„КАЙТ, БӘГЫРЕМ

- («Көтәм опие» исемле пьесадан 5 пче картина, үзгәртелгән вариант) Госпиталь бүлмәсе, бүлмәдә ике койка, уц якта өстенә савыт белән гөл куелган. Бүлмәдә күн күзлек һәм тагын бер инвалид, Оксана китап укый. О к с а н а — «... алып бар безне, дигәннәр алар. Данко алып киткән аларпы, юл авыр булган, атлаган саен сазлык кешеләрне йота барган, агачлар көчле стена булып юлны каплаганнар. Менә бервакыт урман эчендә яшен яшьни, агачлар шомлы птеп пышылдаша башлаганнар. дөнъя яралганнан бпрле булган бөтен төннәр бергә жыйналгап кебек, кара урман эче караңгыланган, алар туктагапнар һәм урманның куркынычлы шаулавы астыпда арган. усалланган кешеләр Дапкопы хөкем итәргә тотынганнар. — Син безиеп өчен кирәксез, зарарлы кеше, сип безпе алып киттең, йопчыттың. моның өчен башыңны бетерәбез без силен! — дигәннәр алар. — Сез, алып бар, дидегез һәм мин алын киттем! — дип Данко күкрәк киереп кычкырган аларга. Ләкин бу сүзләр аларпы тагын ла ачуландыра гына төшкән. Син үләрсең, үләргә тиеш сип’—дип акырганнар ана. Арчан һаман үзенең җырып җырлаган. Яшен яшьнәгән, япгыр яуган, Данко, гайрәт белән, '•Мип кешеләр өчен менә пи эшлим!» ди*1 кычкырган да, кииэт куллары белән күкрәген ярып, иврэгеи ш>п алган һәм апы баш өстеннән дә югарырак күтәргән. Ул шундый якты, кояш кебек, хәтта кояштан да якты- рак янган һәм кешеләргә булган бөек мәхәббәтнең бу факелы белән яктыртылган урман тынган. Кешеләр гаҗәпләнеп таш кебек катып калганнар. — Киттек! — дип кычкырган Даико һәм, янып торган йөрәген тотып, кешеләргә юл күрсәтеп алга ташлап ran. Алар, сихерләнгән кебек, аның артыннан киткәннәр...» Ппвалпд — Кем язган мопы, сеңлем? Оксана — Атаклы рус язучысы Алексей Максимович Горький. Инвалид — Йөрәккә үтәрлек птеп, матур яза икән. Оксана — (кул сәгатемә карап). Сәгать 10. Әип сәгать 12 дә килергә булган нде. Шулай птеп, Закпр абый, бүгенге көннән бездә, бергә торырбыз, безнең әбппе белмисен әле сип, апыц йөрәге алтын, Закир абын! Ул сине дүрт күзе белән көтә. Бигрәк р Владимир абыйның сугышта үлгән хәбәрен ишеткәч, сиңа бөтепләй гашыйк булды» «Маңлай чәче, борны, хәтта авызларына кадәр минем Володькама ошаган» дип елггк Сине безнең семья кешесе итеп тәрбия итү турында көн саен сүз кузгата. 3 а к и р — Юкка гына азапланасыз, сеңлем, мин бит сезгә йөк булудан башка бор нәрсәгә дә ярамыйм, мип бит. иркәм, сукыр, юк. юк. сеңлем, минем сезгә авыр йог буласым килми, мин инвалидлар портына китом. Аида үземнең көчемә карата эш табармын, әле мин үземдә ватаным әчеп хезмәт итәрлек көч барлыгын сизәм, мип әле... О к с а п а — Юк, юк, Закпр абын, андыд сүзне сөйләмә! Без синең пчеп аерым бүлмә хәзерләдек. Безнең кечкенә генә бакчабыз да бар. Анда алма, груша агачлары бик матур булып чәчәк атып утыралар. Сандугач- лар сайрыйлар, менә озакламый мин дә зачетларымны биреп бетерәм, ә аннац сон шул ишек, уртада остәл, өстәл кигән Закир Ф ә р д п е в Кант, бәгырем бакчада ял птәрбез, мпп спца матур-матур кптаплар укырмын.