АГЫМ УРТАСЫНДАГЫ ЯЗМЫШЛАР

ыска гына вакыт зчеидә ике тапкыр хәлиткеч сораулар каршында, юллар чатында калырга туры килә Зоһрәгә Беренчесе — Казанда. Мектелне бик яхшы билгеләргә генә тәмамлап. институтка имтиханнар тапшырырга килгеч уңышсызлыкка . очрый. Абитуриентларны үзенең җылы почмагына сыендырган бабайга гына бу бик гадәти хел. Ел да шулай бер-ике баланы озатып кала ул. Бабай деньяиың ачысын-течесен күп татыган, ■гыйлемең булмаса да. деньяда яшеү үзе — биниһая рехет нәрсә!» дип саный. Зеһрә еле бу хакыйкатьне тора-барә гына тошонә- чек. Аның авылына кайту юлында Чаллыга тукталасы, очраклы рәвештә гене яхшы кешеләр белен очрашасы бар. Илнең терле ягыннан зур тезелеште катнашырга килген яшьләр аңа ярдәм кулы сузарлар, үзе ечен бетеилей яңа тормыш, яңа язмыш башлануына сәбәпче булырлар, дип әлегә күз алдына да китере алмый ул...
Икенче сыналу инде КамАЗда үз кешегә әйләнеп килгәндә, башкара торган хезмәтенең асылына тешенеп җиткән коннорде була. Файдаланылмаган мемкинлекләрне абайлап ала Зеһрә һәм рационализаторлык тәкъдиме белен чыга. Изге ният белән — эшкә җиңеллек, илгә файда булсын дип. әлбәттә. Ләкин яңалык җиңел генә юл яра алмый, вакытлыча булса да эстәме кыенлыклар тудыра Нәтиҗәдә, кызның хезмәт-тәшләре белән монесебәтләре кискенләшә ■Кешеләр язмышы белән шаярма син, кит бәзнең заводтан!»— Ди аңа Мәрвия. Зоһ- рәге апасы кебек илтифатлы булган, иң кыен чакларында ярдәм иткән кеше белән дә аңлаша алмау аеруча авыр яТоташ бәйрәмнән гене торсе, бу донья әллә кайчан туйдырган булыр иде инде. Монда туеп олгерергә ара юк. шатлыгы янына тупырдап кайгысы килеп баса. Гел аралашып торалар». — дип юата аны Табибе апасы. .
Повестьның ' башка геройларын да тормыш әнә шулай «сындырып» сынамакчы. Менә, мәсәлен, иң исте калырлык образларның берсе — Мәрвия. Заводның нигезеннән алып корышкан кыз. Акыллы, уңган, чибәр, һәм аның үзенчә бәхетле һәм бәхетсез кеннеро бар. Яңа тезелешнең бе- ' Суэ К оя in ТкмОяяованык «Агын уртасында» исемле повесте турында вара Анык аңа мыек тыгып» («Шатлык веләп каАгы аиэик» Кааап 1979) олеге повестьтан тыш. верянч» тика» да тупланган ренче мәшәкатьләремнән куркыл, ир-атларның да шактые ■ тәртәне кирегә борган» чакта Мәрвия авырлыкларга бирешми һәм җиңеп чыга Нечкә күңелле бу кызның зур ихтыяр кечеме, кешелекле сыйфатларга ия булуы психологик яктан тегел һәм тормышчам күреиеш-ситуацмяләрдо ачыла. Мәрвиянең де. Зеһрәнең дә, Табибенең дә. яхшы кешеләр арасында. тормышта уз юлларын дәрес таба алуларына ышанасың. Гомумән. КамАЗ тезелешендә дә »>пизодик персонажлар» булган Вмтя белән Клавәны исәпкә алмаганда әсәрдә тискәре геройлар юк. Язучы җиңел юлдан — акка, карага гына аерып чыгу, гадәттән тыш вакыйгалар кору юлыннан китмәгән.
