САХИБЖАМАЛ ВОЛЖСКАЯ

 *) ӨЧЕНЧЕ ПӘРДӘ ПӘРДӘ АЛДЫ Пәрдә төшерелгән килеш тора. Эчтә, пәрдә артында «Сәйяр» труппасының репетициясе бара. Сәхнә алдыннан Байгушев Вд)ә. Катыр галы ак якадан, шуплый ук франт; кулында атлас беләп кепләгәп кыйммәтле, яссы тартма. Капкачы ачылган. I н ч е чыгыш Байгушев. Ха ф п з. Байгушев (ашыгып килеп, пәрдәгә тыгылып). Хафиз әфәнде! Бер генә минутка! Хафпз (пәрдәдән чыга, ярым-йорты татар карты кыяфәтендә, кулбашында жилән). Нәрсә бар? Байгушев (тартманы ачып алдында тота). Гарнитур. Хафиз. Мина?.. (Зстендәге хатын ачып укый.) «Сезкп гыйззәтле вә хөрмәтле улып торгучы Сахпбҗамал туташка безки Нигъмәтҗан Ишмаевтан бик сагынып...» (Туктап.) Тагын Пшмаевтап. Ппде минем кулымнан үткәне генә ничәнче хат. Б а й г у ш е в. Амстердам! Хафпз (карап). Гәүһәр муенса. Саф алтын беләзекләр... асылташ та, бриллиант... Ул аннан шул чаклы бүләкләр ала? Әйтәм бит, я алла! «Бу халыкны шул бозадыр, шул котырта, аздыра; Ялтырап, күзләрне чагып, тугры юлдап яздыра...» Аннан артистка бозыла. Күрсәтми тор. Репетиция беткәч... Б а й г у ш е в. Яхшы. (Газета тотып.) «ВолжскоКамгкий краГьжы күрдегезме? X а ф и з. «Бәхетсез егет» турында? Күрдем... (Кире кереп китә.) ♦ Ахыры. Башы 9 ичы номерда. Шунда ук Җ и л д ә р с к и й чыга. Ул да репетициядәгечә.- II н ч е чыгыш Җ и л д ә р с к и й, соцыяяан ага й-э п е. Җ п л д ә р с к и й. Тукта, газетамы шушы? Укыйк әле. Байгушев (биреп). Мә, отмечать иткән... Җ и л д ә р с к и й (алып). Ялс, я? Отмечать иткән... Ә, мепә икән. (Укый.) «П если...» (Укый алчный, еракна тотып.) «П о ли пьеса...» Фу, урысча үзем болам ярып салам кебек, укырга килдеме, хәрефе харе} өстепә менә дә бетә. (Күзлеген киеп.) Әһә... болай шәбрәк икәп... (Ижекләберән укый.) «И если пьеса была спасена от полного провала, то лишь благодаря премьерше труппы г-же Иззатуллиной...» Бәрәкәт! «Бәхетсез егет» — бер Гыйззәтуллппа аркасында гыпа уеп булып чыккан. Рус газетасында бит. Я. кая чаклы күтәрелә бу кыз? Өч ел элек кенә мин бакчадан ал ran Гыйззәтуллппа... (Сәхнә алдына кулына казаки салган бер агай-зненең кергәнен күреп.) Монда ярамый, агай-эне! А г а й-э п с (тамак кырып, каты «к» белән). Мица Карыйев әфәнде кирәк иде. Җ и л д ә р с к и й. Хафизмы? Пәрсо, казаки китердең? Ул репетициядә. Тегендә чыгып көт, агайэпс... (Пәрдә арасына кереп китә.) Б а й г у ш е в, Сзхибжамал Волжская 15 Агай-эне (аяк очына басып килеп пәрдә арасыннан карый). Карыйм әле, бөтен секретларын. Ә, ә... Алла... Менә ничек кәмит өйрәнәләр икән! Өнә, Хафиз, пичек кыза... Кемгә кыза ул? Э... бу якта Волжская икән. Кара ничек үз каннарын үзләре бозалар ш.\»п! Чынлап ачуланышкан кешеләр кебек. Алла... Чыгын киләләр... (ьер якка ^*ыгып китә.) Ш н ч е чыгыш. 0 а х и б җ а м а л, X а ф п з, соңыннан Б а и г у щ е в. а г а й-э и е, Җ илдә р- с к и й л ә р. Сахиб җамал (пәрдәдән чыга, кызган). Кирәкми! Репетициягезне дә, үзегезме дә аңламыйм. Пи очеп дин әле сез миңа бүген торган саек тавышыгызны күтәрәсез? Мин болан ясый алмыйм. X а ф и з (артыннан чыгып, кашын чытып, ачулы гөрләп). Туташ! Мин сезгә уеныгызны күрсәттем. Сахиб җам ал. Инде, ичмасам, сез генә безгә кызлар йорүеп порей күрсәтмәсә- 1 гез иле, үз йорүегезпе оныта күрмәгез. Габ- делхәй әфәнде. гг Хафиз (чытык). Буйсынмыйсызмынп? С а х и б җ а м а л. Мин иҗатымда сезгә буйсынмыйм, бу сезгә билгеле булырга тиеш, Хафиз әфәнде. Хафиз (тагын да чытык). Алай! Сезнең хәзер яңа яклаучыгыз бар? Шуңа таянасыз? С а х н б җ а м а л (туктап, сагаеп). Әйтеп бетерегез. Ишетим, нинди яңа яклаучы ул? Тавышка Б а й г у ш е в, Җ и л д ә р с к и н л ә р җыела. Б а й г у ш е в (Сахибҗамал алдында шалт итеп теге тартманы ачып, сонып). Рәхим итегез! X а ф и з. Укыгыз! Сезгә миллионер малайлары «сезкп гыйззәтле» дип хат язалар. С а х л б җ а м а л. Сез аларны укыйсыз? Дә- л. кии мин укымыйм... (Байгушка.) 0 сез, фрапг. У администраторлыктан / яучылыкка калдыгыз? Юкка ошәд!гәңсез, мин әле артисткалыктан сөяркәлеккә калганым юк; кпрс күтәреп илтегез байбстчәгезгә! (Хафизга.) Шулай Габ^ делхәй әфәнде, мин сезгә ярамыйм икән, ярый торган кеше табыгыз да уйлатыгыз, ләкин мин сезгә үземне мыскыл итәргә бирмәм. Хакыгыз юк! (Чыгарга юнәлә.) X а ф и з. О спектакль? С а х п б җ а м а л. Үзегез уйнагыз! Сез бик оста йөрисез... Ләкин аягыгызны ермаганда... (Чыгып китә.) Б а й г у ш е в. Мин тагын сезгә ышанып афиша элдердем, билет саттырдым. Хафиз (тезләнеп, бер кулын сузып). Туташ! Утенәм сездән, тыңлагыз! Кайтыгыз әле... китте... (Тора.) Киләмени ипде ул хәзер! Б а й г у ш е в. Шушы чаклы малдан баш тарта. Җүлләр! (Норобканы яба.) Хәер, нигә борчыласыз, уенга кнлер. Хафиз. Ичмаса бер әйткән сүзеннән кайта торган кыз булса икән. (Агай-знене күреп.) Кая, шушымы казакие? (Тартып карап.) Минем терсәккә дә җитми бит бу! Бәдпгъ мәзпн җибәрдеме? А г а й-э н е. Әйе. X а ф и з. Соң мин яхшылап әйттем түгелме: үткән атнаны гына аның мәхәлләсендә Дарапа Мөхәммәтҗан үлде, әгәр дә аның казакиен фидиягә биргән булсалар, миңа шуны биреп торсын дидем бит. Мә! Ага й-э п с. Алла, моны кпрс алып кайтыйммыни? Ярар, бүгенгә бер каптрамарка бир инде, алайса. X а ф п з. Мепә шул, шул. Сездә шул илле тиен көмешегезне янга калдырып бушлый театр карау кайгысы. Монда миңа... А г а й-э н с. Мин... Җ п л д ә р с к и й. Я, бар ипде, пң элек алып, кил диделәр бит сиңа! Нинди агай-эне булдың син! (Чыгара.) Хафиз. Менә бит ул нишләтә — Волжская! Б а й г у ш с в. Әлбәттә. Бөтен пресса аны шушы кадәр мактап торсын да. иркәләнмәсен. X а ф п з. Юкла. син аңламыйсың... Үземнән булды бу. Я. җүләр! Миңа нигә кирәк аның хатларын тикшерергә дә, уенына бәйләнергә?... Шушы бай малае белән ыбыр-чыбырлары бар дип уйладым опт мин. Пи дисез хәзер? Болан булмый, бернәрсә эшләргә кирәк бит... Әйдәгез әле! 16 Нәкый Исаке* ■* * * КАЗАН. ХАФИЗ ФАТИРЫ. Тар гына бүлмә. Тимере кыйшайган бер кровать, шпрма, аннан сул якта тышкы кшек. I н ч е чыгыш. X а ф и з. Җ ил дә р с к к й, К о л а л а й. X а ф и з башын сулы сөлге белән борып бәйләгән, ята. Ширманың бу ягында Җ п л д ә р с к п й белән К о л а л а й авызларын ачып сәгать тыңлыйлар: күрше бүлмәдә сәгать алтыны суга. Җплдәрскпй. , Алты. Я алла! Уен башланырга пке сәгать калды... К о л а л а й. Ал кплмәсә? Без инде шул чаклы шаулатып Сазанга кайтып та премьерабызны да бпрә алмасак? Беттек бпт. Морзалар гына түгел, чалбарчылар да көләчәк бпт бездән хәзер. Җплдәрскпй. Менә кплмп бпт. Прпн- цппка кптсә, бетте ппде. Хафиздан булды. (Хафиз янына килеп утырып.) Ну, Хафиз. А г л нинди гадәт спнең: бер кешегә кыздыңмы, маңлаенны бертөрле чытып тотынасың. Мпн беләм, эчтән сип алай да түгел, әмма ләкпн, шул кашыңны чыттыңмы, яхшы әйткәнең дә яман була да чыга. Инде юкка да бәйләнгәч, Волжская нпчек күтәрсен? Килер дпсеңменп инде спн аны? X а ф п з. Юк; сез апы белмисез... Туктагыз! Тышта аяк тавышлары. К о л а л а и. Әллә кплде?... Җплдәрскпй. Тсс... Ппде сак булыйк! Карагыз! (Аяк ечларына басып кына Колалай белән ишек янына басалар. Ишек кагыла.) Керегез! Н н ч е чыгыш. X а ф п з, Җ и л д ә р с к и й. С а х п б җ а- м а л, Байгу ш. * Б а й г у ш (керә, акрын, ләкин рапорт биргән кебек). Волжская кплде. Җплдәрскпй (акрын). Рәхпм птегез! Сахпбҗамал (керә). Псәпмесез. Я нәрсә булды? Җ if л д ә р с к и й (акрын). Менә, Хафиз кинәт кенә егылды, туташ... Белмпбез... Озак кыла һушы китте. Аннан сезне чакырттык... С а х и б җ а м а л. Шулай укмыни? Хәзер пичек соң? Җ и л д ә р с к и й. Бераз яхшыланды кебек. G а х и б җ а м а л. Докторга әйттегезме? Хәзер чакыртырга кирәк! (Хафиз янына килә.) Хафиз! Хафиз (керфекләрен түбән сөргән, күзен йомган шикелле тирән бер тынлык эчендә ята. Бу сәхнә барганда бар да бик җитди булалар.) С а х и б җ а м а л. Сезгә ни булды?.. (Янында урындыкка утыра, куркып, гңэ тотынып.) Габделхәй әфәнде?.. Үзегезгә килегез! Шулай ук... X а ф л з (күзен чак кына ачып, аңа текәлгән килеш, акрын җитди). Сахпбҗамал... туташ. Сахпбҗамал. Хәлегез пичек сон, Габделхәй әфәнде? Сөйләгез, зинһар. X а ф п з. Юк, юк... сез курыкмагыз... ми әле бераз тик... Сахпбҗамал. Мелә су йотыгыз әле... Температурасын үлчәдегезме? Җплдәрскпй. Үлчәдек... градусник күршенеке иде, әле гепд алып чыктылар. Сахпбҗамал. Тукта... мендәрегез бик түбән түгелме? Хафиз (калкыбырак, ярым терәлеп утырып). Юк... хәзер мпңа яхшы... Сахпбҗаш туташ, сез мпне гафу птегез, мпп сезне бая бик ачуландырдым... Сахпбҗамал. Юк, юк, Габделхәй әфәнде — ул мәсьәлә калып торсын,, кузгалмагыз. Менә сезпе рәтлим әле... Нпчек соң. берәр нәрсә ашадыгызмәле сез{ бүген? Хафиз. Сез... зинһар өчен... мин тпк... (Уңайсызлана.) Сахпбҗамал. Сез баягы өчен борчылдыгыз? Җплдәрскпй (шома гына Сахибщамал янындагы урындыкка утырып). Борчылмас- лыкмынп, туташ? Я, без сезнең белән бергә пинди кыенлыклар кичермәдек! Ул Уральский юллары! Бакчасарай, Тифлис, Уфа, Чиләбе сәфәрләре!.. Инде бу юлы шушы Казанга кайтып җирләшәбез дигәндә генә... К о л а л а й. Казанның үзепдә генә ппче торле каршылык күрмәдек. Алай да җиңдек биг без, җиңдек! Җ и J/ д ә р с к и й. Шулай була торып та,., сез бүген уенга чыкмасагыз, пи хәлгә калу булыр иде?.. Сй.