АГИТАТОР

 I Колхозда иң күңелле көп пде. Заманалар тыныч вакытта да елга бер тапкыр гына килә торгап күңелле көп пде ул. Э сугыш башланганнан соң исә. ул, елга бер дә булмый башлап, өч ел көттереп кплде. Шуплыктап апы колхозчылар, гомер эчендә бер килгән кадерле бәйрәм төсле көтеп, чиксез шатлапу бел әп каршы алдылар. Шатланырлык та бар пде шул. Әйе, байтак еллар буепча сынатмыйча, эш вакытларында җимереп эшләп, ел ахырлары якынлашкан саен дөньясын селкетеп бәйрәм птеи килергә гадәтләнгән «Гөрләвек.» колхозы сугыш башланган елның көзепдә үзенең кинәт кенә бөтенләй хурлыкка төшүен күреп, тәмам аптырап калгап пде. Ел искиткеч матур башланган иде башлапуып. Дөньяга байлык һәм туклык исе епбеп, дулкынланып утырган күксел арыш кырларына, тигез тугайлар өстендә күпереп үскән һәм, берссннәп-берсс гүзәл чәчәкләргә күмелеп, бөтен тпрә якка күңелләрне исертерлек хуш исләр бөркеп утырган нәфис болыннарга карап, сокланып туя алмый иде кеше. Тик шундый ямьгә бетеп, иксез- чиксез татлы, өметле хыяллар белән күкрәп яшәгән ил өстснә коточкыч сугыш афәте килеп, кара канатларын җәю белән, ул гүзәллекләр күзгә күрелмәс булып калды... Юк, күзгә күрспмәс булып калмадылар алар. Күренделәр. Күрелделәр гепә дә түгел, гади, тыныч вакытта игътибарга алынмый торган бөтен галилек һәм нечкәлекләре беләк ачылып, йөрәкләрле сыкрата торгап булып киттеләр. Әүвәлгечә, күңелләрне гамьсез шатлык белән исертми иде инде алар, киресенчә, кешеләрнең барлык уй-тойгыларып төисез сагыш сөреме белән томалыйлар иде. Аллы-артлы тезелгән йок машиналарына төялешкән яки зур-зур җәяүле төркемнәргә оешкап хәлдә, канлы сугыш кырларына озатмаучы таза ирләр, туыи-үскәп җирләренең сокланып туйгысыз ямьле күренешләре өстенэ күзләре тулы сагыш беләп карап, тпрән-тирәд көрсенәләр пде. — Без чабалмабыз ппде бу болыннарны! — Бу арыш бас.уларып уру бу ел безгә насыйп булмас ипде! — дип узалар пде алар. Урак урган җирләрем, Печән чапкан җирләрем! Күк чәчкәдә күкрәп кала Туган үскән илләрем... Сугышка китүчеләрне прпстапьпарга яки тимерыол станцияләренә кадәр озатып, салмак адымнар белән кпре авылларына кайтучы хатын-кызлар, карт-коры, балачага, талгын гына селкенешеп утырган арыш, бодай башакларының ямансулауларын күреп, уфтаналар, чәчәкләргә карап елыйлар пде. Ул чәчәкләр, атаапаларыппап аерылып ятим калган, лә- кпп үзләре бу турыда берпп дә апламыйчл Ьамап уйнауда, шаяруда дәвам пткәп гөнаһсыз сабый балаларсымап тоела пде аларгл. Нәрсәгә гепә карасалар да күңелләре тулып бара иде аларның. — Бу чәчәкләр арасында дәртләнеп, күңелләнеп эшләү, бу игеннәрне җыеп алу шатлыкларын бу ел үз якыннарыбыз беләп уртаклаша алмабыз нпде без, — дип көрсенәләр пде алар. Ямансу пде. ямансу пде ул көппәр. Әйтерсең, кешеләр гепә түгел, урманнардагы агачлар да. басулардагы игеннәр дә. болыннардагы чәчәкләр дә, йөрәк өзгеч моң беләп, күнтәц онытылган иске авыр, хәсрәтле җырны сузалар иде ппде. Кай суларга илтеп коя икән Ашыгып-ашыгып аккан агым су? Бергә торулары күңелле иде. Аерылышу бигрәк ямансу... Мирсәй Әмир Оно. ямансу иде. Шупдый көппәрдэ күн ген* кептеләрпсң эткә кулы бармый торса, гаҗәпмени? Ул көннәрдә «Гөрләвек» колхозчыларының да күбесенең эткә куллары бармады. Ә ул көппәр озакка сузылдылар. Җәйге кызу көннәрдә игеп кырлары өстендә янын ашлисе таза ирләр һаман, өерелешеп-өерелешеп, пристаньнарга, станцияләргә агылдылар да агылдылар. Ата-апалар. хатын, бала-чагалар да. чалгы сорап мөлдерәп торгап болыннарлы, урак-машипа көтеп көйрәп утырган пгеп басуларын онытып, якыннарын, авылдашларын •затырга йөрүдән туктый алмашлар. һәрбер аерым кеше күзлегеннән караганда- бик табигый булып, зур хуҗалык өчен әһәмиятсез булып тоелган бу хәл, колхоз өстепә- ил өстенә килгән куркынычны көчәйтүгә генә альт бара иде. Мондый куркынычны беренче минуттан ук сизеп алып, аңа юл куймас очсп, оешкан хуҗалыкны чыгырыннан чыгармыйча, аны табигый юлыннан дәвам пттереп, алга •йдәү өчен бернинди дәһшәтле үзгәрешләргә дә бирелми торган, берпинди хәсрәт тойгылары каршында да җиңелми торгап көчле йөрәк — большевик йөрәге кирәк иде колхозга, һәм андый кешеләр «Гөрләвек» колхозында бар да иде. Колхозны оештыру ягыннан да, хуҗалык ягыннан да өзлексез ныгытып, аны елдан-ел ига алып баручы председатель бар иде. Председатель белән кулга-кул тотынып эшләп килүче коммунистлар бар иде. Ләкин алар, сугышның беренче көненнән үк, үзләрен Фронтның алгы сызыгында булырга тиешле кеше- л»р дип таптылар һәм, югарырак горгап җитенче органнарыбыз аларпың кайсын сугыш Фронтына җибәрү, кайсын колхоз фроптыпда жалдыру турында ачык бер карарга килеп •лгергәпче, китеп тә бардылар. Колхоз, тәҗрибәле җитәкчеләреннән аерылгач, аптырый калды. Дөрес, колхоз бу аптыраштан айныды. 