ХАЛЫККА КАРШЫ

ешелек тарихында аңа эра башлануын игълан иткен Беек Октябрьны. Россиянең буржуаз-феодаль элементлары кебек ук, татар һем башкортларның естен сыйныфлары да теш кайрал каршы алды Алар аклар ягында сугышучы берниче частьтан торган милли гаскер тупладылар
Лекии тарих тарафыннан бетү га дучар ителсен сыйныфларны берни де коткара алмый иде инде. Солдатлар, ялгышларын аңлап, халык ягына чыга башладылар Бары фанатизм белен агуланган контрреволюцион элементлар гына мегънесеэ каршылык күрсетеп маташты Гражданнар сугышы темамлангач, Россиянең тар-мар ителсен иечлере белен берсе татар-башкорт контрреаолюциясе де эмиграциясе агылды Соңрак, татар контрреволюциясенең башлыкларыннаи берсе Гаяэ Исхаки үзенең ва- сыятенда: «Боэ, үэ гаскорлерен югалткан генераллар шикелле, чит иллерсе качарга моҗбүр булдык» .— дип яэды
Польша, Торкия. Кытай. Япония, Германия. Финляндия. Франция кебек капиталистик иллерде утырып калган татар-башкорт эмиграциясе социаль составы белен бер терле гене түгел иде. Алар арасында капиталистлар, коммерсантлар җирбилеумелер. дин оһеллере. патша офицерлары, буржуаэ интеллигенция векиллере һем башкалар бар Күбесенең элеккеге байлыклары, остеилеге юкка чыккан, шуңа курс Совет властен кечле нефрет белен күралмыйлар
Буржуаэ эмигрантлар баштан ук Россиянең береп тешоролгеи сыйныфлары җоел- дереп җиберген кечле антисоветик пропагандага кушылып киттелер Алар Совет тңам- гыятене ярсынып яла якты, аны антидемократиэмда һем шовинизмда гаепледе буржуаэ парламантариэмны күклерго чееп мактады Халыкка каршы пропаганданың социаль тамырларын, ысулларын ачып. Галимҗан Ибраһимоа 1924 елда болан дип яэды «Җиреннви, шахтасыннан, приискасыннаи, байкасыннан аерылган рус буржуазиям үзенең заграницада чыгарылган ак газеталарында мене җиде ел инде Совет, Октябрь коммунизм, пролетариат турында ига-чига. теп нигезе булмаган алганнар, гайботлер. провокациялер белен денья пычраталар, безнең татар, ислам, терек контрлары да үзлеренең рус агаларыннан калырга тырышмыйлар икон»
Россиянең башка контрреволюцион иечлере белен берге Совет властен береп тешерүнең зарурлыгын пропагандалап. терки халыкларның контрреволюцион эмиграциясе тагын үзенең гене яшерен максатларын де күз алдында тотты башлыча алар Идел буе. Урал. Каэагыстан һем Урта Азия территориясенда буржуаэ-җирби лоүче Туран дәүлеген тезү турындагы пантеркилер идеясен алга сорделер Тулаем алганда, бу идея яңа түгел иде Октябрь революциясеме кадер үк тугай бу фикер революция барышында үэ милли республикаларын теэегон халык массаларының кан дошманы шул эмиграция булуын бик тиз күрсәтте Әмма контрреволюция уз идеяләреннән ваз кичмәде. 1923 алда Берлинда тотар контрреаолюциясе инициативасы белен пантеркилернең «Туран» оешмасы тезелде
Егерменче — утызынчы елларда татар-башкорт эмиграциясе лидерлары кечле оде- би эшчәнлек башлап җибәрде Муса Бигиее. Абдулла Ьаттал-Таймас. Әхмәт зеки бе- лиди, Гааз Исхаки һем башка кайборОүлорнең китаплары донья күре Аерып алганда
■ Коммунист Тхтарикя. М 10. • вкт
1 Г Кбряһямоа Кара маяклар ана ав азабиятлар М*св»ү. IW4 ал. 30 вмт
IR4
К
