КУНАКТА

(Хнкәя) Райкомның пропаганда бүлеге мөдире Валиев белой мин авылыбызда танышкан идем. Ул чиста, матур, ләкин кәгазь кебек сәер ак йөзле иде. Апыц өстендә кайчандыр затлы, ләкин хәзер инде нык таушалган бостон костюм. Аякларында шулай ук шактый искергән кара ботиикалар. Үзенең шәхси зәвыкларына исе кпт.мәү- чән Вәлиев болай үзе армас-талмас эшче иде. Кайчагында райком секретаре китап өстенә кадакланып онытыл ы u калган Вәлпевне, көчләп диярлек, пальтосын кидереп куып җибәргәндәй җибәрә икәп. Районга эш белән баргач Вәлиев мине үзенә алын китте. Без бер катлы кызыл таш өй янына килен җитәбез. — Менә инде безнең сарай шушы. Минем ботиикалар төсле. — диде ул көлеп. Без, кухня аша үтеп, уртача зурлыктагы бер бүлмәгә килеп кердек. Бүлмә ялтыравыклы бизәкләргә, чукларга ярлы булса да, айда чисталык күзгә ташланып тора иде. һәр әйбердә кемнеңдер уңган кулы сизелә. Без хәзер хуҗалык белән шөгыльләнәбез. Мин бамбук таяклардан эшләнгән этажеркадагы китап өемнәрен караштыра башладым. Кухнядан ухват яки кисәү агачы ауганы, савыт- сабаларның шалтырап төшен китүләре ишетел гол и пде. Вәлиев битенә корым тигән килеш килеп керде дә: — Ну, тагын пиләр бар. иптәш Салихов? Сип әйдә, — диде. — Башка яңалыклар юк кебек... Миңа сорау артыннан сорау ява башлады. Эйтерсецлә Вәлиев аларньт күңел почмагына т.фтпп бсләп тезеп кунган да. ә хәзер берсе артыннан пкснчсссп ыргытып кына тора. Ике чиртәбә генә булуыма карамастан. авылыбызның активистларын яхшы белә пде һәм аларга бик тапкыр характеристикалар да бирә ала иде ул. Алпары минем эшем, ничек торуым, пиләр угуы.ч белән кызыксынды. Мин авылда китаплар табуның читенлеге турында зарла- иын аллым. Сү.; иярә сүз чыккач, Вәлпешм үземне һаман борчып йөргән сорауны бирдем: — Гафу итегез. Сез ничек уйлыйсыз, иптәш Вәлиев, гарип кешеләргә карата хатын- кызда мәхәббәт хисе туа аламы, әллә мәхәббәткә ошаган кызгану хисе гепә буламы? Вәлиев урындык алып утырды. Дныц һаман нур чәчен торучы көләч күзләрендә моң шәүләләнеп китүен мнп искәреп калдым. Вәлиев, кесәсеннән портсигар чыгарып, мнпа сузды. — Тартмыйм,— ‘.идем мин. — Молодей... Вәлиев, папиросын кабызмыйча, чак кына уйга калып торш. — Үз башымнан үткән бер тарих сөйлим, шуннан күрерсең үзең. ... Пединститутта укыганда булды ул. Шулай бервакыт, лекции тыңлар әчеп университетка килдем. Аудитория бнек, иркен һәм якты. Аида гөжләү, күңеллелек хөкем сөрә иде. Китан укын утыручы бер кыз янындагы буш \ р ы п га и а р ы п у г ырд ым. Минем күкрәгемчә дә якты, ләкин тын пде. Ә йнрәк бу тынычлыктан туйган, һәм шушы тынычлыкны бозачак заты түземсезлек белән көтә* пде. Кызга күз төшердем һәм... йөрәгем көчле талпынып кунды. Беренче күрүдә һичбер кызның да миңа шулай тәэсир иткәне булмады. Күзләр ихтыярсыз һаман кызга таба кыйшаялар иде. «һык киерелгән йөрәк кылларын чиертүче табылдымы әллә юк нсә?» Кыз аксыл куе чәчләрен, ике. юан толымга \ргән иде. Нәфис тиреле йөзенең бит алмаларына зяыпфь кызыллык Гшгергэя. Быз, күтә- 42 И. Нуруллин релей, ничектер мнца бер карады да, таги и китабына йотылды. О күзләре... Чак кына калкурак манган астында шактый игран утыручы күк күзләр дикъкатьне җәлеп итәләр. Бу күзләрдә аның ниндидер җан гүзәллеге, гадилеге шәүләләнә кебек иде. Кыскасы, кызда салкын. коры, курчак матурлыгы түгел, ә ниндидер җылы, рәхәт матурлык иде. «Матур сүзен, тар мәгънәдә алганда, бәлки кыз өчен кулланып та булмас иде. Вәлиев иске капта шырпы кабызырга азапланды. Шырпы, бераз чыжлап торды да, ялкынланып китте. — ...