ТАБЫЛДЫК

Очлы колаклы, озынча башлы, кара конлы кечкенә генә эт баласы буранда табылган. Кеше аны аппак кар эченнән табын алган. Аны тапкан кеше бу вакыйганы болан дин сөйләде: — Мин күрше авылга бер иптәш янына барган идем. Гадәттәгечә, тирли-тирли чәй эчтек, т.рчышнын кызыклы, күп төрле вакыйгалары турында сөйләштек. Вакыт тиз узу чан бит, кич җиткәнен сизми дә калганбыз. Беләсез, кышын көннәр кыска була. Мин нигә кайтырга чыкканда, кич җиткән иде инде. Салкын җил чыгып тора, күк йөзе болытлы иде. Күксел кара болытлар тиздән кар ява башлаячагын белдерәләр иде. Озатырга чыккан иптәшем миңа кунарга калырга тәкъдим итте: — Калмыйсыңмы, буран чыгарга тора бит. — диде - ул. Мин риза булмадым. — Байтагы юлым ерак түгел, буран купканчы кайтып та җитәрмен. — дидем. Ләкин мин кырга чыгу белән биткә бәреп исә торган җил тагып да көчәя төште. Кинәт кар ява башлады. Вак кар бөртекләре бнтер- гәдәпгп, әйләнгәләп сибелделәр до сибелделәр. Бөтен дөнья ак кар белән тулды. Чәнечкеле карлар маңлаема. битемә, керфекләремә ябыштылар. Бием якасыннан үтеп, муеныма кереп тулдылар. Көчле җил кире борырга теләп, аяктан егардай итеп исте дә исте. Әйтерсеңлә бөтен җилләрнең башлыгы эшкә үзе тотынган. Киемне салдырасы килә, ө.иәли. Мин ардым белән борылып атлап карыйм, кулла рымп ы җи ң эченә ты га м, к үзләремне йомып җилгә каршы барам, аның белән көрәшәм. Ләкин җил җиңә язды бит. Яңадан авыл башына барырга туры килде. Шулай бара торгач, үзем дә сизмәстән, юлдан язганмын. Жил катыш кар чикәмә бәрә башлагач күңеле» нидер сизенде, дөрес юл белән бармыйм кебек тоелды. Личек болан булгандыр, җилме юнәлешен үзгәрткән, үзем ялгыштыммы. Кпре борылдым. Хәзер җил аркама бәрә. Күзгә бер пәрсә күренми. Кыеклатып яуган кардан башка бер ни юк. Батам-чумам; бөтен җирдә кар. Ахырында авыл башындагы калын карт таллар янына килеп җиттем. Бу таллар яныннан уңга, китәсе якка китмичә, сулгарак кителгән. Анык булмасаң. шулай була шул ул. Буран шаярта ул. Юк. хәзер ялгышмам инде, дип атлаган идем, абынып киттем. Аяк астында шыцшулы тавыш ишетелде. II ип дидер кара бер әйбер күземә чалышы. Аны ашым белән төртеп җибәрдем. Ак кар эченнән, ике ут чаткысыдай, ике күз елтырап күренде. Бөгелеп, кулым белән капшап карадым. Карачкыл тагып шыңшып куйды — бөгәрләнде. Елтыр күзле карачкылны кулыма алтым. Бубер эт баласы булыи чыкты. «Әй. син. буран эченнән килен чыккан табыш! Сииа биредә бик салкындыр, әйдә, миңа киттек!»—дип кабарынкы йонлы зт баласын кулыма алдым. Ул тагын кызганыч итеп шыңшыды, дер-дер калтыранып, мина сыенды. Лны күкрәгемә кысып җылытырга тырыштым. Үзем аялый алмыйм, кайдан бирегә килеп чыккан соң ул? Безнең өйдә этебез юк иде. «Зур үскәч миңа эшкә ярарсың, эт кешенең иң якын дусты ул»—дин, эт баласы белән сойләшә-сөЯ- ләшә. юлыма киттем. Шулап, бураннан табын алган табышым кечкенә маэмайны кочаклан, җилле кар белән тарткалаша-тарт калаша, пигә кайтып җиттем. Өйдәгеләр минем еоцга калуымнан борчылганнар. Улым Шамиль, кет- кән-көткән дә, түзмәгән, йоклаган. Бик һәибәг, Табылдык 83 вакытында йокласын. иртәгесен мәктәпкә гонга калмас өчен яхшы була ул. Өнгә кайткач та эт баласын ашаттым, сөт эчердем. Ишек төбенә йомшак юрган кисәкләреннән үзенә урый түшәп бирдем. Иртәгесен Шамиль якалыкны пң беренче кеше булып күргән. Эт баласы турында THJ- рәк беләсе килеп мине уятты: — Эти, кайдан алдың бу эт баласын, кара, кара, нинди матур ул!