МӨХӘММӘТ ӘХМӘТГАЛИЕВ

 Кышкы салкын көннәрнең берсе. Ачы жил бистә урамнарындагы электр чыбыкларына бәрелеп сызгыра, морҗа башларында улый. Ап-ак кар бөртекләре җил иркендә очалар. Кыска гына вакыт эчендә бөтенләй кирәкмәгән урыннарда кар таулары өеләләр. Башына аксыл колакчын бүрек, өстенә кыска тун кигән почтальон Яңа бистәдә торучы Гөлсем апага хат биреп: — Бу сугыштагы улыңнан,—диде. Гөлсем апа җыерчыклы кулы белән хатка үрелде дә «Мөхәммәтемнән» дип пышылдады. Ул почтальонны өйгә керергә кыстаса да, «юк, кереп тора алмыйм», дип, почтальон, исәнләшеп, капкадан чыгып китте. Гөлсем апа шатлыклы уйлар белән өйгә керде, конвертның бер читен ертып, дүрткә бөкләнгән хатны алды да, кызына укырга кушты. — Абыйдан,— диде кызы һәм ак кәгазьгә шәмәхә кара белән язылган хатны укый башлады: «Әнкәй һәм сеңелем! Без хәзер каты сугыш эчендә. Кулына корыч мылтык тоткан, биленә гранаталар таккан, башына яшел каска кигән сугышчыларны күз алдыгызга китерегез. Менә мин шундый сугышчыларның берсе инде. Кичә генә немецларга каршы һөҗүм сугышлары алып бардык. Безнең «катюша»лар фашистлар өстенә ут яудыра башлагач, алар кая кереп качарга урын тапмадылар... Без «катюша»лар җырын тыңлыйбыз, һава сугышларын күзәтәбез. Кичә безнең күз алдында дүрт «миссер- шмнт»ны бәреп төшерделәр. Каты сугышлар булуга карамастан, иҗади рухымны төшермим, сугыш тынган арада шигырьләр язам һәм фронт газеталарына җибәрәм. Фашистларга каршы көрәшләрдә Без куркусыз алга атлыйбыз. Канга сусап килгән ач этләрне — Фашистларны сытып таптыйбыз!? — Бәбкәм,— диде Гөлсем апа, күзендәге яшь бөртекләрен яулыгының бер чите белән сөртеп,— ут эчендә дә шигырьләр яза икән. Кызы хатны укып бетергәннән соң, шүрлек янына барып, андагы китаплар арасыннан «Бәхетле яшьләр? китабын алды. Бу китапта абыйсы Мөхәммәтнең шигырьләре бар иде. Ул шушы шигырьләрне әнисенә укый башлады... Бу—1942 нче елның ачы буранлы, салкын кышы, немецларның «җиңелмәслек» дип йөртелгән армияләренең Москва астында зур җиңелүгә дучар булып, хурлыклы рәвештә чигенә башлаган көннәре иде. Мөхәммәт иптәш Әхмәтгалиен күтәрелеп килүче яшь талантларның, өметле каләм ияләренең берсе иде. Ул 1920 нче елның 24 январенда Казан шәһәрендә Яңа бистәдә хезмәткәр семьясында дөньяга килә. Әтисе Ибраһим абзый белән Гөлсем апа аны сөеп тәрбиялиләр һәм сигез яшькә җиткәч, мәктәпкә бирәләр. 1934 нче елны М. Әхмәтгалиев Яна бистәдәге 13 нче мәктәпнең җиденче классын, 1937 нче елны 10 нчы классын тәмам итә. Мәктәптә укыган ел
123 
 
ларында, әдәбият түгәрәге члены буларак, балалар өчен кыска-кыска шигырьләр яза. 1935 нче елда «Мин бәхетле» исемле беренче шигыре «Яшь ленинчы» газетасында басыла. Менә шушы еллардан башлап, Мөхәммәт матбугатта системалы рәвештә шигырьләр белән катнаша башлый. Г азета-жу риаллардан башка, утызлап шигыре яшь шагыйрьләр альманахларында басылалар. Яшь шагыйрь әле формалашып җитмәгән, ләкин ул үзенең тормыш тәжрибәсен баета, әдәби осталыгын көннән-көн арттыра бара иде. М. Әхмәтгалиев 1937 нче елны