ИДЕЯ-ПОЛИТИК

«Пропагандист» журналының бу санында ВКП(б) Үзәк Комитеты кабул иткән ике бик әһәмиятле карарның — «Татарстан партия оешмасында масса-политик һәм идеологик эшләрнең торышы һәм яхшырту чаралары» һәм «Белоруссия КП(б) партия оешмаларының халык арасында масса-политик һәм культура-агарту эшләре өлкәсендәге иң якындагы бурычлары» турындагы карарларның эчтәлеге басыла.
Партия Үзәк Комитеты тарафыннан Татарстан һәм Белоруссия партия оешмаларының идея-тәрбия һәм масса-политик эшләренең эчтәлеген һәм бурычларын билгеләп үткән бу карарлар, һичшиксез, безнең барлык партия оешмаларыбызныц масса-политик һәм идеологии эшләрен яхшырту эшендә гаять зур роль уйнар. Бу карарларда партиянең Үзәк Комитеты партия оешмалары өчен идеологии эшнең беренче дәрәҗә әһәмиятен аеруча коч белән басым ясап әйтеп уза.
Партия һәрвакытта идеологик эшкә иң зур игътибар биреп килде. Идеологик эш сугыш шартларында аеруча әһәмиятле төс ала. Бу хәл — сугыш вакытында безнең кадрларыбыз һәм барлык совет халкы алдында торган бурычларның катлаулылыгы, массаларның шактый арткан политик активлыгы белән дә, һәм үзенең агулы пдеологик коралын безгә карата файдаланырга маташучы дошманга каршы көрәшергә кирәклеге белән дә аңлатыла. Билгеле ки, СССРның вакытлыча оккупацпяләнгән районнарында гитлерчылар реакцион карашлар һәм настроениелар таратырга маташканнар, СССР халыклары арасындагы дуслыкны, эшчеләр һәм крестьяннар союзын җимерергә, колхоз төзелешенә каршы ышанычсызлык тудырырга омтылганнар. Белоруссиядәге партия оешмаларының масса-политик һәм культура-агарту эшләре өлкәсендәге иң якын бурычлары турында ВКП(б) Үзәк Комитеты карары Белоруссия ССР халкының өч ел буенча чын совет информациясеннән мәхрүм булуы һәм фашистик ялгап пропаганда басымын кичерүе, фашист басып алучыларның төрле чаралар белән хосуси милекчелек настроениеләре, колхозга каршы, дәүләткә каршы настроениеләр урнаштырырга маташулары әйтелә.
Хәзер идеологик эш — партия эшендәге иң әһәмиятле һәм иң үткен участокларның берсе ул. Шуңар күрә, Татарстанда урын алган шикелле, идеологик эшне арткы планга этәрүче яки бу иң әһәмиятле партия эшен үз өсләреннән ташлап, башка учреждение һәм оешмаларга тулысыпча тапшыручы оешмалар зур ялгыш эшлиләр. Бу хәлдә идеологик эшнең төрле тармакларында җитди ялгышлар һәм кимчелекләр котылгысыз килеп чыгалар.
ВК11(б) Үзәк Комитетының карарында, ВКП(б) Татарстан Өлкә Комитетының партия кадрларын һәм совет интеллигенциясен идея-политик яктан тәрбияләү эшен оештырмаганлыгы, «язучылар һәм сәнгать эшлеклеләренең эше белән җитәкчелегенең канәгатьләнмәслек хәлдә булуы, сәнгать учреждениеләренең репертуарына җитәрлек контроль ясамавы, шуның нәтиҗәссндә республикада татар халкының тарихын яктырту буенча һәм шулай ук татар әдәбиятында, сәнгатендә идеологии характердагы җитди ялгышларның урып алганлыгы күрсәтелә. Татарстанның кайбер әдәбиятчылары һәм тарихчылары Идегәй турындагы ханнар-феодаллар эпосын озак вакытлар популярлаштырып килгәннәр. Бу эпоста — Алтын Урданың эре гаскәр җитәкчеләреннән "берсе булган һәм рус шәһәрләрен һәм авылларын берничә тапкыр талап-яндырып һөҗүм ясаган Идегәй, тарихи чынлыкка каршы буларак, бөек прогрессив эшлекле булып сурәтләнә. Татарстанның кайбер әдәбиятчылары һәм тарихчылары Идегәйне халык батыры дәрәҗәсенә күтәрүләре белән, Алтын Урданы үз заманының алдынгы дәүләте итеп бизәп күрсәтергә маташканнар. Кайбер татар язучылары тарафыннан хәзерге томаларга язылган пьесаларда Һәм операларда СССР халыкларының дуслыгы идеясе чагылмый. ВКП(б) пың Татарстан Өлкә Комитеты Идегәйнең тарихи роле мәсьәләсен тикшерә белмәгән, аерым та-
тар тарихчыларының һәм язучыларының әсәрләрендәге ялгышларны ачып салмаган, идеологии тормыш белән җитәкчелек эшен кулыннан ычкындырган, Татарстан тел, әдәбият һәм тарих институтының эшенә контроль ясамаган, совет интеллигенциясен идея-политик яктан тәрбияләү эшен оештырмаган, шуның нәтиҗәсе буларак идеологик характерда җитди ялгышлар туганнар.