—дип чанала- нырга тотынды. — Табылдык ул!—дидем дә, икенче ягыча әйләнеп яттым, чөнки йокым бик килә ндс. Шамиль, берәр яңалык булса, йоклатмый инде ул; канәгатьләнерлек, җавап алмага, үзе дә тынычланмый, кешеги дә тынычлык бирми. — Нинди табылдык, тор инде, әткәем, сөйлән бир инде: кайдан алдың бу маэмайны?— дип әле эт баласы белән кайнашып, әле минем яныма килеп аптыратып бетерде. Юк яңадай йокыга китеп булмый иде инде. Кичәге вакыйганы улыма сөйләдем. Эт баласының исемен, буранда адашып йөргәндә табылганы өчен, «Табылдык», — дин куштык. — Оти, мин аны кадерләп үстерермен, тәпиен бирергә өйрәтермен. Кара әле, ул нинди матур, кара, кара!—дип эт баласын миңа таба китерергә теләде. Эт баласы акыллы күзләрен елтыратып «ырр... ырр» irren каршы килде. Шамиль, яңгыравыклы тавышы бетән. куанып көлде. — Күр әле сип аны, нинди усал! — ТабылДык, Табылдык, нигә ачуланасын син миңа? Ашыйсың килдеме әллә?—дин үзенә бирелгән каймаклы катыкның яртысын эт баласының савытына салды. — Мә, аша. аша... тук йөр! Описе аңа: — Улым, мәктәпкә соңга калырсың, киен, булды инде сиңа эш, — диде. Шамиль бик җитез генә киемен, бүреген киде. Букчасын эләктереп: — Менә, нинди шәп! Кечкенә маэмаем буяды минем! —дин сөйләнә-сөйләпә, чыгып йөгерде. — Киемеңне төймәлә, эт дип шашынма, салкын тидерерсең, дуамал малай!—дип ounce кычкырын калды. — Әнкәсе, тимә сип аңа: хайван яраткан кешедә рәт була ул. — Шулай да, эт дип дәресләренә зарар килмәсен дим. Килмәс. Шамиль үз эшен оныта торган малай т\ гел. Беренче сыйныфтан макталып күчте пч, эшен бер яхшы итеп башлагач яхшы итен бетерер. Акыллы бала ип элек дәресен карый ул, — дидем мин. Шарлавыклы яз җитен көннәр җылынгач. Табылдыкны йортка чыгардык. Аида аиыд өчен буш эт оясы бар иде. Ул шунда бөтен йорт эченә хуҗа булды. Ана һәр нәрсә яңа, бар нәрсәгә дә җитешә. Тынгысыз кечкенә маэмай коннәп-кнн үсте. Үзенең салкын борный төртен йөрен, бар әйберне тикшереп йөри башлады. Башта ул тавыкларга тынгылык бирмәде. Башын алгы аякларына куеп, акыллы күзләре белән кырынкырын карап ята да, тирәсендә гамьсез чүпләнеп йөргән тавыкның котын алын, кинәт ана ташлана. Мескен тавык бик озак исенә килә алмыйча, кыткылдап йн- ри; тавыклар яклаучысы әтәч аңа кушыла. Коточкыч тавышка өйдән йөгерен чыксалар, моның сәбәпчесе Табылдык булганга, аны шелтә чиләр, ә ул, «тавыклар ахмаклар, шаярганны белмиләр, минем уйныйсым килә»—дигәндәй.