\иб::;ч Волжская 2 ,с. Ә." х* ю. Хафиз. Дошманнар... пи дияр... Сахиб а м а л. Габделхәй әфәнде! Моңа чаклы да миңа нинди кыеннар булды, мин уышы өзмәдем. Бу юлы да әнә кыенны мин алы.?!, сезнең яктан да шуның белән бетсен. Тынычланыгыз, мин бүген уйнарга булдым. Хафиз (г.;:ың и::е кулым берыолы тотып). Туташ! Сезгә ншгди генә кеше сүз әйткәндә дә, начар сүзенә дә яхшылык белой җа- саи бирдегез. Мин сезнең гомерлеккә колыгыз! 1 (Ике кулын нәүбәтләп үбә.) Җилдәр ск и й. .Шулай, әлбәттә. Әле мәйданны яңа алабыз. Бу спектаклебезне биргәч, без әле Мәкәрҗәгә чыгабыз. Анда ярминкә еезочыц тулы файдага эшлән, рәтләнеп кайтабыз да, быел кышка шушы Казанда тәнләнәбез, алла боерса! Җптәр, безгә дә күзле-башлы булырга вакыт! Сахиб җ а м а л. Фәрештәнең амин дигәи чагына туры килсен. (Сәгатен карап.) Уенга вакыт җитә. Ул "чагында... (Тора.)* Хафиз. Мин торам. С а х н б л; а м а л. Юк. юк... сез аз гына ял итегез әле. Без алдапрак бара торырбыз. Хушыгыз! X а ф п з. Хушыгыз, туташ! С а х и б җ а м а л (ширма ышыгына чыга. Ишеккәрак барып,. башындагы калфагын салып, Җилдәрокийгә биреп, акрын). .1оч- бардка салыгыз. Уенга чаклы Хафизны бик яхшылап сыйлагыз. Мин күрәм, ул... Җ и л д ә реки й/ Сез нишлисез, туташ? Бенефисыгызга а.ъап шул кадерле бүләгегезне... Сахпб җамал. Беренче түгел, табылыр. (Чыга.) Ж и л д ә р с к п й. Туташ! (Артымнан.) Туташ! Юк, кпттс. Кола л а й (куанып). Булды! Бүген театр була, тратата! трата-та! X а ф и з (кроватенда утыра). Нәрсә диде? Пәрсә диде ул?.. Ж и л д ә р с к и й (калфакны китереп). Менә! Hi уны салыр] а да уенга чаклы сине бик шәплән сыйлар!а кушты. X а ф и з (калфакмы алып). Күрдегезме? Үрнәгенә лира төшертеп чиккән. энҗеле калфагы. Ойггем бит. сез Сахибжамалпы белмисез... Пин in йөрәкле кыз ул! Инде, зинһар, бу эшне бор как la да чишә күрмәгез. Мәны үзс1»әк. иарып бирербез инде. (Калфакны карап.) Я, нинди кызны рәнҗеттем бит! (Елый.) с Карповның Волжская™ әйткән бу еүялэре үз кулъязмасыннан алынды. Автор. * * * СӘХНӘ АЛДЫ. Б а й г у пг е в (ялгызы). Б а й г у ш о в (алдын-артын каранып, аяк очына басып кына пәрдә арасыннан чыга. Кулында дәфтәр), һәр конне кеше ятып беткәч кенә, Волжская яза диләр... Ышанмаган идем. Шушы дәфтәрләр инде ул? (Тиз, тиз әчкалап күз тошереп.) Әйе, менә: «Тпфлис... Ел и. аветополь юлы, Болгарский белой Араб- лицекий... Әстерхан, Зәйни Солтанов... Казан, Оренбург. Сакай, Чаржуй... Кари. Тагып Казан... Галиәсгар Камал... юбилей...» (Кинәт сискзнсп китеп.) «Башуиюв...» Минем турымда? (Елт-йолт каранып ала да, укый башлый.) «Бу әдәм кеше юк. җирдә генә каршыга килен туктый, бөтен секретыңны белгән кебек күзгә чекерәеп каран тора да: «Онытмагыз»... ди. Мин: «Нәрсәне?» дим. Ул: «Барсын да белом, карышмагыз» дип кенә ике кулымнан тотмакчы була. Мин кулымдагы Островский томының төбе белән аның күз тобепо күгәрткәнче берле яндырам...» Нәрсәне язып куйган ул?.. Тукта, тукта... (Укый.) «Бу кешене шән администратор күренә дип Хафиз Бохарадан чагып алып кайтты. Үзен ул, салон күргән кеше кебек, манерлар белән тота. Ләкин болар бар да крахмалга катырылПац. коры көязлек кенә. Төбендә ул — тәлинкәче лакей, югары дәрәҗәдә ял/ганчы, шарлатан, шаптажер, узгынчы бер шулер»... Оно. (Яңадан укый.) «Шарлатан, шаптажер, узгынчы бер шулер». Минем хакта?.. Әлего чаклы бу дөньяда минем хак ымда беркем дә бу кадәрле сүз әйтә алганы юк иде. Ертырга? Салып таптарга?.. (Кинәт туктап.) Я, нишләмәк булам мин, ахмак! Монда пи юктыр? Мепә соңгы бите, бүгенге көнсп пәрсә ди? (Укый.) «Нижпида безгә тагын куярга бирмиләр. Ун көннәр ятабыз. Менә безнең впчә еллар буепа милли театр тудырабыз дин йөрүебезнең нәтиҗәләре: ачлык, ревматизм, полиңеймсйстр ишеге саеа ялынып яту. Күрәм, бу рәхимсез реакция безнең тамырларыбызны шулай берәм-берәм суырыр». (Ябып.) Яхшы! (Килеп, сәхна яңагына злскгән телефонны алып.) Алло, департамент! Полиңеймсйстр җәиапләре андамы? Әйе. Бәндәгез Байгушев сөйли. Ваше превосходительство. бик гафуыгызны үтепәм, сезгә тагын шул хакта хәбәр итәргә ашыгам: артистка Волжскаяцыц яшереп алып бара торган көндәлек дәфтәреп таптым; әле танышып өлгермәдем. сезнең игътибарыгызга лаек юллары бик булып дпп уйлыйм. (Шатланып.) Әйл? Сез аларга биредә уйнарга рөхсәт бприисө>? Нәкый Исәиб-*г Бик гүзәл иткәнсез. Гайрәтләрен басарга бәлки шул үзе дә җигәр. Иртәгә, әйткән сәгатегездә; сезнең колыгыз... (Пәрдзнз ачып зчкэ нөрз.) НИЖНИДА АРТИСТЛАР ФАТИРЫ. ! н ч с чыгыш С а х и б ж а м а л. Фәхрия, * Б а й г у ш с в. Б а й г у ш е в. Хәзер, хәзер! (Тышкы ишеккә кипел ача. Анда, коридор башында көчек тавышы. Аннан Волжская белән Фәхрия күренәләр.) Волжская?.. Гәхим итегез, туташ! Б?л... а к.." ;уы.ыз белеп... С а х и б ж а м а л (уза). Кылаимасагыз ла, Ба-Һушев. Б з. й г у ш е в. Аңламыйм... (Читкә.) Агу — напыгы :а үтә башладымы? (Аңа). Хафлзов- дар акла калдылармыни әле? С а х и б җ а м а л (зетәл янындагы урын* дыкка утыра, күңелезз генә). Кайтырлар... эшегездә булыгыз. Б а й г у ш е в (үз алдына). Әле горурыгыз сынып бетмәгәл күренә, анысын бәлки мин үзе 1 генә дә башкарырмын, туташ. (Аңа.) Яхшы! (Чыга.) Фәхрия (артыннан карап.) Кәефе китеп барды түгелме? С а х и б ж а м а л. Китмәгәе... Тынлык Фәхрия. Я? Хур булдык бпт бу Мәкәр- жәгә килеп. Ин :с ишмибез?.. (Сахибщамал- ның текәгеп калганын күреп.) Туташ? Нигә син шулай утырасың? Г а х и б ана л. Омча билләһи эчем поша баш. ./ы’ Әгәр белсәң иде... Ф ә х р и я. Шуңа?.. Сахи б җ а\ч а л. Үзем дә белмим. Поша да бер генә. Фәхрия. Or, туташ! Аңламыйм әле сине мин... Үзең бер чибәр, беренче артистка: к ‘-’и -р генә сип дип аһ итмәде? Кавказның Араблк'П KM.L.apia чаклы бит. Син үткәндә бар да т.1ГЬ;.ч i итеп, иелеп торалар. Шулап Сула торып та. сип а ларның берсенә дә кара- ы л. (Янына идәнгә утырып, аның тездәге э таяна, үзе аңа карый.) С а х и б ж а м а л. Эх, китәр идем мин зер лоииаи, Фәхрия! Каядыр, еракка, еракка. Сахпбҗамаллар бүл- бүлмәдәи чыгып, яба. Беләсеңме, орок үсә торган җирләргә. Арык буена... Бохарага... Ф ә х р и я. Җылы җир эзләп? С а х и б я; ам а л. Юк, җылы күцел эзлән. Ф ә х р и я. Аңда синең якып күргән берәр кешең бар? С а х и б җ а м а л. Бер бик яхшы кеше бар анда. Ф ә х р п я. Сип белгәп кешеләрне зпц мип дә беләмдер. Кайсын әйтәсең икән? С а х и б җ а м а л. Мип апы беренче мәр- тәбә анда «ш түгел, Мәскәүдә күрде?!. Ләкш пипди сә р урында очраштык боз. Ф ә х р и я. Сойлэ әле, туташ. Сшюц ачыл- тапьгдиы бер дә күргәнем юк. Мип дә белим. фа::плпясе кем? С а х и б ж а м а л (кинәт уянып). Ө9 Парез дидем мип? Ха-ха-ха! Син шуңа ышаншд? Ой, Фәхрия җаным! Мин шулай уйнарга ярз- там бит... (Торып китә.) Фәхрия (үз алдына). Үзепец күзләреар яшьләр. Пипди каты серле бу! С а х п б ж а м а л (коры). Монда булмаш, әйберләрне җыспа башларга кирәк, Фәхрп.1, (Үзе, ялгызлык эзләгән шикелле, арткы планга чыгып, ишекнз аркан килеш креслога нуыз- леп утыра. Караңгы тәрәзәгә, төпеозлэкнз караган. Аннан, каядыр, төптән симфониядә татар моңы ишетелә.) Ф ә х р и я. «Лвухсветный»да уйныйлар... Оллә кайдан әниләр искә төшеп китте. Әлло Хафизлар да анда керделәрме икән? Алай дисәң, акча?.. Җыспа торыйм булмаса... (Бүлмәләренә кереп китә.) Уцъяк култыкта Б а й г у ш|. аныц артыниач Фәтхерахман бай күренәләр. П н ч е чыгыш С а х и б җ а м а л, Б а й г у ш е в, Ф ә т х с р а х м а н Б а й г у ш с в (Фәтхерахманга). Шуни торып торыплз... (Зур кандилне кабыза. Ал- гарак чыгып, Сахибщамалның утырганын күреп.) Туташ! Сс.