АГЫМСУ ДУЛКЫННАРЫ

I — Нишләп болан хатны сирәк яза башлады соң бу Миңлесалих, — диде Гайшә әби үзенә үзе сөйләнеп.— Әллә кайтырга чыктымы югыйсә, анысы да булыр, сугыш та бетте бит. Әби бүген нишләптер кәефсез иде. Тиктомалга һичбер сәбәпсез эче поша, иртәдән бирле нәрсәгәдер көяләнә, бөтен әгъзаларын үзенә бер төрле авырлык баскан иде. Кинәт аның башына бер сорау килде: «Бу Хәсбиҗамалның кызы өйдә .микән?» һәм ул ишек алдына чыгып, күршесе Хәсбиҗамаллар ягына карап кычкырды: — Кызым Миңнпса! — Әү, әби! — дигән тавыш ишетелде Хәсбиҗамалларның өй алды эченнән. Әби ике арадагы читән буена килеп, яңадан дәште: — Эшең ашыгыч булмаса, кереп чыкчы иркәч. Миңлесалихның хатларын каратасым бар иде. Буе-сыны ягыннан тәмам җитеп өлгергән яшь кыз Минниса озак көттермәде, гадәтенчә, туп-туп басып килеп керде. — Миңлесалихның соңгы хатын ашыкмый гына укып чык әле, кызым, нәрсәләр турында язганлыгын тагып бер кат ишетәсем килә, — дип әби, сәкегә җәелгән ак киез өс- тепә баскан хәлдә, шүрлектәге китапларны актаруында дәвам итте: — Кайда булыр бу? Әллә соң башка берәр урынга куеп, хәтеремнән чыгардыммы? Ул, шулай сөйләпә-сөйләпә, кулына калып гына бер китап алып, аны ачъГп җибәрүгә, елмаеп куйды: — Ә-ә-ә, менә кайда икән ул, югалдымы әллә дип котым очкан иде, мә әле, кызым, син әкрен гспә укы, мин тыңлап торыйм. Гайшә әби сәкедән төшеп, хатны Мядви- сага бирде һәм үзе кечкенә өстәл башына, аның янына утырды. Миңписа хат укырга кереште. Салихның тугантумачаларына, дус-ишләренә язгап сәламнәрен укыганнан соң. Миңнйса тавышын бераз акрынайтты һәм хатяьщ калган өлешен үзенә бер төрле тәм белән, бирелеп укый башлады. Хатның бу өлеше аерата тирәп моң белән язылып, ул хат булудан битәр чит илләрдә йөрүче солдат тарафыннан илнең барлык. картларына, карчыкларына, ата-аналарга. туган-тумачаларга язылган шигыри бер хи- таппамага охшый иде. Әдәби калыпка салганда, пәсер теленә күчергәндә бу хатны түбәндәгечә төзеп, аңа «Солдат сагышы» дип исем бирергә дә мөмкип булыр иде. ... Бик сагыпгап чакларда кояш баешы якларына карагыз, шунда шәфәкъ кызыллыгы беләп өртелгән кәрван-кәрвап болытлар йөзгәпне күрерсез. Әнә шул иксез-чиксез болытлар артында, әнә шул шәфәкъ кызыллыгы җәелгән күк читләрендә мецәрләгәнчсцәрлә- гән гаскәр төркемнәре үтәр. Плпең тынычлыгы хөрмәтенә җылы өйләрдән, коры киемнәрдән. кайпар ашлардай, төнге йокыларыннан аерылып, бик күп рәхәтлекләрдән мәхрүм калып, һаман алга атлаучы менә шул гаскәр сафларында минем дә гәүдәмне күрерсез. Бу исә безнең исән-сау икәнлегебезгә сезнең ышанычыгызны арттырыр, һәм аз булса да кайгыхәсрәтләрегезне таратыр. Бик сагынган чакларда кояш баешы якларына таба очучы кошларга каран, алар артьппгап без солдатларга үзегезнең сәламлә- регезпо әйтеп калыгыз. Кояш баеш ягына очучы ул кошлар сезпең сәламнәрегезне җылы канат асларыпда алып килен, безгә җиткерерләр. Бу сәламнәр исә безгә дәрт кертер, арыган аякларыбызны җиңеләйтер, юлларыбызны кыскартыр. 