Казан Дәүләт педагогия институтына укырга керә һәм В. И. Ленин исемендәге Үзәк көтепханә каршындагы әдәбият түгәрәгенең җитәкчесе булып эшли. 1937—1941 нче елларда аның «Шат балалык», «Очкыннар», «Туган ил», «Чәчәк атабыз», «Алмаш» һәм «Бәхетле яшьләр» альманахларында дистәләрчә шигырьләре басылалар. Аның бу еллардагы шигырьләре художество эшләнешләре ягыннан яшь шагыйрьнең үсә баруын күрсәтәләр. Аның «Партизан улы» дигән поэма характерындагы озын шигыре аерата матур эшләнгән. Шигырьдә, әтисе ак бандаларга каршы кулына корал тотып сугышка киткәннән соң, әнисе белән генә калган малай сурәтләнә. Ул әле бик яшь. Озак та үтми, көннәрнең берендә, ак бандитлар өйгә басып керәләр һәм «Партизан хатыны» дип, малайның әнисен дә өстерәп алып чыгып китәләр. Әнисенең кыйналуын күргән партизан улы һушсыз кала. Күзен ачкан вакытта әнисенең баганада асылган хәлдә торганын күрә. Малайның яшь йөрәгендә дошманга карата нәфрәт тойгылары туа. «Үсә төшкәч, дошманнан ничек тә үчне алырмын» дигән фикер белән яши ул... Менә балык тотып утырганда, ат аяклары тавышлары ишетелә. Бу — акларның юлдан язган атлы отряды. Ак офицер малайга авылга алып барырга приказ бирә. Малай шунда ук, атка атланып, акларга юл күрсәтә. Кинәт, алар сазлыкка килеп чыгалар һәм офицер: «Кая китердең?»—дип җикеренә. Малай исә: «Биредә «Төпкә» дигән авыл бар, бөтен көчкә чабып керергә кирәк»,— ди. Бөтен отряд сазлыкка чабып керә һәм атлар корсакларына кадәр баталар. Партизан улының юри баткаклыкка алып керүен төшенгән офицер наганы белән аңа ата. Малай, үләр алдыннан: Мин партизан улы! (Сез әнкәйне Баганага 
асып киттегез.) Мин үч алдым сездән, үч алдым мин, Сез чыкмаслык сазга кердегез!— дип кычкыра. «Партизан улы»нда яшь шагыйрь табигать күренешләрен дә оста гына сурәтләгән: Күктә йөзә, төркем-төркем булып, Мамык кебек аксыл болытлар. Акрын гына искән таң җилендә Серләшәләр таллар-чыбыклар... ...Агачларны тамырлары белән Кубарды җил, барын күтәреп Ыргытты да, тагын алга чапты, Көмеш камчы белән селтәнеп (1940). Кара күзле, кара кашлы, мөлаем чырайлы, уртача гәүдәле, йомшак тавышлы, һәр нәрсәне тирәнтен белергә омтылучы бу яшь егет эшчеләр тормышын, аларның фидакарь хезмәтләрен чагылдырган поэма язарга керешкән иде. Шулай ук Мөхәммәт Казан сабын заводы эшчеләре тормышыннан, стахановчы эшчеләрнең заводны алгы сафка бастыру өчен үз-үзләрен аямыйча эшләүләрен күрсәткән пьеса язарга хәзерләнгән. Көтелмәгәндә килеп чыккан сугыш Мөхәммәтнең бу хыялларын тормышка ашырырга мөмкинлек бирмәде. Яшь шагыйрьнең яшьлек, Ватанны саклау, рекорд куйган хезмәт батырлары, мәктәпләрдә белем алучы балалар, бөек юлбашчыларыбыз Ленин һәм Сталин турында язган шигырьләре дә байтак. Алар укучыларда җылы тәэсир калдыралар. «Сеңелем бәхете» шигырендә Сталин Конституциясе кояшы астында шат балалык күргән, белем алуга хокуклы булган кешеләр турында матур итеп языла. Сумка тотып сеңелем чыгып китте, Мәктәбенә таба юнәлде. — Укырга,— дип чыгып китү бәхете — Илебезнең аңа бүләге (1938) ди шагыйрь. «Яшьлек сезне котлый» шигырендә беренче мәртәбә Төньяк Котып ар

 