ВКИ(б) Үзәк Комитеты ВКП(б) ның Татарстан Өлкә Комитетын Татарстанның тарихын фәнни нигездә төзүне оештырырга, аерым тарихчылар һәм әдәбитячылар тарафыннан Татарстанның тарихын яктыртуда эшләнгән җитди кимчелекләрне һәм милләтчелек характерындагы ялгышларны бетерергә, чит илләрдән килгән илбасарларга каршы, царизмга һәм алпавытлар, капиталистлар изүенә каршы рус, татар һәм СССР дагы башка халыкларның бергәләп көрәшүләренең тарихын өйрәнүгә һәм яктыртуга, шулай ук совет власте чорында Татарстанның социалистик нигездә яңадан корылу тарихын яктыртуга, Татар халкының атаклы эшлеклеләреи, галимнәрен һәм революционерларын, Ватан сугышы геройлары булган улларын популярлаштыруга аеруча игътибар бирергә мәҗбүр итте.
ВКП(б) Үзәк Комитеты Белоруссия партия оешмаларының масса-политик һәм культура-агарту эшләре өлкәсендәге иң якын бурычлары турындагы карарында идеологик һәм масса-политик эшнең эчтәлеге мәсьәләләре буенча гаять әһәмиятле күрсәтмәләр бирде. ВКП(б) ҮК Белоруссия партия оешмаларына барлык урыннарда республика халкын Советлар Союзының фашистик Германиягә каршы алып барган керәшенең төп этаплары белән таныштырырга, немец фашист басып алучыларның канлы явызлык фактларын агитация-пропаганда эшендә киң файдаланырга, СССР халыкларын кол итәргә һәм кырып бетерергә ымтылган немецларның юлбасарлык политикасын фаш итәргә, массаларда дошманга, каршы нәфрәт утын кабызырга, дошман агентурасының җимерүчәнлек эшен һәм аның тарафыннан таратылучы ялган, провокацион хәбәрләрне үз вакытында фаш итәргә һәм туктатырга тәкъдим итте. ВКП(б) Белоруссия партия оешмаларының игътибарын халыкны хезмәткә һәм социалистик милеккә социалистик мөнәсәбәт рухында тәрбияләүгә, дәүләт дисциплинасын ныгытуга һәм колхоз төзелешен һәр яклап ныгытуга юнәлдерә.
Барлык идея-политик тормыш белән уңышлы җитәкчелек итү һәм массалар арасында политик эшне уңышлы алып бару өчен, без-
нең җитәкче партияле һәм совет кадрлары быз җәмгыять турындагы иң алдынгы белән — марксизм-ленинизм теориясе беләк ныклап коралланырга тиешләр. Безнең кадрларыбызның идея-политик дәрәҗәләрен күтә-
рү бурычын, марксизм-ленинизмны өйрәнү буенча системалы рәвештә, армый-талмый эшләүнең зарурлыгын ВКП(б) Үзәк Комитет үзенең карарларында тагын бер кат бөтен көче белән әйтеп уза.