Баттал-Таймас 1925 елда Стамбулда басылып чыккан «Терки Казани» китабының соңгы бүлекләрен татар милли хәрәкәтенең тарихына багышлый. Ул большевикларны халык массаларын үз ягына аударып милләтче буржуазиягә буржуаз «Идел-Урал штатлары» тезүгә комачаулауда гаепли. 1933 елда Парижда рус һәм француз телләрендә дөнья күргән «Идел-Урал» китабында татар буржуаз милләтчесе Гаяз Исхаки ВКП(б)- ның милли политикасына тагын да кискенрәк яла яга. Партия һәм Совет властен терки халыкларын «руслаштыру» политикасы алып баруда гаепләп. Исхаки болай язды • Элек рус миссионерлары булдыра алмаган эшне хәзер большевиклар тормышка ашыра» . «Россия мөселманнарының хәзерге хәле» (Будапешт. 1930) дигән китабында башкорт милләтчесе Әхмәтзәки Вәлиди дә СССРдагы төрки халыкларының совет илендәге чынбарлыгы турында шундый ук караңгы тоннарда яза. Контрреволюцион эмиграция башлыкларының көнбатыш илләрдәге китап базарларын тутырган бу «хезмәтләре» совет иленә каршы язылган әдәбиятның болганчык агымына килеп кушылды.
Егерменче елларның икенче яртысы, бигрәк тә утызынчы еллар башы — капитализмның гомуми кризисы тагын да кискенләшкән чор. Эшчеләр сыйныфы җитәкчелегендә хезмәт ияләренең буржуаз хөкүмәтләр алып барган политикага каршы көрәше тагын да көчәя һәм ныгый. Шул ук вакытта империализм кайбер капиталистик илләрдә фашистик тенденцияләр китереп чыгара. Германиядә властька фашизм килә. Бу исә татар-башкорт контрреволюцион эмиграциясенең эшчәнлеген тагын да көчәйтеп җибәрә.
1926 елда Польшадагы фашистик перевороттан соң барлык контрреволюцион көчләрне Советларга каршы оешмага берләштерү өчен уңай мөмкинлекләр туды. 1927 елда фашистик Польша хөкүмәте канаты астында Әзербайҗан, Украина. Төркстан, үатар-башкорт һәм башка буржуаз милләтчеләрне берләштергән «Прометей» Лигасы барлыкка килә. Бу оешмада бары Белоруссия һәм Әрмән милләтчеләре генә юк иде Анда Идел-Урал халыкларының «вәкиле» булып. Гаяз Исхаки да керә. Бу оешма формаль яктан Советка каршы пропаганда белән шөгыльләнсә, чынлыкта исә аның бурычы киңрәк була эмиграциядәге офицерларны Советлар Союзына каршы сугышка әзерләү, СССРга шпионнар һәм диверсантлар җибәрү, шпионлык мәгълүматлары туплау һәм башкалар. Соңрак Төркиядәге немец-фашист илчесенең үз хөкүмәтенә җибәргән хәбәрендә «Прометей»ны Польша генштабының бер тармагы дип атавы очраклы хәл генә түгел 2.
Чит илләрнең акчалата булышлыгы контрреволюцион эмиграциягә үзенең вакытлы матбугатын булдыру мөмкинлеген дә бирә. «Идел-Урал» дигән татар-башкорт эмиграцией комитеты БерлинДа. әнә шулай 1928 елны үзенең «Милли юл» журналын чыгара башлый. (1930 елдан «Яңа милли юл»). Шул журнал битләрендә татар-башкорт эмиграциясе унбер елга якын котырынып антикоммунистик пропаганда алып барды. Журнал нәширләре Идел буе һәм Уралда социалистик төзелешнең мөһим мәсьәләләре— социалистик индустрияләштерүгә, авыл хуҗалыгын күмәкләштерү, культура революциясенә саннан-санга ялган бәя һәм эчтәлек биреп. Россиядә Совет власте таркала. аны бәреп төшерү өчен бер этәргеч кенә кирәк, дигән фикер таратмакчы булдылар. Журналның 1929 елның январь санында, мәсәлән, болай диелә «Беренче карашка Советлар Россиясендә большевиклар режимы яшәсә дә, ул үзенең көчен күптән югалтты инде, ул бары инерция буенча, аңсыз рәвештә генә власть башында кала бирә. Халык (контрреволюция—М. А.) өчен бу мәгънәсеэлекне юк итү хәзер бары вакыт эше» 3. .