Ул кыз белән танышу мөмкин булмаган хәл булып тоелды мина. Җир кортынамы шундый фәрештәнең дикъкатен казанырга! Ләкин тик тавышын гына булса да ишетәсем кнлде мншм. Вәлиев папиросын кабызды да, төтен өреп шырпы ялкынын сүндерде. — -Бу сезнең газетагызмы? Рәхим итегез. — ДЕТИ кыз минем төшеп киткән газетамны алып бирде. Мпн югалып калдым. Хәтта рәхмәт әйтергә дә онытканмын. Тәнәффестә, батырлыгым җыеп, кызга дәшә алдым: — Ошыймы сезгә лекция? Кызның саф күз карашы яшен тизлеге белән минем күзләремне капшап узды. «Әйе» диде кыз. Без-' сөйләшеп киттек, ләкин минем сүзләремнән ата-анасы булмады бугай. ...Лекция бетте. Студентлар гөрләшеп чыга башладылар. Без дә тордык. Кызга юл бирдем. — Үтегез. —• Юк. сез үзегез алдан үтегез... — Үтенәм сездән, узыгыз. Кыз, буйсынып, узын китә башлады һәм... ни күзем белән күрим, аның бер аягы ясалма аяк, ягъни протез иде. Кинәт, ниндидер әче нәрсә бөтен гәүдәм буйлап йөгереп үтте дә. күкрәгемдә тукталды. Бу вакытта йөрәгемне гаҗәпләпүле аптырау һәм кызгану тойгылары биләгән иде. Быз ашьиыщ аксыи-аксый студентлар төркеме арасына кереп югалды. Тәртипсез рәвештә йөрәгемә тулган тойгылар тәэсирендә кызны куып җиттем дә: — Рөхсәт- итегез, сезпе озатырга, — дидем. Кыз җавап бирмәде. Мин аны култыкладым һәм кызпып чак кыла калтыранганын тойдым. Ләкин безнен сүзләр пичектер бер- берсеиә ялганмыйлар иде. Нәрсәдер комачаулый иде аларта. Суз әдәбият турына күчкәч, кыз бераз җанланды, авың күзләрендә мәхәббәтле газаплану күрелә башлады. Сентябрь төне җылы һәм шактый караңгы мде. Беленер-беленмәс кенә зәңгәрлек шәүләләнгән карзкучкыл к\к йөзендә якты йолдыз лар сибелгән. » Берничә квартал үткәч. Айсылу (кызнын нсеме шулай иде) торган өйнең капкасы тибенә җитеп, туктадык. Үзен җайсыз хис птд- че кыз исәпләшен кереп китәргә ашыкты. — Бер генә минутка,—дидем. Ул теләр- теләмәс кенә тукталды. — Сезпе шулай озаткаларга рөхсәт игәрсезме икән? —- Ә ни өчен? Рәхмәт... Кирәкми... ... Кайтып урыныма яткач, чуалган фикерләремне тәртипкә китерә башладым. Кызга мөгамәләм пичек булды соң минем? Пи кадәр генә эзләп карасам да, йөрәгемнең һичбер почмагында әле күптән түгел генә шытып чыккан мәхәббәт үренделәрен таба алмый идем. «Подлоги — дидем үз-үзомә. — кайда синец «беренче чиратта акыл, икенче чиратта гына физиологик төгәллек» дип шапырынуларын? Күптәнме үзеңне затлы шәхескә хисаплан пәри идең •>ле». Әгәр кыз белән аралашып китсәң һәм прек- сездәп кызпып йөрәген үзеңә каратсаң... аннары... Юк. ярамый... Хәзер үк ераклашасын. Тукта, озаткаларга тәкъдим ясаучы үзең түгелме сон?» Цкө көннән соң күп төрле тавыш белән