ВКП(б) Үзәк Комитеты Татарстан партия оешмалары партия, совет һәм комсомол кадрларының марксизм-ленинизм теориясен өйрәну эшенә тиешле игътибарны биреп җиткермәүләрен һәм марксизм-ленинизмны үзлекләреннән өйрәнү методын ташлатаплыкларын күрсәтен үтте. ВКП(б) ҮК ның 1938 ел 14 ноя брь карарында бирелгән күрсәтмәне кайбер партияле работниклар һәм пропагандистлар фәкать тыныч вакытка гына карый, дип ялгышулары аркасында ахры, пропаганда эшен дә ВКП(б) ҮК кире каккан кустарьлык һәм таркаулыклы яңадан тергезә башлаганнар. Татарстапда кадрларның теорияне үзлекләрен пән өйрәнү эше кимегән. Хәзерлекле пропа-гандист кадрлар саны җитәрлек булмагавь хәлендә, бик күп санда политик түгәрәкләр, оештыру практикага кергән. Республикада 3500 түгәрәк оештырылган булган. Партиянең 7000 гә якын член һәм кандидатлары марк- сизм-ленинизм теориясен бөтенләй өйрәнмәгәннәр. Түгәрәкләргә хәзерлекләре төрле дәрәҗәң булган шптәшләр, шул җөмләдән югары белемле работниклар да тартылганнар. Татарстан АССР ның аерым район работниклары һәм ВКП(б) райкомнарының пропаганда һәм агитация бүлекләренең кайбер мөдирләре теорияне өйрәнүдә иң төп метод итеп түгәрәкләрне санаганнар.
Шулар нәтиҗәсендә Татарстанда марксизм ленинизм теориясен үзлекләреннән өйрәнүчеләргә ярдәм итүнең барлык төрләре зәгыйфьләнгәннәр. Партия кабинетлары ВКП(б) ны: теориясен һәм тарихын өйрәнүче иптәшләргә кирәкле булышлыкны күрсәтмәгәннәр. Татарстандагы күп кенә партия кабинетларына консультацияләр бөтенләй үткәрелмәгән, ә кайбер районнарда партия кабинетлары бөтенләй эшләмәгәннәр. Республикада барлык лекция уку эшләре фәкать агымдагы момент һәм халыкара хәл турында лекцияләр укуга гына кайтып калган. ВКП(б) тарихы, философия, политэкономия, туган илебезнең тарихы буенча республика районнарында лекцияләр бөтенләй укылмаган. Казанда оештырылган марксизм-ленинизм университетына ВКП(б)
Казан Шәһәр Комитеты һәм Татарстан Өлкә Комитеты тарафыннан тиешле игътибар бирелмәгән. Шуның нәтиҗәсендә 1943-44 нче уку елындагы 467 тыңлаучыдан бары 77 кеше генә, шул җөмләдән Өлкә Комитетының бер работнигы, шәһәр комитетының бер работнигы һәм ВКП(б) райкомнарының 3 работнигы укуны тәмамлаган. Марксизм-ленинизм университетына Казан интеллигенциясе — югары һәм урта мәктәп работниклары, язучылар, сәнгать эшлеклеләре тартылмаганнар.
Татарстанда пропаганда эшенең шулай куелышы партия-совет кадрларының теория өлкәсендә артта калуларына сәбәп булган. ВКП(б) ның байтак район комитетларындагы җитәкче работниклар марксизм-ленинизмны өйрәнүне бөтенләй диярлек ташлаганнар. Алардан бик күпләре сугыш вакытында теоретик яктан җитди рәвештә артта калганнар һәм масса арасында политик эшне уңышлы алып бару сәләтен югалтканнар. Җитәкче работникларның теориягә шулай караулары Татарстан партия оешмаларында барлык идея- тәрбия эшенең гомуми йомшавына китергән.
Белоруссия ССРның немец оккупациясеннән азат ителгән районнарында партия кадрларының һәм интеллигенциянең идея-политик белемен күтәрү эше акрын җәелә.