Бу журнал «җырын җырлаган» солтангалиевчеләр — Совет властеның эчке дошманнары да СССРда пролетариат диктатурасының тиздән бетүенә өмет баглыйлар иде Шуңа күрә дә солтангалиевчеләрнең контрреволюцион оешмаларын тар-мар итү татар-башкорт эмиграциясен чыгырыннан чыгарып котырындырды. Контрреволюция советка каршы пропаганданы көчәйтү өчен бөтен мөмкинлекләрдән файдаланырга омтылды. 1931 елда, мәсәлән, Иерусалимда III Бөтендөнья мөселман конгрессы җыел-
Г Исхаки Идел Урал. Париж, 1933, 45 бит
’ Германиянең тышкы эшләр министрлыгы документлары. Германиянең Теркнядәге нолитн касы (1941—43 еллар) М . 1946. 38 бит,
‘ Г Касыймов Пантөрки контрреволюциясе һәм аның агентурасы солтангалиевчеләр. Казан. 1931. 52 бит
гач, «Идел-Урал» комитеты айда СССР вәкилләре килүгә каршы кечле кампания оештырды. Комитет белдерүендә СССРда меселмаи дине эзәрлекләнә, шуңа куре аннаи конгресска вәкилләр күз буяу ечен генә җибәрелә диелгән Гаяз Исжакиның конгресстагы чыгышы да Совет дәүләтенә дошманлык, тирен нәфрәт хисләре белән сугарылган була.
Утызынчы еллар башында яңа бетенденья сугышы ачылу куркынычы тагын да арта. Япон сугыш чукмарларының Ерак Канчыгышта Манчжурияне басып алулары Япониянең Советка каршы политикасының кискен булуын бәхәссез тесте раслады. Шуны гына кетеп торган татар-башкорт контрреволюциясенең җитәкчеләре тиз арада Кытай, Корея һәм Япониядә яшәүче антисоветии элементларны берләштерү чарасын күрә башлыйлар. 1934 елда Гаяз Исхаки, Ерак Кенчыгышка килеп, яПаназиат клубы»нда (Токио) чыгыш ясый. Андагы милитаристларның Тын океаннан Уралга кадәр «Бсе« Япония» тезү турындагы хыяллары белән Исхакиның «азиатларның бердәмлеге» турындагы идеяләре аваздаш яңгырый Шуңа күрә алар реакцион Япония матбугатының киң яклавын тапты. Шул ук елны Кобеда (Япония) Исхаки үз тарафдарлары белән киңәшмә уздыра, ә 1935 елда аның инициативасы белән Мукден да (Манчжурия) милләтчеләр съезды җыела Анда дини, финанс, мәгариф идарәләреннән торган «Ерак Шәрык Идел-Урал терек-татар меселманнарының дини-милли мәркәзе» тезелә. Тиздән «Милли Байрак» газетасы да чыга башлый (1935 ел) «Әгәр Япония хекүмәте интересларына туры килмесә, Идел-Урал теркиләренең бу зшчәнлеге мемкин дә булмас иде, билгеле»,— дип яза шул чакта немец фашистлары матбугаты Нәтиҗәдә татар-башкорт эмигрантларының хокуклары да киңәя элегрәк Япония һем Манчжау- Го курчак хекүмәте аларны Россия гражданнары дип йертсе, хәзер исә алар үз милләт кешеләре дип карадылар.