шс сорыйлар, момкинмо? Тышкы ишектә звонок. Б а й г у ш е в тиз генә сулга, мәсенә дәфтәрне яшерергә кереп китә. Тагып звонок. Байгуш ишеген үз артыннан сак кына җиткереп Q a x и б җ а м а л (кузгалмый һәм әйләнмичә). Кем бар? Б a ii г у ш е в. Миллионер Фәтхерахман Пшмаев. С а х и б җ а м а л (һаман шул хәлендә). Әйт: кабул итми, диген. Б а й г у ш. Гафу итегез, туташ, ул, ул инде биредә. (Чыга.) Фәтхерахман (алга чыга). Бпсмиллә- һпррахман... Ул кешегездән бик сорап тормадым, үзем кердем мин. Я, туктале... Китмәгез әле... С а х и б җ а м а л (тукталыбрак калып). Миндә нинди йомышыгыз булырга мөмкин? Ф ә т х е р а х м а п. Сөйләшә торган сүзем бар. Аз гыиа торып торыгыз. Утырыгыз әле... С а х и б ж а м а л (өстәл янына утыра, наршыга ишарә итеп). Утырыгыз. Мин сезпо тыңлыйм. Фәтхерахман (үз алдына). Бпк ки- сар нәрсә икән бу... Бисмиллаһи... (Утыра.) Па алла... (Йөзенә карый.) Рас шундый икән... Шул артистка Сахибҗамал сип буласың икән... С а х и б җ а м а л. Эш нидә соц? Ф ә т х с р а х м а п. Бик яшь, бик сылу кыз икәнсең. Мөселманча да укымышың бар диделәр. Хуш, ник болан булып йөрисең әле спи? Әле байлар белән утырып сөйләштек тә шуны белдек: палисампстер сезгә театр куймаска кушкан, сез һаман куйдырырга тырышып йөрисез икән. Ул Габделхәй карый да, ул Алтата мулласының малае да. бар да остаз күргән, коръән тоткан шәкертләр алар. Боларцы болан тилертеп йөргән спн икән, си :сц чибәрлегең.) алданып, шушы яшьләренә чаклы өйләнми, синең артыңнан ияреп шулай рисвай булып йөриләр икән. С а х и б җ а м а л. Ха-ха-ха! Бпк шук кеше икәнсез. Сез мине көлмәс җирдән көлдердегез, сөйләгез, сөйләгез... Ф ә т х с р а х м а п. Сөбехапәлла, тукта, көлмә әле сип; мине җиңел генә сихереңә төшерә алмассың. Хуш, бу дөньяда өч йөз миллион мөселман җәмәгате бар дип ишетәбез, шул чаклы мөэмин, җәмәгать эчендә, мөселман хатын-кызыннан бу бидагать эшне башлап ком чыгарды? Син! Бездән сиңа сүз: бу эшең- пе куй! Ул кемнәр, Габделхәй карыйлар, тәу- фикка утырырлар. Бу зур гыйбрәт эшне һәм- мобозгә дә башлап син күрсәт, алла боерса. Сахибҗамал (көлеп). Мин болан да сәхнәдән сезгә шйбрәт күрсәтәм. Шул җитмимени әле сезгә? Ф ә т х е р а х м а п. Тукта, тукта! Син пиле, бар һөнәрем шул. бүтән килерем юк, дисәң икән, анысыннан эш тормас, курыкма... Безнең әле әлхәмделплла шөкер, «ил мөселман, итәк киң» дигәндәй, менә алла юлына иң башлап үзем бер һиммәт күрсәтим: сиңа бер әҗер, миңа бер савап булсын, бисмилла,., күпме бирим? (Бумажнигын ача.) С а х и б җ а м а л. Ха-ха-ха! Бу чаклы юмартлыкның бер сере дә бардыр инде. Ансып да әйтеп бирегез, Хаҗи әфәнде! Ф ә т х е р а х м а и. Сип әйт, әйт, оялма. Ишеттек бит, беләзегеңә чаклы чыгарып саттыргансың. Аланда бер мең белән генә барыбер дүнмәссең, мепә өч, дүрт... биш итеп би- рәм. Менә, санап ал. Кыз кешегә ярар. Милләт әчеп, дин әчеп мин до кызганмадым. Мип- пән китсен. Сип дә шуның белән күн, бер һәйбәт кенә мөэмин-мөселман кешегә кияүгә чыгарсың, без дә алгы җомганы бер шаулатып, үзеңә озын гомерләр теләп, кул күтәреп бер дога кылыйк. С а х и б җ а м а л. Ха-ха-ха! Миңа болай да меңләгән кешеләр озын гомерләр теләп дога кылып торалар, шулар фатихасында яшәп киләм дә ахыры. Ф ә т х е р а х м а п. Сөбехапалла. без ишетмәдек. кайда кылалар? С а х и б җ а м а л. Сез театрга йөрчпсез- мепи? Мина һәр спектакль артыппап меңнәрчә кешеләр: яшә, Сахибҗамал!.. дип кул күтәреп... чабалар. Фәтхерахман. Әстәгьфпрулла, безгә кәсәфәт әчеп болай иңдерелгәндер син, бала! Ярар, тел төбеңне белдем, моңа гына күпмисең пкәп. әнә Фәтхерахмап байпың култыгы киң аның... Мпп вак сөйләшергә яратмыйм, менә сиңа актыгы: алдыңа ун мен саф акча салдым. Иманыңа кил! Сахпбҗамал (акчага бер бармагын басып). Әгәр дә бу акчаны сезнең алдыгызга мин салсам? Салсам да әйтсәм: менә сезгә ун мең алгып, Фәтхерахман әфәнде: шуның бәрабәренә иманыгыздан чыгыгыз дисәм? Сез чыгар идегезме? Ф ә т х е р а х м а п. Әлгаязе билла, акча өчен газиз имаиымпы сатарга, теге, мине кем дип белдең сип... С а х и б җ а м а л. Шулай булгач? Минем дә үз иманым үземә газиз, мпп апы сезнең уп меңнәрегез бәрабәренә сата алмыйм инде! Фәтхерахмап. Ләплаһә! Мин иманыңнан чыгарга димим бит, шул театрыңны куярга. дпмеп! С а х п б җ а м а л. Менә шул театрым ипием иманым ппдп, бай. Ф ә т х е р а х м а п. Сөбехапалла, алдыңа куйган уп мең сум акчаны алмыйсың?.. С а х и б җ а м а л. Пөз меңең дә кпрәкми! G3 Л нижа Mil Л DU^mtndH 20 Нәкый Исәнбәт Фәтхерахман. Менә нинди кыз пкәп син! Ярар. Алан иманым бар дисең, мал кирәкми дисең икән, нигә соң безнең Нигъмәт- җаныбы, ..ы болан хур men йөртәсең? С а х и б ж а м а л. Пичек мнп аны портом? Ф ә т х е р а х м а п. Ул кая югалып йөри сон? Театрга аяк баса торган малаймыни ул? Без аны. әлхәкхе. илла. ишанда укыттык, өйләнер зам г кары. Ишан кылып да аклашып торабыз. Ул шушы вакытта атналар буе кайтмый . :он й ри. Mi :еч ун меңнәр генә түгел, япты дәүләтем кереп бетеп бара бит әле айда. С а х и б җ а м а л. Туктагыз әле. сезнең Нигъмәтҗаныгызның атналар буе югалып йөрүендә минем вн эшем бар соц? Фәтхерахман. Эшең булмагач, пп өчен сиза кеше артыннан нәрсәләр җибәрткән? Әнә. кибетче Шәрәфи малае әйтеп тора: V SL шул Волжскаяны. үземә ка ратмый куймыйм — дип ант птте, ди. С а х п б җ а м а л. Ул карата торгапдыр, мин карамыйм, әфәнде. Сезнең Нигъмәтҗаныгыз үзегезгә бик газиздер, әмма ләкин, гафу итегез, ул мина грпм чүпрәгемне тотып торырга ха кирәкми. Бик җүнсез малай үстергәнсез. Алмасы шул труппасы итеп таныттыгыз. Па хода! Безне шушы Бохаваларга чаклы «Нур» итеп алын килен тә, сез безнең режиссерыбыз, җитәкчебез, безне үзенә табындырган гүзәллек кояшыбыз... Сахибжамлл (бер чигәсенә таянып, аз гына кырын утырган, режиссерлык күрсәтмәләре биргән кебек игеп). Соцш фразаңны әйтердәй элек, яңадан эшләп кил. фалын чыкты. Нәрсә әйттем мин? Яхшы тына сөйләп килгән җиреңнән, тотасың да кинәт кенә коры пафоска, декламациягә биреләсең .. Нәкый Исәг/ I К а з а п с к и й. Я рабби, син безне СӘХЕ? дә генә түгел, тормышта да дөрес тәрбия иг. килен... I С а х и б җ а м а л (бүлеп). Туктал! Боте** ләп үз ролеңнән чыктың, ялагай роленә ке> дец. Син Пәмәиганда болан сөйләми лдец би: күцелепдәген туп-туры әйтә идең: «Кирәк*! туташ! Без ач! Йөрмибез, таралабыз, кайт>’ быз!» иде. It а з а и с к и й. Туташ.... С а х п б ж а м а л. Тик тор. Башыңа киткәннән сөйлисен. Син миңа Ташкентта эчм;П дип сүз бирдең, Бохарада шешәнең авызыннан койдың. «Табындырган» имеш. «Гүзәллек кол* шыбыз»да «Җитәкчебез» имеш. Л әйт: ялгап пафос түгелмени* бу? 3 ө л х а я. Менә! Эчмә дидем мпп сицз, эчтең, чукынган! К а з а н с к и й. Миңа Зөлхая туташ эч.мэ диде, эчтем; менә хәзер сез әйттегез, тукталдым, дөньяда бер кемне тыңламыйм, сезне тыңлыйм! С а х и б җ а м а л. Закир! Син әйт. I иче П е р м с к и п (җиргә карап торып акрын гына башлый). Шулайдыр пп,то ул. иптәшләр. Без ипде туташка «безне ташлама» . дибез, сорыйбыз да... Ләкин бу да бар блг әле; Ташкент профессоры туташка нәрсә чпе соц? Барыбыз да ишетеп тордык бит: «Хәзеүх үк бу эшне ташлап дәваланмасагыз, гомергә үкенәчәксез» диде бит? Иптәшләр миңа ачулансалар ачуланырлар, ләкин, туташ, мпнппта сезгә үз шәхси тормышыгыз бер дә булмаска тиеш, дия алмыйм. Пичек ипде... Шулай бит инде, иптәшләр. Менә мип, беләсез, ара-тнрә салга- лыйм, тәмәке дә тартам, ничек тә кәеф табам, ирек ачам бит мин? Аз-маз ухаживать та итәм мин; бик кызыктырырлык булмасач да. Иик итмим? Шәхси тормышым юкмыни минем? Бар минем. Туташ! Сез үзегез яшь, гүзәллек белән дә, артистлык белән дә дая тоткан Волжская. Без бит аны беләбез инде: сез ладьяда бер генә минут та үзегез әчеп яшәмәдегез бит әле, сез бары халкыгыз өчен, татар театрын бар итү очен генә тордыгыз... Каза и с к и й (аңа). Хыянәтче! Ялгап! I пче И о р м с к и й (дәвам ита). Казане- кийның да башта әйткәне дөрес шул... Шулай бит инде: сез булмасагыз бездә «Нур» була алмаган булыр идек. Шуның өчен генә без туташка: сип ипде үзең өчен торма, безнең өчен генә тор, безнең очен үл, дип таләп куя алабызмы? Куялмыйбыз. Хакыбыз юк. Тоталчый- быз, юк. Сез безнең иркәбездәге кеше түгел. Сез — югары! (Кайгылы.) Шулай инде: бу безгә бик аиыр шгдо. Без ичшләрбез хәзер? «о» 1 и «г ц ma—m—mни» Сйхнбжамзл Волжская 31 Кайтып китәрбез. Шуның белой таралырбыз. Яцдлан без җыошлмабыз индо... С а х н б җ а м а л бик тиз Ф о х р п я г э ка’ рый, Фәхрия кинәт өстәлгә йөзе белән ятып сулыгып-сулыгып җылын башлый. Сахибҗамал З ө л х а я’г а әйләнә, Зөлхая ул утыр-ан урындыкның артына йөзен яшергән хәлдә торганын күрә. - Ипче П е р м с к п н. Юк! Теләсә шг дпе- туташ, мин моның белән килешә алмыйм. Бзрзч, үзе белән туп-ту нлдап сөйләшәм, татар театрының тамырына балта чабу бу. Мин шулай карыйм. Ул үзе интеллигент кеше, ипчек аңламый? Минемчә, ул моны эшләсә эгоист булыр. С а х и б җ а м а л. Миңа бу эштә адвокат кирәкми, тынычлап. Зөлхая (кинәт ялт итеп-торып. куркып). Аһ! Бар да әйләнеп карыйлар. Чаян! Артистлар. Кайда, кайда? Зөлхая. Туташ өстсидә. Сахибҗамал муйнына зур чаян менеп барганы күренә. Гомуми курку. Арткы балконда Сәетгәрәй күренә. Хезмәтчеләр керә. VI н ч ы чыгыш Сәетгәрәй, Сахибҗамал, Фә^рггя, Зөлхая, I п ч е II е р м с к и й, II иче II е р м с к. и й. К а з а и с к и й. . . А Сахпб җам а л (үзен нулга алып, утырган урынында кузгалмыйча). Тынычлык саклагыз... Береичс түгел. Бар да катып калалар. Чаян Сахибҗамал- н ы ң күкрәгеннән үтеп муен янына җитәрәк и ак кына туктый, аннан юнәлешен үзгәртеп, кулбашына үтеп, урындыгы буйлап аска төшеп китә. Сәетгәрәй (килеп җитеп, тынлыкны бүлеп җибәреп). Пичек салкын каныгызны саклый алдыгыз, туташ! Минем өемдә шушы хәл булса? Инде котылдыгыз. Котлыйм сезпо! (Кулын бирә.) Сахибҗамал аңа тотынып урыныннан тора. Артистлар Сәетгәрәйдән курыккан кебек артка күчәләр. Бер-берсенә тотынган хәлдә, бик җитди куркынып, аны күзәтәләр. Сәетгәрәй (кулын үбеп). Я? Сез артистларыгыз белән сөйләштегез ахыры? Сахибҗамал (ачык, җиңел). Сөйләштек. Без болай уйлаштык: иртәгә сездә спектакль куябыз, анпап соң,... сездән күргән хөрмәтебезгә бик зур рәхмәтләр укый, труппабыз белән моннан Оренбургка чыгабыз пидә, Сәетгәрәй әфәнде. Труппа җиңел тын алып җибәрә, елмаю. Сәетгәрәй (аптырауга төшеп). Дпмәк?.. (Сүз табалмый һавага карый.) Азия белән Европа арасында торган зур сәүдә шәһәрләреннән берсе. Театрга артыннан керелә торган юл. Авыр баганалардан торган арка. Алар артында, остәрәк, баскыч юлы, аннан театрның арт ишегенә керелә. вакыт көз. Алгы баганада афиша күренә: «Премьера. Җомга көн. Сахпбҗа- мал Гыйззәтуллпна — Волжская тәхте рпясәтепдәге Нур труппасы тарафыннан татарча с п с к т а к л ь куела: «Гәнаһшомлыклары», трагедия 5 пәрдәдә, режиссер С. Волжская» (Шуның русча ■ тәрҗемәсе дә әйтелгән.) Г а б д 1 ^ л в ә л и белән Ә к м п керәләр. Беренчесе нык кына картая, саргая төшкән, икенчесе тагын да юньсезләнә төшкән. I н ч с чыгыш Г а б д с л в ә л и, 0 к м и 0 к ч и (ашышмый, туктап). Политсейместр ларсл ди соң? Г а б д о л в ә л и (кызган). Мип рөхсәг бпрчәдгм, губернатордан алганнар, ди. Волжс- каялары үзе менгән. Әк.