КҮБӘЛӘК

’әрәк булып җитешкәннәр, кояш нурларында тәмле булып пешкәннәр, чук-чук булып сыгы- !ыи төшкәннәр. Матур булыйм, күпереп ту- Шим дигәп, кат-кат күлмәк кигән, нәрсә соң р су буенда, болында?.. Ә ул—кәбестә, ак гөстә. күк төстә. «Без 1шдо ботеп җәйне күрдек, менә хәзер пичек өлгердек» «Пигә яны- дйзга килмиләр, безпс күрмиләр, кем соц безне яклар?..» дин әйтәләр кебек зурзур кабак- ыр. «Бик тулдык, шартлардай булдык, кысып тотмагыз, безне дә онытмагыз!..» диләр кебек помидорлар. «Саргайдык, . картайдык», — диләр гугелмо кыярлар. Әнә, агач ботакларыннан әй- юнгәләнтирбәпгәләп сап-сары яфраклар коешлар, кунарга урып сайлап очкан күбәләкләр күл тоелалар... Еракта, һәрьякта алтын кырлар, тиздән андагы барлык игеннәрне дә җыярлар. Инде келәтләргә, амбарларга яңа ашлык кайтты, клсбезпс дә, үзебезне дә баетты. һәр кайда көләч йөз. Алтын коз! Алтын көз!., һавада пидер оча, кояш нурларын коча. Күрәсезме, нәрсә соц ул? — беләсезме... Үзе сап-сары. булмас матур аннан ары. Яфрак дисәң— яфрак түгел, яфрак өчен иигэ соц гол... 9 ул оча гөлгә тигэлэп. беләсезме? — ул бит күбәләк!.. — «Карагыз сез, нурлы ил күген, нинди матур, җылы көн бүген. Моннан бер-пке көн &лск кенә салкында катып киткән канатларым тагын терелделәр, хәрәкәткә килделәр. Өйләнергә, төбәлергә, куыш уйнарга, күкне буйларга, мондый ямьле алтын көннең бөтен байлыкларьшиан файдаланып калырга кирәк, тизрәк, тизрәк!»—ди күбәләк һәм инде сар- гая башлаган үләннәргә, коелырга җыенган чәчәкләргә кагылыпкагылып оча башлый, юк- бар эшләрне читкә ташлый. Менә күбәләк саи-сары зур кабак чәчәгендә утыручы бал корты янына килде. «Минем белән уйнарга иптәш табылды» — дип шатланып көлде. Ул ефәк канатлары белән бал кортының аркасыннан сыйпады, үзе1 аны татлы сүзләр белән сыйлады: — «Карагыз, сез. ямьле ил күген. Нинди матур көн бүген!.. Мин — күбәләк, исемем — Түгәрәк. уйный к ч ы бер гәләп!..» Озын борыны белән чәчәктән бал суыручы бат корты аныц бу сүзләренә игътибар итмәде. ә күбәләк шулай да аныц яныннан китмәде. «Син иптәш булырга ярамыйсың. Хәтта күтәрелеп тә карамыйсың. Әллә башын кысылып калдымы, аякларың талдымы?. Әйдә инде, оч инде! Кояш нурын коч инде! Әнә, агачлар нинди зифа буйлылар, яфраклары җилдә әнә ничек уйныйлар. Син булмаган, уңмаган» — дип күбәләк, яхшылап чүгәләп бал корты яныннан пырхылдап очып китте, әллә капларга, әллә капларга барып җитте. Күбәләкнең бу шунлыгы бал кортына бер дә ошамады, ул эшеннән бер дә бушамады. Борыны чәчәк балына буялып бетте, ул шунда күбәләк япыпа үзе килеп китте: — «Эшләгәндә уйнарга ярамавын беләсез, ә сез нинди тәрбиясез. Күрмпссзмепи, яфраклар коела, көз килүе тоела. Менә тиздән салкыннар башланыр, башта яңгыр, аннан кар явар. Алдагы җәйгә җитәрлек азык әзерләп калырга, йортның тишекләрен салкын кермәслек итеп ямап-күмеп алырга кирәк. Көз артыннан КЫШ КИЛӘ. ЭШЛИК-ЭШ..1ИК тизрәк!..» О күбәләк бал кортының бу сүзләреннән шаркылдап көлде һәм болай диде: БАЛАЛАР ӘДӘБИЯТЫ Б Ү Ji Е Г Е (Хикәя) Кара, кара!.. Елгада, су кояш нурлары 1слән шаяра. Җемҗем итә, балкып китә: нә- аш-нәнл дулкыннар йөгерәләр, ямь-яшел4 рә- пэткәләр арасыннан бакчага керәләр. Бакчада ?