Икенче бетенденья сугышы алдыннан Теркиядеге контрреволюцион эмиграция дә активлаша. Ул терки халыкларын берләштергән Терек иле деүлете тезергә котырынып омтыла Бу пантерки идеяне Әхмәтзәки Валидов һем аның тарафдарлары яклый. Шулерның берсе «Бозкурт» («Соры бүре») журналында болай дип язды «Кемнәр без' Без — Соры Бүреләр («Соры Бүре» — пантеркиэм символы.— М. А ). Безнең идеология Соры бүренең теркилеге Нәрсәгә ышана Соры БүрелерТ Терки расасының һәм терки милләтенең башка раса һем миллетлерден естен торуына ышаналар алар Бу естенлекнең чыганагы нидәТ Терки кан. -е Пантерки тарафдарлары үзләренең Гит- лерга булган симпатияләрен яшереп те тормады. Кайберләре «әтта чәчләрен һәм киемнәрен де фюрерча йертәләр иде Аларның эшченлеге Теркия хекүмәте игътибарыннан читте кала алмады, билгеле Аларны фашистик переворот әзерләүдә гаепләделәр. Үзара дошманлык, политик каршылыклар, йогынты ечен кереш, файдалы керем чыганаклары ечен бәхәсләр — буржуаз эмигрантлар арасында даими күренеш Моны объектив карашлы буржуаз тарихчылар да таныды
Икенче бетенденья сугышы һәм, бигрәк тә. фашистлар Германиясенең СССРга явызларча һеҗүме Идел буе һәм Урал территорияләрен «большевизмнан» азат итеп үзләренең халыкка каршы булган планнарын тормышка ашырырга омтылучы контрреволюцион эмиграциянең еметеи беркадәр яңартып җибәргән иде Ленин, фашистлар Германиясе җитенчеләренең нинди дә булса «милли деүләт»лерне танып елар белән алыш-биреш итү уйларында да юк иде Алар Исхаки, Вәлиди кебек эшлеклелерге шик белән карады Татар-башкорт милләтләрен җитәкләүне емет итеп. 1942 елда Германиягә килгән Велидннең Тышкы эшләр Министрлыгы тарафыннан бернинди дә аңлатусыз илден серелүе моның ачык дәлиле.
Фашист җитәкчеләре, Германия интересларында куллануны күздә тотып, бернинди де принциплары булмаган, эмигрантлар арасында да артык дан казана алмаган вак коммерсант Шефн Алмас (чын исеме—Габдрахман Шәфиев) кебегрек тыңлау чан кешеләрне сайлый Шәфи Алмас, мәсәлен, Кенбатыш Германия тарихчысы П Мю- лен фикеренче. политикага караганда күбрәк алкоголь белән шегыльленүче «зәгыйфь шехес» һәм аның татарлардан «Татарише миттельштеллевге («Арадашчылык») сайлануы милләтчеләрнең теләкләрен үтәү гене иде «Арадашчылыкка тагын хыянәтче Тимербәк Деүлетшнн (кушаматлары — «Әхәбем», «Тимербәк». «Ак») һем яшь чегында артык мактанчыклыгы ечен «Шыр Шиһап» кушаматы алган Шиһап Нигъмәтул-
линнар да кертела. Милләтчеләрнең «Татар-немец корреспонденциясе» журналына редактор итеп хыянәтче Гариф Солтанов билгеләнә (кушаматлары — «Солтан Гарифм, «Солтан Гариф Уфалы», «Азат Салават»). Гестапо агентлары Дәүләтшин һәм Солта- новны «Татарише миттельштелле»ның вице-президенты дәрәҗәсенә куеп, һәр икесенә дә фашистлар махсус ышаныч күрсәтәләр.