чп. Акрын! Волжскаяны белом. Габделвәли (ачынып). Пиле егерме дүрт подпись салып кертеп тә сүзебез үтмәгәч! Я, ппптлибез?.. Уйладыңмы син? О к м п (тыныч кына, ярым авыз эченнән укый). Калудгы ләна раббәкә йөбәнелләнә... Г а б д е л в ә л п. Бая тагын билет сатучылары! Тайчанмый да: «Юкка кеше көлдереп үзегезгә үзегез афиша булып йөрмәгез дә, ди... «Китапка сезнең исемегез дә кермәгән, без сезне белмибез дә. уйнамыйбыз да, безгә аның гайбәте түгел, гыйбрәте кыйбат» ди. Эшепне бөтеп шәһәр белгәч, исемләп әйтү кирәкмени? Кем шушы шәһәрдә шушы чаклы зур хаҗи булып, үз кызына үзе яучылаган? Ке.ч хурлыгыннан, әлгаязебилла, карт кенепда Нәкый Нс HO1 узой үзе асып үтергән? Синец атаң. Кем болан будың бу юлда пәри? Аның улы сип. Агасы мин. (Афишаны күреп.) Я. менә кара, монда :а элгәшпр бит. Олег ә чаклы без алар- &һшом.шклзды» дип йөртә идек., хәзер г наһшомдыккл үзебез калдыкмыни? Ерт. ерт. (Таягы белая ертырга итә.) О к ч а (аны тотып). Габделвәли абзый... Бодай гына булмый бмт. Г а б д е л в ә л и. Бу . тптәп көләргә ярынмыни? Бәзгә кпггәк хәл аллдчыч тәкъдире белән бу.н..н эш ул. (Ачынып.) 1'арлек, билләһи. Болан .хур булуыбыз җитмәгән, бөтен шәһәр алдында син булып уннан күрсәтсениәр- ч?. Хел.ә. энем, бжк күп хәрәм эшкә бар Адарын хөдаТ үзе ярлыкасын, әмма бу одше болан калдырырга ярамый. Монысы өчен кан койсаң да хәләл сиңа. Атанныц хәлен уйла. Бу эш хәзер синең өстендә калды. Я. нишлисең? О к м и (кузгалмый.) Габделвәли абзый... оц тәндә задатка гына бирдең бит әле сип... Г а б д е л в ә л и. Икенче бу эштә й ргәгг- нәренә сабак булырлык булсын. Каян, шушыннан in реп Г: рпме ул? О к м н (кузгалмый, мыскыл катыш). Үзең керошмәкче буласынмыни син? Г а б д е л в ә л и. Мин сине бик гаһрәтле булырсың дпп уйлаган идем, бик салкын торасын әле син. энем. Янындамы, корулымы? Ә к м и. Өнә килә дә башладылар. (Кузгалып.) Әйдә, сип калган ун сигез сумыңны гына чыгар. Үзем нишлисен белермен мин. Шуннан бер адым да китмәс Волжскаяц. Әйдә ппткәрәк. (Чыгалар.) 1-П е р м с к и й белән 3 ә й нэп култыклашын керәләр. 11 иче чыгыш I л ч е Пермский, Зәйнәп 3 ә й п ә п. Туктагыз... Анда кергәч, кеше арасында барысын әйтеп торып булмас. Үзегез беләсез, Һ )вәскәр булып булса да башлап татарча спектакльдә уйнаучы без бит инде? Номпю: Зарскпй, бичара, шул чаклы миле труппасына керергә сорады. Ул вакытлы шул безнец круилбыз бар иде, шәкерт арасы дип алар безне җибәрмәделәр, шуннан ук кереп киткән булга I... ’line, Закир әфәнде, бер уйнаган кешенең хәлен үзегез беләсез... I иче Пермский (булеп). Яхшы, Зәйнәп ханым. Мип туташка әйтермен. 3 а й п л п. Зинһар. Волжскаяга сез шулар и«н барып да әйтегез инде* Мип аның уопыи бик яратам, аның куд астында уйныйсы* килә... I п ч е U е р м с к и й. Сез ул яктай керэ алмыйсыз, аңда халык; моннан гына үтәрсез, көтегез... Зөлхая керә. П1 н ч е чыгыш Шулар ук. һәм 3*0 л? ха я, соцыпяаг/ К а з а п с к и й, Ф ә х р и я 1 и ч с Норме к. и й. Туташ калдимыаи? Зөлхая (картон тартма күтортая). Хәзер килеп җитәр. Син әле шунда буласың? I иче Не р м с к и й. Булам. Менә бу ханымны да шуннан алын кер әле. Таныш булыгыз. башлап уйнаучылардан... 3 ә й н ә п (кулын бнра). Тирпгуловз. 3 ө л х а я. Багдашова... Әйдәгез. Без ашыгабыз. (Баскычтан менеп китәләр.) Урамнан Ф ә х р н я керә. Фәхрия. Уф! Аида театр алдында г.кыя барырлык түгел, кара яу кебек халык... Kyj- дан билетларны унар сумга бистәләр, дп. I нчс Пермский. Кит аилан! Haps, кара! Казан нишләгән? Тезен тоткалап Казански й керә. Ф ә х р и я (гаҗәпләнеп). Нәрсә булды? К а з а н с к и й. Олә-лә! Кирпеч белэп жк- бэрделэр. I п ч е Пермский. Кит аннап! Сыпылдымы? К а з а и с к и й. Җүләр. Сынса бит аппак... I п ч о Пермски й. Дии-мәгыйшәтчсләр бик котырынганнар, ди, апда. Ярый әле бо- тенләй бәрмәгәшюр. К азане к и й. Бәрәләр иде, эшчеләр күреп калды. Мип артист икәнне белгәч, тегеләрнең үзләрен куып киттеләр. I иче Перме к и й. Эшчеләр бүгеп куп иснә. Бар да байларның секрет эшләрен күрәбез дип килә. Ф ә х р и я. Бөтен шәһәрне кузгаттык, хәерле булсын. Исән-сау' гына уннан чыга алсак. Уен вакытында нык карарга кирәк. Каз а н с к. и й. Туташны моннан каршы алырга кирәк. I иче Перме к и й. Барыгыз, бар. Олег» .чин буш. үзем торам. Тегеләр багана ышыгында югалалар, амап йларныц арт га балкон юлыннан үткәннәре күре кеп кала. I и ч о И ер м с к и й (бер якка карап). Тукта... Кем бу? /Килдэрский? Бу нәргә эш.ин йөри тагып. (Ышыклана.) Җ и л д ә р с к и й керә. Сзхкбжамал Волжская 33 SV н ч с чыгыш Диче Пермски й, Җ и л д ә р с к 'И й Җилдәр с кий (кереп). Монда да эл- гопнар. (Ялт-йолт карана да, үрелеп афишаны ертып ала.) I ич о Н ор м с кп й (арттан килеп, кинәт беләгеннән тотып), һайт! Афиша срттыц? . Градовой!.. Җ и л д ә р с к п й. Тукта әле, нәрсәгә кычкырынган буласың син? Билетыгыз сатылып беткәй бит инде, нәрсәгә ертып торам соң мин ул афишаңны? I п ч е Пермский. Сатылып беткәп, алай да ертасың. Сип шундый. Гадәтең шул. Казанда булып, «Сәйяр» га сыймадың, монда килеп Волжская төзегәп әзер труипага баш булмакчы булып бактың да, помер үтмәде. Хәзер апыц исеме эленеп торуга чыдамыйсың. Конче! Җ п л д ә р с к п Й. Зинһар бер шешә сыра гаирәгеипән ораторлык сатма, Пермскпй! Мин сезгә теләсә кем түгел, Җилдәрскпй. Әле гепә якын кибеттән Волжскаяга китерергә чәчәк сатьш алдым, шуны төрергә дип бушаган афишагызны алып ятам, болап булса шупы да Волжскаяга әллә нәрсә птеп җиткерерсез әле... Мә афишаңны, елама пажалуйста! (Бирә дә китә.) I п ч е П е р м с к п й. Бир, бир! Синең спектаклеңнеке түгел бит ул. (Ялгыз). Волжская әчеп янып йөри имеш! Йөрерсең стгн! Бер-берең өчен куанырлык олы йөрәк артист, я шагыйрьләр арасында" тудымы пкәп әле? Мәрҗән керә. V нче чыгыш I н ч е П е р м с к п й, Мәрҗән Мәрҗән түбән дәрәҗәдә урам фахпшәле- генә төшкән, чырае танылмаслык картаеп, тавышы карлыгып, үзенең кызганыч хәлгә калганын да белмәслек дәрәҗәгә килгән. М әр җәп (папиросын уып). Шупы кабызыйк әле... 1пче Пермскпй. Кабызырга?.. Ләкин кагылма зинһар... (Ерактан кабыза. Үзалдына). Фахпптә. j Татар хатыпы, җитмәсә. Мәрҗәп (кабызып, йезсн күтәреп). Сез миле танымадыгыз ахыры, Пермский әфәпде. I п ч о Пермскпй. Виноват. Сез кем? Мэр җ ә п. Танышлар танымыйлар, җаным. Ха-ха-ха! 0 бит мпп хәтерлим: сез бервакыт Пермьдә миңа моннан да зур афиша бастырган идегез. з .с. ә,- ю. I л ч е Пермскпй (сик гаҗәпләнеп). Сез... Мәрҗән Әсфәпдлярова? (Үз алд’ына.) 5 л- мы соң бу? Мәрҗән (тарта). Шулай җаным, ирләр әчеп без бары .матур, яшь вакытта гына. (Башын селкеп.) Ах, эгоистлар! 1пче Пермскпй (чигенә). Туктагыз әле. Уйлыйм, сез бу хәлгә калуьпызны миннән күрми торгансыз? Анда теләсә кем гепә булмабыз, китегез әле, монда минем Волжскаячы каршы аласым бар. Я? (Әйләнеп.) Градовой!.. М ә р җ ә н. Айян, сез коры! По бирегез бер тонко дә, мин ссзпе тотмынм, пожалуйста; но, бирегез илле тиен, кырык тиеп... I нче Нермскнй. Мә! Күпмедер шунда, зинһар, мә! (Бирә.) Театр тирәсендә гепә буталма, зинһар! Мәрҗән. Но вот, мпп кешене тешләмим. Кала бирегез, ха-ха-ха! Миңа да хәзер баш төзәтергә б^лды. (Бер якка китә.) I нче Пермскпй (ялгыз). Фу! Бетсә дә бетә, тиз бетә икон бу хатын-кыз. Бу бпт әле соң бшн-алты ел элек кенә?. Шушыңамы табындык соң без?.. Хафиз керә; доха кигән; баскычка үтмәкча була. VI н ч ы чыгыш I н ч о П е р м с к п й, Ха ф ц з 1 пче Пермскпй (аның юлына туктап). Гафу итегез. Бу сезго ак як түгел! X а ф и з. Зыяп юк, мнп театрның кара ягыннан да керә алам. Сахпбҗамал туташ бпредәмс? I нче Пермскпй (коры гына). Юк. X а ф п з. Ничек юк? Килмәдеме әле? I иче Пермскпй (дәшми). Хафиз. Ул чагында миңа аиы көтәргә кирәк. 