми-нистры, Таткнигоиздат һәм Фәннәр академиясенең Казан филиалы бу турыда җитди сүзләрен әйтерләр дип өмет итәргә кирәк.
лен», «Мужик белән алпавыт», «Мулла белән мужик», «Солдат әкияте»н һ. б. күрсәтергә мөмкин.
Җыелмада әкиятләрнең кайда, кемнән һәм кайчан язылып алынганын күрсәткән аңлатмалы искәрмә бирелүе һәм татар халык әкиятләре турында укучы-да төпле бер фикер тудыра ТАТАР ХАЛЫК ӘКИЯТЛӘРЕ
торган кереш сүз булуы (дөрес, ул бераз озынга- рак сузылган) аның кыйммәтен тагын да арттыра.
Ләкин җыелманы төзүче-ләрнең «Алтын балык» һәм «Аю ап-паз» дигән әкиятләрне, язылып алынганча бирү урынына, «әдәби эшкәртеп» кертүләре һәм «Әтәч патша» әкиятенең, татарча төп текстын эзләү урынына, русча тәрҗемә-сеннән... тәрҗемә итеп бирү белән канәгатьләнүләре ри-засызлык уятуын әйтеп үтми булмый.
Ill
112
«Татар халык әкиятләремнең бу икенче китабы күренекле художникларыбыздаи X. Якупов һәм Л. Фәтта- хов эшләгән тематик иллюстрацияләрнең төсле буяу репродукцияләре белән басылган? Дөресен әйтик, алар күпчелектә әкиятләрнең эчтәлегенә иҗади ке-
Очерклар. Китапның оформлениесен 3. Хөсәенов эшләгән. Таткнигоиздат. 1956. 72 бит. Тиражы 7000. Бәясе 75 тиен.
Үлемен дә жыр итеп яңгырата алган патриот шагыйрь Муса Җәлилнең тормышы һәм эшчәнлеге бик күп әдәби әсәрләр өчен илһам бирер дип ышанула-рында совет укучылары ял-гышмадылар. Татар совет әдәбияты бу темага язылган берничә пьеса һәм зур опера либреттосына, ялкынлы поэмаларга баеды. Алда без ул турыда тагын да көчлерәк әсәрләр көтәргә өметебез зур.
Муса Җәлилнең тормыш юлының аерым детальләрен ачыклый торган һәрбер ис-тәлекне укучы зур кызыксыну белән каршы ала.
Үтә саран яза торган, ләкин иҗат эшенә җитди каравы белән үзенә чын мәхәббәт һәм хөрмәт уяткан яшь шагыйрь Әдип Ма- ликовның «Кайнар эзләр» исемле бу кечкенә генә очерклар китабы шул юлдагы эшләрнең берсе һәм бер дә арттырусыз әйтик — ижади бәяләнергә тиешлесе.
1941 елда Бөек Ватан су-
Ш. Мөдәрриснең «Минем яшьтәш» исемле яңа чыккан җыентыгында шагыйрьнең 1933 елдан алып соңгы вакытка кадәр язылган шигырьләре сайланып теркәлгән. Автор аларны хро-нологик тәртиптә өч бүлектә бирә: беренче бүлектә 1933 елдан 1941 елга кадәр язылган шигырьләр, икенче бүлек 1941 —1946 елларны эченә ала, ә өченче бүлеккә сугыштан соңгы еллар керә.
Китаптагы шигырьләргә күз йөртеп чыгу белән үк бу сайланма шигырьләрдән торган җыентыкның ни өчен «Минем яшьтәш» дип pen, чын мәгънәсендә татар халкының үзенчәлекле милли колоритын гәүдәләндерә торган итеп биргәннәр. Китапның полиграфик эшләнеше дә яхшы. Тик менә тышкы оформлениесен (тышлыгы, форзацлары, за-ставкалары, титул һәм шмуц — титул битләрен)
★ ★ ★
гышы фронтына китәр алдыннан Татарстанның аулак шәһәрчекләреннән Минзәлә- дә кыска сроклы хәрби-по- литик училищеда укыган Муса Җәлилнең Ә. Маликов кайнар һәм һич суынмас эзләрен тапкан һәм, менә шулар буенча барып, герой шагыйрьнең соклан- Ә. МАЛИКОВ КАЙНАР ЭЗЛӘР
гыч образын тагын да ту-лыландыра торган детальләрне туплаган.