Көнчыгыш фронтта фашистлар үзләре һич көтмәгән зур югалтуларга дучар була. Немец командованиесе, русларны корал көче белән генә җиңеп булмасына ышанып, СССР халыклары арасында дошманлык уяту теләге белән 1941 елның ахырында «милли» легионнар төзү уена килә. Әсирлеккә төшкән Совет Армиясе офицерлары һәм солдатларыннан 1942 елның көзендә татар-башкорт легионы төзелә башлый. «Милли» легионнар төзүдә катнашкан СС группенфюреры, хәзерге «галим» — ориенталист Г. Менде, имештер, әсирлеккә төшкән татар офицерлары һәм солдатлары үз дош-маннарының дошманнарына (немец фашистларына — М. А.) симпатия белән карадылар һәм аларның кайберләре үзләренең милли азатлыкларын кысучыларга (коммунистларга— М. А.) каршы көрәшү өчен немецларга хезмәткә ялландылар, дип язды. Чынлыкта исә... әсирләр легионерлар сафына политик карашлардан чыгып түгел, ә фашистларның көчле басымы астында һәм исән калу, беренче уңай очракта ук партизаннар ягына чыгу теләге белән басты, дип язды үз китабында немец буржуаз та-рихчысы П. Мюлен. Фашистларның татар-башкорт легионы батальоннарын Кызыл Армия гаскәрләренә каршы куллану уе барып чыкмый. Бары Дәүләтшин, Нигъмәтуллин, Солтанов, Әйдәголов һәм Исхаков кебек хыянәтчеләр генә, фашистларга хезмәткә ялланып, әсирләр арасында «идеологик эшкәртү» һәм күзәтү алып бардылар. Фашистик матбугат битләрендә киләчәктә татарларга аерым өстенлекләр биреп һәм аларга рейх протектораты астында Идел-Урал дәүләте төзүдә булышачак гитлерчыларга һәрьяклап ярдәм күрсәтергә кирәк, дип кычкыручы мәкаләләр басыла. Аеруча Дәүләтшин зур тырышлык күрсәтә. Мәкаләләрдән тыш, фашистлар ярдәме белән ул рус һәм башка халыкларга карата нәфрәт, милләтчелек хисләре белән сугарылган тагын ике брошюра да язып чыгара, һәм «Бөек Германия рейхы һәм аның җитәкчесе Адольф Гитлер үз интереслары өчен генә көрәшеп калмыйча, Европаны еврей властеннан коткарып калу өчен дә тырыша. Төрки-татарлар өчен бердәнбер котылу юлы шушы көрәштә»,— дип белдерә ул «Татар тарихы» китабында1
Билгеле булганча, кешелек җәмгыятен күрә алмау пропагандасы татар-башкорт легионерларына әллә ни сизелерлек йогынты ясый алмады. Аларның күбесе Туган илләренә тугрылыклы булып калды. Биредә татар шагыйре Муса Җәлил җитәкчелегендәге яшерен патриотик группаның да роле зур булды, билгеле.
Хыянәтчеләр һәм сатлык җаннар совет яшерен оешмасының эзенә төшә. Билгеле булганча, бу кара эштә Шәфи Алмас, Солтан Гариф, Кунафин һәм Җамалетдинов бигрәк тә тырышлык күрсәтәләр. Гариф Солтановка үзе саткан Муса Җәлил һәм аның көрәштәшләрен җәзалап үтерүдә катнашу мөмкинлеге бирелә.
Немец фашистлары белән хезмәттәшлек итүнең соңгы чорында татар-башкорт контрреволюциясе 1944 елда Грейфсвальдта (Германия) «корылтайпга җыела. Съездда «Идел-Урал республикасы» төзелү игълан ителә, составына Шәфи Аһмас, Солтан Гариф, Кунафин, Дәүләтшин һәм башкалар кергән комитет сайлана. «Корылтайпның эше, асылда, шуның белән чикләнә дә. Фашистларның басып алынган Көнчыгыш территорияләре эше буенча министры Розенберг съезд тарафыннан сайланган «Идел- Урал» комитетын раслаудан баш тарта һәм «Татар арадашчылыгы» «Большевизмга каршы көрәш союзы» дип үзгәртелә 2.
Совет Армиясе гаскәрләре Берлинга якынлаша башлагач, сатлык җаннар һәм җәмгыять тарафыннан кире кагылган элементлар тиешле җәзадан качып Көнбатышка, Англия. Америка гаскәрләренә таба качтылар.