өрле-төрле агачлар, агачларда сайрый кош- iap. Кыпкызыл, зән-зәцгәр, ап-ак чәчәкләр гуш пс чәчәләр. Карлыганнар, алмалар түм-тү- 64 _ >К. Тэржемми — К j түз пмсш. Спи туганда ук карт булы:1 тугансыңдыр, уен-көлкеләрне читкә кугансыңдыр. шуңар күрә шундый ахмак булгансыңдыр. Тиздән щгырлар башланыр дисен, ә үзең МОНДЫЙ матур көндә уйнап калырга кирәклеген дә белмисен. Яңгыр ява Ск.шлагач минем сүзләрем исеңә төшәр, тик авызың ;.с.иәр... . тот чине, уйнарга өй рәтим мин елнс...-'-' К\бэ:әк еГлэнгәләп-тирбәигәләп һавага күтәрел,;.? аны . канатларына йомшак җил бәрелде. Бал к-.рты күбәләккә күз салды һәм бола й ;пп сәйләнен калды: — Кара аны, эш сөймәс, әйткәппе белмәс. салкын көннәр җитәр, минем күзләремә колак салмавыңа үзеңнең дә псең китәр. Үкенерсең. үкенерсең. Пөрмә болан җил куып, каршыла кышны бил буын...» Күбәләк кояш нурларында йөзеп шаярды, оча-оча арыды. Эчәсе, ашыйсы килде, исенә төште һәм зур агач төбенә очып төште. Төрле якка күз ташлады, эчәргә су эзли башлады. Менә апың борынына бик тәмле хуш пс килеп бәрелде. Ул, бу иснең чыганагын эзләп, тагып һавага күтәрелде. Нпплп хуш ис! Туйдырмас һич! Күбәләк ис килгән якка очты — һәм ул килеп зур агач төбендә үсеп утырган бер нәни гөлне кочты. Менә ул рәхәтләнеп бер көлде һәм болай Л.пде: — «Үзең нинди хуш исле чәчәк атасың, ә үзең әрәм булып монда, күләгәдә ятасың. Сине бпт монда беркем дә күрми, елпец янга кояш нурлары да керми. Спн нинди бәхетсез, тәхетсез...» — «Алай түгел. — диде Гөл, — дөш.яда бин куп мина пар, бик кечкенә булсам да мине күрүчеләр дә бар. Чөнки минем, гүзәл гөлләр кебек, яхшы күңеллеләр кебек җир йөзендәге барлык тереклек ияләрен, бөҗәкләрне, кошларны, хайваннарны, кешеләрне, барысын да. барысын да куандырасым, сөйдерәсем, аларга файдалы буласым килә. Тыңлагыз, фәлән. менә Фәлән кеше минем хуш исемне сизеп яныма килә, күкрәк тутырып иснәү өчен чина килеп иелә. Менә ул елмаеп көлә. Миңа карау аңарда шатлык тудыра. Шул чагында .чин тагып да үземне иң бәхетлсләриец берсе дик хис итән. ямкләиси, күпереп китәм...» Күбәләк лепердәп көлде һәм гөлне мыскьп итеп болай ди: — «Монда, бәлки берәү дә килмәс, сине мәпгсмәңге күрмәс. Әйдә, мишм белән уйнак кал. матурлыктан ләззәт ал. Тиз бул ипде, бир кулыңны!.. Тиздән-тиздән җил чыгар, синен йөзеңә китереп сугар... чәчәгеңне коеп бетерер, сабагыңны җпрг0 бөктерер... 9йд әйдә, уйнап кал, миннән менә үриәк ал!.» Күбәләк канатлары белән гөлгә тигәлә^, чүгәләичүгәләп, оча башлады, гөлгә бола£ дни сүз ташлады: — «Мин җилне яратам. Җил бсләп орлыкларымны таратам. Ул орлыклардан яз КӨЙ! яңа гөлләр тишелер, алар янына җыелып- җыелып кешеләр килер. Ул гөлләр миннән j матуррак булырлар, җирдә яз хәбәрчесе бу лып — «Яз килде, яз килде!» — дип торырлар* Карт каен бу гөлпең мондый акыллы сүзләрен тыңлап, ботакларын аңа борды, у?