гүләгән кичке урамнан Айсылу беләп тагын култыклашын бара илек. Тора-бара бу озатулар минем өчен бурыч түгел, j шактый ук күиелле минутларга әверелделәр. Еш кына паркта пәри идек без. Кешеләрнең «нинди яшь. матур егет’ аксак кыз артыннан ухаживать итә» дигән мәгънәне аңлаткан күз карашларын бик еш очрата идем. Ә, беләсеңме. нәкъ менә аксак кыз ялында булуым белән миң горурлана идем. Үзара сөйләшкән сүзләрнең салы арткан сасн ике арадагы якынлык пыгыгаинан-ныгыя. кызның йөрәк пәрдәсе ачыла барды, һәм бу пәрдә ачылган саен мин Айсылуның кии күңелен, тирән акылын ачыграк күрә бардым. Әгәр җаныңа тормышлык камчы очлары тиеп китеп, анда рух төшенкелеге барлыкка килсә һәм шундый минутларда Алсылу яныни утырсаң, күкрәгендәге әче нәрсә тарала, үзең- до рәхәтлек сизә башлыйсың. «Син кайгырма, үтәр, берли түгел», фәлән-төгән дни үгетләми иде ул, һич юк. Бөркү җәй көнендә ккв?т пссп киткән рәхәт, сал кынча җил кебек, аңардан да ниндидер сафландыручы көч агыла иде Арабыздагы пәрдә, бөтенләй югалды, лә- /лиг шулай да ике арада безгә бөтенләй якынаерга ирек бирми торган ниндидер терәү бзр төсле Rte әле. Кунактә 43 Атналар, айлар үтә тордылар. Үзгәрешле мпм башта Айсылуда күрдем. Аныц нурлы күзләре мина ничектер куркынычрак карый башладылар. Тора-бара Айсылудагы үзгәреш миңа да күчә башлавын тойдым. — Айсылу, — дидем бер көпне, — без дуслар бит. — Дуслык сүзе, Кәрим, зур сүз ул. — Аңлашыйк... Кинәт Айсылу, моң катыш нурлы карашын шгца ташлады да, — Кәрим... килмә син миңа һәм... гомумәд, күрешмик, — диде. Ләкин мин аның сүзен тотмадым. Пке арадагы җеп һаман тартыла барды. Яки ул арабыздагы терәүне җимереп безне бергә кушарга, якн өзелеп безпе мәңгегә аерырга тиеш пдс. ; Бер көнне икәү укый торгая китабыбызны ябып куйдык, чөнки берни аңламый идек, һәм йөрәкләребез дерелдәгән хәлдә, нидер көтеп, тынын калдык. Мии Айсылуның йөзенә текәләгән идем. Кинәт, бу йөзнең зәгыйфь кызыллыгы куера башлады. Кызның күкрәге сш-еш тирбәлә иде. Озын керфекләр аска карадылар. Җеинсц нң югары киерелү ноктасы иде булса кирәк. «Кәрим... дөресен әйтим... мин сезне... сөям бугай... ләкин бу мәхәббәт миңа да, башкага да бәхет китермәс. Семья бәхете булмас миңа. Син уйлама тагып, бу муйныма тагылырга тели дигг. Юк теләмим. Бөтен гомеремне фәнгә, асырарга бер бала алып шул баланы тәрбия итүгә бирермен, дип күптән инде күңелемә беркетеп куйган идем. Ләкин... минем... булсьпг иде... үз балам... Аңла мине. Кәрим»? .’I*' Ул кызарып янган йөзен куллары белән канлады. Йөрәгеме милем кап савылды. — «Үз балам... юанычым булыр пдс...» Үзем дә сизмәстән, кызны кочаклап алдым, ләкпп арадагы терәү, әлеге каһәр төшкән терәү комачаулый иде. 0 хайвани мәхәббәт белән генә апы да, үземне дә пычратып калдырырга веҗдапым бармады. Кызны кочагымнан җибәрдем дә, исәнләшми үк, ашыгып чыгып киттем һәм шуннан соң... Кинәт телефон шалтырады. — Да... да... Вәлиен,... ярты сәгатьтәй, ә кем сөйли?.. Ә-ә-ә дус көше. Беренче трактор бригадасында хәлләр ничек? О агитколлективыгыз пичек эшли? Я... Трактор бригадасы кебек, әпеме? Ярый, баргач. Йөрәгемдә минем тыныч сыкрау хасил Ш Вәлнепнең трубка әйткәд гүтре ко ла! ы.