«Советская Башкирия». 1978. 14 июль . в
3 Ю Карчевский. Н Лешкин Лица и маски Уфа. 1975. 116—119 битләр
Әле Икенче бетенденья сугышы тәмамланып та олгермәде, • ннде Амер-ка Кушма Штатларының идараче даирәләре доньяда хакимлек итүгә юнәлдерелгән политик курсларын игълан иттеләр Халыкара империализм әледән-әле киеренкелек учаклары булдыра торды, атом бомбасы куллану белән янал, азатлык яулаган халыкларның эчке эшләренә тыкшынырга маташты, шпионнар һәм диверсантлар җибәрде социализмга каршы яла ягу кампанияләре киң масштабларда уздырылды «Салкын сугыш» шартларында АКШ һәм башка империалистик илләрнең шпионлык һәм пропаганда аппаратларына куп санда фальсификация һәм дезинформация буенча тәҗрибәле ■белгечоләр, шпионнар кирәк була башлый һәм алар Украина. Литва. Кырым, татар- башкорт Һәм башка милләтчеләр, сатлык җаннар арасыннан табыла да Кичәге җинаятьчеләр— немец фашистларының ялчылары Англия һем Америка разведкаларының агентларына әйләнә.
1953 елда Мюнхенда (ГФР) ЦРУның филиалы булган «Азатлык» («Свобода») радиостанциясе үзенең корткычлык эшләрен башлап җибәрде «Азат Европа» радиостанциясе кебек үк, «Азатлык»иың зшчәнлеге халыклар арасында үзара менәсәбәтне яхшыртуга. халыкара хокук нормаларына каршы килә иде. Кенбатыш матбугаты билгеләп үткәнчә, бу радиостанцияләр социалистик илләрдәге тыңлаучыларны провокация максатында таратылган гайбәтләргә ышандырырга, аларның киләчәкне ышанычларын какшатырга, хәкүмәтлеренә каршы котыртырга тырышалар Бу уңай белән Швейцариянең «Нойе цюрхер цайтунг» газетасы «Азатлык» радиостанциясе алдында Совет җәмгыятенә каршы ачьттан-ачык керештән баш тартып. СССРга каршы идеология диверсиясе алып бару бурычы йекләтелген».— дип язды 1
■Азатлык» радиостанциясенде татар-башкорт редакциясе дә эшли Хәзерге вакытта аны куллары Муса Җелил һәм аның керештәшләренең канына буялган сатлык җан Солтан Гариф җитәкли Солтан Гарифның кара пропагандадагы коллегалары Шиһаб Нигьмети (кушаматлары — Иосыф оглы, Йосыф Аксан оглы), Галим Әйдәголов (А. Галим. Б Мусабай), ФаГих Исхаков, ак эмигрант Гали Акыш һәм башкалар Татар-башкорт редакциясе Идел буе һем Урал республикаларына каршы кәчле пропаганда алып бара Совет матбугаты хәбер иткәнчә, «Азатлык» радиостанциясе татарча тапшыруларында фактларны бозу, чынбарлыгыбызның кайбер якларын тенденциоз яктырту юлы белән КПСС һәм Совет хәкүметенең милли политикасына явызларча яла яга Татарстан АССРны кысуга һәм аның тигезсез хәлдә булуына, татар теле һәм милли культурасына карата «руслаштыру политикасы» үткәрелүенә тыңлаучыларны ышандырырга маташа
Матбугат хәбәрләренә караганда. «Азатлык«ның татар-башкорт редакциясе «зшчәнлеге» моның белән генә чикләнми Татарстанга кунакка килгән чит ил граж даннары аша Совет гражданнары арасыннан үзәне «корреспондентлар» тупларга һәм шул ун вакытта Советка каршы һәм милләтчелек рухы белән сугарылган документлар таратырга маташа Безнең дошманнарыбыэның ниятләре ачык артта калган аерым кешеләрнең күңелендә милләтчелек карашлары уяту һәм Соеет хокүмәте. коммунистлар партиясенең политикасына шик уяту.