55 А ги.мсу ДУД кыннары ' Бпк сагынган чакларда җылы яңгыр ар- тьпшан була торган кояш баешы ягындагы күк күкрәү тавышларын тыңлагыз. Ераклардан. сугыш кырларыннан килгән бу күкрәүләрдә үз плен саклау өчен чпт туфракларга басын йөрүче без солдатларның җиңү тавышларын ишетерсез. Бу исә сезпең' өметләрегезне арттырыр, күңелләрегезне күтәрер. Бик сагыпган чакларда кызу урак өслә- Ярендә. ахшам вакытларында, кояш баешы г якларында уйный торган аҗаган утларына карагыз. Шул аҗаган нурлары аркьшыРосспя солдатларының штык очлары, кылыч йөзләре ялтырар. Бу исә безнең бервакытта да, бернинди көч каршында да җпңелмәячәгсбезпең хәбәре булыр. Без һәрбер сугышка керер алдыннан сезгә —кояш чыгышы якларына карап сәҗдә кылабыз, шул якларга карап ил алдында туры булу өчен аит итәбез. Сагынсагыз да түзегез, күпкә түзгәнне азга калгач та түзегез. Озак та үтмәс, дәһшәтле сугыш кырлары тынып калыр, тавышлар басылыр, һавалар сүрелер — кошларның канатлары көймәс, кешеләрнең җаннары кыелмас, үләппәрпең тамырлары корымас, агачларның яфраклары коелмас — дөпья элекке тыныч хәленә кайтыр. Бу көп ерак түгел ппдо. 4 Безнең аралар ерак булганга күрә ул көннәр якын. Ул көппәр якып булганга күрә безпең аралар ерак, һәм мспә шул көппе күктән җиргә, җирдән күккә хисапсыз йолдызлар атылыр. Ул көнне җир йөзе хыялый нурларга чумар, кешеләрнең шатлыклары эчләрен-) сыймас, өйләргә чыгар, өйләргә сыймас, урамнарга таралыр, һәм ппчә еллардан бирле башы окоптан чыкмаган, аягы ял күрмәгәп солдат, озын походлар үткән, тирән елгалар кичкән солдат чит илләрдәп урап үз иленә, үз өенә кайтыр... Хатны тынлап утыручы ана — Гайшә әби көрсенеп куйды. — Ай, балам, балам, бигрәк сагынгансыңдыр шул, бәбкәем! Чпт туфракларда гына калмасац ярар иде. Яшь булса да Мпңппсаныцда күңеле тулып җпткәп иде, ләкин әби япында чишелеп китүеннән сакланды һәм: — II, әбекәем, казанда сөтем кайный калган иде, кабарып түгелә торгандыр, — диде дә, ашыгып чыгып китте. II Юкка гына кытаклаган буласың —-диде Гайшә әби лапас янында тибенүче чуар тавыкта карап, — барыбер йомырка салмыйсың сип, кысыр, җүнсез. Ул келәткә кереп, соскы очына эләктереп кенә ярма алын чыкты да, аны шунда җиргә сипте: — Ти, ти, ти, тп... Канатларын җилни-җилпи йөгерешен килеп җиткәп тавыклар арасында йомырка салмый торган әлеге чуар тавык та бар иде. Чер-чу килеп ярма чүпләп маташкан арада— Гайшә әби аны иплән кенә эләктереп алды һәм түшеннән тотын, капшап карады да: — Әйтәч бит юкка гына кытаклыйсың спп. Менә ич түлнең әсәре дә юк. Ярый, бар. ашавыңны бел, Миңлесалих кайтканчы бераз ит купсын тәнеңә, — дип аны