ВКП(б) ҮК ВКП(б) ның Татарстан Өлкә Комитетына һәм Белоруссия ВКП(б) Үзәк Комитетына' партия, совет һәм комсомол кадрларының большевиклар партиясе теориясен һәм тарихын үзлекләреннән өйрәнү эшен киң җәелдерергә, марксизм-ленинизм теориясен үзлекләреннән өйрәнүчеләргә ярдәм тәртибендә марксизм-ленинизм мәсьәләләре буенча лекцияләр һәм консультацияләр оештырырга тәкъдим итте. ВКП(б) ҮК шулай ук авыл һәм шәһәр интеллигенциясен марксизм-ленинизм рухында тәрбияләү эшен җәеп җибәрергә, интеллигенция өчен шәһәрләрдә һәм район үзәкләрендә марксизм-ленинизм мәсьәләләре буенча лекцияләр, консультацияләр оештырырга тәкъдим итте.
Шуның белән берлектә ВКП(б) ҮК Татарстан Өлкә Комитетына да, Белоруссия ВКП(б) Үзәк Комитетына да район үзәкләрендәге партия һәм совет работниклары өчен, партиянең башлангыч оешмалары һәм комсомол оешмалары секретарьлары өчен 6—8 айлык уку срогы белән район партия мәктәпләре оештырырга һәм партиянең авыллардагы башлангыч оешмалары каршында авыл коммунистлары белән комсомоллары өчен 3—4 айлык уку срогы белән политмәктәпләр ачарга киңәш бирде. Район партия мәктәпләрендә «ВКП(б) тарихының кыскача курсын» (главалар буенча), иптәш Сталинның «Советлар Союзының бөек Ватан сугышы турында»гы китабын, дөньяның политик картасын, политик һәм совет төзелеше мәсьәләләрен өйрәнү кертелә. Политмәктәпләрдә «ВКП(б) тарихының кыскача курсын» (төп этаплар буенча) һәм иптәш Сталинның «Советлар Союзының бөек Ватан сугышы турында»гы китабын өйрәнү кертелә.
Район партия мәктәпләрен һәм политмәктәпләрен оештыру — гаять әһәмиятле һәм җаваплы эш. Сугыш вакытында партия сафларына күп санда яңа көчләр өстәлде. Җитәкчелек эшләренә кайчагында теоретик хәзерлеге һәм китап белән үзлегеннән эшләү тәҗрибәсе җитәрлек булмаган күп кенә яңа иптәшләр күтәрелделәр. Район партия мәсьәләләре район кадрларының идея-политик белемнәрен күтәрү эшендә нәтиҗәле ярдәм чарасы булачак. Азат ителгән районнарда — кадрларның шактый зур өлеше җитәкчелек эшенә әле күптән түгел генә күтәрелгән һәм теоретик хәзерлеге дә, эш тәҗрибәсе дә җитәрлек булмаган урыннарда, — район партия мәктәпләре аеруча әһәмиятле төс алалар.
Партия оешмалары партия мәктәпләрен һәм политмәктәпләрне оештыру эшенә бөтен җитдилеге бсләп карарга тиешләр. Мәктәпләрне ачканга хәтле җентекле хәзерлек — җитәкчеләр һәм квалификацияле укытучылар туплау, уку биналарын һәм өйрәнү пособиеләрен хәзерләү, укучылар группасын тпгез белемле тыңлаучылардан оештыру кебек эшләр алып барылырга тиеш. Мәктәпләрнең уңышлы эшләве — укучыларның үзлекләреннән өйрәнүләренә дә бәйләнгән. Партиянең өлкә комитетлары мәктәпләрне механик рәвештә оештырмаска һәм шулай ук аларның җентекле хәзерлексез ачылуларың булдырмаска тиешләр.