кылы Америкага очучы чкаловчы- ларга карата ул болай ди: Сез — Сталин лачыннары, Алдыгыз бозны яулап. Дан һәм җиңүегез булып, Җилферди Кызыл байрак. Пропельлерлар шаулаша Салкын Котып җилендә. Яңгырый сезнең даныгыз Бөек туган илемдә. Мөхәммәт Әхмәтгалиевнең матур тасвирлаулар белән язылган художестволы шигырьләре рәтеннән «Украина кызы», «Ул онытылмас», «Отличниклар җыры», «Шат балалар җыры», «Корыч Сергога»һ. б. ларны санарга була. 1930 нчы елда Германия комсомо- лецларының актив члены Евгений Шенганы фашистлар ерткычларча үтерәләр. Шул вакыйга турында М. Әхмәтгалиев «Ул үлмәде» дигән шигырь язды: Төрмәдәге каты газапта да Аның җиңү дәрте сүнмәде. Юк! һич юк! Батыр комсомолец Безнең арада, ул — үлмәде! (1938). Менә бу юллардан батыр йөрәкле комсомолецның образын, аның безнең сафлар алдында кыю атлап баруын ачык һәм художестволы итеп күрәбез. Яшь шагыйрь Шенганың батырлыгы турында кыска гына куплетларда тулы бер картинаны күрсәтеп бирә. Шенганы һәм Шенга кебекләрне җәзалаган фашистлар, дөньяда күрелмәгән коточкыч ерткычлыклар эшли-эшли, Германияне канга батырдылар. Гитлерчы варварлар җир шарында икенче бөтендөнья сугышын башлап җибәрделәр. Фашизм этләре, Европадагы вак дәүләтләрне басып алып, СССР чикләренә якынлашты. Ләкин изге Ватан чикләре йозакта, анда батыр пограничниклар торалар иде. Бу турыда Мөхәммәт Әхмәтгалиев «Миңа унсигез яшь» шигырендә болай язды: Бу егетләр һич тә ташламаслар, Ил йөкләгән данлы постларын. Канлы кулын сузса ерткыч дошман, Үз җирендә кыйнар дошманны! Их! Шул егетләр кебек йөрермен мин Ефәк яллы җитез атларда. Мин китәрмен, кулга мылтык алып, Сөйгән Ватанымны сакларга (1940). Әйе, М. Әхмәтгалиев Ватанын сакларга үзе теләп китте. 1941 нчеелнын 22 нче июнендә ерткыч немец фашистлары безнең илебезнең чикләрен үтеп керделәр һәм шәһәрләрне бомбага тота башладылар. Бөек Ватан сугышы башланып китте. Яшь шагыйрь фронтның алгы сызыгына 
гади солдат булып килде. Хыялга бай, аз сүзле һәм нечкә табигатьле бу егет үзенең шигырьләренең тагын да көчлерәк яңгыравы, туган илебезнең изге туфрагы бәдбәхет фашистлар табаны астында тапталмавы өчен арсландай сугышты. Фронтта вакытта — окоп стеналарына сөялгән, яки ак кәгазен автомат прикладына куйган хәлдә, шигырьләр язды ул. 1943 нче елнын 15 нче августында энесе Ильяска язган хатында сугышларда чыныгуын, ВЛКСМ сафына керүен- мәгълүм итеп, болай ди: «Бүген, комсомол сафларына алуларын сорап, рота комсоргына гариза бирдем, һәм менә сезгә хат язар алдыннан гына бюродан үттем. Мин комсомол — илнең данлы улы’ Павел Корчагинның токымы. Явыз фашистларны себереп түкми, Туктатмам мин көчле утымны. Мин ант итәм илем ышанычын, Халкым ышанычын акларга!» М. Әхмәтгалиев үз антына турылыклы булган хәлдә, соңгы тамчы канына кадәр дошманнарга каршы сугышып, 1943 нче елның Октябренда батырларча һәлак булды. Солдат һәм каләмдәш дусыбызны без хөрмәтләп искә алабыз һәм шигырьләрен зур рухлану белән укыйбыз. с