КАЗАН ХУДОЖНИКЛАРЫ
Соңгы бер-ике ел эчендә Казанда сынлы сангат өлкәсендә сизелерлек җанлану башланды дияргә була. Әгәр дә моңарчы Казан художниклары үз кабыкларына бикләнгән хәлдә яшәп, әсәрләрен киң халык массасы алдына чыгармын торсалар (моның билгеле сәбәпләре бар иде. әлбәттә), шушы бер-ике ел эчендә алар арасында активлашу күренә. Казан художникларының соңгы, көзге күргәзмәләре, төбендә, менә шул җанлылык ны. активлыкны күрсәтүче шатлыклы бер күрнеш ул.
Бу күргәзмәгә катнашучылар сан ягыннан алганда шактый гына. Без монда скульптурадан да, живописьтән дә, графикадан да үрнәкләр күрдек һәм, турысын әйтергә кирәк, бу үрнәкләр Татарстанда сынлы сангат работникларының үсүләрен, аларның бөек эпохабызга лаеклы булган, шул эпохабызны бөтен матурлыгында, олылыгында чагылдыра алган чын сангат әсәрләре иҗад итү өчен зур перспективаларга ия булуларын сөйлиләр.
Ин башта скульптура үрнәкләре турында берничә сүз. Күргәзмәдә скульптура эшләре белән ике художник катнаша. Үсеп килә торган живопись художниклары бездә күп кенә, ләкин скульптура өлкәсендә өзек лек зур әле. Казанда профессиональ скульпторлардан күбрәк Садри Ахунов һәм үзэшчән художник Симбирин билгеле. Скульптор Счастневның исә үзен иҗады белән яхшылап таныштырганы юк әле.
Кул кенә уңышлы әсәрләр биргәж, һәм зур мастер булган С. Ахуновның күргәзмәдәге соңгы эшен — Ромен Роллан бюстсж һәр яктан да уңышлы әйбер дип әйтеж булмый. Ромен Ролланның йөз төзелеше белән таныш булган кешеләр, Ахуноз эшендә ошау ягыннан зур җитешсезлекләр табалар. Ромен Роллан бюстендә—башында, йөзендә — язучы, иҗад кешесе образы бирелгән, ул чын художник карашынмы алганда, белемле кул белән, намус һәм күңел куеп эшләнгән булса да, җнтешсезле- ге — күкрәк, җилкәнең баш эшләнеше белән бердәмлеге-бәйләнешле булмавы, җилкәнең чыгып торуы, сул як иң башында һичбер яктан бәйләнеше булмаган дрзпа- ровка урнаштырылуы әсәрне тулы рәвештә карап үзләштерүгә нык кына комачаулый.
Ахуновның скульптураларында мондый җитешсезлеклэр еш кына очрый, ә аңарда аларга каршы көрәшерлек белем көче бар һәм алдагы эшләрендә ул бу күрсәтмәне искә алыр дип ышанырга була.
Художник - скульптор Счастнев үткм күргәзмәдә яшь В. И. Ленинның бюсте белән катнашкай иде. Аның күргәзмәгә куелган соңгы эше — хатынының портрет бюсте. Ул элеккеге эшеннән күп ягы белән уңышлырак. Аның отышлы чыгуым баштан ахырга кадәр җанлы натурага м- pan эшләве һич шиксез зур ярдәм итаәа (җанлы натураның булуы художникныя иҗад уңышында бик мөһим роль уйный).
Бу күргәзмәдә злеккегә караганда катна-
тучыларның сапы күбрәк һәм шуның белән бергә эшләр дә күп. Без монда халыкка элек билгеле булмаган: Якупов. .Мусин. Казаков. Григорьев. Карпов, Зиад- дннов һәм башка художникларны күрәбез. аларның кайберләре күп кенә эшләр бирә дә алганнар.
Элекке күргәзмәләрдә графика эше зра- тнрэ генә күренгәләсә, бу юлы, киресенчә. графика бик зур урын ала.
Графика эшләренең барсы да диярлек иллюстрация өчен эшләнгән материаллар.
Художник-график Альменсв күз алдында үсеп килә торган яшь художник. Анарда белем дә, булдыклылык та. сизгерлзк тә бар. димәк, киләчәктә көчле әсәрләр 5ирә алуына өмет бар. Бу күргәзмәдә ул
Хазын бюсте. Скульп. Счастнев эше.
н 1-2 ә.- I .
Р. Роллан бюсте. Скульп. С. Ахун эше.
күп кенә язма әсәрләргә эшләнгән иллюстрацияләре белән катнаша. Ләкин Альме- невта әле иске граф техникасының начар алымнарын куллану, тапталган графика техникасы тәэсире спзелгәлн. Менә ул бу җитешсезлекне бетерергә тырышырга тиеш, юк исә ул аның нҗад үсешенең алга баруына бик нык комачаулавы мөмкин.