- шаян күзләрен яшереп башың ия дә. китеп тә бара. Ләкин озак тик ята алмын ул. «Тавыклар белән уйнарга ярамаса. әнә тегенең белән куыш уйныйм» — дип әнисен сагынып мөңрәп торган сары бозау алдына барып сикерә. Бозау, куркуыннан күзләрен акайтып, койрыгын чәнчә дә, яшел чирәмле йорт буйлап йөгерә, ачык калган капкадан чыгып чаба. Менә бәла, хәзер инде бозауны эзләргә кирәк. Ярый әле Шамиль бар. ул һәрвакыт бозауны үзе» табып кайта. Шамиль мәктәптән кайткач Табылдык белән уйный. \ңа төрле һөнәрләр өйрәтә. Үзенең тубын югарыга чөеп җибәрә дә' «Ал! > ди. Маэмай туп артыннан снксренсикереп й»»- герә. куып тота да, түгәрәк әйберне авызына эләктер» алмыйча йөдәп бетен, тун белән бергә тәгәрәп уйный. Шамиль тупны алып чаба, эт аның артыннан куып, еракта калдырып узып китә. Табылдык бик оста сикерә һәм би:: шәп йөгерә белә. Тик соңгы вакытта аның уенчак иптәше озак-озак вакытлар өйгә кайтмый йөри башлады. Табылдык аны эзләп китә, бер төркем малайлар арасыннан табып, кузна уены белән мавыгып бар нәрсәне оныткан Шамильгә борынын төртә. — Э. нихәл сип Табылдык!—дип малайлар аны сырын алалар, ләкин эт белән араны би; якынайтмыйлар. Бу маэмай үз кешесе булмаганнар белән коры була ш>л. Табылдык. Шамильне алып кайтырга теләгәндәй. аның җиңеннән тарткалый, ти ere 84 Кадрия Ишукова бетеп нәрсәне оныткан, әллә кузна уены шундый кызыклы, әллә аны язгы җылылык урамда шулай бәйлән тота. «Өйгә вакытында кайтырга кирәк»—дигән сүзләрне исеннән чыгарып җибәрә шул ул. Әнисе шикләнә башлады. «Сыйныфыннан, тагын макталып күчә алырмы икән? «Биш» билгеләре арасында дүртләр дә күрепгәлиләр бит • ди. Ә дүртләр була инде, алар, урамда озаграк уйнаган көнне булалар. Бирелгән дәресне ашыгып эш..исең дә, ничектер уйламаган җирдә ялгышып куела, якн ямьсез языла. Мондый эшләр өчен үзем дә мактамыйм. Урамда күп шаярсаң, беренче укучылар рәтеппәи чыгын, начар укучылар хисабында булырсың, дим. Табылдык, киң күкрәкле зур эт булып, үсеп җптте. Йоны шомарды, аиың өсте кара хәтфәдәй елкылдап тора башлады. Маңлаенда йолдыз кебек ак кашкасы бар иде. Бу ак кашка һәм акыллы күзләре аңа аеруча сөйкемлелек бирәләр иде. Соңыннан аның яхшы нәселле эт баласы икәнлеге беленде. Ул мин барган күрше авыл* пың аучысыныкы булып чыкты. Тик без аучы белән килештек — дуслар бит инде. Ул маэмайны кире алмады, үзе ияргән икән калсын инде, — диде. .Мин кошчылык фермасында эшлим. Беләсез. кошларның дошманнары күн була. Безгә үзебезнең тәрбиябездә булган тавык- чебешлә ребезне, каз бәбкәләрен саклау өчен яхшы сакчылар кирәк. Мылтыклы сакчылар япында булышучы этләребез дә бар безнең. Мин Табылдыкны сакчылыкка өйрәттем. Ул барсын да белә торган оста сакчы булды. Теге вакыттагыча, тавыкларның тенкәсенә тия торган шаянлыгы бетте, ул хәзер алариыц дустына, сакчысына әверелде. Хәйләкәрлеге белән танылган төлке Табылдык тирәсенә килүдән шикләнә иде. Табылдыкның бозау чаклы зур таза гәүдәсе куркытырлык та иде шул. Ул мина гаҗәп дәрәҗәдә ияләште, без аның белән бик дусландык. Табылдык мине, кая плиа барсам да, эзлән таба һәм миңа сыена торган иде, мин аны сөен башыннан сыйпыйм, ә ул кулымнан ялый, шыңшып куя. Безнең дуслык берничә елга сузылды. Tin; бор фаҗыйгале хәл безне аерды. Бу ел безнең ферманың тавыклары-казла- ры симез генә булып үстеләр. Без