Ә. Маликов күрешен сөй-ләшкән «Кызыл кичү» колхозы председателе Нигъмәтҗан абзый Ханнанов, карт укытучы Мөхәммәт ага һәм аның тормыш иптәше Нәгыймә апа, -Минзәлә күчмә театры артисткасы Терегу- лова, шул елларда 7 нче
★ ★ *
исемләнүенә төшенәсең. Ш. Мөдәррис Совет властеның беренче елларында туып, совет чорында тәрбияләнгән шагыйрь. Ул бу җыентыгында үз буыны, үзенең замандашлары, кор-дашлары кичергән авыр-лыкларны, аларның көрәшен, омтылышларын сурәтли. Җыентыкның бүлекләргә бүленүе дә шул буын кичергән әһәмиятле аерым чорларга ятышлы.
Беренче бүлектә 30 еллардагы иң әһәмиятле вакыйгаларга багышланган шигырьләр тупланган. Биредә урнаштырылган ши- эшләүче 3. Хөсәенов эше генә эчне пошыра торган һөнәрчелек дәрәҗәсеннән югары күтәрелми.
Гомумән алганда, «Татар халык әкиятләре» җыентыгының бу басмасы халык иҗатын өйрәнүче һәм яратып укучылар өчен матур бер бүләк булып чыккан.
класста укыган һәм Муса абыйсының шигырьләрендә тыйнак һәм эшчән кыз итеп сурәтләнгән Иншәр Әлкәрә- мова, һ. б. ларның җанлы хатирәләре тынгысыз йөрәкле, кече күңелле Мусабыз турында бик кадерле детальләрне күз алдына китерәләр. Халык йөрәгендә аерылмас эз калдырган бу иҗат иясенең соклангыч образын кабат күз алдына китерүдә алар һичшиксез күп ярдәм итәчәк.
Китаптагы «Чишмәләр җыры» дигән очеркта автор Минзәлә районы «Яна кш колхозы членнарының КПССның XX съездыннан соңгы күтәренке рухлы эшен күрсәтә. Очеркта кыенлыклар тормыштагыча дөрес сурәтләнә һәм аларны җиңеп баручы гади кешеләрнең реаль типлары гәүдәләнә.
Өченче очеркта автор Ерак Көнчыгышта илебезнең форпосты булган Сахалин утравы тормышы белән таныштыра.
Очерклар өчесе дә җиңел һәм образлы тел белән язылганнар һәм укучынын хәтерен танып-белү ягыннан күп кенә нәрсәләргә баеталар.
гырьләрдә авылда коллек-тивлашу, аның өстенлеге («Таң ата»), ул вакыттагы сыйнфый каршылыклар («Төнге сакта»), кешеләр арасындагы яңа мөнәсәбәтләрнең тууы һәм үсүе—• үзәк темалар. Шагыйрь бу бүлектә гражданнар сугышы чорына мөрәҗәгать итә, («Җанбатыр турында җыр», ■«Разведка»), халыклар дус-лыгын сурәтли. «Разведка» шигырендә — татар егете Рәхим Украина җирен ак- бандалардан азат итүдә катнаша, украин егете Паласны үлемнән коткара. «Геройлар исеменә» дигән
8. „С. Ә." № 12. 113
Ш. МӨДӘРРИС МИНЕМ ЯШЬТӘШ
циклда шагыйрь колхозчы Хәлим абзыйның гомуми байлык булган ашлык ки-бәннәрен янгыннан саклап калуын гражданнар сугышы геройларының, Кытайдагы һәм Барселонадагы батыр көрәшчеләрнең каһарманлыгы белән рәттән куя.