- Менә шушы госпитальгә, күзеппе дәваларга икәүләп йөрербез. Профессор— «бер ел чамасы яхшылап дәвалаганда, бер күзе күрмәсә дә, икенче күзе яхшы күрә башлар» диде пч. Пәрсә кирәк соц тагып? Инвалид — Син әтәчләпмә, Закир. Хәзер сугышлар бетте. Күпләр өйгә кайтты. Син Васька белән миңа карама. Безнең күзләр аз булса да күрәләр, аның • өстенә безнең өйдә семьябыз бар. Алар да безне көтәләр, ә сип кадерен бел, дәвалап... О к с а п а — Ишетәсеңме, абыем, ул дөрес әйтә. 3 а к и р — Оксана сеңлем! Якынрак килеп утыр әле. Мпп сиңа бер төш сөйлим. (Оксана якынрак килеп утыра, Закир аның кулыннан ала)... Чирмешән буе. Ерактаеракта күке кычкыра. Сандугачлар сузыц-сузып сайрыйлар. Шунда ук тегермән буасы, аннан шаулап түбәнгә агып торгап су тавышы ишетелә. (I мпп шул Чирмешән буенда әкрен гепә гармонь уннан утырам. Тау артыннан, үзенең ук:}ы эпәләрен 1;үзкә төртә-төртә, кояш чыгып килә. Иәкъ шул вакытта еракта-еракта моңлы птеп җырлаган кызлар тавышы ишетелә. Тавыш якыиайгаппап-якыная бара. Мин уйнаудан туктыйм. Урынымнан торам. Гар- Ч0ПМ1Ы култыгыма кыстырып, тавыш килгән якка атлыйм. .Җырлары йөрәкләрне өзә. Мин һаман барам. Кинәт, күз алдымда бер алан гүренә. О алппда үзенең асыл күлмәген ки-' PH. чәчеп, икегә үреп, артка салган минем Иәсп.чәч. җырлый-җырлый кояшка карая бара. Мгчг кычкырмакчы булам. Кычкыра алмыйм, аңа таба бармакчы булам, аякларым атламый... Нәсимә сраклашканпан-ераклаша. мин бар көчемне җыеп, «Нәсимә!» дип кычкыруга, үз тавышыма үзем уяпын китәм. (бстәлгә каплана.) Оксана — Борчылма, абыем, сугыш бетте, тыныч вакытлар җитте, мин зачетларны биреп бетерим, аннан икәүләп синең туган илеңә барырбыз. Нәсимәңне күрербез. 3 а к и р — Юк, юк. ул мине бу килеш күрергә тиеш түгел. О к с а и а — Ярый. ярый. абыем, борчылма. (Сәгатенә карый.) Тыныч бул, мин өйгә клнтын килим. Сәгать 12 дә чш белән килербез. Врачлар документларны хәзерләп куйдылар инде. Ярып, борчылма, безне кот. (Маңласннан үбеп, чыгып нитә.) 3 а к и р — Ху ш. сеңлем. II и в а л ид — Аңламыйм мин сине. Закир. Сия нәрсә телисең, спца нәрсә җитми? Бу бит ппде, синец өчен зур бәхет. Шундый акыллы, матур семья үзеңне тәрбияләргә ала, ә сип һаман кәҗәлисең. (Урынына барып ята.) Закир — Эх, егетләр, йөрәкне айларга кирәк! Мин бит Идел суын эчкән егет, мин бит әнә шул Иделне аркылыга-буйга йөзгән егет. Белмисезмени сез, Идел суы эчкәй кешенең шул Идел белән сихерләнгәнен!.. Мпп бит халык баласы, мпп ятим үстем. Ләкин әнә шул халкым мине метерде. Сталин кояшы мине җылытты. Мпне тәрбияләде. Минем кайтасым килә. Пдел. буендагы берәр инвалидлар йортына урнашып, шунда яшисем килә. Идел һавасын сулыйсым килә, яшьлегем үткән җирдә буласым килә, сез шуны аз гына да аңламыйсызмы? Инвалид — Анысы шулай, дус егет, ләкин мопда — спца тәрбия яхшырак булыр иде.