1әкин соңгарак калып айпыды шул. Ул айнып •лгергәпче җәйнең сатып алыйм дисәң дә табылмый торгап кыйммәтле көннәре узып киттеләр. Райоп үзәгеппәп килгән уполномоченныйлар .булсын, колхозлыц үз эченнән күтәрелгән агитаторлар булсын — хезмәт дисциплинасы турында, колхозчылар алдына сугыш жакыты тарафыннан куелган зур. авыр бурычлар турында сөйләгән вакытта, колхоз көченең пигезо булган икмәк шактый күн күләмдә, кире кайтарып ала алмаслык булып югалган иде инде. Кызып-кызып сөйләнгән ялкынлы сүзләр дә, акыллы киңәшләрдә чыгырыннан чыгын барган колхоз хуҗалыгында тиз генә борылыш ясый алмадылар. Салкын яңгырлары, пычрак көннәре өстенә, берсеннән- берсе коточыргычрак булган күңелсез, авыр хәбәрләр дә алып, көз килде. Көз артыннан шупдый ук авыр кыш ашыкты. Дәүләт складларына һәм колхоз амбарларына шылтырап торгап орлык булып килен керәсе ашлыкның бик күн өлеше, урылган яки урылырга да өлгермәгән хәлдә, кар астында калып, юкка чыкты. Казын алынмаган көо җир белән бергә кушылып туңган бәрәңгеләрнең, сабагында яки тамырда килеш өшеп үлгән ятелчәләрпец исә- оен алырга да өлгермәделәр. Энә шулай итеп, колхозда сугыш вакыты авырлыгы башланды. Җиңеп чыгуы читен булган куркынычлы авырлык*, пде бу. Ә аны җиңәргә кирәк пде. Моның өчен алдагы елны көтәргә кирәк пде. һәм ул елда колхоз гомерендә моңарчы булган тәҗрибәләрдә күрелмәгән чаралар кулланырга, әкиятләрдә гспә сөйләнә торгап тылсымлы көчләр табарга кирәк пде. Чөнки, ел да була торганча көздәп хәзерлек күрелмәү аркасында, язгы эшләрнең күләме бермә-бер артачагы кон кебек ачык. Аныч өстенә, пгеп эшендә табпгать кануннары белән бәйләнешле серләр бик куп; аларны вакытында файдаланып кала алмагансың икән, соңыннан бернинди көч белән дә барлыкка китер-» алмыйсың. Әйе, җирне сип аны яз көпе биш кат сукаласаң да көз көне бер тапкыр сукалау бирә торган шифа белой сугара алмыйсың инде. Боларгынамы соң! Барыннан да авыры: гадәттәгегә караганда кимендә бермә- бер арткан эшне нинди кешеләр, пшгдп көчләр белән ерып чынарсың! Колхозның тоткасы булып килгән ип таза, иң тәҗрибәле кешеләр сугышка китеп беткән. Кешеләр гена түгел, атлар да. автомашиналар да киткән. Э орлык тагып! Э азык мәсьәләсе!... « Гөрләвек »пе.ң яңа җитәкчеләре дә, барлык колхозчылары да хәлнең мондый булуын күрәләр, куркынычның тирән булуын сизәләр иде. Йомшаграк, йөрәкле, куркагырак җаплы кешеләр бу куркыныч каршында калтырап, бөтенләй чигенүгә йөз тота башладылар. «Ходай ни язган булса, шуны күрербез» дип, үз ихтыярларын «язмыш иркенэ» буйсындыру юлына бастылар алар. Җитәкчеләр кушкан эшләрне башкаруга карышмадылар карышуын, тик, шул ук вакытта, эшкә үз дәртләрен кушмыйча, күңел көчләрен бирмичә, коры сслкенеи. йөрүчеләр генә булып киттеләр. Икенче берәүләр исә, колхоз эшеннән үз хунталыкларына нинди дә булса файда чыгарудан өмет озон, үз колхозларына чит булган башка урыннардай, үз хезмәтләренә ят булган башка кәсепләрдән таяныч эзли торган булдылар. Мондый читен шартларда эшләүгә кү- Агитатор 23 пекмәгэн генә түгел, гомумән дә тәҗрибәләре аз булган яңа җитәкчеләрнең хәле чиктән тыш авыр иде. Ton таянычлары булган колхозчылар массасы арасында да таркаулык күренешләре ешая бару аларны бөтенләй каушата язды. Тырышып-тырышын аңлатулар да, ачулану* куркытулар да, ара-тирә административ чаралар кулланулар да тиешле нәтиҗәне бирә алмын пде. «Гөрләвек» колхозының хәле авың, киләчәге куркыныч иде. Пәкъмснә шушы авыр, газаплы көннәрне кичергән чорда, колхозда бер карт күтәрелеп чыкты. Яртылаш көмешләнгән булса да, елкылдап торган каралыгын югалтмаган түгәрәк сакаллы, кетенең йөрәгепә, үтәргә теләгән сыман туры итеп, батырын караучан кара күзле, яше алтмыштан узган булса да, үзеннән күп яшь бу.нап ирләрне генә түгел, яше- рзк киленнәрне дә сокландырырлык килбәтле Эсмаи карт иде бу. Колхозда аны белмәгән кеше юк иде әлбәттә. Үзен ихтирам итәләр, олылыйлар иде. Тик бу ихтирам безнең авылларда һәр олы кешегә карата күрсәтелә торган әдәп тәртибендә генә күрсәтелеп киленә иде. 0 бу юлы ул колхозчыларга, бигрәк тә җитәкчеләргә бөтенләй башкача булып, кайдандыр гаептән пәйда булган хозер-ильяс кебек булып күренде. Ул үзе ис китәрлек әллә ни дә эшләмәде. Тик шул гына булды: карт кинәт кенә, эченнән пипдпдер бер ныклы карарга кплгәисымап, япып, дуамалланып эшләргә тотынды. 