АСИЯ ХӘЙРУЛЛИНАГА 60 ЯШЬ

лык якты образлар тудырган Асия Хайруллина Татар әдәби телен,
сүзләрнең дәрес әйтелешен, яңгырашын, логик мәгънәсен шул
кадәр тирән аңлау, тою һәм үз туган теленә шул кадәр зур мәхәббәт
— кайдан килгән болар бу күренекле артисткага? Бәлки. Идел
буенда үткән яланаяклы балачак елларыннандыр Әнисенең
җырлап келтә бәйләүләре, әәыл халкының эчкерсез гади сәйләме
күңеленә сеңеп калгандыр Моң булып, туган тел булып...
1921 нче очлык елда деньяга килген бу кыз балага ил белән
бергә аякка басарга, авырлыкларны күтәрергә олы толга чыгарга
туры киле Тугыз яшеннән әтисез кала ул, енисе җиде баласы белән
колхозга керә Совет власте атасыз балаларны ачлыктан,
хәерчелектән генә коткарып калмый, aiTapra ныклы белә» дә бирә
Асия сугышка кадәр үк Куйбышәе районының Спэсс
Инде сугыш тәмамланып килгәндә Асия Хейруллина А. В Луначарский исемендәге Мәсиеү театр
сәнгате институтына укырга кере Шуннан соң ул сехнәдә халыкның үэ иткән, яраткан артистларының
борее булды. Бетен дөньясын онытып, бирелеп уйный, сүзнең мәгънәсен, тәмен, ләээетон белеп сейли
—аның уйнавын карау үзе бер бәйрәм тесен ала. Нигәдер, уйнаган геройлары да күп вакыт шат күңелле,
энергияле, яхшы кешелер була иде. Күпме якты образлар иҗат итте артистка ул елларда! Ул малайларны
да. яшүсмер кызларны да, олы яшьтәге карчыкларны да уйный Мәсәлен, Н. Исәнбәтнең «Зифа»
комедиясе буенча куелган спектакльдә Идел М Фәйзинең «Галиябанукында Галиябануның шаян энесе,
X Ваямтның «Рәхим итегез!. һәм «Беренче мәхәббәт, спектакльләрендә Гүэол һәм Нурсәне образларын
да артистка
Казан театр училищесында менә 20 елга якын инде сәхнә теле дәресләрен
Татарстанның атказанган артисткасы, Тукай премиясе лауреаты Асия Хе- , сановно
Хайруллина алып бара. Сәхнәләребездә дистәләрчә оиытылмас-
педагогия училищесын тәмамлый Гаҗәеп зтйтенле һем тырыш кызны училищеның үзендә үк
укытырга алып калалар Инде институт, югары белем алу турында хыялланып яшәгәндә. Бәек Ватан
сугышы башлана Асия эшкә үзенең туган якларына — Югары Ослан районының Кызыл Байрак
авылына кайта. Аңа сугыш елларының бетен авырлыгын тылдагыларның барчасы белен тигез
күтәрергә туры килә Нык ихтыяр кече, тормышка, кешеләргә, киләчәкнең матурлыгына ышаныч аңа
һәрвакыт юлдаш була. Бәлки шул авыр елларда кондеэ мәктәптә балалар укыту, кичләрен
мандолин> уйнап, ялкынлы шигырьләр сейләп, халыкны җиңүгә рухландырып аәылдан-ааылга
оик уңышлы иҗат итә Ә менә республикабызның Тукай прем!» —а ■ ТтЩ^тин- ның «Җилкәнсезләр»
слектакльленнән Рокыя образын иҗат итүе эчен бирелә. (1958 ел). «Театральная жизнь» журналы менә
ни дип язды аның хакында: «Рокыя-Хәйруллина залга килеп керә дә сеңелесе Дилбәрнең көяз егет белән
ләчтит сатып, төчеләнеп утыруын күрә. Ул сүзгә катнаша, мәсхәрәле көлеп, сеңелесен залдан елап
чыгып китәргә мәҗбүр итә Аннары, Батырхан белән икәүдән-икәү генә калгач, егетнең ниятен белергә
тырышып, сораштыра башлый. Ә инде өйләнергә нияте барлыгын ишеткәч, утырган җиреннән сикереп
тора да, зәһәрле көлеп:
— Миңа өйләнмисеңме! Минем байлыгым Дилбәрнекеннән бер дә ким түгел бит,— дип бәйләнә.