ь. Закир — Иделем минем туган-үскән җирем. Палатага врач, сестра килеп керәләр. Врач — Исәпчесез, дуслар?! Б а р ы да — Бер килеш, Анна Ивановна. В р а ч — Бер кплеш кепә булырга ярамый, яхшырак булырга кирәк. Кая әле, иптәш Иванов, сине карап җибәрик. (Врач инвалидның күзен карый.) Так-так, зрачек- лар кечерәя башлаганнар, тагып бераз дәваласак, өйгә кайтырга да була. Инвалид — Айва Ивановна. кайчан инде? Ип дигән сүз соң ул... < Тагып бераз»? В р а ч — Эм-эм... тагын бер-ике ай. кадерлем. И н в а л п д — һәй. бик озак пкән! В р а ч — Зарар юк, бер-ике айдан сез тагын да яхшырак күрә башларсыз. Ул бит үзегез өчен яхшы. Шулай, шулай, менә дигән күзләр булып килә. О бит мин сезнең күзләрдән инде бөтенләй өметемне өзгән итем. Так, так... Болаерак карагыз, йомыгыз, ачыгыз... әйбәт, әйбәт... И и в а л и д — Кичә өйгә хатны, ике юл гына булса да, үзем яздым, В р а ч — Кара син аны. вот молодей. Ләкин укуязуга бик ашыгып тотынмагыз, кадерлем. Өлгерерсез. И н в а л п д — Рәхмәт, доктор. Бик зу р рәхмәт, озакламый хатын-балаларымны күрә алам пкән! В р а ч — Күрерсез, кадерлем. күрерсе к (Закирның янына бара.) Я. Закир дус. бүген чыгабыз дпгеп! Документларны хэзерл.н куйдык. Озакламый спне алырга Оксана да 73 Әсгать Айдар килеп җитәр. Борчылма, аларда синең өчен яхшырак булыр. Көн саең монда дәваланырга йөрерсең... 3 а к и р (урыныннан торып баса да, врачның кулларыннан ала). Анна Ивановна, гонгы мәртәбә сездән үтеиәм, җибәрегез мине, җибәрегез. Татарстандагы берәр инвалидлар йортына җибәрегез, кеше кулын га авыр йөк булып ятасым килми. Врач — Иптәш Фәрдиев! Сез бит үзегез өашта ризалык бирдегез. Ә хәзер баш тартасыз. 3 а к и р — Мин кыз баланын күңелен калдырасым килмәгәнгә күрә генә риза булган идем, ләкин бер генә дә күңелем тартмый. Мине үз илемә җибәрегез! Врач — Хәзергә булмый. Закир дус. Алдан хәбәрләшергә кирәк. 3 а к ир — Үтеиәм сездән. Анна Ивановна! Врач—Булмый. Хәзергә куен торыгыз, ә аилаи сон күз күрер. Мин сезгә ярдәм итәргә тырышырмын. 3 а к и р — Рәхмәт, иптәш врач. Сәхнәгә, киемнәр күтәреп, Оксана килен керә. Оксана — Менә мин дә килеп җиттем. В р а ч — А. Оксана, хуш килдегез! Оксана — Закир абый, әни килә алмады. У.т әби белән бергә сине каршы алырга хәзерләнә. Менә киемнәр, әйдә, әйдә тизрәк, өйдә пирожкилар пешә. Врач — Софья, сип иптәш Фәрдпевпы алып чыгып киенергә булыш. Софья — Яхшы. (Закирны алып чыга.) О к с а н а — Анна Ивановна, әйтегез әле зинһар өчен! Бу Закир абыйның күзен төзәтергә мөмкинлек бармы? Врач — Бар. акыллыч, бар. О к с а и а — Озакмы? В р а ч — Озаграк булыр. О к с а и а — Шулай да күпме вакыт? В р а ч — Бер елларга тартылыр. О к с а н а — Күзле генә булсын иде. Анна Ивановна! Мии аны кызганам! В р а ч — Булыр, булыр, ai ыллым. И н в а л ид — Минем дэ кузеч тиз төзәлер дисезме, иптәш Врач? В р а ч — One. эйс. бср-ике айдан. IF и в а л и д — ПИнди шатлык! Врач — 0 безгә шатлык т\ иммени, дус- • 1арыч! Менә шушы дүрт ел эчепдэ гена до медицина ф.. :е йөзләрчә сугышчы гарны тормышка кайтарды. Бнк күпләре янадаи сугыш ыярына барып, ерткыч дошманны тар-мар иту.ш катнашты rap. \лариыц күпләре сөекле В< чаныбыз, (‘таниныбыз өчен. гип вәхши Фашист өстепә арыслан кебек ташландылар һәм җаннарын аямадылар. Без җиңдек. Чөнки без бу изге Ватан сугышында гаделлек өчен һәм гаделлек белән сугыштык. [Пулам, дусларым, без җиңдек. Бөек рус илс яңадан иркен сулый башлады. Инде безгә дошман калдырган яралари)ы бергәләп төзәтерһ. тормышыбызны тагын да тулыландырырга кирәк. Софья Закир н ы алып керә, Закир хәрби киемдә, погонында 4 йолдыз. Күкрәгендә ике орден ялтырый, Софьяның кулында тулы поход капчыгы. С о ф ь я — Без хәзер. 