е бер туктаусыз: «Дөрес, бик дөрес!» дип тәкрарлан торды. Ә күбәләк нәни гөл турында күптзп оныг- кап иде инде. Ул икс кырмысканың нәрсәдер өстерәп баруын бик җентеклән күзәтә иде. — «Менә болар булдыралар ичмасам, боегын утырмыйлар һичкайчап. Бш; дөрес уйлыйлар. Кара, ничек тартып уйныйлар... Бал корты күк киләчәк кышны көтеп, ах-вах иш эшлн-эшлн вакытларын бушка уздырмыйлар. Пони Гөл күк, әллә нинди хыяллар да кормыйлар, — дип күбәләк кырмыскалар янына килде һәм болай диде: — «Мин — күбәләк, исемем — Түгәрәк Уй н ы й кч ы б ср г эл әп ». Ләкин кырмыскалар аңар игътибар итмә деләр, бер сүз дә әйтмәделәр. Күбәләк: — «Әйдә, тарт-тарт, бирешмә, әмма үзе;/ чокырга төшмә»—дин бер кырмыскага ярдәмгә ташланды һәм алар икәүләп өстери торган саламны үз ягына тарта башлады. Кьгр-, мыскалар күбәләкнең тартуына түзә алмьц саламны ычкындырып җибәрделәр һәм шул чак күбәләкнең тәгәрәп китеп пычракка барыл төшүен күрделәр. Күбәләк суга батудан көчкә- көчкә генә котылып калды, ярын эле бер кырмыска аны тартып алды, күбәләк ;;:ыла- РЫИ сиздермәскә тырышты, шулай да кырмыс- галарны орышты: — «Бапгымны тиштегез, бәйләгез тизрәк’.. Уйный белмәгәч — уйнамаска кирәк. Мин саламны тартканны белә торып, мине хур итәргә хәйлә корып, саламны ычкындырып җибәрдегез, башымны бәрдегез. Хәзер үк очын китәрмен. үзегезне кызык итәрмен. Кем сезне өйрәтте шулай уйларга, тәрбиясез уйнарга?..х Күбәлбк һаман үзенекен итте, берсе ар- тынианикспчссси тезен китте: — «Уйнамыйбыз, имеш, боз җүләр түгех. огмеш... Бу нинди эш?.. Пигә соң сез алай булгач монда кищгез?. Иит,» соң сез салам пың ике башыннан готын тартыш XUHHI идегез?..» Күбә.г •. 65 — «Без бит саламны өйгә алып кайта идек. кортның тишекләрен ямарга ярар, дидек. Тиздән салкыннар башланыр, яңгырлар, карлар явыр. Тизрәк, тизрәк йортыбызны төзәтен бетерергә . кирәк»—дпп сөйләиәсөйлэ- нә кырмыскалар саламны яңадан кулларына алдылар, шунда ук үлән арасына керен юга i- дшар. — «Шушындый матур көннең ямен күрмәүчеләр, күңел ачуның нәрсә икәнен белмәү- ; хче.кф бал корты белән нәни Гөл генә түгел икән. Дөнзяда бу кырмыскалардан да акыл- сызраклар бар микән?..»—дип, көлә-көлә, күбәләк һава»а күтәрелде. Шул чак кыр казлары. кыр үрдәкләре дә һавага күтәрелә иде. Күбәләк аларга каршы төште. «Мин — күбәләк, исемем — Түгәрәк... Сез минем янга уйнарга киләсезме, эшләргә теләмәвемне сизәсезме?.» — дин канатларын болгый-болгый аларга дәште. — «Сез нәрсә сөйлисез, уйнарга дисез. Без бш: ашыгабыз, бүген әле ерак юлга чыгабыз. Салкыннар башланганчы җылы якка барып җитәргә, көзне үзебезнең йортыбызда китәргә кирәк, ашыгыйк, тизрәк» — дин кыр казлары кызу-кызу