0 бу хәлпең һәркем очеп күзгә бәрелерлек үзгәреш булуы ачык иде. Чөнки, Эсман карт, менә дигән дүрт ул һәм оч кыз үстергән кеше буларак, соңгы елларда җылы түр һәм каты чәй яратучы бабайлар җөмләсеннән исәпләнә башлаган иде. Колхоздагы авыр эшләргә бик якыннан катнашмыйча, үз җае биләп генә кыймылдап, йорт-каралты тирәсендә генә уралу белой канәгатьләнә нде. Кыскасы: балаларына таянып иркәләнерлек рәте бар иде картның һәм ул үзенең бу хәленнән хаклы рәвештә файдаланып, тыныч картлык ләззәтен татый иде. Колхоз авыр көннәр кичерә башлагач та, аның үз-үзен тотышында үзгәреш күренмәде. Колхоз эшләренә артык якыннан катнашмыйча 1ыч берни дә сөйләшмичә йөрүеннән чамалап, аны—«пи язган булса, шуны күрербез» дип, тормышка кул селтән караучылар рәтенә кертергә була нде. .Менә шушындый, инде күберәк «теге дөнья» турындагы уйлар белән яшәүгә күчкән картның, кинәт кенә яңа баштай яши башларга карар биргән сыман, дәртләпен, ярсып эшкә тотынуы һәм бик күн урында яшьләрне оялтырлык көч һәм сәләт күрсәтел эшләве колхозчыларны айнытып җибәрде. Үзенең шундый күп һәм таза итен эшләве генә бер хәл иде, үзе белән бергә үк, аның кызлары да. киленнәре дә, аңа «бабакаем» Д1гн йөрүче оныклары да, сүз берләшкән төсле күтәрелеп чыгып, моңарчы күрелмәгән бер җегәрлек белән эшләргә тотындылар. Бер кемгә берни әйтмәделәр алар. /Кыелышларда да чыгын сөйләмәделәр, бернинди йнкләмә д.г алып тормадылар, берәүне дә ярышка да чакырып азапланмадылар: тоттылар да ярсын эшләргә керештеләр. һәм бу хәл үзе генә дә, моңарчы хәсрәткә батып, аптырашта йөргәч бик күп колхозчыларны эшкә, хезмәткә дәртләндереп, аларпы да җанландырып җибәрергә җиткән иде. Ләкин председатель дә, колхозда җитәкчелек эшен алып баручы башка актив та аны болан гыпа калдырмадылар: картның бу хәрәкәтен бик тиз элен алын, аны колхозда!ы бөтен кеше әчеп үрнәк итеп күтәрделәр. Осман карт исеме җитәкчеләр Һәм агитаторлар кулында колхозның алдынгыларын тагын да яхшырак эшләүгә рухландыручы байрак та булды, ялкауларны, таркауларны рәхимсез суктыручы камчы да булып әверелде. Осмап картның җиңел кулы белән башланып киткән шушы тиңсез хез.чәт ташкыны колхоз-алдына килеп баскан котчыккыч авызлыкны җиңүгә ярдәм итте бит. «Гөрләвем: . сугышның икенче елы көзендә тон бурычларын үтәп чыкты. Дөреө, ул елда ук барлык колхозчыларның үз хуҗалыкларын да тиешенчә ныгыту дәрәҗәсенә күтәрелеп ’.итә алмады әле ул. Шулай да. аеруча яхшырак эшләгән һәм семьяларында эш көчләре күберәк булган хуҗалыклар шактый күлән ?ә бай;ц,п; ала аллылар. Осман карт исеме колхоз күләмендә генә түгел, район күләмендә дә яңгырый торган атаклы псем булып китте. Икенче елны ул исем та;ын да көчлерәк тап белән, тагып да зуррак күләмдә яңгырады. Карт, Кызыл Армиянең җиңү фондына үз кссэсенн.ш йоз егерме мең сум акча чыгарып биреп. Сталинның үзеннән рәхмәт алу дәр ә җә с е н ә к ү тар ел де.... Сугыш шартларында узган нчепче эш олы ахрында исә «Гөрләвек, иң алдынгы колхозлар рәгенә чыгын, район сошәгыиың һәм ВКП(б) район ко.чигетыпыц 1:\ччә кызыл байрагын алуга нреште. Менә шушы шатлык \пае белән «Гөрләвек^ ь*олхозы ул с.шы үзендә уңыш бәйрәме уздырырга карар оирде. Сугыш чорында беренче тапкыр килгән бу күңелле кипне, билгеле, колхозчылар зур шатлык белән каршы алды- 24 Мирсәй Әмир .пр. Фронтлардан килеп торган хәбәрләрнең һаман җпңү турында гына булуы да бу татлыкны тагын да чәчәкләндеребрәк, тагып да нурландырыбрак җибәрде. Колхозда һәркем шат. һәркем көләч иде ул көнне. Бп.неле. сугышка киткән якыннарының бәхетсез язмышы өчен кайгыручылар, хәсрәтләнүчеләр дә булгандыр. Ләкин, ни генә булмасын, һәркемнең күңелендә рәхәт бер горурлык тойгысы яши хде. Фронт өчен дә. үзләре әчеп дә эчке горурлык тоялар иде алар. Шулай да. ул көппо колхозда үз язмышыннан канәгать булмаган берәү бар иде. Төсе-башы белән дә, килеш-килбәте белән дә күзгә чалынмый торган, юаш кына табигатьле 16-17 яшьлек бер малай иде ул. Җиде еллык мәктәпне яхшы гына тәмамлап чыкканнан соң, югарырак мәктәпкә кереп укуын дәвам иттерергә теләге зур булса да, аңа бу теләген тормышка ашыру ласыин булмады. Ул. ярым авыру хәлендә, картаеп баргап ялгыз анасының бердәнбер исәп калган баласы булганлыктан, эшкә тотынырга мәҗбүр булды. Язу-сызуга. исәп-хисапка осталыгы зур булуын исәпкә алып, апы авыл советына секретарь итеп алдылар. Советка көндез барып керсәң дә, төйнә сугылсаң да һаман язу- сызу өстендә күрергә була иде аны. Үзе комсомолеп иде. Чәчрәп торган активлык күрсәтә алмага да, җәмәгать эшеннән бөтенләй читтә түгел иде егет: комсомол оешмасының да язу-сызу белән бәйләнгән эшләрен аңа тапшырганнар иде. Ни кушсалар да. сүз әйтмичә, эшли дә эшли иде ул. Ничектер, башкалар да апы шулай һаман кушканны гына эшләп, язып-сызып утырырга гыпа тиешле кеше итеп күрергә гадәтләнеп кпткәппәр иде. Әйтерсең. башка эшләргә катнашырга, халык арасында үз тавышын ишеттерергә аның хакы да юк иде инде. Дөрес, комсомол оешмасы аңа бик җанлы бер эш тапшырып караган иде каравын: үзен бер бригадага агитатор итен билгеләгәннәр