Җыентыктагы хикәяләрдә до гади генә хәлләр, гадм генә кешеләр сурәтләнә, лекмн аларның уңышы да шунда: укучыны характерлар һәм кичерешләр тәбмгыйлоге дулкынландыра, җитди мәсьәләләр турында уйга сала. «Шикәр Гайшә» исемле кысма гына хикәя, мәсәлән, әнә шундый тәзсир кечене ия булуы белән арада аерылып тора. Әсәр безне сугыш елларына, оеыр вакытларга алып китә. Шикәрне де җан башына берәмтекләп бүлеп бирә торган чак Кибетче булып зшлеуче Гайшәнең кинәт кызы чирли башлый. Врачлар им урынына шикәр ашатырга кушалар Шундый заманда шикәр табулары җиңелме соң! Табигатендә һичнинди яман уе булмаган ана, баласы хакына кешеләрне рәнҗетәсем дә онытып, сатып алучылар элешеннән ярты- шар-бервр шакмак булса де шикәр алып кала башлый. Күршесе Голшатка шикәр үлчәгәндә аның нәфесе ботенлой котыра Бик ишле гаилә булгач, иллешәр граммнан да шактый шикәр чыга боларга. тугыз-ум шакмакны гына сизмәскә до момкиннәр. янәсе Кыскасы. Голшәтның телчек кызы Миләүшә элешенә типсә тугыз шакмак шикарно кибетче кызы суыра.. Шушы рәнҗеш дистәләрчә еллар үткәч тә онытылмый, Гайшәгә җан тынычлыгы бирми Ул үзенең үткененнән куркып яшертә, намус хокеменнон калтырап гомер кичерергә мәҗбүр
Г айшв образы — тулаем китапта ачык тосмерләиген рух-лринципны секламау. ягъни геройны һем аның гамәлен ак һәм карага гына бүлү түгелме соң! Ахыргача ачылып җит мәген булса до хәләл хезмәте
К
белән зур гаиләне туендыручыларның берсе булган Гелшат нәфес коткысына бирелгән кибетче хатынга каршы куелган кебек Икенче яктан, авыру кызын кызганып хаталанган бичара Гайшә еллар үткәч тә яр- лыканмаган хәлдә кала..- Ләкин теп хикмәт мондый тышкы каршылыкта түгел. Хикәянең тел төбендә кешеләр өчен борчылу, аларның киләчәген кайгырту ята. Шуңа күрә аның эчке мәгънәсе яшьләр өчен аеруча гыйбрәтле яңгырый. Әле алларында язылмаган кәгазь кебек ап-ак тормыш юлы булган яшьләр өчен.
Үткән гомер — калган хәтер генә түгел, ул — бүгенге көнеңнең, язмышыңның аерылгысыз бер кисәге, дип раслый автор. Ул көннәрнең берендә үз вөҗданы белән күзгә-күз калган кешеләр күңелендәге кичерешләрне тәэсирле итеп сурәтли. «Таяныч» хикәясендәге тегүче кыз Фикрия, «Авыл малае» хикәясендәге яшь укытучы Фәйрүзә. «Ут» хикәясендәге агроном На-җия... Болар — югарыда телгә алынган повесть геройлары кебек үк. тормыш сынавы алдында калган һәм җиңеп чыккан геройлар. Төрле характерлар, төрле язмышлар, әмма хәлиткеч адымдагы тәвәккәллекләре берләштерә-туганлаштыра сыман аларны. Менә шушы эчке уртаклык җыентыктагы барлык әсәрләрне идея-фикер ягыннан бер үзәккә туплый, аның компо-зицион бөтенлеген күрсәтеп тора. Язучы кешелеклелек проблемаларын әсәрдән әсәргә дәвам итеп, яңадан-яңа яссылыкларга күтәреп тасвирлый. Шунлыктан «Шатлык белән кайгы янәшә» китабы тулаем бер зур әсәр итеп укыла. Аның героинялары да бер күркәм сыйфат—хәлиткеч моментта дөрес карарга килә алу, үз асылыңа хыянәт итмәү сыйфаты белән хәтердә кала. Мәрвия («Агым уртасында»), Гөлҗиһан («Сөлге булсын бүләгем»), Наҗия («Ут) һәм башкалар чын бәхетне әнә шунда күрәләр. Әлеге юлдан читкә тайпылучылар кырыс һәм аяусыз хөкемгә тап була (инде телгә алынган «Шикәр Гайшә»не искә төшерик).
Әйе, бу китапның каһарманнары гадәти тормыш белән яшиләр, кайберләре беренче карашка очраклы тоелган хәлләрдә ачылып китәләр. Ләкин холык-фигыльләре, үз-үзләрен тотышлары һич тә очраклы түгел. Язучы аларны әлеге халәттә, «агым уртасында» бер генә мизгелгә туктатып торган төсле. Китап адәм баласын мәңгелек хәят уртасында яшәү мәгънәсе, кешелеклелек нигезләре һәм көрәшү бәхете турында уйландыра.