ГЫЙЛӘҖ КАЗАНСКИЙНЫҢ ТУУЫНА 90 ЕЛ

ыиләж Казанский үзе турымда; «Мин 1891 елны. Казам губернасы һәм •язе. Яңа Кишет волосте.
Өчиле авылында туганмын Атам үз кече белен квн күрүче бер крестьян 12 яшеме кадер татар
мәдрәсәсендә укып, шуннан соң байда хезмәт ите башладым 1908—1909 елларны Казанда һем
Уфада сезне Һәвәскәре булып уйнал килдем».— дип яза
Г. Казанский Уфага килгән еллармы, шәһәр кечкенә булса да, талык тормышына ямь бире торган
терле кызыклы вакыйгалар булып тора Кеймеде
пикникка чыгулар. Уфа әйләнәсен парозод белен
сеяхет кылу чәчкә бәйрәме, герле күргәзмәләр
кешеләрме үземе җәлеп ите.
Прогрессив татар яшьИере театр ол- косеиде до зур
активлык күрсәтелер.
Нежил Әбдрәшитов үзенең бор истәлегендә ул
еллар турымда яза. «Һәвәскәрләр алдында торган иң
зур мосьеле- лернең берсе — яхшы уйнаучылар
табып түгәрәкне ныгыту идо Казарменный урамнан
узарга туры килтендо, кечкенә генә кибеттә нт белен
сату итүче чибәр вш» егетме күре идем Бер кенне
зштән бушогач һәвәскәрләр янына килүен үтендем.
Ул исе; «Мимем зур эшем юк, бер илтешем гармун
белән скрипкада уйный, * мин җырлыйм Шулай итеп
вакытны үткеребез»,—диде Икенче кенно Гыйләж
Ибраһимов безнең түгәрәккә килеп, һәвәскәрләр
уенымда катнашырга толевой белдерде Без аңа
"Беренче театр» хомедиясенде асрау Бибн ролен
бирдем Әлбәттә, хатын-кыз җитмәү сәбәпле Ул исе бу
рольне бик матур гына итеп башкарып чыкты.
Гыйләж, Казан ягымнан килүенә басым ясап, без
чыгара торган афишаларда үзенең фамилиясен
Казанскийга алыштырды»
Театр зшенә бетем күңеле белен бирелгән
Гыйлеж үзенә тапшырылган рольләрне уңышлы башкара Ә 1912 елда «Нур» труппасында зшли
башлагач, аның таланты тагын да ачыла теше Башта аңа мәхеббет каһарманнарының күңел демьясын
ачу уңышлырак бирелә Заһид (М Фәизи «Кызганыч»), Фәхретдин (Н Вәзнроә «Месиббете Фәхретдин»),
Фердинанд (Ф Шиллер «Мекер һем мәхәббәт») Борис (А. Н Островским «Гроза») образларында бу аеруча
ачык күреме
М. Фәйзинең »Кызганыч»ында Заһид (Г Казанский) белән Гәүһәр (С Гыйззәтуя- лина-Волжская)
орасындагы мәхәббәт драмасы тамашачыда кечле тәзсир калдыра
Г
“Алар чыннан да яшьләрнең шундый вакытта рухи хәлләрен, мәхәббәтнең бер куәте- каһирә (җиңүче кеч
— X. Г.) икәнлеген ачык күрсәтә алдылар».— дип яза шул хакта «Тормыш» газетасы рецензенты Самат
Шарафетдинов (1916 ел, 29 сентябрь)
«Нур» труппасы Шиллерның «Мәкер һәм мәхәббәт» трагедиясен 1917 елның 24 февралендә һәм
"*2 декабрендә тамашага куя. Беренче кат спектакльне рус труппасы артисты Винарский, ә икенчесен Г.
Казанский сәхнәгә куя. «Мәкер һәм мәхәббәт» кебек классик әсәрне уйнау артистларның профессиональ
осталыкларын үстерүдә зур ярдәм итә. Моңа кадәр социаль-кенкүреш темасына язылган пьесаларда
уйнап килгән артистларга күтәренке романтик рухлы трагедиядә уйнарга туры килә.
«Уйнаучыларның һәрберсе нык хәзерләнеп кергәннәр вә роль дә мөмкин кадәрле уенчыларның
сәләхиятенә карап бүленгән», — дип яза рецензент. («Тормыш» газетасы, 1917, 19 февраль). Фердинанд
ролен Казанский, Луиза ролен С. Гыйззәтул- лина-Волжская башкара. Алар шулкадәр ышандырырлык
итеп уйныйлар ки, хәтта тамашачыларны үзләре тойган тойгылар белән чынлап та ялкынландыра
алалар». Әсәрнең социаль эчтәлеген ачу дәрәҗәсе артык югары булмаса да, ике гашыйкның бәхетенә
социаль аермалыклар киртә булуы спектакльдә ачык чагыла.