Барлык агитация-пропаганда эшенең уңышлы җәелеп китүендә пропагандист кадрлардан дөрес файдалану, аларның эшенә булышу, аларның теоретик белемнәрен күтәрү эше әһәмиятле урын тота. Ләкин партиянең Татарстандагы байтак оешмаларында моны аңламаганнар. Татарстан өлкә комитеты шәһәр һәм район комитетлары, пропаганда һәм газета работникларын озак вакытларга авыл советларына һәм колхозларга уполномоченный сыйфатында җпбәреп, үз эшләреннән аерып, зарарлы практикага юл куйганнар. Мәсәлән, ВК11(б) ның Чистай район комитетының пропаганда һәм агитация бүлеге мөдире иптәш Коротков бер ел эчендә 237 көн, шул ук райкомның партия кабинеты мөдире иптәш Бойцова — 169 көн колхозларда уполномоченный булып
эшләгәннәр. ВКП(б) ның Кызыл Армия район комитеты пропаганда һәм агитация бүлеге мөдире иптәш Сафиуллин 4 ай буена, шул ук райкомның пропагандисты иптәш Клюшкин һәм район газетасы редакторы иптәш Дәүләтшин 7 шәр ай буена колхозларда уполномоченный булып эшләгәннәр. Республика газетасының редакторы иптәш Апушкин елның күпчелек өлешен райопиарда уполномоченный *булып эшләве аркасында, газетаның еллык 285 номерыннан бары 74 номерын гына редакцияләгән. Татарстанда ВКП(б) ның кайбер районнарының, пропаганда һәм агитация бүлекләре чәчү һәм иген уңышын җыюга хәзерләнү һәм уздыру вакытларында үзләренең эшләрен киметкәннәр һәм еш кына бөтенләй туктатканнар. 1944 нче елның язында ВКП(б) ның Югары Услон һәм Алексеевский районнарының пропаганда һәм агитация бүлекләрендәге барлык работниклар колхозларга уполномоченный итеп җибәрелгәннәр, пропаганда-агитация бүлекләре үз эшләрен бөтенләй туктатканнар. Татарстанда пропаганда работникларын үзләренең туры эшләреннән аерган бу зарарлы практика партия оешмаларында пропаганда аппаратын бетерүгә, массалар арасында политик эшне йомшартуга китереп чыгарган.
Партиянең Үзәк Комитеты Татарстандагы пропаганда работникларын дөрес файдаланмау кебек зарарлы практиканы хөкем итте һәм ВКП(б) ның Татарстан Өлкә Комитетын, шәһәр һәм районнардагы штатлы пропагандистларны һәм газета работникларын районнарда, авыл советларында һәм колхозларда, хуҗалык кампанияләре буенча уполномоченный сыйфатында файдалануны тыйды. Шуның белән берлектә ВКП(б) ҮК пропаганда работникларының теоретик хәзерлекләрен күтәрүгә юнәлгән күп кенә бик әһәмиятле чаралар билгеләде. Республика партия мәктәбе һәм аның каршындагы пропаганда, газета работникларын яңадан хәзерләү бүлеге һәм республика күләмендә ике айлык пропаганда курслары оештыру белән берлектә, ВКП(б) ҮК Татарстан Өлкә Комитетына, ВКП(б) ның шәһәр комитетлары каршында пропагандистларның семинарларын үткәрү эшен оештырырга, аларга партия һәм комсомол түгәрәкләренең җитәкчеләрен тартырга, шулай ук пропаганда работникларының теоретик белемнәрен күтәрү һәм пропаганда эшендәге тәҗрибәне туплау өчен елына ике тапкырдан сирәк итмичә республика күләмендә ике айлык семинарлар үткәрергә тәкъдим ясады. ВКП(б) Шәһәр Комитетлары каршындагы семинарларга шәһәргә якын районнарның партия райкомнары про-пагандистларын тарту да файдалы булачак. Пропагандистларның семинарлары семинарга катнашучыларның иҗади эшен, теоретик мәсьәләләрне җанлы рәвештә тикшерүне һәм теоретик, методик мәсьәләләр буенча иптәшләрчә дискуссияне тәэмин итәрлек итеп оештырылырга тиеш.
Татарстандагы партия оешмаларының тагын бер җитди кимчелеге бар, алар халык арасында политик һәм культура-агарту эшләрен алып баруга совет интеллигенциясе көчләрен җитәрлек файдаланмаганнар, интеллигенцияне идея-политик яктан торопя эшен оештырмаганнар. Мәсәлән, Казанда 844 профессор, доцент һәм югары мәктәп укучыларыннан халык арасында лекцияләр уку эшенә бары 24 кеше генә катнашкан.
Нары оешулары үз тирәләренә интеллигенция кадрларын берзәпгь- рергә, ул кадрларга марксизм-ленинизм тәрбиясе бирү эшен җәеп җибәрергә һәм аларны халык арасында лекцияләр, докладлар, беседалар үткәрү эшенә киңрәк тартырга тиешләр.