кулыннан җибәрде. Шул арада капкадан ярым солдатча киенгән, артыннан бер төркем бала-чага ияргән ят кеше килен керде. Гайшә әби бу кешенең кайтучы солдат пкәнеп төшенеп алса да, аныц кем икәнлеген тиз гепә асра алмады. Керүче солдат туп-туры аның янына, келәт алдына узды һәм: — Әллә танымый торасыңмы, Гайшә тә- тә,—дип кулын сузды. — Бәрәкәт, Әхмәтҗан улым, син түгелме соң бу?! — дип әби аңа текәләп карап торды. Апың шатлыгы эченә сыймый иде: — Әле бүген генә Миңлесалихны уйлап, апың хатларын укытып утырган идем. Нишләп бергә түгел, ул кайда калды, кайчан кайта, сез бпт сугыш бетү алдыннан бергә кушылган идегез бугай, китәр алдыннан Миңлесалихны күрдеңме? Хат җибәрдеме? — дип берьюлы әллә пичә сорау бирде Әхмәтҗанга. — Хаты да, күчтәнәче дә бар, — дип кулындагы төенчекне әбигә тоттырды Әхмәтҗан. Өйгә кергәч, әбигә үз тәртибендә барып да сөйләп бирде. Үзенең беренче чиратта кайтучылар рәтендә кайтуы аркасында Салихтан элегрәк кайтканлыгын, Салихның исән- сау пкәнлегеп. хәзерге вакытта аягына операция ясатып комиссия торганлыгын һәм армиядән азат ителгәнлеген сөйләде. Гайшә әби. аны тыңлый-тыңлый, самовар куярга, чәй хәзерләргә кереште. Ләкин улы яныннан кайткап Әхмәтҗанлы күрү шатлыгыннан каушап калды, эшенең рәте булмады: башта самовар борынын бормыйча су салып оятка калды, аннары күз алдындагы подносны эзләп йөдәде. Ләкин өйдәге хәлне белеп килеп кергән Мпцнпса бу эшләрне үз кулына алып, әбине һәртөрле мәшәкатьләрдән коткарды. Хәл-әхгаль сорашкан, чәй хәзерләгән ара- u төенчекне чиштеләр. Хпда карчыкларга хас. бүләкләр арасыннан бик. пөхтә генә итен терелгән метр ярым чамасы озынлыкта комач килен чыкты. Әби аны сәке буена сузып салуга. Минниса кычкырып җибәрде: — Байрак, әбекәем, байрак! һәм аның уртасына гащ генә хәрефләр белән язылган ике сүзне укыды: «Агымсу — Берлин!> Байракның аскы як почмагына вак кына иеп Агымсу авылы колхозчысы гвардия сержанты Салих Бакиров», дип язылган ию. Әхмәтҗан байракка карап әле моннан берничә айлар гына элек булган канлы сугышларны искә алды, сагышлы көннәрне хәтергә төшерде. һлтак булган иптәшләрен телгә алды һәм Салихның бу байракны Берлинның үзәк урамнарының берсендә, үзләренең часте урнашкан йорт түбәсенә элен тотканлыгын һәм. ниһаять, бүләк итеп аны Агымсуга җибәргәнлеген сөйләде. Чәйдән соң Гайшә әби колхоз идарәсен,) барырга ашыкты. Аның, бу кадерле бүләк турындагы хәбәрне башкаларга да ишеттерәсе кило иде. — Әйдә алайса, кузгалдык, тизрәк председатель Зәкине күрергә кирәк. — диде Әхмәтҗанга каюр үзе урыныннан торып. Карчыкның күңеле сабыйлар хәлендә иле. Бу зур шатлыклы башкаларга ла белдерергә тели, хәтта улының шундый кыйммәтле бүләк җибәрү уңае белән аз гына мактанып алырга да каршы түгел иде. Икәүләп колхоз идарәсенә килеп керделәр. Әхмәтҗан председатель Зәкине авылга кайтып төшү белән * күргән булганлыктан, сүзне туи-туры Гайшә әби иркеиә куйды: — Миңлесалих зур бүләк җибәргән, шул бүләк беләп сезнең яны килдем, — диде һәм Зәкигә, һәм идарәдәге башкаларга карап. Шулай диде дә апаларда гына булуы мөмкин булган аерым бер горурлык белән кулындагы комач кисәген озын өстәл өстснә җәеп салды: — Байрак!