1 пче Пермскпй. Пигә көтәргә? X а ф и з. Сез туры гына әйтегез: мопда спектакльгә рөхсәт бнрелмәгоп дпгәп сүзләр бар. Әллә туктаттылармы? I нче П е р м с к л й. Туктатырга йөрүчеләр бар иде. Хафиз (аңа Пермский cosp тесла, аны күзәтә башлый). Кызык кеше икән бу... (Аңа.) Сөйлә, сөйлә, пик туктадың? 1 н ч о И е р м с к и й. Сөйлисем кпдмы. X а ф u з. Үзегезне коры тотамыни? 31 Нәкый Йсәиб£< 1нче Пермскпй. Фу билләһи, пәрсә •ейли ул! Хафиз (кинзт кенз аныңча әйтеп куп). Нәкъ Тукай әйткәнчә. Билләһи. Ләкин соц- га калгансыз. X а ф п з. Юкка ярыласың. Волжскаяны Казаи ташлаганы юк, бездә аиы бик кадер итәләр, ул беренче татар артисткасы. I п ч е Пермскпй. Шулай гыиа микән? Бик аз беләсез алайса Волжскаяны. Әгәр дә сез беренчелек турында сөйләргә телисез икән, әйтегез згшһар өчен: (Бармагын бөгеп.) Татарда гыиа түгел, бөтен дөньяда хатын-кызы чапан ябыпгаи мөселман халыклары арасында беренче чыгып уйнаган артистка кем? — Ул. Ә беренче режиссер татар кызы? Ул түгелмени? Беренче мәртәбә труппа төзегәп, апы тоткап татар кызы — кем? Беренче татар балеринасы— кем? Бәлки әле сез аиыд беренче татар баЛетмсйстсры булуы турында белми дә торгансыз?; Тыңлагыз әле, ул чагында мии сезгә аның куйган «Күрешү» дигән татар балетын карарга киңәш бирәм. Азербәйҗац сәхнә* сепдә трагедиядә беренче чыгын уйнаган татар артисткасы да шул бит әле. Мии сезп әйтәм, ышаныгыз, рус сәхнәсендә берончә чыгып Катерииаиы уйнаган татар артисткаен да шул ГыйззәтуллпнаВолжская булачак. X а ф и з. Фу, валлаһи! Кешегә сойлерп дә бирмисез икән, моиы бит сез «Нурилар үи- гез сөйлисез... Салибжамал Волжская 35 I нче Пермский (элеп алып). Эй, пуогыз зинһар, «Нур» гыпамыпи? Ә Тукай? Тукай порсо ди соц? «Күр пичек иртә кояш чыкса, җиһанга нур тула, һәр күңелләр нурланадыр чыкса Гыйззә- туллипа. Бу икәүгә тәцро биргән бер тигез зур ? 1ӘрР°ә: jLz Берсе уйный күк йөзендә, берсе уйный сәхнәдә.» Э? Тукай әйткән бит моны. Кояш дигән бпт! Кем турында алай әйткәне бар соц аның? Юк, Волжская турында сезиец белән без сөйләмик. Без сөйләүдән югары бит инде. Мең елга бор килгән кыз бит инде ул... Хафиз. Ха-ха-ха! Аңладым мин сезне: Сез шагыйрь. Сез аңа гашыйк. 1цчо Пермский. Гашыйк! Кирәк булса, барыбыз да гашыйк. Пигә, әллә бул- маслыкмыни? Ләкин сез уйлаганча гашыйк түгел, юк. Безнең өчен — мөкатдәс ул! Хафиз. Падишаһ! I п ч е Пермский. Бәлки падишаһтыр да. Сез аның падишаһларча йөрешен күрмәдегез бпт әле. Ләкин юк. Таҗ, тәхет, солтанат аныц аяк астында түбән калды. Хафиз. Алла? Сөйләгез, сөйләгез, мин > кызыксынам. 1нче Пормскпй. Юк. Кызыксынмагыз. Волжская турында ынц сезгә артык берни сөйләмим. Ләм-мим. Хафиз. Тукта, тукта... 1нче Пермский. Юк! Китә бирегез. Хафиз (үз алдына). Тагын кырын пгте. (Аңа.) Яхшы. Мине Волжскаяныц үзе янына җибәрегез әле. 1нчс Пермский (юлына торып). Юк. Мепә уеп вакытында күрерсез. Хафиз. Минем хосусый йомышым бар. I н ч е П е р м с к н й. Ул хосусый йомьпи- дар белән кеше кабул итми. Хафиз. Мепә бәла. (Аңа.) Ярый. Ул ча- гыпда... (Куен дәфтәрен чыгарып бер битенә тнз-тиз сызгалап ертып биреп.) Мепә. Аңа тапшырыгыз. I л ч о И ор м с к Тг й (алып). Язуыгыз- * кы тапшырырмын. Үзегезне юк. Хафиз (ул булып). «Үзегезне юк.» Уйныйсыз бит бүген? I н ч с П е р м с к п й. Минем белән дә кызыксындыгыз әле... X а ф и з. Кызыксынырлык. Әгәр уйнавың да үзең кебек шулай оригинал булса, мин Казанга кайткач, бу хакта Хафизга да әйтермен әле. Ул еппе ишетә белә, бәлки, Сәйярга да чакырып куяр. I пче Пермский. Хафизыгызга әйтегез: мин «Пур» дан бер кая да китмим. Хафиз. Китмисең? Чынлап әйтә торган булсаң, бу сүзеңә афарпн. Сип чыннан да I н ч е Пермский (шикләнеп). Нәрсәгә алай дидегез әле сез? юньле артист. Хафиз. Чын артист үз труппасының патриоты булырга тиеш. Сип патриот. (Кул бирә дә китә.) I нче Пормскпй. Пәрсә диде ул. Патриот. Кем булды соц бу, тукта. (Кәгазен укый.) «Миңлебай Хәйруллип». Мпцлебаи. Казаннан. Кариның берәр кешесе булмады мпкән? Әллә үзем дә артыграк эреләндем бугай. Тукта... (Артыннан кычкырып.) Әй... Әфәпдем! Карагыз әле! Кпре килегез әле! Хафиз (кире килә). Нәрсә булды? I пче Пермски й. Нәрсәгә анда туктадыгыз әле? Әйдәгез, кертеп җпбәрәм. Хафиз. Ә мин сипец кире чакырып алы- рыңпы белдем. I нче Пермский. Фу, билләһи... (Баскычта югалалар.) Ә к м п белән Г абделвәлн керәләр. VII нче чыгыш Әкмп, Габделвәли Ә к м и. Кереп киттеме шул? Г а б д с .т в ә л п (ашыгып керә). Килә, килә. Ппде карап торма, бар, Әкмәлетдин. Ат туктаган тавыш. Ә к м и. Үзе... Син кара, баскыч борынында тор. Оахибҗамал керә. VIII нче чыгыш Сахпбҗамал, Әкми, Габделвәли. Сахибҗамал (шикләнеп). Бире кемнәр ул? (Китмәкче була). I абделвәлн (кинәт ышыктан ташланып). Юк, китмә, чукынчык! С а х и б җ а м а л. Җибәрегез! I абделвәлн (Әкмигә). Гир үзенә! А1» зина кылып, дип бозган! Чәче белән бу! (Килеп ябыша.) Сахибҗамал. Җибәрегез! (Качмакчы була.) ▼ ™лабАелв^ Лп шәленнән эләктер®, С а- х п О җ а м а л бөтен көче беләк тартыла. Шәл 35 Нәкый Исәнб? Г абделвәлп кулында кала. С а х п б җ а- м а л пке багана арасында баскыч өстендә караңгыда күздән югала.- Габделвэ л и. Пи карап тордың? Нишләдек! Ә к чп. Үзең! Буарга дин торасың бпт шунда. Сахнбжамалның артта» баскыч балконы аркылы үтеп барганы күренә. Габделвәли. Әнә бара! Әпә, әпә! Әкмп (Габделвәлигә). Кит! (Баганага ышыкланып атып җибәрә.) Менә сиңа! (Тагын ата.) Чәнчел! Бет! (Качалар.) Сахибҗамал. Ах, ах! (Рәшәткәгә табан ава башлый.) Бу вакыт баскыч өстендә ншек ачылып Фәхрия, Пермский, Б о г д а ш о в а, Ка- з а Е с к и й л а р килеп чыга. Кайсыберсе рольдәге киемдә. IX н ч ы чыгыш Сахибҗамал, Фәхрия, Пермскпй, i х а я, Казанский һә м башкалар. Ф ә х р и я. Туташ.... Сахибҗамал аның кулына авып төшг 1 и ч с Пермскпй. Аттылар... К а з а п с к. и й. Качып баралар, тот. тот!- I п ч о 11 о р м с к п й (баскычтан йөгер?’ төшзп, багана арасыннан алга килеп чыга). Кая үзләре! Градовой! Свисток тавышлары. С а х и б җ а м а л (иснә килеп кинәт). Мля к а й да ? Т укта гыз... Ф ә х р и я. Сии яралы. Бәйләгез әле... Менә беләктә. (Бәйлиләр.) С а х и б җ а м а л. Хәер... Ул пппдп свисток? Туктагыз. Бсрнппди шау-шу булмасын. Әйтегез халыкка: уеп барачак... Бары д а. Волжская! Мспә бәхет! Исә::! (Аны кулларына күтәреп алып кереп китәләр). I иче Пермский Сахибҗамалиың шәлен табыл күтәрә, үбә дә баскычка ташлана. Сәхнә артыша Волжскаяпыц кпенү бүлмәсе. Пәрдә ачылганда беркем дә юк. Бүлмәнең ачык ишегеннән сәхнәгә керә торган юл күренә. Аппап бер өзлексез кул чабу, «Волжская, бис, яшә!» дигәп тавышлар ишетелеп тора. Бераздан уңышлы уеп һәм зур алкышлардан соң гына артистларда була торгап бер кабыпу һәм талу белән ашыгып бүлмәгә Сахибҗамал кереп, уф дип йомшак урындыкка авып төшә. Ул әле гспә башкарып чыккап ролеп- дәгечә шәһәрле бер татар кызы киемендә. Кул чабулар, кычкырулар яңадан көчле ишетелеп тора. I н ч е чыгыш Сахибҗамал, 1 п ч е Пермскпй, Казанский, Фәхрия, 3 ө л х а я, П П ер м с к и и һәм сәхнә арты кешеләре. Казанский (йөгереп ишеккә килеп чакырып). Туташ! 1нче Пермскпй (килеп җитеп аны этәреп). Юк, юк, дүрт мәртәбә пәрдә ачтырып чыгарырга сез... Нишләтәсез туташны? Аппак бит публиканы да ул чаклы ирсетергә ярамый. (Сәхнәгә табан карап.) Әй, әй! Төшерегез пәрдәне! (Югалалар.) Ф о z р п я керө. Рольдә карчык кмвмввдг Бор кочак бүлекләр күторгәи. Фәхрия. Мөмкппме? Мепә бүләкләрең. Хәзер чәчәкләр килә. (Өстәлгә куя.) Я, туташ! Шау-шулы җиңү белән! С а х и б җ а м а л.. Рәхмәт. Бергә җиңел чыктык бпт, Фәхрпя. (Үбешәләр.) Ишектәй карзнн-карзин чәчәкләр, букетлар күтәргән сәхнә арты хадимнәре төркемен ияртеп Зөлхая керә. Зөлхая. Тезегез меиә бу буйга. (Са- хибҗамалга)., Я җаным! Мондый да һэйбк жицеп чыктык бит! (Үбешәләр.) Хадимнәр чәчәкләрне стена буйларын тыгызлап тутырып куеп чыгалар. К л з а и с к я й (арты болон кило, шаулап). Торыгыз ишектә, җибәрмә! Сахибҗамал Волжская 37 юк туташның. (Керә.) Йөзләп кеше анда ишекне җимереп киләләр. (Сахибщамалга.) Премьера белой! (Кулын үбә). 1лчо Пермский (керә, бик каты вссрләкеп, күзләрен Сэхибҗамалга текәләгән, кила). Я, туташ! (Аның икс кулын алып, алмашлап үбеп.) Йөрәкле дә икәнсез! Ир булып, - чин югалып калдым. Мылтыктай аттылар бит. /Халык куиты. Мин чыгам: Волжская исәп, уеп барачак дип әйткән идем, менә китте овация, нинди булды! Театр җимерелә дин торам. Я кулыгыз пичек? Авыртмыймы ипде? •С а х и б җ а м а л. Юк, басылды хәзер... Зөлхая. Кара, йөрәгем сикерүен. (Фәхриягә тыңлрта.) Уеп беткәнче җапым уч төбендә генә торды. Шул чаклы туташ өчен куркуым. С а х и б җ а м а л (козге каршында утырган, гримен юа). Газет мөхбире пи дип әйтә дм? Цензур рөхсәтеппәп башка куйдылар дип янап чыгып китте, диме? 3 ө л х а я. Сак йөрегез, иртәгә хәл була әле, егетләр. Казанский. Полициягә чакыртырлар. Егермө дүрт сәгать эчендә шәһәрдән чыгып китәргә кушарлар. Сахибҗамал. Хәзер ипде тик чакыра бирсеннәр. Безпец өчен бу кайгы түгел. Без эшлисе эшне эшләдек. Фәхрия. Бенефиста да болай булмый бит, кара. (Бик яхшы бер кызлар читеген алып кубына күтәрә.) 