иде. Ләкпп егет 6# эштә зур уңыш күрсәтә алмады. Күзгә бәрелеп торган бер кимчелеге бар иде аның: сөйләгәндә бераз тотлыга иде. Шул сәбәп булдымы, әллә гомумән сүзгә осталыгы булмавы яки артык оял- чаплыгы комачауладымы — агитаторлык эше барып чыкмады. Район үзәгеппәп килгән уполномоченныйларның берсе, аның колхозчылар белән беседа уздырган чагыпа туры килеп, тыңлап торды да — «мопдый агитаторлардан эш чыкмый» дигән бәя биреп китте. Колхоздашлар апы гаепләргә дә урын тапмадылар. Артык зур таләпләр дә куймыйлар иде аңа, яманламыйлар да, мактамыйлар да иде. Ләкпп егет үзенең мондый булуыпа күне- леппән бор дә генә дә риза түгел ifte. Тышкы кыяфәте һәм чаялыгы булмаса да, аның пороге буш түгел иде. Үз авылының шатлыгын да. кайгысын да йөрәгенә ала, аның хәлен яхшырту, апы һаман алга алын бару турында өзлексез уйлана һәм хыялыннан зур-зур эшләр башкара иде ул. Авыл советы буепча эшләнгән барлык эшләрне белеп тору өстен3 - килгән газета-журпаллар һәм яңа. китаплар аркылы киңрәк дөнья күләмендә пиләр эшләнүе белән дә танышып бару малайның сизгер йөрәгенә тынычланырга ирек бирмиләр иде. Тик, шулай була торып та, үзенең кеше гү-зспә күренерлек яки телгә алып сөйләрлек эш күрсәтә алмавы малайны хурландыра иде. Ләкип кешеләр, бу малайпың күкрәгендә тынгысыз йорәк тибә торгандыр, дип тә уйламыйлар пде ичмасам. Чөнки үз эчендә япгаппаряы бер вакытта да халык алдыпда тышка чыгармый пде егет. Әмма бу юлы. ботеп колхозчы шатланып бәйрәм кичәсепә хәзерләнгән көнне, ул үзепея сагышын эчендә гспә яшерйт кала алмады. Дөрес, ул бу турыда бер кемгә дә бер сүз да әйтмәде. Хәтта әйтергә дә җыенмаган пде. Тик. бәйрәмчә җыештырылган авыл советы каппелярписендә, үзепец һәрвакыт утыра торган өстәле янына утырган хәлдә, тирән уйга чумын онытылган гыпа иде. Башка вакытта булса. әлбәттә, уявырак булыр пде егет; күңелсез уйларга батып утырган чагы булса да. ишек тавышын ишетү белән, нинди дә булса берәр эшкә тотыныр иде дә, йөзенә тыныч чырай бирергә тырышыр иде. Э бу юлы исә, сагышлы уйлары гадәттәгедән тнрәнерәк киткән булды күрәсең, абайламыйчарак калды. Ул интек тавышын да ишетмәде, бүлмәгә батырбатыр басып Әсмап карт килеп керүси дә тоймады. Карт, малайпың бу кадәр борчулы кыяфәттә уйга чумып утыруың күргәч, сәерсенеп. беравык ип әйтергә белмичә, аңа сүзсез генә карап торды. Ниһаять, түзмәде, сүз кушты: — Бәй, пи булды сиңа, Пәҗиб? Нишләдең син? Пәҗиб, гаеп эш өстендә тотылгансыман. сие канон китте һәм бабайга бернинди гамьсез, коләч чырай күрсәтергә азапланды. «Юк. бабай, берни дә юк» дип. ашыгып кына җаван бирмакче булган иде дә, гадәттәгегә карагайда да ныграк тотлыгып, ул сүзне дә зур азап белән гспә әйтеп бетерә алды. — Яшермә, Пәҗиб, син мондый бала түгел идең, әйт, ни гамең бар? .Малай, тагын гаепле кеше төсле елмаеп Агитатор 2Б куйды. Карт апыц бу елмаюын — «Синнән яшереп булмас инде, Әсмап бабай» дигәп сүзе птсп анлады. һәм шулай аңлавы беләп ул хаклы иде. Чөнки, Пәҗиб апыц йортына күрше өйдә генә туып үскән малай булып, бала чагыннан ук картка бик нык ияләшкән, апыц матурматур әкиятләрен дә тыңлаган, аталарча биргән киңәшләрен дә тотып килгән һәм. күрше баласы буларак, Әсмац бабасының аш-суыи да күп кенә авыз иткән егет иде. — Әйе шул, Әсмап бабай, — диде Иә- җпб. —пичек уйланмаска миңа, пигә кайгырмаска! Бөтен кеше бүгенге бәйрәмне шатлык, белой каршы ала, һәркемнең мактанырлык, горурланырлык эше бар. Ә мип кеше күзенә күренерлек нәрсә эшли алдым соң?.. Карт, апыц бу сүзләреннән кинәт тынычланып, көлеп җибәрде һәм, бәләкәй балаларны юаткансыман, Нәҗпбпең сыек кына чәчле башыннап сыйпап куйды: — Эй җүләр малай, җүләр малай, хәсрәтен шул гына булса... Әсман картка сүзеп әйтеп бетәргә ирек бирмәделәр: яңадан ишек тавышы ишетелде дә, Пәҗиб куркынып китте, бабайның күзләренә карап пидер әйтергә җыенды, куллары белой дә ымлап куйды. Бабай апыц бу хәрәкәтләреннән, әйтәсе сүзен әйтмичә үк аңлап алды. Малайның күз карашы да, кул хәрәкәтләре дә, апыц: «Зинһар бу турыда кеше алдында сөйләшмик, бабай!» дин ялынуын күрсәтәләр иде. — Ярар, ярар, бетте, — диде карт һәм йөзе белән ишеккә борылды. Пшектәп керүче кеше колхозның партоешма секретаре иде. — Әһә, нәкъ үзе! — диде ул Әсмап картны күрү беләп. — Миңа спн кирәк идең бит, Әсмац бабай. — Бик исән саугынамы әле, — диде карт секретарьның исәпләшергә онытуына төрттереп. — Куй инде, бүген бөтепләй баш-күз әйләнгән. Исәнсау гына йөрисеңме? — Бик шөкер, үзең исәпме? Картта пи йомышың бар тагып? Секретарь ялыпулы тавышка күчте. — Әсмап бабай, башка вакытта бәйләнмәм, сип зинһар бүгенге кичәдә бер-икс сүз әйтерсең инде. —- Була анысы, бүген әзерәк әйтәсе килә. — Буламы?! —дип кычкырып ук җибәрде