—диделәр барысы бер авыздан. — Агымсу — Берлин! —дин өстәде Зәки шатланып. — Гаҗәп хәл бу, әбекәем, кайдан килгән бу уй Салихның башына. Идарәдәгелэр барысы да байрак янына җыелдылар, һәммәсенең дә шатлыклары йөзләренә чыккан иде. Зәки мондый зур бүләкнең тантанасын болан гына калдырмаска булды, шундагы идарә членнары белән киңәш корып алдылар. Берничә авыз сүздән соң, барысы ja бик тиз бер фикергә килеп, «Әхмәтҗанның ___________ _ _________ _ _ I и риф Гадису. I кайтуы хөрмәтенә. Салпх җибәргән байрак* хөрмәтенә зур мәҗлес үткәрергә булдылар. Б» уңай белән Зәки Гайшә әбигә җннел-җпцел генә берничә йомыш тапшырып, ашсу хәзер-: ләүгә аның үзенең катнашуын, мәҗлес булчак өйне тәртипкә кертүең үтенде: — Элек-электән үк аш-суны тәмле итек] хәзерли белүең белән авылыбызда дан тотасың. табынның хуҗасы итеп сине билгелий?. хәзер үк чарасына керешсәң иде,— диде. — Шундый зур бүләк алын кантын безне куандырган өчен мең тапкыр рәхмәт сиңа.— диде Зәки Әхмәтҗанга борылып.- Кичке мәҗлескә кадәр аягыңда бул, кара аж- кайткан көнне үзецне-үзең нык тот.—дия өстәде. — Безнең белой күтәрергә дә урынын булсын, ә хәзер чин синең турында кайбер кирәкле «даииынларны» төртеп куйыйм,— диде һәм хисапчыга дәште: — Теге дәфтәрне алып бирче, Котдус. Хисапчы Котдус ике якка ачылмалы зур шкафның югары шүрлегеннән чиста гына итеп эшләнгән бор дәфтәр алын бирде. — Менә шушында яза барабыз без Ватан сугышыннан кайтучыларны. Дөрес, бедней монда военкомат түгел, шулай да бу дәфтәрнең безнең өчен кирәге бар. Гажәи х.ц бит. барыбызның да күкрәкләре тулы. Комиең, нинди ордены барлыгы хәтердә тотуы мөмкин түгел. Шуның өчен менә бу дәфтәрне ясарга булдык, — диде Зәки Әхмәтҗанга. Аның исем, фамилиясен төртен куйгач, бер дәфтәргә, бер Әхмәтҗанның күкрәгенә карап дәвам итте: — Ике кызыл йолдыз, бер Ватан сугышы. бер Дан ордены. Шәп, шәп. өстәвенә өч медале д,> бар икән әле. — диде дәфтәри яза-яза. — Рәхмәт, туган, рәхмәт, сезнең болай кайтуыгыз безгә йөз аклыгы ул. Кайсь авыллар дигәндә, Агымсуда!) дин күкрәк кие- pen әйтә алабыз бит без сезгә карап. Аидмсупыц текә таулары артына керм яшеренгән җәйге кояш үзенең алсу нурларь белән байтак вакыт күк читен яндыр),ш тор ды да. тон караңгылыгына кушылып, әкре генә күздән югалды. Кнтүлор кайтып сыерда) савылды, коне буе елга буйлап тын гын; йөзеп йөргән 1.413331) яр буена чыгын кунак ладылар, авыл башындагы .