1 иче Пермский (кулыннан эләктереп алып). Үкчәләренә чаклы көмеш тәнкәдәи суктырганмы? Америкага илт тә куй. (Сокланалар.) Казанский. Шәйдулла мастер кулы. Аннан башка монда аны бер кем эшли алмый. 1пче Пермский. Укыйк әле. (Кунычыннан кәгазь алып укый) «Татар дөпьясын- л артистлык байрагын берепче мәртәбә кулга тотып мәйданга чыккан, татар сәхнәсен рәткә салу вә тәрәккый иттерү өчен җапын-тәпеп аямыйча сәламәтлекләрен җуйган Сахибҗамал туташ! Сез һәртөрле кара горуһларпың сезгә ташлар атып торуыпа карамастан, безгә алар- ныц йөзләрен ача торган әсәрләр уйнап чыктыгыз. Яшәгез, гайрәтле туташ, бу көрәшегездә сез ялгыз түгел!. Мастер Шаһвәлиев. Эшчеләр...» Монда, әй, әллә ничаклы кеше кул куйган! Казанский (алтын браслет күтәреп). Мепә монда яшь байлар чишелгән әле: туксан алтылы проба. Зөлхая. Алар ипде карт байларга үч птеп. Юк, миңа менә монысы охшый. (Бик яхшы алтынлап төпләгән китап ал|лп укып.) «Татар матбага эшчел әреннән». Кара! * Бар да. Тукай! Кара нинди яхшы! (Карыйлар.) С а х и б җ а м а л. Бирегез әле шул сөекле шагыйремне! Куйиыма гына куеп алып кайтыйм әле. (Үбеп алып куя.) Аннан шул читекне, аннан менә моны... (Янына куя; күрше бүлмәгә ишеттереп.) Күрше! II П е р м с к и й тавышы. Эү! (Керә.) Сахибҗамал. Әйт үзләренә. Ипче Пермский (артистларга). Иптәшләр!.. Саф файда мең дә ике йөз сум. Шуның җиде йөзен, туташ кушуы буенча, ятим балалар файдасына бирдек. Калганынпая җиде кешегә җитмешәр сумыгызны алыгыз. Бары да. һәйбәт, һәйбәт... Рәхмәт туташ!.. С а х п б җ а м а л. Аппап мепә бу сак, гарнитур... Менә бу алтын нәрсәләрнең исәбен ал да. иптәшләр арасында бүлешерсез. Бар да. Сез нишлисез! Үз бүләкләрегез Кирәкми, туташ... Алмыйм! С а х п б җ а м а л. Кыланмагыз, зинһар. Бу чәчәкләр... (Исни.) Мә, Гыйлаҗ, бу бик- хуш исле, фатирыңа өстәлеңә алып кайтып куярсың... Аннан ул бүлмәгезне бераз җилләтегез. (Бер карзин чзчәк бирә.) Зөлхая җапым, сиңа, Фәхрия... (Чәчәкләр бирә. !! нче Пермский әйтелгән бүләкләрнэ күтәрзп чыгып бара. Артларында кул чабу ишетелә.) I С а х и б җ а м а л. Пәрсә ул? Бар да иешккә әйләнеп карыйлар. Ачык ишектән ерак түгел бер җирдә театр сөюче «м ө х и б л ә р» төркеме басып торганы күренә. М ө х п б л ә р (бар да кул чабып). Сахибҗамал туташ! Яшә! Волжская яшә! I п ч е Пермски й (гаҗәпләнгп). Мө- хпбләр! (Аларга ташланып.) Әфәнделәр! Ханым вә туташ :ар! Зинһар азат итегез! Мөмкин түгел! Туташ бүген беркемле дә кабул итә алмый. Состояпиесе шундый. Аңлыйсызмы сез татарча әйткәнне: состояпиесе! Казански и, Пермский мөхибләрме этәреп чыгаралар, үзләре дә күздән югалалар. Ф ә х р и я (Зөлхаяга). Тугарылыйк. Әйдә. (Ашыгып чыгалар.) ^Сахибҗамал (ялгыз; чәчәкләргә карый, берсенә кыстырылган кәгазьне аг.а, ача, укый). «... Үзем кара горуһлар эзәрләве астында бу шәһәргә килеп эләккән бер татар мөгаллиме булгангамы, белмим, пи өчендер, уеныгыз мина бик каты тәэсир итте. Сезпен кебек бер кызыбыз булу белән мактанабыз, сезнең сәп1атегсздәл көрәшкә рух алабыз. Яшәгез, тнц- 3S Нәкый Исәнбәт сез Сахпбжамал туташ! Мирхәйдәр'.» (Кире куя.) I нче Пермский керә. II н ч е чыгыш С л х п б җ а м а л, I н ч е П ор м с к п й. < I я ч е Пермский. Мөмкипме? (Кзрә.) Анда театр алдында халык... Сезнец чыгыл утыпып киткәнне күреп калырга дип көтеп торалар. Сахпбжамал. Алдап әйтеп куям: бүген сезгә анда компания күп булыр, ләкпп бер кая да бармыйсыз. I нче Пермский. Яхшы. С а х и б ж а м а л (муенына кулон кия-кия, көлеп). Шунпап. Закир? Бая сөйләп бетермәдең— тагып пәрсә дидең сип ана? I нче Пермский (җанланып). Ә, теге Миңлебай әфәндегәме? Әйе. әйе. Шунпап бу; сез «Пурячылар Волжскаяпы пур дисез — димәкче була, мип шунпап: без нурчылар — пур дибез. Тукай кояш дпгәп бпт әле, дпгәп пдем. авызы шап итте Миңлебайның. Сахпбжамал. Авыррак бәрелгәнсең син апа. Кайдан карады ул? Тиче Пермский. Беләсезме. ул кепю ттрпжрктпппыйга кепде лә батты. Шунпап гына капады бугай ул. Шуны кертеп җпбәрәм дп- гэнче нппдп хәл була язды бит. С а х и б ж а м а л. Ул әле дә апда булыр, бар. аны монда жпбәр. I нче Пермский. Шушы Миңлебай әфәнделе? (Туктап кала.) С а х и б ж а м а л. Пиндп сорау ул? Аннан буфоттап бепар су китер. I нче Пермский (туктап уз алдына), һич аллап булмый бу Волжскаяпы! (Кулын аска җәя.) 0 а х и б ж а мал. Сип нәрсә ырымлыйсың анда. Закир? Т н ч о Пермский. П. ток... без сезпс ипдр үзебез саклап алып кайтырбыз, аста булырбыз, туташ... (Чыга.) 1'1 нче чыгыш С а х и б ж а м а л я./гыз. С а х и б ж а м а л (көзге алдында чәчен, башын рәтли). УаФи.з... Пинди бг ”ыы икән ул?.. Ул теге еллар Кавказ—Моркмппч пароходында кайткап вакытлар... тукта... (Кукраген тотып.) Кипэт келә лллэтгәрсэ яптыпып үтеп китте. Пишләдем? Елыйм бит мин. (Тавышсыз елый.) Пигә... Жан әпни. Монда төелә... (Кулын күкрәгенә йомарлап.) Юк, онытылма, Сахпбҗамал, нишләдең? Сәйярдап киткән коппәрсңпе хәтерлә. Ул си на нәрсә дип әйтте?.. Пи өчен килгән ул?.. Онытма, син әлс моңа чаклы беркеч өчен дә кызый булмадың, пиле дә булма. Беркем алдында да үзеңне җуймадың, жуйма. (Көзге алдында торып, нык-нык.) Сип бернәрсәне дә онытырга тиеш түгел. Сип бсрксч алдында да күз яшеңне күрсәтергә тиеш түгел/ Ул даплы Габделхәй Хафиз булса, син Волжская! Ишек артында аяк тавышлары. IV нче чыгыш Сахпбжамал, I п ч е Пермски й I нче Пермский тавы ш ы. Туташ, сезгә мөмкипме? С а х и б ж а м а л. Керегез. I п ч с Пермский (ишекне ачып). Мпц- лебай әфәпде кнлде. (Артыннан килгән Хафизга юл күрсәтеп.) Рәхим птегез. V нче чыгыш С а х и б җ а м а л, X а ф п з. Хафиз (керә, Пермскийне тышта калдырып, ишекне үзе яба: туктап кочагын ачып). Туташ! Иң элек сезпс премьерагыз белой! Рөхсәт итегез! (Кадерләп ике куллары арасына алып ике мзртәбо үбә.) С а х п б ж а м а л (җиңел генә чигенеп,* аның кул очларында гына кала, әдәпле рәвештә). Рәхмәт! Хуш килдегез, Габделхәй әфәнде. Ппи.ди җилләр сезне ташлады? X а Ф п з (башын кагып, хәйран булып аңа карап тора). Менә ул безпең туташыбыз, ә? Шулай була бпт ул: тау Мөхәммәткә кил- мәсә, Мөхәммәт тауга килә. — гаепле Габделхәегез тагып сезнең алдыгызга килде. (Үз алдына.) Пиити җитди гүзәл булган ул. йа алда! С а х и б җ а м а л. Өстегезне салыгыз, Габделхәй әфәнде. Хафиз (салып элә-зг|’). Кероч театрга, бервакыттавыш— Волжскаяпы атканнар. Чак аяк остеита калдым. Нәрсә бу?.. Аңачы халык. Мине коридор башына этеп алып киләләр... Карыйч. артта югарырактан сез үтеп барасыз. Сезне күрүгә халык кычкырын жиблрде: Волжская! Аякларыгызга чәчәкләр ташлыйлар. Сез ут ос.тепиәп барган кебек, ул чәчәкләргә басмас очеи.дерче, аяк очыннан шулап жинел, жипет үтен киттегез. Юк, мип мондыйны бел- мим! МРНЭ хәзер дә сез чәчәкләр эчендә... Безнең туташыбыз! СРЗ шулай үлем беләп тә. тереклек белән дә бердәй уйныйсыз пкәп. Я? Пч- чек хис итәсез соц үзегезне? С а х п б җ а м а л. Зыянсыз... Ят нәрсә тү Сахибҗамал Волжская 39 гел, Габделхәй әФәпде, беренче гспә дә түгел: Уральскпйда соң? Хафиз. Апда да сезне аттылар... Ә Казанда? Сез, мин, Араблснскпй — өчәү пзвоз- шпкта кайтып киләбез... Төплә, үтерәләр дип торам, ничек сез шунда да курыкмадыгыз. Фу валлаһи,... күргәч, бөтепләй онытылдым; иң элек сезгә туган Казаныгыздай, үзегезнең Сәйярыгыздан, бөтеп иске дусларыгыздан бик. вагыпып сәлам! Сахпбҗамал. Рәхмәт, сәламәт булсыннар. Хафиз. Казан сез ктГткәпдәгедән бик пык үзгәрде. Бигрәк Ямашсв белән Тукайның бербер артлы үлүләре безгә бик авыр тәэсир итте, туташ; ятим калдык. Артистларда рух төшү бик зур булды. Сахпбҗамал. Ул монда да шулай булды. Без дә монда бик кайгырыштык. Сезнең үз саулыгыгыз пичек соң, Габделхәй әфәнде? Тамагыгыз борчымыймы нпде? Хафиз. Мин?.. Юк, авырмыйм, авырмыйм. Нәрсә, әллә мин пиерәк күрспәм- ме?.. (Көзгегә сузыла.) Сахпбҗамал. Юк, юк... Сез бик яхшы күренәсез... соравым гына. Хафиз. Юлдан бераз арылгандыр. Алай да доктор ял кирәк дигән булды. Аларның бар сүзләре шул бит инде... Мин нәрсә? Менә йөрим дә, ял да итәм. Сахпбҗамал. Шуннан? Сүзегезне бүлдем. — Казан? X а ф п з. Әйе, Казан? Бик үзгәрде, халык- пыц әдәбиятка да, театрга да соравы бик үсте, бик йөриләр; безнең Сәйяр да бик үсте. Әмма халыкның соравын каплап бетерер хәл юк, көчне зурайтырга кпрәк. Сезне дә бик каты искә төшерәбез. «Аң» журналында Кәрәмнсң сезнең хакта язганнарын укыгансыздыр? Сахпбҗамал. Ул минем Казанга кайтуымны сорый. Хафиз. Бик зурлап. Бу бер аның фикере генә түгел инде, Казан чынлап та сезнең ул натур, рухлы уеннарыгызны бик ныклап са- гыпа. Валлаһи, сезнең хакта бик күп сөйлибез, бик юксынабыз. Я. сез үзегез пичек? Бик шәп кепә йөрисезме? С а х п б җ а м а л. Күрәсез, бнрешмпбез - га кайтыгыз?.. ! X а ф п з. Әйе. Җптәрегез, үпкәләшне онытышыйк, кайтыгыз Казанга, үзебезпең Сәйя- рыбызга. G а х п б җ а м а л. Габделхәй әфәнде! Сез мгфге гаҗәпләндерәсез... Башкасын әйтсәгез д1 ?, мппем алдымда сез монысын әйтергә тиеш түгел идегез. Сез — Габделхәй Хафиз. X а Ф п з. Туктагыз әле... менә кпрәк булса! Мин сезпе үзебезгә чакырам пкән, аппап миңа пп кичлек булсын? Сахиб җ а м а л. Болан әйтүегез белән сез мппем алдымда җиңелүегезне күрсәткән булыр идегез. Мппы сезнең ирлек горурыгыз сыйдырмас иде. Шулай булгач, бу тикмәгә гспә әйтелгән сүз түгел. X а ф н з (читкә). Мепә нинди бпт ул. (Аңа.) Гафу птегез, туташ. Мпн сезгә аңлатыи әйтә алдадым ахыры. С а х п б җ а м а л. Аңлашылды бугай: — «Пур» Сәйярпы күмә башлады, Сәйярны тергезүе очеп «Нурны» сүндерик. X а ф и з. Ярый... 