ча керсәләр дә, акылыма ирешмәделәр. Димәк... Айсылу читкә тибәрелгән. Вәлиев трубканы элде. — Самовар ли хәл икән безнен? — диде ул, кухняга таба атлап. Әйе, бу кеше тиясез Айсылуны ташлаган да. башка берәү белая тормыш корган. Ә Айсылу... Жиңел сагыш кебек нәфис Айсылу. Кайда ул? Ни эшли? Күрсәң иде... һәм күкрәгеңнән йөрәгеңне суырып алын: «мә, моның эчендә * симен бәхетен» дисәң нде. Йөзендә елмаю уйнатып Вәлиев килеп керде. — Сүнгән булган шайтан. Күмер салга- лый тормадым. Без дә шул самовар кебек нч. Әгәр югарырак органнар этеп-төртеп, ара-тирә чыбыркылап тирмасалар. эшебезнең кайбер тармагын сүндерәбез дә җибәрәбез. Ә менә минем иптәшем һәр эшне җиренә җиткереп эшли. Анарда эленке-салынкы, очланмаган эш күрмәссең. Да, тормыш иптәшен мии дөрес сайладым. «Акыллы кеше атып мактый, җүләр кеше хатыным мактый» дигәи мәкаль бар барын да, шулай да әйтәм: иптәшем минем соклангыч олы җанлы кеше. Өзелеп ярата нде мине, ә беренче тәкъдимемне кискен рәвештә кире какты. Үзен мпппән ким саный нде. Чынлыкта мин үзем анардан кнм. Пидә калган идем әле? Ә әйе... Кинәт тагып шалтырау, ләкин бусы ишектә иде. — Почта булырга кирәк, — диде Вәлиев. Ул миндә шактый ук күңелсез тәэсир калдыра башлады- Уйларым минем һаман «Кайда?». н икмәк алын. Чи ич! Типаксыз..// дип уйлап куйдым. — Шухаймыяв? Икенче юлы күмерләнгәнен алырмын инде. Аның каравы менә бусы иешкән. Яртылык шеш j естаагә ЧЫГЫИ утырды. Ки- c.»:; тәнем чымымап китте. (‘таганга булт- бун а!учы аракы да, шешәне тоткан кул да миндә косасы килү тудырдылар. Эчмпч. Кыстаса ia эчмим» дип куйдым мин эчемнән. г - Егет, якынрак, кил. Син нәрсә, ни бу.цы сиңа? -- Мин эчмим... Өйдә, әйдә, балаланма! Ирексез буйсындым. Без өстәл янында аяк үрә килеш кенә стаканнарны күтәрдек. Аракы \тә әче тоелды. — Сиңа юк, Рабига, теләсәң ип эшлә. Әллә бирикме? — Кәрим, бездә бүген бер кызык хәл булды. Доңспт Соловьев галстук бәйләми килгән. Лекция арасында галстугын төзәтү нияте белән муйпына сузыла, ә галстук юк. Шуннан оялып тпз-тпз чыгын китә. Ха-ха-ха! Көлү бу хатынның ихтыяҗы, һәм күңеллерәк булган һәрбер вакыйга монар сәбәп була иде. күрәсең. Ө мин көлә алмадым. Бә- теп барлыгына сагыш үзенең тамырларын җәйгән иде. Кинәт, йөрәкне талпынырга мәж- бүр иткән аяк тавышы ишетелде. Пврәк т» тигез типми, килүче дә тигез атламый иде. Менә кулына зонт һәм портфель тоткан хатын килеп керде. — Пигә ут алмыйсыз? Караңгы ич,— диде дә ул, включательгә үренде. Әйтсрсеңлә. көчле яктылык тарафыннан куылган караңгылык стеналарга сепде. Аксыл чәчле, күк кузле, бу — ул иде... Гаҗәп, минем каршымда кинәт яхшы якка үзгәрен киткән Рабига белән Вәлисвнец бер- береенә нык ошауларын мин хәзер генә күрдем. * * tЯщыр туктаган иде. Кич йомшак җилле. л.»кин җылы, күк йөзе болытлардай арчьыа бара: анда сирәксирәк кенә йолдызлар да күренә башлаганнар иде инде. Күкрәгемдә ике ләззәтле нәрсә кочып барам: берсе — Айсылуның бәхете тудырган бәхет. икенчесе -... Рабиганың елмаюы иде.