очып китәләр. Менә күбәләк тагыц да ялгызы гына кал- L ;ы. Ләкин шул чак җырлый-җырлый агып , торган суны күреп алды. — «Кара, кара! Су ничек кояш нурлары ; белән шаяра» — дпп күбәләк ашыга-ашыга су янына бара. Ул әйләнгәлән-тнрбәнгәләп нәни дулкыннарга бәрелә-бәрелә оча, кояш нур- ларыл коча. Елга бер-ике мәртәбә генә дулкыннар чььарды да, «Әзрәк уйнадым, инде сшләргә кирәк, тизрәк, тизрәк!» дигәндәй, ашыга-ашьна ага башлады. Күбәләк, аңа ачулы күз ташлады: «Нигә сез минем беләц уйнарга теләмисез?. Менә хәзер эчкәрәк керермен, үзеңне бөтенләй эчен бетерермен»—дпп җлкерепде. Күбәләкнең бу килешсез кыланышын җил күрде. о л аны үгетләргә тырышты һәм бераз I ерышты: — «Бөтенләй гаепсез су. Огәр телисең икән, әйдә, артыннан ку. Ул бик ашыга, әнә олы юлга чыга, салларны, баржаларны тиешле урыннарына тизрәк илтеп җиткерергә кимрәк. Тиздән кыш җитәр, су катып китәр. Шулай итен, ул аяксыз калыр, язга кадәр коклап, ял итеп алыр. О хәзер суның эше күп. Буталма аның янында тиле күк!... Әнә бак- чада уйнап йөрүче бер бала бар, ул сиңа бнк нар, булмаса шунып янына бар!» Күбәләк бакчага таба кигте һәм бераздан бала янына килен җитте. Бала алтын күбәләкне күргәч бик шатланды һәм болан дип җырлан алды: Әйт әле, күбәләк, Сөйләшик бергәләп; Бу кадәр күп очып Армыйсың сип пичек?.. — Мин торам кырларда. Болында, урманда, Уй н ый м ын, оча м ы н, Якты көн булганда. Яратам мин еппе Тот мине, тот мине! — дип күбәләк, чүгәләп-чүгәләп, очып китте. Җем-җем итте, балкып кигте. Шул чак апы җпл күрде һәм болан дпде: — «Күбәләк, Түгәрәк! Җитәрлек уйнадың, тик һаман туймадың. Бар, эшләреңне кара, кич җитеп бара..» Күбәләк җилпеп сүзләренә игътибар итмәде, бала белән куыш-куыш уйнады, өенә китмәде. Тик шунда баланың анасы күренде, «Балам, балам монда йөгер, өйгә кер. дәресләреңне хәзерлисең бар, вакытың болай да бик тар»—диде. Бала анасына карышмады, өйгә таба атлады... Менә кич якынлашты. Кояш тау артына качты. Көн караңгыланып калды. Салкынайды. Күбәләкне бизгәк тотты, ул уппавып онытты, тиз-тпз генә бер зур чәчәккә кунды. «Җылынырга кая керим икән, йорт табылмас микән?» дпп уйларга тотынды. Якынла гына ут яна иде. Күбәләк шунда килде. Менә аңа җылылык бәрелде, аның күңеле күтәрелде. — «Салкып була имеш, җылы йорт әзерләргә кирәк имеш. Барысы да юк эш. Менә мин ичмасам бер туктаусыз уйнадым, чаптым, ә барыбер үземә җылы почмак таптым. Кара, ут миңа ничек күз кыса, «Ойдә, УЙНЫЙК, уйныйк» дпп сүз куша» — дип күбәләк сөйләнеп, үз-үзспә көйләнеп, ут тирәсендә оча башлады, бөтен уйларын читкә ташлады. Шул чак аны тагын җпл күрде һәм болай диде: — «Күбәләк, Түгәрәк! Ут белән шаярма, ялкын явына барма!..» Күбәләк җилнең сүзенә игътибар птмәд»*. ут белән уйнады, ут яныннан китмәде. Кинәт... Монысы пнде бик куркыныч, коточыргыч. Менә күбәләкне ялкын тартып алды, күбәләк урынына ак төтен генә калды. ------ Август, 1945