3 а к и р, С о ф ь я н ы ц кулыннан ычкынып, кулларын алга сузып, сәхнә уртасына килә, яртылаш халыкка, яртылаш авыруларга карап, сөйли башлый. 3 а к и р — Анна Ивановна, китәр алдыннан сезгә бер-икс сүз әйтәсем килә. Мин сезнең госпитальдә бер e.ilra якын дәваландым, сезгә килгәндә минем күзләр генә түгел, тәнемдә берничә җирдә тирән яра бар иде. Сезнең дәвалауларыгыз гына түгел, сезнец тәмле телстез, сезнең йомшак мөгамәләгез мине терелттеләр. Дөрес, әле минем бөтенләй терелеп беткәнем юк, әле мин сукыр, ләкин фәннең бар нәрсәгә дә көче җитә, мпн ышанам, тиздән кузле дә булырмын. Юк, юк, мпн ялгыш әйтәм, мин әле дә сукыр түгел, Гитлер мәлгуи сукыр, фаптпет дигән ерткыч хәйваи сукыр. Мин күзле., мин мәгаюви күзле. Алар, ул ләгънәтләр рус илендә яшә- Iәп татар егетен сукыр дип уйлый торганнардыр, бөек Сталин и.тепдэ сукырлар юк. Ватаным өчен кирәк булса, мин җанымны да бирергә хәзер идем. О.тс миндә көч беткәне юк-. Миисм яшисем, илем өчен эшлисем килә. Мин эшләрмен, мин әле Ватаным өчен күн, бик күн файда китерермен. Рәхмәт сезгә, \ниа Ивановна! (Иулын суза, врач килеп һуг/ьш бирә.) Бик зур рәхмәт! 0. син кайда. Сонечка? Кил әле минем янга (Софья битен икс кулы белән каплап Закир янына килә. Закир аны кулы беләк кочаклап ала.) — Рәхмәт. Софья, син мине тәрбияләдең, син мине ашаттың, эчерттең, мина бик авыр какыт.Г* рда сип. үзеңнең йомшак. • нафцг кулларын белән минем башларымнан сыйпап, иркәләп йоклаттың. Шундый вакытларда мин, яраларымның сызлавы басылган кебек, изе- рән йоклап китә идем. Бәхетле бул. сС!(. ЛРМ! (Кочаклап үбә.) Дуслар, минем койка- даш дусларым! Без бит төрле Фронтларда сугышсак та. бер теләк, бер идея өчен су.. I ыштык. Дошман снарядлары, дошман мина- Кант, бәгырем 75 лары безнең тәннәребезне» яраладылар. безне н күзләребезне сукырайттылар, без менә шушы бүлмәдә айлар буена бергә яттык. Хушыгыз. дусла]), мине начарлык* белән искә алчагыз. (Кочаклап, үбә.) Хушыгыз! Оксана генлем. син кайда? Әйдә киттек, хушыгыз! О к сана — Әйдә, абыем. (Чыга башлый- лар.) > у Тышта ишек шакылдаткан тавыш ишетелә. Н ә с и м ә белән Хәбир килеп керәләр. II ә с п м ә — Мөмкпнме? Закир — Тукта, бу нинди таныш та- ьыш? Кайдан ишеттем мин бу тавышны? Нәсимә — Гафу итегез, безгә Закир Җәрдиев... кирәк иде. 3 а к п р (дулкынланып). Нәсимә!.. (Тавышка ташлана.) IJ ә с и м ә — Закирым!... (Бер-барсенең кочакларына ташланалар, пауза. Бар да аптырап калалар.) Закирым җаным, нигә алай эшләдең? Пигә үзеңнең кайдалыгыцны белдереп. хәбәр җибәрмәдең? Закир (Нәсимәнең кочагыннан аерыла төшеп, йөрәген тота). Миңа урындык бирегез, башым әйләнә. (Софья урындык бирә, Закир утыра, Нәсимә, аның янына килеп, Закирның тезләрен кочаклап утыра.) Өнемме, төшемме бу? Эле дә тешенә алмыйм. II ә с и м ә — Өнен, Закирым, өнең! Бу мин — синең Нәсимәң. 