аларпы яхшы ашатып көрәйттек. Аияйдел буеның комлы ярлары өгтелдә, симез a i; казларшың тезелеп ятуларын күрү күңелле иде дә соц! Хатын-кызлар. бәйрәмдәгедәй киенеп, су буена төттеләр, суелган казларны аппак итеп тазарттылар-юдылар. Без бу симез казларны Кызыл Армиягә бүл әнкә хәзерләдек. Армия җиңсен өчен, аиың сафлары бердәм һәм ул яхшы кораллы булырга тпепг һәм, шуның белән бергә, ул тук булырга да тиеш. Менә шул, аипак, симез кошларны бш; һәй- бәтләп хәзерләдек тә, чаналарга төядек; бүләгебезне тапшыру өчен таң беленер-беленмәс торып, атларны җиктек, шәһәргә киттек. Табылдык, гадәттәгечә, миңа ияргән пде. Ул күңелле иде, ерак юлларны ярата иде ул. Иснә ней алдан йөгерә бирә, яки, кире килей, минем белән рәттән бара. Менә, ак томан пәрдәсе белән күмелеп, тац атты. Түземсезлек белән көтелгән язгы кояшта чыкты, аның беренче алтын нурлары тәнгә рәхәтлек бирделәр. Озын кыштан соң бу яз башы кояшы карларны эретеп челтәрлиләр. Энҗедәй җемелдәп, тамчылар тамалар. Без атларны кудык., ашыктык. Шәһәрдәге эшләнәсе эшләрне башкарып, атларны ашаткач, ял алгач, кичке туңлыктан файдаланып, кайту юлына чыктык. Еракта күкселләнеп торган урманга җиттек, аиы да уздык. .Млн утырып барудап ялыктым. Фермага җитәргә өч-дүрт километрмы, артыгыракмы калгандыр, чанадан төштем, җәяү йөрүне яратам мин. Олаучылар алга уздылар, күздән югалдылар. Табылдык алга йөгердеме, кайда киткәндер, сизмичә калдым. Төн аяз иде. Ай яктысы бөтен тирә-якка сирпелгән. Күк йөзендәге йолдызлар да, айга кушылып, дөньяны яктырталар. Язгы һава күңелгә җиңеллек бирә. Саф һавада үзеннән ү.зе җиңел атлыйсың. Кәефем яхшы. Башкарылган эш күңелемә канәгатьлек һәм куаныч бирә. «.Минем дустым Табылдык кайда соц?» дип уйладым, тирә-ягыма карандым, һәм шул вакыт бер шәүләне күрдем. «Табылдыктыр»— дип сызгырып җибәрдем. Шәүлә, ни өчендер туктады. Мин гамьсез рәвештә юлымда булдым. «Пигә килен җитми соң, инде бу Табылдык»— дип тагын борылып карадым. Туктап көттем. Шәүлә дә туктады. Нәрсә, кем соц бу? Күңелгә шик төпне. Табылдык болан кыланмый иде. Моның гәүдәсе дә Табылдыкныкына караганia юка. озынча күренә. Юк*, бу минем этем түгел. Лнн туктасам, туктый, кузгалсам — кузгала. ү30 миннән ерак* түгел. Димәк, ул безнең арабызны якынайта килгән. Билгеле инде, бу -—бүре иде. Ул мине эзәрли булса кирәк. Бәлки ур. мапнан чыкканнан бирле иярен килгәндер. Табылдык 85 Ееше.ир күмәк булганда ташланырга кыймагандыр. Ә ялгыз кешегә ташланырга мөмкин, адбэттә. Мондый вакытта йөгереп кача алкыйсың ппде. Курыккапыңны да сиздерергә ярамый. Салкын каплы булырга кирәк. Нишләргә соң? Кулымда һичбер төрле коралым FK. Ялапгач кул белән көрәшергә туры килә- . 4 JK. Тпрэ-ягыма күз төшерәм, һич булмаса &р күсәк булсын иде. Юк. Бер нәрсә дә юк. Ьәрвакнт янымда була торган этем дә юк. Явшләргә? Җиңемне төшереп, кулымны йомарладым. Бүре ташлану белой, кулымны лвпя бугазына тыгар мып дин хәзерләнеп куйдым. Үзем соңгы өмет белән, этемне • ярдәмгә чакырып. бик әче итеп сызгырдым: — Фью — фыо!! ?. Бүре, сызгыру тавышына туктап, утырды. У.