секретарь. Ул, шатлыгыннан нишләргә белмәгәндәй, бөтенләй җанланып китте. — Молодец, бабай, югыйсә, ничек ризаландырырмын икән дип, куркып тора идем әле. Секретарь дөресен әйтте: Осмап карт гомумән җыелышларда чыгып сөйләргә яратмый. һәм, үзе телэмәсә, апы үгетләп ризаландыруы да кыеп иде. — Тик, — дип дәвам итте секретарь сакланып кына, — пи турыдарак булыр икән синең сүз? — Зарарлы сүз әйтмәм инде. Эшемне ошатсагыз, сүземне генә ошатырсыз. — Юк, алай дип әйтмим, әйтәсең кплгәпне әйтә бир. Тик мип, бүгенге кичәдә әйтелергә тиешле сүзләр әйтелеп бетми калмасын, дип кенә борчылам. — Әйтелеп бетмәгәнен үзең әйтеп куярсың. — Шулап анысы. Аппапы бит әле аның шунысы да бар: бер үк сүзне икехгчс берәү әйтсә, бер төрле генә тыңлыйлар, ә аяьт Әсман бабай әйтсә инде, икенче төрлерәк колак салалар аңа. Ә? Дөрес бит? — Әллә тагып. Мин үзем, кем әйтсә дә, акыллы сүз әйтсә, мыекка чорнап куям. — Юк, алай гына түгел ул. Синен әйтү башкачарак тыңлана инде. — Ярып, ярый, — диде Әсмап карт ишеккә табан кузгалып. — Сөйләргә хиреслсгем юк инде. Анысын үзем дә белом, сез дә беләсез. Телдән килгән хәтлесе булыр. Әйтербез. Тик,— карт сакалы беләп гепә Пәҗпбкә таба ымлады,— бүгенге бәйрәмдә бу егетне дә бүләкләргә онытмагыз! Әсмап карт, шуның беләп сүзеп бетереп, чыгып та китте. Апыц соңгы сүзе беләп пи әйтер!ә теләгәнен төшенеп бетә алмый калган секретарь Пәҗпбкә борылды. — Нәрсә, Пәҗиб, үзеңне бүләкләмиләр дип үпкәлисеңмени? Оялудан, уңайсызланудан кызармаган җире калмаган Пәҗиб тотлыга-тотлыга акланырга ашыкты: — Ю...ю...юк. у...у...уйлаганым да юк. Мине ни өчен бүләкләргә дп? — Әсмап карт юкны сөйләмәс, әйткәнсеңдер. Пәҗиб тагы нидер әйтергә теләгәп пдо дә, секретарь аңа ирек бирмәде. — Юк, начар эшлисең дип әйтмим мпп сине. Гмшәү дә алай тип әйтмәс. Ләкпп бит үзе эшләргә тиешле, эшне эшләп барган бар кешене дә бүләкләп бетмиләр, бүләкләнү әчеп кеше гадәттәгедән артыграк эш күрсәтергә тиеш. ә? Бу минутта Пәҗиб артык уңайсызланудан ни әйтергә дә белми һәм, үзен мондый хәлгә төшергән өчен, күңеленнән Әсман бабасын шелтәли иде. 26 Мирсәй Әмир II Озак көттереп килгән уңыш бәйрәменә багышланган тантаналы җыелыш гаять күтәренке, күңелле башланып китте. Моннан бши- алты ел гына элек салынган зур клубның. < угыш башланганнан бирле һәрвакыт диярлек ягылмый килгән тамаша залы нәкъ тыныч вакыттагыча җылытылган, өстәмә лампалар куелып, батеп почмакларына кадәр яктыртылган иде. Сәхнә түренә куелган зур күләмле Сталин портреты, стеналарга эленгән рәсемнәр, плакатлар, порталны әйләндереп алган лозунглар, зур оста кулы белән эшләнгән булмасалар да, һәркемнең күңелен рәхәтләндерерлек җанлы, мөлаем булып күренә пде- ләр. Пн яхшы, иң кадерле киемнәрен киен килеп, тамаша залына тыгызланып тулгап колхозчылар, сәхнәнең сулъяк читендә торган трибунага беркетелгән кызыл байракка аеруча бер канәгатьләнү һәм горурлык белән карадылар. Бу аларга авыр сугыш шартларында колхоз кырларында күрсәткән батырлыклары өчен бирелгән һәм яна гына районнан кайтарып куелган күчмә кызыл байрак иде. Президиум өстәле япыпда утырган олыларның, алдынгыларның, җитәкчеләрнең һәм кунакларның тамаша залында утыручы йөзләр күзен- пәл агылган җылылык белән болай да кызарып торгап йөзләре байрактан бөркелгән ал шәүла астында тагып да ялкынланыбрак күренә иде. Күп сүзләр сөйләнде: авыр шартларда прешел гәп уңышлар турында әйтелде, алда торгап җитди бурычлар искә төшерелде; алдынгыларны бүләкләү, бик күпләргә рәхмәт белдерү турында карарлар игълан ителде. Зал әледәп-әле кабатланган тантаналы музыка һәм шашьшшашыл кул чабу тавышлары астында өзлексез гөрләп, бөтен авылны яңгыратып тора иде. Искиткеч күңелле дәвам итә иде кичә. Тик, йөзләрчә кешеләр арасында кысылып калган Пәҗиб кенә һаман тынычланып җитә алмый иде әле. Бәлки ул гомуми тантана дулкыны эчендә бөтенләй югалып, күптән онытылган да булыр иде, ләкин үзенең бүген секретарь каршында шундый оятка калган кеше булуы апа тынычланырга ирек бирмәде. Кемне дә булса бүләкләү турында игълан птел- г.ш карарларны яки берәрсенә карата атап әйтелгән мактау сүзләрен ишеткән саен малайның йөрәге әллә нишләп китә иде. Ойтер- еең инде секретарь һаман Пәҗиб турында гына уйлап тора да. бүләкләү турында сүз чыккан саен, аңа ымлап, «Менә кемне бүләклиләр, Пәҗиб, ә син!..» дип төртен куя... Менә бер заман Әсман карт сүз алды. Пәҗиб. нәрсәдер сизенгән сыман, шикләнеп, сискәнеп китте. Шушы карт хәраи итте бит аны бүген! 0 үзе — Пәҗпбисц бәләкәйдән бирле яратып, сөеп килгән күрше бабасы! Нәрсәдер уйланчы, әллә бөтенләй берни дә уйламыйча, карт башы белән җүләр малайларча шаярып кынамы әйткән бер сүзе белән Нәҗибие партоешма секретаре алдында хур итте бит! Эшләмәгәнгә бүләк сораучы итеп күрсәтте бит ул аны! Тагып бер шупдыиҗү- ләрлек эшләп, бөтен җыелыш алдында- исемеңне телгә алса, нишләрсең? Егыл да үл... Алай итмәс, лә... җитди карт бит ул, акыл.