Рокыяның үтәдән-үтә күрүе Батырханны чигенергә мәҗбүр итә. Шушы кечкенә генә күренешне
артистка Асия Хайруллина дәртләнеп-ялкынланып башкара. Көяз егетнең әйтергә сүзе калмагач, йоны
коелган күркәгә әйләнгәч, бөкре кыз ачыргаланып көләргә тотына. Ул атасы Нуретдиннән дә, яратмаган
башка кешеләрдән дә әнә шулай рәхимсез рәвештә көлә белә».
Асия Хәйруллина Татар Дәүләт академия театрында эшләү дәверендә үк Казан театр
училищесында сәхнә теленнән дәресләр бирә башлый. Туган телебезне, аның үткәнен яхшы белү, бөтен
нечкәлекләрен тою аңа бу эшендә зур ярдәм итә. Чынлыкта бит татар телендә сәхнә теле дәресләрен
уздыру өчен эшкәртелгән программа да. дәреслекләр дә булмый әле. Асия Хәсәновнага материалны
тормыш үзе бирә, укучыларның сөйләм телендәге кимчелекләрен актерлык тәҗрибәсе белән тоеп ала
һәм, индивидуаль дәресләр билгеләп, еллар буе һәр укучы белән аерым шөгыльләнә.
— Сәхнә теле укытучысы артист та, музыкант та, педагог та, филолог та булырга тиеш,— ди Асия
Хәсәновна.— Бигрәк тә педагогика сәләте актерлык сәләте белән кушылырга тиеш, һәм бу эшкә
фанатикларча гашыйк булу... Шул чагында гына укучыларны кызыксындыра, үзеңә ияртә аласың. Үзең
дә һәр дәрес, һәр көн, һәр чыгарылыш саен янасың, аларга да сәнгать дөньясында якты йолдыз булып
кабынырга ярдәм итәсең. Туган телгә мәхәббәт, хөрмәт хисе уятасың.
...Хезмәтеңнең нәтиҗәсен күрү куанычлы. Бүген педагог Асия Хәйруллина шәкертләре
Татарстанның барлык театрларында эшлиләр. Аларның инде дәрәҗәле исемнәре, сәхнәдә һәм
тормышта тоткан урыннары бар Педагог-наставник буларак та ул үзе белән кулга-кул тотынып эшләрлек
кадрлар, сәхнә теле укытучылары әзерләде. Культура институтының сәхнә теле укытучылары Наил
Сафиуллин, Фирдания Садриева, Казан телевидениесе дикторы, театр училищесының сәхнә теле
укытучысы Эльмира Хамматова — аның мәктәбен узган белгечләр.
Асия Хәйруллина үзенең 60 еллык юбилеен шаулап торган сәнгать дөньясында, яраткан
укучылары арасында, якын һәм кадерле кешеләре белән бергә каршылый. Нинди зур, нинди бай һәм
нинди кызыклы тормыш юлы узылган! Ә иртәгесе көн ишеген инде яңа проблемалар, яңа мәсьәләләр
шакый. Асия Хәсәновна соңгы вакытта «Текст өстендә эшләү» дигән китап яза. Ул 1978 елда чыккан «Тел
күрке — сүз» китабының дәвамы булырга тиеш. Бу китабы белән дә Асия Хәсәновна укучыларын
сөендерер дип уйлыйбыз.