г «барыбер миннән ычкына алмассың» — лип тыпыч кыландымы, якп кешегә ташлану wrap эш Д1П1 уйладымы? — Белмим. Шул вакыт, мин бөтенләй көтмәгән яктан, ша табан йөгергән ышанычым — Табылды- ли күренде. Ул мппсм сызгырып аны чакыруымны ишеткән — акыллым, җаным! Бүре аца игътибар бирмәдеме, әллә табышын ычкындырмаслыгыпа нык ышанган цеме. — урыныннан кузгалмады. Мпц озак уйлап тормадым: Табылдыкка бүрене күрсәтеп «Ал!» — дпп кычкырдым. Ярсыган эт шунда ук бүрегә ташланды. Сә- ляга йоннарын тырпайткан бүре белән Табылдык арасында көрәш башланды. Алар, ырлый- ырлый. бер-бсрсепә ябыштылар. Пкссе ике акка сикереп, тешләрен шыкырдатып, ыжгырышып тордылар. Тагын бер-бсрсенә ташландылар. Чәйнәшеп тәгәрәшеп йөрделәр. Кайсысы бүре, кайсысы эт икәнен аерып булмады. Бем жицәр? Эт тук-кочле, ә бүре ач, ачның ачуы яман диләр бит. Мпп этем өчен борчылып нишләргә дә белмпчә. аптырап гик торам. әрнеп бер алга омтылам, бер чпгенәм. Табылдыгыма бернинди ярдәм птә алмыйм. Эт белән бүре кар өстендә әүмәкләшеп озак мрэштсләр. Алар тәгәрәшеп йоргәп урыннарда кап таплары күренде. Кинәт берсенең гәүдәсе кар өстендә сузылып тынсыз калды. Бу пи бу? Мин аплаи җитмим. Кайсы җиңде сон? Ьзер миңа барыбер кебек ипде. бүре мина ташланса да, ташланмаса да этемне кьггану- дан барлык куркуымны оныткан идем мен. Ләкин җиңүче — Табылдык булып чыкты. Ул үзенең бүре буучы нәселле этләр затыннан булганын эштә күрсәтте; ул туч, көчле һәм таза эт иде шул. Мин ашкынып апа таба атладым. Этем, үзепә-үзе ышанмагандай тешләреп ыржайтып, кара канга батып яткан тынбыз бүрегә карап тора иде. Аңа эндәштем: — Табылдык дускай! Рәхмәт сиңа! Табылдык, минем тавышыма башын кдтә- рен. шыңшын куйды. Мин батыр этемне котлап, аның башыннан сыйпан иркәләдем. Шул вакыт кулым юешләнде. Эт. нәкъ кечкенә вакыттагыча, шын- шып. кулымнан ялап алды. Без авылга юнәлдек. Бүрегә күз төшердем. Гәүдәсен алып кайтырга кирәк бит. Бүренең алгы аякларыннан тоттым да. сөйрәп алып кайттым. Авыр булды хәерсез нәрсә, өстери торгач тиргә батырды. Табылдык, тынычланган кебек булла да. ара-тпрә шыпшып. чатанлап кайтты. Без кайтып җиткәндә, ай төссезләнгән, зәңгәр таң беленеп килә иде инде. Бурепец гәүдәсен ишек төбендә калдырып өйгә кереп яттым. Ләкин никадәр арыган булсам да йоклый алмадым, эчем пошты. Этемнең хәлен белер очеп, аның оясы янына чыктым. Эт хәлсез ята иде. Авың акыллы күзләре сүрелгәннәр, моңсу карыйлар. Мппе күргәч ул тагын шыншып куйды. Нәкъ көчек вакытында тыча шыңшыды. Этемне кызганудан тамагыма нидер килеп тыгылды. Табылдыкны кабат капшап карадым. \пың муенындагы ярасы бик тирән иде шул. .» алгы аягы бөтенләй чәйнәлгән. Пичек канга алгандыр ул мескенем!.. Этнең чәйнәлгән аягын ак марля белән бәйләдем. Шамильне хайваннар докторын чакырырга җибәрдем. Ләкин Табылдык тередә алмады. Дарулар Файда итмәделәр. Шамиль, күзләрен яшькә тутырып, этнец терелгәнен түземсезләнеп көтте. Эшко дә эткә төрле азыклар биреп карады. Тик авыду эт бер бер нәрсә дә ашамады. Эт хуҗасын коткарды, ә үзе — үлкл