Гы, эшлекле бабай бит ул... Нечкә күңелле малайның шикләнүләре юкка гына булып чыкмады: Әсман карт чыплап та аның исемен телгә алды. Ләкин, көлкегә калдырырга теләп түгел, бик җитди итеп Пәҗиб турында сөйләде ул. Иң башта бабай, бик кыска гыпа итеп, сугыш дәвам иткән чорда колхоз башыннан үткән авырлыкларга тукталды. Ул авырлыкларны җиңеп чыгуның сәбәпләрен аңлатуга күчкәч, җә.елә төште, хәтта әзерәк фәлсәфәгә до бирелеп китте, — Әйе. — ди иде ул туктап-туктап уйла- иа-уйлаиа. — Совет власте. Анысы дөрес. Бик дөрес. Совет власте булмаса, мондый көннәрдә авылыбызның хуҗалыгын болай итеп алып бара алмаган булыр идек. Берәү баер, унау бөләр иде. Авыл какшар иде, ил көчсезләнер иде. Әйе, моны беләбез инде без, моны без күреп үткәргән кешеләр... Ә менә совет властеның үзен алып карыйк әле. Пичек килеп ләк- те с.оң ул безгә? — Карт, җыелыш алдына* бу сорауны куйгач, җавап көткән шикелле, бераз тукталып торды. Җыелыш аны тироп тынлык белән каршы алганны күргәч, булмаса үзем аңлатып бирим дигәисымаи. ашыкмыйча гына тагып сүзен дәвам иттерергә кереште. — Мин үземнең карт башым белән болай уйлыйм: совет власте ул бер мең дә тугыз йөз дә унҗиденче елны гыпа ялт итен килеп чыккан икенче кояш түгел. Унҗиденче елга чаклы ук дөньяга килгән зат ул. Тик ул чакта әле ул. урмандагы тотылмаган киек кебек, кайдадыр шунда, халыклар арасында, хыялда гына яши иде. Җир йөзендә дөреслекне өскә чыгару өчен, әдәм балаларын бәхетле итү өчен кай- 1 ыручы изге кешеләр иңбашта аның барлыгын белделәр. Зур эш иде бу. Аннары аны тотын алын, үзебезнеке итәргә мөмкин икәнлеген белделәр. Бусы таили да зуррак эш. I) аннары тотын ук алдылар. Бусы инде, әдәм баласы яшәгән гомердә тине булмаган зур эш. Агитатор Унлап карыйк әлс: әгәр дә шуны иң ктгрәк вакытында, иң җайлы урында туры китереп, иң кирәк җиреннән тотып ала белүче кешеләребез булмаса, Ленин кебек, Сталин кебек юлбашчыларыбыз булмаса, алар төзегән партии булчаса, бүгенге көндә ул безнең кулыбызда булыр иде микән?. 1)ллә HI ул... Оптик тагып, •.менә чит илләрдә. Алар өчен дә бар бит ул... 0? Мин үзем шулай уйлыйм, әйе. Анда да совет властен үзләренеке итү турында кайгыручы эшче халык әзмени? Тик алар өчен һаман да тотылмаган киек шул әле ул. Кайчан безнең Сталин кебек һәр яктан булдыклы юлбашчылары булыр, шунда алар да совет властен үз кулларына төшерерләр... 0?.. Президиумда утыручылардан берәү, елмая- елмая әкрен генә үрелеп, бабайның итәгеннән тартты. — Осмап бабай,— диде ул шыпырт тавыш белән генә, — бик еракка китмә. Конкретырак сөйлә. Үзебезнең колхоз турында. Үз тәҗрибәләрең турында... Бабай аның пышылдап кына әйткән сүзләренә бөтен кешегә ишетелерлек көр тавыш белән җавап бирде: — 0, әйе, белам, белом... Үзем дә шуны әйтергә азапланам бит... Сөйләп күнеккәп кешемени соң мип. Монда, чыгып сөйләү кибән салу гына түгел шул ул мипем әчеп... — Дәвам ит, дәвам ит, Эсман бабай... Президиум белән оратор арасында барган бу сөйләшү залдагы тынлыкны бозып җибәрде. Халык гөр килеп көлешеп алды. Председатель өстәлдә торган кыңгырауны шалтыратып куярга мәҗбүр булды. Осмап карт, ашыкмыйча гына су эчеп, халыкның тынычланганын көтте дә, тамагын кыра-кыра сүзен, дәвам итте: — Ойе, бик зур әйберләр турында сөйли башладым бугай шул. Кечкенә әйберне шуп- дый зур эш белән чагыштыра дип, гаепләмәгез инде. Мип әйтәм, төптәперәк уйлап караганда. эшнең аның зуры-ксчкспәсо дә булмаска тиеш. Ойтик, менә мипем, «Гөрләвек» колхозындагы ниндидер бер Осмап картның тырышып - эшләве яки эшләмәве, җиңү файдасына аның акча бирүе яки бирмәве, совет хөкүмәте кебек зур бер хөкүмәт өчен, сизелерлек тә түгел. 0 минем кебекләрнең барын бергә кушып карый башласаң, ул инде зур эш. һәрбер бәләкәй эшнең әнә шундый зурга китә торганнары була, бер дә зураймыйча, бәләкәй килеш кала торганнары була. 0 бит шуны белү өчен дә аңлау кирәк. Берәү, кулыннан зур эш килә торган булып та, үзе шуны аңламый йори икән, аны аңлатып бирә белүче кеше кирәк. Мспә шул аңлату эше турында сөй.