Партия Үзәк Комитеты ВКП(б) вың Татарстан Өлкә Комитетына матбугат белән җитәкчелек эшенә .карата байтак әһәмиятле күрсәтмәләр бирде. ВКП(б) Татарстан Өлкә Комитетының республика һәм район газеталары белән җитәкчелеге канәгатьләнерлек булмаган. Шуның нәтиҗәсендә Татарстандагы газеталар масса арасындагы политик эшне оештыручы була алмаганнар, промышленность һәм колхоз производствосы алдынгыларының тәҗрибәләрен начар популярлаштыралар, партия һәм комсомол тормышып йомшак яктырталар, марксизм-ленинизм теориясен пропагандалау эшеннән чпттә торалар. Газеталар марксизм-ленинизм теориясен өйрәнүчеләргә булышучы мәкаләләрне урнаштырудан туктаганнар. Татарстанның республика газеталарында партия тормышы, пропаганда бүлекләре фактта бетерелгәннәр.
ВКП(б) ҮК Татарстан Өлкә Комитетына газеталарның эшенә контрольне көчәйтергә, Татарстанның республика газеталарында партия тормышы һәм пропаганда бүлекләрен яңадан оештырырга, газета битләрендә:

Идея-политик эшне тагын да югарырак күтәрергә 7
тапкыр пропагандистларга һәм агитаторларга теория, политика, хуҗалык мәсьәләләре буенча мәкаләләр, консультацияләр һәм башка материаллар урнаштырырга тәкъдим итте. ВКП(б) ҮК шулай ук Татарстан Өлкә Комитетының бюро ч утырышларында агитация-пропаганда эшләренең торышы турында райкомнарның беренче секретарьларының отчетларын тыңлауны практикага кертергә тәкъдим итте. Моның белән ВКП(б) ҮК марксизм-ленинизм пропагандасының, большевиклар партиясенең гаять әһәмиятле эше икәнлеген тагын бер тапкыр раслап узды.
ВКП(б) ҮК ның мәсьәләләргә карата булган карарлары — ВКП(б) ҮК тарафыннан идеологии һәм политик эш мәсьәләләренә нинди зур игътибар бирелүен һәм бу эшнең хәзерге вакытта нинди әһәмият казануын ачык күрсәтәләр. ВКП(б) ҮК ның Татарстан партия оешмасы бурындагы карары, Белоруссия турындагы карар шпкелло үк, ботеи идея-тәрбия, пропаганда һәм масса-политик , эшләрне партия һәм ил каршында торган хәзерге бурычлар белән тыгыз бәйләп төзәргә кирәклеген тагын бер тапкыр партиянең барлык оешмаларының исләренә төшереп уза. ВКП(б) ҮК ның Татарстан партия оешмасында масса-политик һәм идеология эшләренең торышы һәм аларны яхшырту чаралары турындагы карарында масса-политик һәм идеология эшләрен тамырдан яхшырту, Татарстан АССР алдында торган хуҗалык-политик бурычларны үтәүгә барлык хезмәт ияләрен туплаучы иң әһәмиятле чара булырга тиешлеге күрсәтелә. Шул ук фикер Белоруссия турындагы карарда да әйтелә һәм ВКП(б) ҮК Белоруссия партия оешмаларының төп бурычы итеп, немец-фашист илбасарларлы тәмам тар-мар итү юлында Кызыл Армиягә ярдәмгә һәм халык хуҗалыгын тизрәк торгызу, колхоз төзелешен бөтен чаралар белән ныгыту эшенә барлык хезмәт ияләрен туплау бурычын куя.
ВКП(б) ҮК үзенең карарында пропаганданың эчтәлеге һәм аның оештыру мәсьәләләрен төрле конкрет шартларда ничек хәл итәргә кирәклеген күрсәтә. Партия Үзәк Комитеты бу карарда партия эшләрепең җитлеккән бурычларын чын большевикларча, иҗат эше итеп хәл кылуның үрнәген бирә. ВКП(б) УК ның бу карарлары масса-политик һәм пропаганда эшен тагын да яхшырту юлында партиянең барлык оешмалары өчен конкрет хәрәкәт программасы булып торалар.
«Пропагандист» журналының 1044 нче ел, 15—16 нчы санындагы баш мәкаләсе.