Җем-жем итә яр буенда Идел утлары!
Сәлам сезгә, төзүчеләр Казан портларын.
Казан! Казан!
Дәртле, матур кала; Башкалабыз Москвадан ул Якты нур ала.
А. Ключа ревның менә шушы «Идел дулкыннары» исемле җырын үзешчән түгәрәк башкаруында радиодан, сәхнәдән еш ишетергә мөмкин. Шулай ук 3. Хә- бибуллинның «Шинель» жыры да күпләргә таныш:
Походларда йөргәндә, Ут-суларга кергәндә, Көч бирәсең арыган тәнгә. Назлап солдат күңелен, Каптырмалы, Киң, ермалы һәм сырмалы шинелем!
Ш. Мәҗитовның «Советлар Союзы — тынычлык терәге», «Хәтерлә син, иркәм», И. Шәмсетдиновның
Таткнигоиздат Гали Ху- җиевның шигырьләр һәм поэмалар җыентыгын рус телендә бастырып чыгарды. Бу җыентыкка шагыйрьнең 1937—1954 еллар арасындагы шигырьләре сайлап алынып тәрҗемә ителгән. Җыентыктагы әсәрләр Москва шагыйре М. Лисян-
Ш. Мөдәррис Бөек Ватан сугышы фронтларында язган куп санлы әсәрләре белән үзен сәләтле шагыйрь итеп күрсәтте. Бөек Ватан сугышында ул шагыйрь буларак үсте, чыныкты. Менә шуңа күрә җыентыкта бу чорда язылган әсәрләр зур урын алып тора. Бу шигырьләрнең күбесендә су-рәтләнгән лирик геройның кичерешләре аша совет ке-шесенең патриотик хисләре, дошманга нәфрәте, туган илгә мәхәббәте чагыла. Совет кешесенең Туган ил өчен күрсәткән батырлыгы аеруча «Тупчы Ваһап» поэмасында калку сурәтләнгән. Романтик рухта язылган бу әсәр сугыш чорында ук инде укучыларның мәхәббәтен казанды.
Сугыштан соңгы язылган шигырьләр җыентыкның иң зур өлешен алып тора. Бу /V
«Студент кыз Айзирәк», Җ. Фәйзинең «Дипломантлар җыры», Р. Яхинның «Бик сагындым», И. Хиса- мовның «Аккаеннар» җыры— барысының да сүзләре шагыйрь Мәхмүт Хөсәен тарафыннан язылган. Бу җырларны укучылар шагыйрьнең яна җыентыгыннан таба алалар. М. Хөсәеннең яңа җыентыгына төрле елларда язган һәм төрле җыентыкларда басылган «Туй бәләсе» кебек юмористик, «Тәти егет» кебек сатирик шигырьләре, «Студент Ульянов» кебек балладасы, «Шаулыярда туганнар» поэмасы һәм күп кенә лирик шигырьләре, парчалары урнаштырылган. «Туган ил өчен», «Сүнмәс яшьлек», «Ак күгәрчен», «Идел таңнары» исемле бүлекләрдәге шигырьләр, моңа кадәр шул ук исемдәге җыентыкларда басыл-салар, «Яз һәм мәхәббәт» исемле бүлектәге әсәрләр
* ★ ★
скнй тарафыннан тәрҗемә ителгәннәр; редакторы Илья Френкель, художнигы М. В. Виноградова. Тәрҗемәче М. Лисянский күп көч куйган, тәрҗемәләр уңышлы, алар оригинал әсәрләр укыган кебек җиңел укылалар.