тәмәкче булам. Безнең колхозның авырлыкны җиңен чыгуында да аңлату эше бик зур урын тотты. Агитация дибез инде. Ойе, менә минем үземә кирәкле вакытта сызганып эшкә тотынырга аштаңия ярдом итте. Агитаторларга рәхмәт әйтәсем килә. Агитаторлык та бик зур эш. Тик бит. агитаторның да бар яхшысы бар начары. Бездә күп булды алар. Кайберләре, бөтен кешене җыеп ала да. берәүнең л-> күзенә карамыйча, тотына үзе ятлаган сүзләрне такылдарга. Я бөтен кешене берьюлы сүгә ул, я берсен дә аермыйча мактый, я үгетли. Әйтик, урманга бар да, бер балтаң белән берьюлы бөтен гачка кизән инде сип! Юк, андый агитаторлардан файда күрмәдем мин. Дөрес, бер сүзе белән берьюлы мең кешене эретерлек кешеләр дә бар. Басу остенә яуган яңгыр шикелле, бөтенсцпе берьюлы сугара У-1 андый кеше. Аның өчен шул ул эшнең дә остасы булу кирәк. Ә бер бәләкәй генә кеше. көченнән киләмс-юкмы, үзен болыт дип уйлап, басу өстенә төкеренә башлый икән, анардан мәгънә юк инде. 0 шундый ук бәләкәй кеше, үз хәленнән килгәнне генә намус белән эшләсә, зуррак файда китерә. Картның тагын чабуыннан тарттылар. — Конкретрак, бабай, конкретрак! — Бетте, бетте. Конкретлыйм. Ойе. мспә шундый бер бәләкәй агитаторның зур эше турында сөйлим. Бар бездә шундый кеше. Безнең җитәкчеләр шуны күреп бетмиләр. Әйе. әйе. Менә болай булды. Барыбызның да хәтерендә. өченче елның көзендә без бик авыр хәлдә калдык. Барыбыз да: «Безне бу бәладән кем коткарыр» дип аһ орабыз. Коткаручы күренмәгәч, «ходай ни язган булса, шуны кү- _ рербез», дип, тынычланмакчы булабыз. Дөрес, «бөтеп ышаныч үзебезнең кулда» дип әйтүчеләр дә булды. «Ботен эш, бөтен көч үзебездә», дип, бик күн әйттеләр. 0 шуңа ышандыручы, ул көч менә шушында, шушы кешенең шушылай эшләвендә дип төртеп күрсәтеп бирә алучы булмады. 0 менә шул вакытта чипом яныма бер малай килде дә. кузгатып та җибәрде. Бер дә зур нәрсә турында сөйләшмәде!:. Ул зарлана — мин зарланам, мин зарланам— ул заплапа. Сүз шуңа килеп терәлде: «Соң. мип әйтәм, Пәҗиб улым, сип инде кәксәләр тирәсен;ә кайный торган кеше, күрәсеңдер, ишетәсеңдер, колхозыбызны бу хурлыктан пичек итеп чыгармакчы булалар?» дим. «Бабай, ди бу, хыйкмәт каноэләрдә генә түгел шул, ди. Хыйкмәт бөтеп колхозчыда» ди. «Пик соң, мин әйтәм, бөтен колхозчыны кузгатмыйлар?» «Бе-зпең колхозда, ди малаем, жир астындагы чишмә шикелле бәреп чыгарга торган көч бар, ди. Әгәр дә шул атылып чыкса. безнең колхозның эше бер ел эчендә рәтләнеп китәргә тора. дп. 0 менә шул чишмәнең чыганагын бер зур таш басып ята, дп. Шул ташны кузгатып җибәрсәң, эш рәтләнер иде. ди. «Соң, мпп әйтәм, алай гына булгач, аны кузгатыйк. Кайда ул таш?» дим. «Ул таш — менә сип’» дп бу, миңа әйтә. Янәсе, колхозны алга җибәрә торган көчне буып торучы кеше—мин... Минем урында берәр кы- зуырак канлы кеше булса, бу сүзе өчен сал да җибәр бит инде теге малайны! Малай ди- г-шеч Пәҗпб булмаса. мин дә салып җпбә- рергә күп алмас идем. Юк, сабыр иттем. Тукта, мпп әйтәм, бу бит минем күз алдыпда үскән малай, беләм, юкны сөйли торган кеше түгел, берәр мәгънәсе бардыр бу сүзнең, дим. «Алай икән, мин әйтәм, ачыграк итеп әйтеп кара булмаса, бу сүзеңнең мәгънәсе пи?». Әгәр дә мпп синең урнында булсам, ди бу, синдәге тәҗрибә булса- мппдә. халык тарафып- нап сппа булган хөрмәт булса, синдәге көч, синдәге тазалык белән мин, бөтен колхоз хуҗалыгын үземнеке дпп ышаныр идем дә, төп- кнп белән исәпләшмичә, сызганып эшкә тотыныр идем.» ди. «Эшемне кырыр идең инде бер үзең!» дим. «Бер үзем генә түгел, дп егетем, бөтен семьямны, нәсел-нәсәбемне күтәрер пдем» ди. ‘'Нәсел-нәсәп дигәнең бнш-алтыга җыелсын, ди. Аның белән дә кал барыр идең?» дим. «Әй. Әсмап бабай, ди бу, әгәр дә спп шулай бирелеп тотынсаң, синең эшләгәпеңие тынычлап кына карап ятарга авылда кемнең намусы җитәр иде икән?» ди... Йөрәккә җитте бит шул сүзләре белән. Ул әйтеп бәтермә- гәпнәрен күңелдән үзем әйтеп бетереп куйдым. Чынлап та, мин әйтәм, тукта әле... Үзегез беләсез, тотындым мин. Үзем генә түгел, кызларны. киленнәрне дә куштым. Ә аларга минем бер сүз әйтү җитә: ата сүзен тота торган балалар. Үзегез беләсез, кул җииел булды минем. Шунпап башланып китте бит. Нәҗибпе әйтәм. шулай буласын кайдан белгәп диген! Карт кеше булып, уз башыма килмәде бит шул уй. Ничек рәхмәт әйтмисең бу малайга... 0 менә быел шул малайның тагып бер алтын киношен вакытында колакка алмыйча, әзерәк оттырдым. Бер заман бу миңа килгән до: «Осман бабай, ди, син тагын бер зур чишмәне басын ятасың, ди. Бу сугышта безнең илнең жиңеп чыгуын тизләтүгә ярдәм итә торган бик зур чишмә бар» ди. «Аңлатып ка- . ра» мин әйтәм. «Беләсеңме, ди, мии синең Уриында булсам, сельсоветка барыр идем дә, ______ __________________________Мирсәй Әмир мәгез, шушыпы хөкүмәткә тапшырыгыз, хөкүмәт аңа кораллар ясатып, фронтка җпбэрсея дип, 100 мең сум акча чыгарыр пдем дә бирер идем» дп. Аяз көпдә яшен яшьпәп күк күкрәдемени! Пи дияргә белми катып тордым беравык. «Соң, мпп әйтәм, кем дип бсләгрй спп мине. Кайдан килсен дп мпңа ул чаклы байлык!». «Нигә аңа гаҗәпләнергә, дп бу. синең кулында хәзер ким дигәндә йөз егерме- йөз утыз мең сум акча запасы ята бит» ди. «Как, мпп әйтәм, смеет, син мпңа болай дпп бәйләнергә!». «Тукта әле, ди малаем, мпп бит әзерәк хәзерге базар хәлләрен белом»... тотыя- ды бит санап күрсәтергә. «Фәләп чакны фә- ләпчз пот бодай саттыңмы, ди, — фәләп сум. Фәләнчә пот балдай сиңа килдеме?