1918 елның язында Г Казанский А. Н. Островскийның «Гроза» драмасында Борис ролен зур уңыш
белән башкара. «Тормыш» газетасы бу спектакльгә уңай бәя биреп: «Тоткынлыкта изелүче вә шул
сәбәпле денья белән исәнләшергә мәҗбүр булучы мәзлүмә яшь килен Катя ролен — Волжская, берәүне
чынлап сөюдән башка гөнаһсы булмаган вә шул ук горефтан азап күрүче гашыйк Борис ролен Казанский
чыннан да үз рольләренең рухына кереп уйнадылар»,— дип яза (1918 ел, 16 февраль).
Күргәнебезчә, Г. Казанский атаклы Сәхипҗамал Волжскаяның талантлы сәхнә партнеры буларак
бергә уйнаган спектакльләренең тезек ансамбль хасил итүенә ирешә. Алар уены исә үз нәүбәтендә башка
артистларның сәхнә осталыгына да уңай тәэсир ясый.
Гражданнар сугышы чорында Г. Казанский Кызыл Армия труппаларында эшли Мәсәлән, 5 иче
Армия политбүлеге карамагындагы труппа спектакленең бер программасында шундый сүзләрне
укыйбыз. «Народный дом. 1919 ел Дүшәмбе көн, алтынчьг октябрьдә 5 нче Армия хозурындагы
мөселман секциясенең татар драма артистлары тарафыннан Петроград һәм Мәскәүдәге ач
иптәшләребез файдасына куелачак спектакль: «Кызыл һәм кара». («Ике фикер»), 3 пәрдәдә, Г.
Коләхметев әсәре»,— дип язылган. Кызыл — яңа фикер ролен бу спектакльдә Казанский башкара.
Гыйләҗ абыйның уенын мин беренче мәртәбә 1920 елның көзендә Уфа сәхнәсендә күрдем
«Галиябану» драмасында Хәлил ролен башкарды. Бу спектакль «Эш һәм сәнгать сараенда» (хәзер
башкорт дәүләт опера театры бинасында) куелган иде. «Галиябанупны караганнан соң без, яшьләрдә,
театрга мәхәббәт уянды, театр безнең ечен җан азыгына, тәрбия мәктәбенә әверелде.
1921 елның август аенда шул ук «Эш һәм сәнгать сараеинда Казанский Ф. Бур- нашның «Таһир һәм
Зөһрә» драмасын куйды. Таһир ролен Г. Казанский үзе башкарды. Театр халык белән тулган. Каты ачлык
өй бусагасына килгән чак булса да, артистлар халыкның күңелен күтәрергә тырышканнар күрәсең,
спектакль зур һәм шаулы итеп куелды
Башкортстанның атказанган артисткасы Гамбәрә Мансурова «Сәнгатькә багышланган гомер»
исемле мәкаләсендә Казанскийның Уфада эшләү вакытында башкорт артистларына күрсәткән ярдәме
турында зур хөрмәт белән искә ала. «Гыйләҗ Казан ''кий кебек эур тәҗрибәле артистлар янында мин
бөтенләй югалып калдым,— дип яза
- Бу хәлдән мине Әмин Зөбәиров белән Гыйләҗ Казанский коткарды. Бик зур такт белән һәм
түземлелек белән алар миңа образның эчтәлеген, һәр репликамны, һәр мизансценамның мәгънәсен
аңлата башладылар» («Агыйдел» журналы. 1968 ел. № 6, 114—118 битләр.)
1928 елны Башкортстан дәүләт труппасы «татар сәхнәсендә хезмәт итә башлавына 15 ел тулып,
сәхнәдә эшли башлаганнан алып фәкать театр эшендә генә булуын һәм революция көннәрендә кызыл
фронтта артист һәм режиссер булып зур хезмәтләр күрсәткәнен игътибарга алып», Казанскийның сәхнә
бәйрәмен (иҗат юбилеен) уздыру турында карар кабул итә. һәм бу юбилей чыннан да бик тантаналы үтә
Аннары артист Урал шәһәрләрендә (Троицк. Свердловск) эшли, 1931 елны Казанга
күчдатетягеннән соц, ТДАТ артисты, соңрак Чистой театрында киеренке иҗат эшчан- легеи девам иттерә
Чистой театры Минзәләгә күчерелгәч, Г Казанский да гомеренең соңгы кеннә- реиә кадәр (1938 ел,
июль) Минзәлә театрында эшли.
Минзәлә театрына ул «Нур. труппасының үзенә генә хас бер уен стилен алып киле. Биредәге артистларга
төрлечә ярдәм күрсәтә, актер уены, режиссерлык эше һ. б. әлкәләрдә үзенең бай тәҗрибәсе белән
уртаклаша