Художник—иллюстратор алдында нинди бурыч тора? Иллюстратор язма әсәрнең эчтәлеге һәм идеясе белән нык таныш булырга, үзенең нҗадында әсәрнең авторы әйтергә теләгән фикерне графика теле белән тагы да көчәйтергә, җанландырырга тиеш. Шуның белән бергә иллюстратор, читтән бирелгән барлык кнңәш- якн кушуларга буйсынмыйча, үз эшендә бөтенләй ирекле булып, чын художник күзлегеннән карап иҗад итәргә тиеш. Шулай булганда гына иллюстратор язма әсәрдә художник урнында торачак. Бездә
«Портрет». Худ. Алешин эшс.
бу мәсьәлә күбесенчә дөрес алланмый: иллюстратор кушу, заказ буенча ирексез хәлдә эшли; димәк, ул шуның белән бергә үзенең дәрәҗәсен югалта. Монда (Казанда) матбугат эшенең, куелышы, цинкографии житешсезлекләр дә бик нык комачаулыйлар. Мәсәлән, художник-график ярыйсы ук уңышлы оргинал рәсемнәр тапшыра, ә цинкография аны бозып эшли, басканда ул тагы да бозыла; димәк, техника бозыла, шуның белән бергә форма бозыла — иҗад эше бозыла.
График Мусии күргәзмәгә күп кенә иллюстрация эшләре куйган. Мусииның Графикасында зур гына житешсезлекләр күренә. Техника ягыннан ул яңа алымнар кулланмый. Аның кешеләре хәрәкәттә эшләнергә тырышылган булсалар да. салкыннар. җансызлар. Кешеләрнең, гәүдәләренә караганда, пропорция ягыннан башлары зур. Анатомия хаталары, рәсем грамо- тасызлыгы нык сизелә.
Карпов татар теленә тәрҗемә ителгән Пушкинның «Евгений Онегин» романына иллюстрацияләр эшләгән, һәрбер художник үз чорын яхшырак белә, әлбәттә Художник өчен тарихи темаларга әсәр язу бик авыр һәм катлаулы. Ул яза торган чорның бөтен яклары белән тавые булырга тиеш.
А. С. 11ун1ки1шың бөек художник күз легепнән каран язылган, шул чорны искиткеч осталык белән гәүдәләндергән «Евгений Онегин» романы укучыда онытылмаслык тирән тәэсир калдыра, бу ро ман иллюстрация эшендә дә көчле художниклар таләп итә. Шулай булмаганда иллюстраторның әсәрне укырга комачаулык игүдән башка бер «ярдәме» дә булмавы бар.
Карповның иллюстрацияләрне, ачык әйтергә кирәк, үз алларына куелган бурычны хәл итә алмаганнар. Биредә романнык геройларыннан бер образ да эшләнмәгән (бигрәк тә Татьяна образы, ул Пушкин Татьянасына бер дә якын килми). Художник та опера постанонкаларын карау тәэсире көчле, ул иске иллюстраторлар алымын да киң кулланган. Кыскасы, иллюстратор үзенә куелган бурычны хәл итмәгән —иллюстрация романны укып алган тәэсиргә бик нык комачаулый.
Сап ягыннан эшләре аз булса да, рәсемнәренең күләмнәре кечкенә булса дэ. яшь художник Д. Катьков эшләренә тук-
 |
|
|
|
Катьковның техника һәм рәсем белеме ягыннан хаталары юк диярлек. Аның һәр эше киләчәккә зур өмет бәйли һәм гомумән ул сәламәт реализм юлы белой бара. Эшләренә караганда, живопись каләмен шомартса, Д .Катьков һич шиксез алдынгы художниклар сафына басарга ышаныч тудыра.
Моңа кадәр күренмәгән яшь художник К. Рогозинда да шундый алымнар һәм яхшы техника, сизелә.
|
ук уңышлы рәсем белеме |
|
булган 3. Бу- |
Күп еллардан бирле язып торган һәм бик күп зур полотнолар биргән В. Родионов иҗа- дындагы хаталарны төзәтергә тырышмый күренә, чөнки аның бөтен эшләрендә шул ук бер ждтешссзлекләр тулып ята.
Бу күргәзмәгә аның «В. И. Ленин Федосеев түгәрәгендә» дигән эскизы куелган. Менә ул һәр яктан уңышсыз эшләнгән.
Биредә караучы өчен билгеле кеше — яшь студент-революционер В. И. Ленин сурәтләнә. Калганнары билгесез кешеләр, болар гомумән Федосеев түгәрәгендә эшләгән студент-революционерлар, эшчеләр. Димәк, портрет ягыннан аерым таләп яшь Ленингә генә.