Җыентыкта: бүлектә Ш. Мөдәрриснең 40 тан артык шигыре теркәлгән. Бу шигырьләр сугыштан соңгы төзелешләргә, авыл хуҗалыгындагы үзгәрешләргә, туган җиргә, тынычлык өчен көрәшкә, яшьләргә багышланганнар. «Ачык авыз», «Тәнкыйть сөюче», «Ботинка», «Әхтәм», «Белем» һәм башка шигырьләр тормышта, кешеләр арасында әле очрый торган төрле кимчелекләргә каршы сатирик рухта язылганнар. Болардан тыш бу бүлектә Ш. Мөдәрриснең берничә сонеты урнаштырылган.
Җыентыкның сонында Ш. Мөдәрриснең тормышы һәм иҗаты турында кыс- кача гына биографик белешмә бирелгән. Китапның күләме 212 бит, бәясе 5 сум 20 тиен.
китапта беренче тапкыр басылалар. Китап бик матур тышлыкта чыгарылган. Бу һәм башка китаплар художникларның һәм матур әдәбият редакциясе-
М. ХӨСӘЕН
Җырлар, шигырьләр, поэмалар
нең тырышкан чакта матур оформлениедәге китаплар чыгара алулары турында сөйли. Җыентык шагыйрьнең портреты белән ачыла. Китап ахырында М. Хөсәен турында биографик белешмә бирелгән.
тәүге күкрәүләрен, килсә
көньяктан;
кебек бөреләнеп,
эям кабаттан.
ям, күңелемдә яз.
«Сөям язның
Җылы яңгыр
Яшь алмагач
Үрентеләр җ;
Үрентеләр җә
Гомерлек яз минем күңелдә;
Бакчачым бар, Кайгыртуын сизәм, Тоеп торам кулын иңемдә».
«Люблю, когда небо созреет,
Весенние хлынут дожди... Как яблоня, мир молодеет И я молодею, как будто В душе распустились ростки.
Я чувствую в эту минуту Тепло материнской руки».
кебек уңышлы өзекләрне дә, шигырьләрне дә бик күп күрсәтергә мөмкин.
Автор белән бергә эшләү тәржемәчегә кайбер үзгәрешләр кертергә һәм шигырьнең мәгънәсенә аз гына да зарар китермичә аны җыйнакларга мөмкинлек биргән. Күп кенә шигырьләрнең эчтәлегенә карап исемнәре дә үзгәргән. Җы-ентыкта Г. Хужиевның 26 шигыре, 3 поэмасы урнаш-тырылган. Монда «Иббару- ри», «Җыр», «Чулпан», «Днепр дулкыннары», «Кай- быч урманнары», «Казан университеты», «Запастагы командир мин», «Халисә», «Идел», «Австрия альпларында» һ. б. шигырьләр һәм «Идел поэмасы», «Pee- Г. ХУҖИЕВ Шигырьләр, поэмалар
сия турында солдат сүзе», «Канәфер чәчәге» исемле поэмалары бар. Бу шигырьләр һәм поэмалар белән татар укучылары таныш инде. «Идел поэмасында» шагыйрь В. И. Ленинның яшьлек еллары турында сөйли, «Россия турында солдат сүзе» поэмасында сугышның бөтен авырлыгын үз жил кәсен дә күтәргән совет солдатының туган иленә булган көчле мәхәббәтен тасвирлый; ә «Канәфер чәчәге» исемле поэмасы фашистлар тарафыннан җәзаланып үтерелгән грек халкының герой улы Никос Белоянис истәлегенә багышланган. Поэмада Никос Белояниснын яшь баласы белән төрмәдә газап чигүче хатыны Элли Ионидуның кичерешләре тетрәткеч картиналар аша, шул ук вакытта романтик күтәренкелек белән бирелгән.
Җыентыкка шагыйрь турында кыскача гына биографик белешмә һәм аның рәсеме урнаштырылган. Җыентык артык зур түгел— 114 бит. Шулай да, анда тупланган шигырьләр һәм поэмалар талантлы шагыйрь Гали Хужиевне рус һәм илебездәге башка халык укучыларына якыннан таныштырачак.