—Фәләм сум... Китте тезеп, китте тезеп, тезә торгач, китерде дә чыгарды бу. Мепә сиңа сер, мин әйтәм эчтән генә. Дөресен әйткәндә, запас якчаның күп җыелуып күрен, үзем дә уйлана идем. Тик, запас зыяп китерми дип, кирәкяраклы ала башласаң ул •күптә түгел бит дип, үземпе тынычландырып килә идем. Икспче кеше килеп әйткәч, бөтенләй уңайсызланып киттем. Малайга ачу кткы башлады. «Юк инде, мин әйтәм, энем, син алай бабаңның яшереп җирләренә кулыңны (•узма.» Тотынды бу миңа аңлатырга. «Беләм. ди. ул синен хәләл көчең белән тапкан байлыгың. Яшермәсәц дә гаебе юк, дп. Тпк сио шунысын да уйла: шушындый сугыш вакытында син үз хуҗалыгыңны баету турында тыныч кына уйлый аласыңмы? — юк. Аннары килеп, ул акча сипдә тик ятып кемгә файда китерә? О инде базарга чыгарып, аерым кешеләрдән товар алсаң, тагы кем кулына кер<* ул акча? Дөресен генә әйткәндә, синец бит аңа ул тикле мохтаҗлыгың да юк. Ә хөкүмәткә ничек кирәк ул?!», «һе, миң әйтәм, хөкүмәт бер минем йөз меңгә калмагандыр бит!». — «Бер син генә булсаң, мииспңазур чишмәне басып ятасың дип тә әйтмәс идем, ди. Синең кебекләр хәзер колхозларда әзмени? Син кузгатып җибәрсәң, мепә күр дә тор, синең кебек йөзләр, меңнәр күтәреләчәк. Синен кебек колхозчылар сандыгында бикләнеп яткан әллә ничә миллион сум байлык, сугыш файдасына китәчәк. Спи бит бу сугышта безпсн илнең җиңеп чыгуын тели торгансыңдыр?» дин куя әле җитмәсә. Тәмам күңелне җилкендерде бу. Шулай да тәвәккәллек җитмәде бит. Мужиклык чыгып бетмәгән, күрәсең. Тукта, мин әйтәм, бераз уйлабрак карыйм, кечкенә эш түгел бу! Пөз мең сум! ди бит. Уйланып йөреп өч-дүрт көн узмады, менә бер замап — шалт Головатып! Агитатор —— 29 - Газетка язып та чыгардылар. Йөз мең сумга фронтка самолет алын биргән. Сталинның үзенә язган бит! Аннан соң икеләнү бетте инде мпидә дә. Йөз егерме үк итеп бирдем. Үзебезнең тирәдә минем дә кул җиңел булды. Әсман картның да даны еракка китте. Беләсез, Сталинның үзеннән рәхмәт алу уеп эш түгел! Шулай да Головатыйның йөз меңе минем йөз Мнермедән кыйбатырак булды дип уйлыйм мин. * Соңыннан аптырыйм үзем: ипчек шушы простой гына эш, ә үзе шундый зур эш. минем ремнец башыма килмәгән? Эле Иәҗиб әйтеп биргәч тә икеләнеп йөрү пигә кирәк булган. , Әгәр дә шунда Пәҗибнең киңәшеп тоткан булсам... Кара спи аның акылын! Нәкъ ул әйткәнчә булды да чыкты бит. Дөрес, Головатый үзе үк бай да, миңа карагайда акыллырак та, аңлырак та булган күрәсең. Ана икенче берәүнең әйтүе дә кирәк булмагандыр. Ә кем белә, бәлки аның да исенә төшерүче булгандыр. Дөресен әйтергә кирәк, пи булса да, көнләшен куйдым бит шул Головатьгйдан. Берни әйтер хәл юк, молодец. Бик зур эш эшләде. Миңа хәтле эшләп өлгерде. Нихәл итәсең, татар акылы төштәй соң. диләр, бик мәгънәле сүз. Рус халкып юкка гына өлкән агабыз дни әйтмибез. Җитәкләп бара бит! Хет, мин әйтәм. I тиешенчә поддержать итәргә кирәк. Шушындый ’Л авыр көннәрдә хөкүмәт каршында үзебезнең ■ -? абройны төшермик! И төшермәдек бит. Шулай да, башка бик күп уйлар килде. Безгә дә, мин әйтәм, хәзер андый төштән соңга калган акыл белән яшәү оят түгелме. Без бит инде, патша вакытындагы изелгән татарлар түгел, совет заманында яшәүче халык. Башка халыклар белән бертигез правалы, совет ватаны өчен башкалар белән бертигез янучы халык. Энә Пә- җибпең башына килгән бит... Менә шундый агитатор ул Иәҗиб. Колхоз өчен, хөкүмәт өчен кирәкле мәсьәләләрнең иң кирәк җиреннән тота белә торган егет. Тагын бер чишмә таптым дип йөри әле үзе бу арада. Тик ул чишмәне басып торучы син түгел, башка кеше, ди. Спн булсаң, өйрәнгән ташны кузгату җицелерәк булыр иде, ди. Шулай да аны кузгатышырга синең ярдәм кирәк булыр, ди. Чакырганын гына көтәм. Андый егеткә булышмый ярыймы соң! Йөрәк белән, җаны- тәне белән эшли. Ә менә безнең җитәкчеләр аны күреп бетерми. Агитаторга да санамыйлар бугай әле үзен. Ә күрергә кирәк иде аны. Бүләкләргә кирәк иде үзен!.. Тантаналы җыелыштан сон. ике катлы мәктәп бинасының бөтен бүлмәләрен тутырып, сыйлану мәҗелесе уздырылды. Өстәлләргә куелган сыйларны, ул сыйлар тирәсендә кунак булган барлык «Гөрләвек» кешеләре сөйләгән сүзләрне, алар җырлаган җырларны тасвирлау очен тагын бер хикәя язу кирәк булыр иде. Бу эшпе икенче бер вакытка калдырып. шуны гыиа әйтик: бу кичне безнең кыюсыз егетебезне күрергә теләүчеләр дә, аның белән сөйләшергә теләүчеләр дә күн булды. Тик, өлкә газетасы редакциясеннән килгән махсус хәбәрче аны үз яныннан җибәрмәде; «агитация эшендә үзеңнең тәҗрибәләреңне сөйлә» дип. аптыратып бетерде уд Иәҗибие.