В. И. Ленин, өстәл тирәсендә утырган кешеләр алдына баскан хәлдә, сөйли; ләкин ул шул кадәр салкын бирелгән, аның сөйләве дә сизелми, хәрәкәте дә җансыз, караучыда ул аз гына да тәэсир калдырмый. Утыручылар да шулай. Сөйләүче белән тыңлаучылар арасында бәйләнеш юк. Кешеләр тышкы күрнешләре белән дә шул вакытның кешеләренә ошамаганнар. Композиция
|
төзелеше ялгыш. |
|
бәйләнергә тиеш. |
Эскизда композиция проблемасы ачык хәл ителергә тиеш. Бу эскизда исә композиция дөрес хәл ителмәгән. Югарыда янып тора торган лампаның яртысы ясалма алынган
һәм бу яктырту мәсьәләсенең ялгыш алынуы бөтен эскизны бозган.
В. Роднонсвның икенче эше — «В. И. Ленин разливта». Ул уңышлы.
Художник эскизда үзенең иҗад эшенә карашта, фикер үсешендә дөрес һәм туры юнәлешен күрсәтергә тиеш. Кызганычка кзпшы, бездә күп художниклар моны аңлап җиткермиләр яки практикада куллану 'лмыйлар.
Живопись әсәрләрендә той тотнаклыгы, төснең живопись күзлегеннән карап алынган дөреслектә булуы бик әһәмиятле мәсьәлә. Бу яктан яшь художник Овчинников уңышлы эскизлар яза алган. Аның <В. II. Ленин әнисе һәм Анна Ильинична белән» эскизы, «Сирень чәчәкләре» картинасы живрпись ягыннан уңышлы, отышлы эшләр. Шулай ук. Поляковның «Моркваш янында Волга ярлары»н, Якуповның пейзажларын, К. Максимовичның ике эшен (иптәш Сталинның сөргендә булган «Сол- выйгодск шәһәре күрнеше» һәм «Бнштау күрнеше») уңышлы эшләрдән санарга мөмкин.
Ләкин К. Максимов эшләрендә натурализм көчле, алар иллюзорный караш белән язылггп булалар. Аның бу күргәзмәдәге күп эшләре шулай эшләнгәннәр. (Мәсәлән, «Кыярлар», «Кура җиләкләре», «Башаклар»). Менә бу эшләре бер як белән дә идеяле реалистик әсәрләр рәтенә керә алмыйлар. Киресенчә, алар халыкта живо* писб турында ялгыш караш тудыралар.
Үзэшчән художник Алешин дөрес юл белән бара. Ул рәсем, живопись турында сәләмәт күзлектән карап эшли. Аның «Портрет»ы үзенә игтибар итәргә мәҗбүр итә. Бигрәк тә Алешинның үзэшчән художник икәнлеген искә алганда, аның эшләре уңышлы һәм отышлы эшләр сафына кертүне сорыйлар.
«Портрет» кышкы киемнән бер яшь ха- тыи-кызны тасвир итә. Бу эш рәсем ягыннан да, живопись ягыннан да сизгерлек белән эшләнгән. Портретның йөзендә* хәрәкәт, җанлылык, терелек сизелә.
Казанның танылган профессиональ художнигы Н. М. Сокольский, соңгы ике ел эчендә, нҗад юлында зур уңышлар күрсәтте. Үткән күргәзмәләрдә куелган <В. И. Ленин Марксны өйрәнү өстендә», «Иптәш Сталин» (панно), пейзажлар һәм бу күр- гәзмәдә «А. М. Горький», «Көзге пейзаж» этюде һәр яктан уңышлылар.
«Көзге пейзаж» да табигатнең каст- роениесе, буяу төсләрен урынлы куллану, гомуми тонга буйсындыру, колорит ягы уңышлы алынуы — болар бар да әсәрне отышлы чыгарганнар.
Сокольский үзенең уңышлы башланган эшләре белән киләчәктә җиддиерәк, зуррак эшләр бирә алуына өмет тудыра. Ләкин Сокольскийгә этюд, эскиз рамкаларыннан чыгарга кирәк. Бу мәсьәлә художник СоколБский алдында гына тормый — ул бөтен Казан художниклары алдында бик кискен рәвештә тора. Безнең художниклар бу көнгә кадәр этюд, эскизлардан ары китә алганнары юк әле. Бер күргәзмәдә дә тулысынча төгәлләнгән живопись әсәрләре күренгәне юк дип кыю әйтергә мөмкин. Аннан соң, безнең художникларның күбесе зур тематик әсәрләрдән куркалар; күргәзмәләр «Чәчәкләр», «Натюр- мортэлар һәм вак кына пейзажлар белән тулалар. Моны, безнең Казан художникларында техника белеме җитешле булмаганнан килеп чыккан өзеклек дияргә дә була.
Бу бер, ә икенче сәбәп — безнең Казанда Сангәт эшләре управленнясеидә сыйлы сан- гаткә тиешле рәвештә җитәкчелек итми. Совет художниклары союзында эш ныклы нигезгә куелмавы шуңардан килә. Болар барсы бергә ИЗО өлкәсендә зур өзеклек тудыралар. Бу хәл киләчәктә рәтләнергә тиеш.