'Гуп-туры гына сезгә бер сорау бирим, туташ: безнең Сәйярыбыз бар- вакытта, ул сезне чакырып торган вакытта, безгә нигә болан бүленеп йөрергә кпрәк булды соң әле? С а х п б җ а м а л (аңа карап торганнан соң). Сез безнең Пермскийпыц уйнаганын күр- дегез бит, әйтегез, ул нинди артпет? X а ф п з. Пермский? Миңа охшады. Өмег бар апда. Шагыйрь дә түгелме соң ул?.. Сахпбҗамал. Түгел, ә Казанский? 40 Нәкый Исәнбәт Хафиз. Казанский? Ул инде туп-туры безнең Сәйдрга бара торган артист. О а х и б җам ж л. Алмашкип? Фәхрия? Зөлхая?.. X а Ф и з. Алар ипде. билгеле. Гомумән, ' ' ’’ •: к начар димәс идән м ин, бераз яшс- рәгл^р. шул гына. Сахи 5 ~ з м а л. Соң шулай булгач? Сүзгә каршы сүз дип карачагыз, мин дә шуны әмтәм: Пигә әле безгә болан ике көчпе бүлгәләп торырга соң? Сезнең шикелле та- •: "> ; ■ лә бик яхшы булачак. Килегез безгә. Уйнагыз безнең -Нур га. Гг.ГИглх?" әфәнде, ә?.. X а Ф п ' (урыныннан сикереп китеп). Туташ? С?з Габделхәй Хафиздан көләргә уйла- мыйсыз булыр? Сахи ' җ а н а л (әдәпле һәм җитди). Ьпч көлмим. Бик жптдп. бик чын күңелдән әйтәм. Хафиз (чытык). Шулаймы? Юк, мпп згөпы монда килгәч үк сиздем, сезнең монда ипнзпюр каршы фикерләрегез бар. С • х п б Ж а ч а л. Пнпдп фикер ул? Кемгә каршы? Хафиз (ярым торып, тагын да ачулы- РЕк чытазп, күкрәп). Кемгәме? Безгә каршы! мин бал сезнең Пермскпегыз белән сөйләшкәндә, моны бяк яхшы аңладым, туташ. Сез монда «Нуры гызны Сәйярга каршы, үзегезне Хафизга тг.ршы куеп ятасыз! С а х и б ж а ч а л (аның алдында тора, иңбашында юл ;апыс типесе, лаеклы кеч белән). Тавышы; ызпы бераз тыл төшегез, әфәнде. Мя- вем белән ал й сөйләшергә сөз кеч булдыгыз? Уип үз иҗат юлымны үзеч билгеләдем, үземә кирәк мәйданны үзем сугышып алтым; чип сезгә берни ө(юл дә бурычлы түгел. Әмма сез?.. кайбер нәрсәдә сез миңа бурыч- Хы бугай. Шулай булса да. сез .чине Сәйяр- дая озатгегпа пи дин әйттегез? — «Труппа т . тг-е’, беркем була чынсыз!» дип ир батыш пы (биреп мгшс кимсеткән сез түгел идегезме? Бүген ни дип әле тагып шул кыз уз таз ы Ы31 а бриллиант итеп тагу әчепме? Юк, Габделхәй әфәя- ,т• Се in-и -'ч и Сахкбжачал үз Казаиыптг н. ү; С йярынчаи язды, ләкин сез Сәйяр булсын очеп генә ул үз Пурынпаи да ; л алмас. Ала алмассыз, Хафиз! Сез чр ■ (Иңбашы калкынып, юлбарыс тирссо тошеп нитә.) X а ф и з (курку катыш аңа Кирәк түгел... Тынычланыгыз, юл куям, туташ! VI к ч ы ч ы г ы ш Сахиб җамал Волжская, I н р о Пермский. I иче Пермский тавышы (ишен шакып). Мөмкипмо? (Керә, поднос өстенә инә шешә кымыз белән стаканнар утырткан.) Гафу итегез. Сүзегезне бүлдем ахыры... Мин сезгә кымыз алып килдем. X а ф и з. Кымыз? (Шошәне алып карап). Чынлап та кымыз, йа алла! Мица докторлар кымыз эч диләр. Бу пскитксч! Кайда бу? I п ч е П е р м с к п й. Безнең монда бул- галый ул шулай... (Сертеп ачарга тотына.) Хафиз. Туташ, гафуыгызны үтепом, сез юкка кыздыгыз... Менә Пермский, мппемчә ул бая әйткән сүзеннән хәзер дә танмас. (Пернс- кийга.) Бая сез бпт миңа сөйләдегез. Волжская Хафизга каршы дидегез? I п ч о Пермский. Мпп әле алар киләчәктә дә бербсрсспә капма-каршы торырлар дип уйлыйм. X а ф и з. Киләчәктә дә? Ойттсм бпт. Менә! Менә кайдан тарала ул! 1 п ч с Пермский. Туктагыз, әфәндем, мин әйтеп бетермәдем бпт әле... X а ф и з. Хуш, әйт соң, әйт: ппчек ул киләчәктә дә? I п ч е П с р м с к п й. Ппчек дисезме? Соң шулай бпт ипде: бу пке кеше тарихта беренче мәртәбә татар театры дпгәп театрны иҗат иттеләр. Ул театрның остазлары булдылар. Гафу итегез, мпп бераз хыялчан кеше, болан диебрәк хыял птәм бит ипде: кайчан булса бер бу татар театрының дөньяда үзенә атап салынган бөек бер бинасы да булыр, безнең өчен изге булган шул бинаның якты бер залында, кара каршы пке степада безгә якын ике кешепеи рәсеме каршыга каршы тарырлар, апыц берсе театр сәхнәсенең анасы Сахибҗамал туташ Волжская, ишеттегезме? (Сахибҗамалга кымызны тәкъдим ител.) Алыгыз, туташ... (СахибҗЭмал ала.) Икенчесе Габделхәй Хафизов. (Тәкъдим итеп.) Алыгыз, Миңлебай әфәнде. (Хафиз җиңеләеп тын ала һәм стаканны ала.) сокланып). Мин сөзгә Сахибҗамал Волжская 41 БИШЕНЧЕ ПӘРДӘ БУБИ АВЫЛЫНДА БЕР БҮЛМӘ 1918 ел. Көз. Мәктәп бинасының икенче катында җыйнак кыла бер бүлмо. Вакыт кич. Өстәлдә түгәрәк Филтәле зур гына керосин лампасы. Бер якта Сахибҗамалныц ятак урыны. Юл чемоданнары. Сахибҗамал өстәл янында ашыгып хат яза. Тышта баскычтан менеп килгән ияк тавышлары. Сахибҗамал башын күтәреп тыңлый. 1 м ч е Пормскпй керә. I Н Ч 8 чыгыш Сахибҗамал, I п ч е Пермский. I п ч с Пермски й (шактый өшегән, үзо дв салкын; дәшми генә, ашынмый гына узып, встәлгә бер кәгазь чыгарып куя, үзе кулын өргәлэп бвр якка ук китә). С а х и б җ а м а л. Кире алып кайттың? I н ч е Пермский. Уфага телеграмма алмыйлар, туташ. Сахибҗамал. Мип Зөлхаяга яздым, ул чагында хат җибәрергә кирәк. I н ч е Пермски й. Пәриме соң хат? Сахибҗамал. Юк, сип әйт: безгә иптәшләрне табарга кирәкме, түгелме? Кая килеп эләктек соң без? Ул чагында үзебез моннан чыгарга кирәк. Пичек тә. ■у 1пче Пермский. Юк, туташ. Бубису дал беркая чыгармыйсыз. 'Бар якта да сугыш. Булмый. С а х и б җ/а м а л. Булмый дпгәи сүз үзе булмый. Кайда соң, җир упканмынп Уфаны? Кемнәр соң хәзер анда? Акмы, кызылмы? I н ч о Пермски й. Уфада дисезме? Билләһи, туташ, Пумпәй шәһәре турында сорагыз, мин аның турыпда нәрсәдер беләм бугай. Әмма Уфаны дисәгез, белмим. С а х и б җ а м а л. Казанга чыгабыз. I п ч е П е р м с к и й. Фронт ярып? Сез беләсезме, Бубидан Казанга чаклы пичә фронт бар? Җитмеш икс фронт. Авыл капкасы саен. Билдән сакаллы агайлар саескан мылтыгы күтәреп торалар. Ә Казанның үзендә?.. Ишеттегез ич, Мулланур Вахитов кебек кешене аклар атып чыгып киткәннәр. Дөрес булса, әле мип ишеттем, Хафиз да Казапда юк, дч. Са х и б җ а м(а л. 1 Нишләгән? әллә... I п ч е Пермски н. Юк, аклар кулында вакытта Казаннан пароходка утырып Самар ягына төшен киткән, ди. Ю а х и б җ а м а л. Качкан? Мепә ул булыр. Сәхнәдә Нгач мылтыктан атканга күзләрен чытырдатып йома торган Хафиз туп аткан җирдә торамы соң. I иче Пермский. Әле антрепренер ,и булгач, большевиклар үзеп буржуй дип тотын а./масынпар дип җаны да калмагандыр. Сахибҗамал. Мин дә сиңа пи әйтәм? Монда безгә ике юл чатында ырымлап торасы юк. Каушап торсаң, ике арада буталып бөтенләй юкка чыгып калуың бар. Бу аклар безгә дошмап; шулай булгач, безгә нишләргә? Минемчә, хәзер якындагы бер Кызыл Армия штабына чыгарга да, армия өчен фропт театры корып уйнарга. I п ч е Пермский. Акылыгыздамы сез, туташ? Армия яныпда! Фропт театры! Җитмәсә әле татар театры! Дөньяда юкны... С а х п б җ а м а л. Булмаса, менә булыр. Аңа нәрсәгә ул кадәр гаҗәпләнергә? Татар театры үзе дә бервакыт дөньяда юк иде. менә булды бит! 1 иче Пермский. Фронтта театр... Мин белмпм, руслар да куя микән әле аны. Камдай табасыз, туташ. Җитмәсә шушы авыру хәлегездә, һич реальный түгел. Сахибҗамал. Минемчә бик реальный. Мепә генә торган Пж; безне анда бик яхшы беләләр. Пц элек шунда чыгабыз. 1 иче Пермский. Пж бик якын да бит... (Кулын җәя.) Пичек анда чыгасың? Әгерҗедә аклар, Сарапульдә кызыллар, Ижның үзендә — белмпм. Сахибҗамал. Белмисең?.. I н ч е Пермски й. Юк, белмим. Ә пәрсә? Сахибҗамал. Сип элек мондый түгел идең. (Карап тора.) Кичә кич кайда булдың? I иче Пермский. Беркайда да булмадым. 0 пигә? С а х и б җ а м а л. Кунакта булдың? Сала егетләре яныпда самогон эчәсең?.. 