3 а к и р — Пичек булды соң бу әле, пичек таптың сип мине? Меңнәрчә километр җиргл ничек килеп чыктың? II ә с и м ә — Бу эштә менә Хәбир ярдәм итте. 3 а к и р — Хәбир! Нинди Хәбир? X ә б и ]) — Исәнме, Закир иптәш? (Кулын бирә.) Хәбир. Закир — Хәбир? Mini бит сезне белмим. Хәбир — Нәсимәнең якын иптәше, Хәбир Салманов. Закир (төсе бозыла). Пичек Нәсимәнең яши иптәше? Димәк, син тормышта инде, Лэси.чә? II ә с и м ә — Юк, юк. Закирым, сез уйлаганча түгел. Хәбир чыннан да минем якын җирдә — совхозда эшУф... яңа төшендем, Нәсимә, ничек эзләп тавыш белән сөйли Закирым! Атналар көт- госпнтальдән киткәндә та, һаман хат килер дип көттем. Ләкин синнән хат килмәде. Mini институтны укып бетердем. Миле Хәбир иптәш белән совхозга билгеләделәр. Ул баш агроном, ә мин аның ярдәмчесе. Яз җитте, көннәрнең берендә дошманны тәмам тар-мар итү турында шатлыклы хәбәр килде. Әйе. бик, бик шатлыклы көп булды ул. Без барыбыз да шатландык. Ләкин милем йөрәктә төен калды. Ул төеп силең юклыгың иде. Закирым! Сине уйлап аулакларда елый идем, акыллым. (Сулкылдап елап, Закирның тезенә каплана.) 3 а к и р — Пәсимәм, сөеклем. (Башыннан сыйпый.) Хәбир — Язгы чәчүнең бик кызу барган чагы иде. Күрәм, кыз кибә, саргая, эшкә дә кулы бармый. Сорашырга тотылдым. Хәер, аның йөрәгендә дөрләгән ялкынның нидән икәнен үзем дә белә идем. Шуннан мин аның алдына бурыч куйдым, әгәр дә ул чынлап торып эшкә керешсә, чәчүне срогыннан алда төгәлләсәк, мин сезне ничек тә эзләп табарга сүз бирдем. Нәтиҗәдә чәчүне срогыилаи алда төгәлләдек. Шул ук вакыт мин Москва аркылы сезне эзләтергә тотындым һәм таптым, менә хәзер без сезнең янда. II ә с и м ә — Закирым, нигә хәбәр итмәдең? Нинди генә хәлдә булсаң да, миң бит сине кочакларымны җәен каршы алырмын, дигән идем. Нигә тыңламадың?! 3 а к и р — Синең чәчкә кебек саф яшьлегеңне җимерәсем килмәде. Синең яшьлек тойгыларыңа киртә буласым килмәде, Нәсимәм. Сукыр килеш сиңа авыр йөк булып яшисем килмәде. Нәсимә — Эх. бәгырем! Шулап ук сип минем хисләремә, минем яратуыма ышанмадыңмыни? 3 а к пр — Ышандым, акыллым, ышандым, ләкин әлеге дә баягы... Хәбир — Без сине алырга килдек, Закир. 3 а к и р — Кая? II ә с имә — Үзебезгә. 3 а к и р (башын селки). Юк, юк. Нәсимәм. Син минем белән яшьлегеңне әрәм итмә. Мин кайта алмыйм. Нәсимә — Кант, бәгырем, кайт, без сине дәваларбыз, боз бергә булырбыз. Яңадан Чирмешәп буйларына барырбыз, иске дусларны күрербез. Яңадан матур итеп тормыш корырбыз. Кайт, бәгырем! Әйдә! 3 а к ир — Чынлап әйтәсеңме, Нәсимәм? II ә с и м ә (дулкынланып торып, Закирны кочаклый). Әйдә, Закирым, чынлап, чын йөрәгемнән әйтәм. Мин бары синеке генә! Закир (урыныннан сикереп тора, дулкынланып). Апиа Ивановна. Софья, Оксана, дуслар, ишетәсезме? Мпн яңадан тормышка кантам, мпн үземнең туган племә. Чирмеш әп буйларына кайтам. Оксана өстәлгә ятып сулкылдап елый башлый. Мпн дәваланырмын, мпн төзәлермен, мин моңар ышанам. Кем елый анда? Оксана сеңФатх Хэсни лем, сппме? (Кулларын сузып, Оксана янына бара һәм аның башын капшап алып кочаклый.) Пигә елыйсың? Оксана, илдә шундый зур шатлык булганда, • еларга ярыймыни? Без җиңдек бит! Илебез хәзер яңадан иркен сулып башлады, чөнки Сталин җитәкчелек иткән пл — җиңүчеләр, батырлар иле ҮЛ!. ПӘРДӘ.