чирәмлеккә атла] җибәрелде, һәрвакыт көтүдән аерым Гюр] торган ак башлы посол үгезе зур Һәм ави, гәүдәсе белән Ферма янына книги ятгы (ланпияю ашлык* илтеп кайткан бер црым Агымсу дулкыннары 57 илаучыларвып да тавышлары басылды — Агымсуның көндәлек хезмәте тәмам булып, ул. гадәтенчә, тынын калды. Шушы тынлыкны ярын авыл уртасындагы мәктәп бинасыннан гармонь тавышы яңгырады. Биредә, стеналары ямь-яшел нарат ботаклары, һәртөрле матур чуклар белән бизәлгән, түшәм аркылы. «Агымсу— Берлин» байрагы эленгән бина эчендә Агымсуларның шау-шулы .мәҗлесе бара иде. Кемдер беренче битен дөнья сугышы вакытында. 1915 пче елларда ук чыгарылган иске солдат көен башлап җибәрде. Жырныц кушымтасын бөтен мәҗлес күтәрен алды: Агымсу балыклы Безнең дуслар данлыклы... Агымсуларның бу җыры мәҗлестә утыручы Ватан сугышы солдатларына, һәрберсенең күкрәге орденнар белән тулгап асыл ирләргә карага бердәм белдергән мәдхияләре иде. Ничә елла]» буе көтеп алынган бу мәҗлес, Һәркем өчен тансык- иде, кадерле иде. Вакыт никадәр генә соң булмасын, мәҗлесне калдырып китәрлек’ көч берәүдә дә юк иде. V.i үзенең бөтен күтәренкелеге, уен-көлкесе һәм шау-шулыгы белән дәвам итте. Минниса шушы шау-шу вакытында Гайшә әби янына килен: — Ой, Салих абый да булса шушында, әбекәем. — диде. Обипец башына Миңнисага күптән әйтергә җыенып йөргән фикере килде. Ул аңа сиздерерлек итеп әйтә куйды: — Син, Мпңннса, безнең Млңнесалпхны абый» дисең дә абын дисең. Эйтмәло шулай лян яңада я. Миңлесалих белән синең арада «абый» дин дәшерлск бер дә зур аерма юк, бусң-сынын җиткән дигәндәй, егет белән кыз арасында андый гына яшь аермасы була инде ул. Ташлале син шул ■ абый» дин зйтүечи \ Алла боерган булса, бер көнне кайтыр да төшәр. син болан да барыбер ике йортны карынсың. Оби сүзен бетерер-бетермәетән, председательгә карап алды: — Шулай бит. Зәки? Зәки әбинең тел төбен бик тиз тшиенсн алды һәм аның сүзен куәтләде: — Ойе шул,—диде .Миңнисага тун-туры каран. — Ул турыда ачыктаи-ачык сөйләшергә вакыт инде, Салих та, сип дә берберегездән... Миңниса җпнс1чә ген? оялый, назлы кызларда гына була торган матур бер хәрәкәт ясады да, алардан читкәрәк борылды һәм мәҗлеснең гомуми агышына ияреп китге. 1Ъ»- зенә балкый торган тигез кызыллык йогергән. гәүдәсенә әллә нинди бер җиңеллек керпш, аяклары белән бер урында тора алмый, күзләре белән бер нокта!а карый алмый торган бу кыз бала, рухи халәте белән үзен барлык кешедән өстен хне итә иде. Ул бу күренеше белән табигатьнең иң тулы чакларында, ямьле җәй урталарында, иге-чиге күренмәгән хуш исле киң болын эчендә, нишләргә белмичә, уйнап йөрүче көр гәүдәле яшь тайчыкларны хәтерләтә, яки җәй башларында оя кору, бала чыгару шатлыгы белән исереп, бер агач башыннан икенче агач башына очып йөрүче ана кошларны искә төшерә иде. Берлин. 194