1 н ч о Пермский. Куегыз әле. туташ, зинһар. Апсыз да бире бер эш юк... Ярый әле5 кызыллар барда авыл яшьләре белән берничә спектакль бирә алдык. Ул да булмаса... Сахибҗамал. Мине Болгарский китереп ташлады. Монда, имештер, кымыз. Менә сиңа кымыз. I иче Пермский. Пигә Болгарский? Сезгә врачлар монда килергә куштылар биг. • а х и б җ а м а л. Иптәшләрдән адашып 42 Нәкый Исэнбя монда ятып калу?.. Юк. юк! Мин ята алмын .. Бар әле зинһар, бар! I пч е П е р м с к п н. Кая барырга со;;? С а х и б җ а ч а л. Почтага. Хат бел әп эз ләргә. Ат табарга. Авылда ат та калмадымыни? I нче П е р м с к п н. Ат бар ул. Җигеп . тә чыгар пде. Юлда үзеи төртеп төшерәләр бпт. Сахибҗамал. Фәйзулла абзыйга бап. Театр өчен үлеп тора торгап кеше бпт ппде. Волжская хакына диген. I нче Пермский (рольдән монолог укып). күнелдәп чыгарып булмый. Үзе болай бик натур д& төсле түгел...» (Чыга.) Сахибҗамал (ялгыз). Мопда бер эш еез ята-ята бу кешем тәмам төкселәнде. Э Зөлхая? Фәхрия? Гыйлаҗ?.. Алар хәзер кайг. соң? Бичаралар, мин булмагач, ятим балалар шикелле, чәлпәрәмә килеп таралышып беткәннәрдер бар да. !i нче чыгыш С а х и б җ Q м а л, Мирхәйдәр Михәйдәр (ишекне кагып). Мөмклл.че сезгә? Сахибҗамал. Мөгаллим? Рәхим итегезМ и р хә й д ә р. Тагын исәнмесез. Мин сез гә шуны әйтеп чыгыйм дип кердем, туташ: сез бик чыгып күренеп йөрмәгез инде: Әгер жетән агларяыц бер отряды килен төште, ди. Теге очта... — • С а х и б җ а м а л. Пәрсәгә килгәннәр икән соң? Мирхәйдәр. Кызылларлы эзлиләр бу• лыр. Могла брр юньсез Пшчаев дигәннәре йөри. шул булмасын. Сахпбжама.т. Казанныкымы? Монда йөримели ул? Мирхәйдәр. Аларпың монда инде: ата - сы Ишчитә, улы Пждә. Теге еллы сугыштан калу өчен завод тирәсендә кайнадылар бит. С а х и б ж а м а л. Заводта ук эшләдемени? Мирхәйдәр. Эшләгән кая. подряд алган булып, кетне исәбендә, гуләйт итеп яттылар шунда. Акча Илле.. Пичек прапорщик булып алган диегез. Керенский вакытында шундыйлар өч атнада офицер погопы тагып алдылар бит. Сахиб җа ма л. Пшчаев Нигъмәтҗан? М и р х ә й д ә р. Әллә беләсез? Сахибҗамал. Бераз гына белом. Лә- кпп мила дус халык түгел ул. Мирхәйдәр. Хәер, дус булса да хәзер сезне бик танымас иде инде. Таш кибетләр кптте бпт. Кемгә ташланырга белми йөриләр Я, шушы Бубине кара: пи генә эшләтмәделәр! Элек полиция көче белән, хәзер үзләре ак булып. кулларына мылтык тотып килделәр. 10s бпт. Революция булгач, инде бор кайтып тынычлап эшлим дисәм, булмады. Әнә, Мәчкәрэ- дә шулар милем кебек бер мөгаллимне атыа киткәннәр. С а х и б җ а м а л. Мпп дә ишеттем. CeJj алардаи күп җафа күргәп, үзегезне саклагыз. Әмма мппсм өчен курыкмагыз, мин апдыйлар- пы кургон, куллары җитмәс, Мирхәйдәр әфәя- дс. Мирхәйдәр. Курыкмавыгызпы да белом, алай да үзебезпекеләргә әйткәләп куяч әле, белеп булмый, судлары үзләре белән, а.ш сакласын. (Юнәлә.) С а х п б җ а м а л. Карагыз әле, анда артистыбыз төшеп кпткәп пде... Мирхәйдәр (ишектә). Күрсәм, апа да әйтермен, туташ. Сак торыгыз әле... (Чыга.) С а х п б җ а м а л (ялгыз). Пипдп яхшы кеше! Үзе дә шушы хәлдә бпт ипде. Атам кебек, безпе кайгыртышып йөри. 1!1 нче чыгыш Сахибҗамал, Могълпфэ әбй М о г ъ л и ф о ә б п. Бисмпллаһи лә плэһа. Ишеттегезме? Сахпбҗама л. Отряд килүенме? М о г ъ л и ф ә ә б п. Әйе. Кадпмго картлар анда епца бик үчегәләр икән, шул шэйтая башлыгы мопда кызылдан килеп ил болгап ята, иц башта шушы марҗасын тотып бирергә кирәк дип әйтәләр, ди. С а х п б җ а м а л. Мине? Могълпфэ әби. Теге вакытлы кызылларны кәмит уйлан шул каршы алды дпл әйтәләр, ди. Сахибҗамал. Бер гсиә дә түгел, пке рәт куйдык, әле, үзең бсләп куйдык пч, әби. Авылны дер селкеттек бпт. -л Могълпфэ әби. Шулай шул, гомердә ^булмаган кыямәт булды, мәдрәсәгә сыймаганнары тәрәзәләргә ябышып карадылар... Со^ нишләргә уйлыйсың, кызым, курыкмыйсыцмы- iin? * С а х п б җ а м а л. Курыкмыйм; пп булса ул, әби. М о г ъ л и ф ә ә б и. Алла сакласын! Үзеңне ата-пИтә күрмәсеннәр, балам. Сахиб җ а м а л. Аттылар да Инде. Пет- ролавол дигән бор шәһәрдә мипө билдән арлык җ!гргә күмеп таш белән атарга дил те фәтла биргәннәр иде. 43 Сахибжамал Волжская Мәгълифә әби. Ой, балам, спи чыгын кплыг булып уйнап күрсрткәч, түзәлми утырып еладым шул. Бөтен яшь вакытта күргәннәрем күз алларыма килде. Безгә гыйбрәт күрсәт дип, шулай яшь кенә башыңны бу бә- шәрго салып йөрпссц икән! С а х п б җ а м а л, Мәгълифә әби, я ш ь шәкерт. Яшь шәкерт (чабып керә). Сахпбҗа- мал апа! Анда Закир абыйны арестовать иттеләр... Әгерҗегә алып китәбез диләр. С а х и б җ а м а л. Пермскпйпе? (Аягына киена.) Хәзер барып әйт, алып китми торсыннар, Волжская үзе тошә, дпгеп. Я ш ь ш ә керт (тәрәзәгә капланып). Апа, тукта, чыкмый тор! Әллә үзләре дә мопда килә ипле. Кара, кара, унлап кеше. мәдрәсәне камыйлар. Әйдә, качыйк, апа! (Килеп ябыша.) Могълифә әби. Па алла!.. Сип күзләренә күренми тор әле, үзем карап меним. (Чыга.) С а х п б җ а м а л. Сппе кем җибәрде? Яшь ш ә к е р т. Мөгаллим абый. Ул сппе шушы әби япыиамы кая качып торсып, дигән пде. Әйдә, апа! (Тыңлый.) Мепәләр инде... Сахпбҗамал (кулына алган йозагыч кире өстәлгә куеп). Ярый. Менсеннәр, ә спя бер дә курыкма... Яшь шәкерт. Курыкмыйча? Алар Закир абыйны да кыйнадылар... Ак тәреләр! V н ч е чыгыш С а х п б җ а м а л, 1 п ч е, 2 п ч е 3 н ч е солдатлар, яшь шәкерт Баскычтан менгән шпорлы аяк, кылыч бәрелгән тавышлар. Аннан ишек ачылып салкын нан куырылышып солдатлар керә. Төрлечә коралланганнар. Узалар. Бар да ачучан кыяфәтле. Бер ни дәшми С а х и б җ а м а л н ы камыйлар. Ят бер нәрсәгә караган шикелле аны карап, тирәсендә йөренеп алалар. С а х и б җ а м а л (ак шәлен иңбашына салган, уртада тора. Салкын һәм коры). Сезгә кем кирәк? 1 иче солдат (кычкырып). Ах имапсыз! Хатын башы белән нәрсә эшләп ята икән! } 2 иче солдат. Әйт, кызылларга күпмегә сатылдың? I п ч с со л д а т. Менә бу кирәкмиме? (Мылтык түтәсе белән күкрәгенә суга.) Сахи бҗа мал. Ах! (Ава башлый, өстәлгә таянып кала. Актын көче белән.) Сез нишлисез, бандитлар?. Яшь шәкерт (елап, арага кереп, солдатка ябышып йери). Ай! Җибәрегез, пигә тиясез аңа?.. 2 п ч с с о л д а т. Хатын башың белән гайрәтләнеп яткан буласынмыни? Күпмегә сатылдың, шпион? (Сахибҗамалның кулыннан тартып, аннан төртеп җибәрә, ул тәрәзә яңагына бәрелә дә, җиңелчә ыңгырашып егылып тешә.) Могълифә әби керә. Vi н ч ы чыгыш Шулар у к һ ә м Могълифә әби. Могълифә әби. һай! Ппшләттегез ул баланы! (Са хибҗамалга ташлана.) Яшь шәкерт (елый). Үтерделәр! Са- хибҗамал апаны! Исерекләр! Эчеп килгәннәр! Галәви байларда... Абыйларга әйтим әле мин... (Чабып чыгып китә.) Могълифә әби (килеп күтәрмәкче була). Кешене канга туздырып кыйнарга сез шуның өчен ак булдыгызмыни? Ул нишләгән?.. 1 п ч е солдат. Белерсең менә нишләгәнне! Кемне ашатып эчертеп яткырдың мопда? Карагыз кәрзип, чемоданнарын! Могълпфә әби. Сахибҗамал! Балам! Исләре генә калмаган бит... Солдатлар нәрсәләр актарырга тотыналар. Ишектән берничә шәкерт һәм баягы яшь шәкерт белән М и р х ә й д ә р керә. VJ1 н ч е чыгыш Шулар ук һәм шәкертләр, Мирхәйдәр, халык Мирхәйдәр. Бу пи бу? Туктагыз! Кем рөхсәт итте сезгә? Бернәрсәгә дә тотынмаска! (Шәкертләргә.) Карагыз! (Килеп җитеп.) Волжская! Па алла! 1 иче солдат (3 нчегә). Кара анда, баскычта каравыл киттемени?.. (Барысына да.) Чыгыгыз биредән! Мирхәйдәр (Могълифә әбигә). Су! Юкмы бер мамык кисәге? (Солдатларга.) Ах, кара тәречеләр! Беләсезме сез бу кызның кем пкәнен? Чыгын китегез хәзер биредән! 1 иче солдат. 0 син кем мопда? (Иптәшенә.) Кая тулдылар?.. Бәр үзләрен! Чыгыгыз хәзер! Чык, чык, чык! Шәкертләрне приклад белән суга-суга куалар, чигендерәләр, ачык ишеккә кысалар. Алар чигенүгә арадан бер к е ш е күренә. Ул шиIV н ч Е ч ы г ы ш 44 Нәкый Исәнбәт жельдән. тыштан каеш белә» эч турына капсыз наганын кыстырган карт солдат. Карт солдат (урыныннан кымшанмый, нүзенз приклад күтзргән ак солдатка). Документларыгызны күрсәтегез. 1 н ч е солдат. Документ тикшерә. Безне офицер җибәрде. 0 сип дпмаблиз, пипдн корал кыстырып йөрисен, ә?.. Яшь шәкерт (ишектән йөгереп кереп). Офицерлары килә! Нигъмәтҗан керә. VII! н ч е чыгыш Шулар ук һәм Нигъмәтҗан. Ул юнкер киемендә, ләкин шактый олыгайган. күзләре төпкә батып, яшьлек балкуларын күптән югалткан, ләкин, тәкәпберлеге арта гына төшкән. , солдат, М о г ъ л и ф ә әби, шәкертләр, халык, е о ң ы л и а и 1 я ч е П өрме к и й. Карт солдат (Сахибҗамалга). Борчылмагыз.... сезне бер кая да алып китмәсләр, туташ! Ул прапор юк! (Зч турысындагы наганын батыра төшеп куя.) Артисыгыз мепа! (Артыннан килгән Пермскийга башы белән ишарә итә. Кыйналган, куркынган Пермский керә.) 1нче ПермекшТ. Туташ! Ярабби! Сез кап эчендә. Сез... исән?.. (Кулына килен егыла.) Сахибҗамал. Сип ясан?.. Пермский. Мин зыянлы түгел ш Беләсезме, туташ, Фәйзулла абзый бсэна лт Сахибҗамал Волжская 45 5елән итәргә күпа. Мин дә сезнең бая әйткәнегезгә килдем: булмый болар белән! Китәргә! Фронт театры ачарга! С а х и б җ а м а л. Болай мыскыл итмәсеннәр очсн, татар театрын кораллы олы гражданин ясыйбыз! Әйдә, җыендык! Мирхәйдәр (түргә узарга юл күрсәтеп). Мәрхәба, узыгыз. Сахпбҗамал туташ! Сезнең йөзегездә кап белән, революция белән яулап алынган, фаҗигале, тиңсез баһадир Татар Театры килә! Канлы йөзе белән С а х и бҗ а м а л, аны җитәкләгән Пермский алга узалар. Бетте.