Сатлык җаннар һем ак эмигрантлар күп вакыт бергәләп эш итәләр Алар СССРга каршы әдәбият һәм провокацион хатлар җибәрү, безнең илгә килер алдыннан чит ил агентларына инструктаж бирүдә катнашу, чит илләрдәге Совет гражданнары белән бәйләнешкә керү юлларын эзләү, терле провокацияләр әзерләү белән шегыльләне- пәр Мәсәлән. Солтан Гарифның ГФР территориясендәге Соеет туристларына социалистик җәмгыятькә каршы фикерләр тагарга маташу очраклары билгеле ■ Шул үк Солтан Гариф, хаҗга баручылар белән очрашып. Совет җәмгыятенә каршы котырту һем АКШның үзәк разведка идарәсе ечен информация туплау максаты белән берничә тапкыр Мәккәгә барды ' Ә күптән түгел Совет матбугаты татар-башкорт һәм Үзән разводка идарәсенең башка агентлары тарафыннан Мюнхенда әзерләнеп тормышка ашырылган провокациясе турында хебәр итте Һәреакыттагыча. аларның Соеет
• Киисимшлщ» НЛКиМкмң Р<ктов ӘМа яииятгты инаәҗ. Ю КакяяткякВ II Лешяян Лама » иясян Уф» I'I.S Т •Нядмя». 1»Т?. М IV » Әкт
спортчыларын Көнбатышта калырга «үгетләргә» тырышулары бөтенләе белән уңыш- сызлыкка дучар булды '.
1950 елда Мюнхенда оештырылу көненнән алып «Азатлык» радиосы белән тыгыз мөнәсәбәттә торган «СССРны өйрәнү институты» чын мәгънәсендә фальсификаторлар һәм ялган галимнәр оясына әверелә Биредә СССР тарихын өйрәнү чынбарлыкны советка каршы пропаганда максатларында бозып аңлату белән алыштырылган. «Институт» үз хезмәтләрен бастырып чыгара, әледән-әле «фәнни» конференцияләр оештыра. Аларда күп вакыт «профессор» Дәүләтшин, ике университет дипломын кулга төшерү җаен тапкан «доктор» Солтан Гариф һәм башка ялган галимнәр катнашалар.
Көн тәртибенә куелган мәсьәләләр турында фикер алышуларның «фәнни» дәрәҗәсе турында конференциядәге чыгышлар бик ачык сөйли. «Институтның X конференциясендә, мәсәлән, хәзерге совет авылы турындагы мәсьәлә хакында фикер алышуларда Йосыф оглы (Шиһап Нигъмәти) дә катнаша. Ул хәтта СССРның кан дошманнарын да шаккатырган «ачыш» ясый: СССРда чирәм җирләрне үзләштерү, имеш, КПССның халыкларны күчереп утырту ихтыяҗыннан килеп чыккан зарурилык икән! «Халыкларның бу күченүе белән,— дип яза Йосыф оглы дигән «галим»,— КПСС яшьләрнең бернинди принципсыз, милләтсез, денсез булып үсүләрен тели» Дәүләтшин да үз язмаларына фәнни төс бирергә омтыла. Ләкин барча «хезмәтләренең» төп идеясе — имештер, Лениннан башлап, Совет җитәкчеләре татар халкына карата кысу политикасы алып баралар... Кешелек сыйфатларын инде тәмам югалткан бу мескен хыянәтченең әлеге белдерүләреннән аның коммунистлар партиясенә, безнең илнең барча азат халыкларына, шул исәптән татар халкына да нәфрәтенең көчен аңларга мөмкин.
Җитмешенче елларда Дәүләтшинның Совет Татарстанына багышланган тагын бер хезмәте дөнья күрде. Аның да эчтәлеге шул ук: элеккеге татар буржуазиясе эшлек- леләрен чиктән тыш мактау, татар халкын көчләп ассимиляцияләү һәм руслаштыру турындагы ялган уйдырмалар. Бу мисаллардан соң Совет авторларының «Дәүләтшин бер сынык икмәк өчен теләсә кемгә хезмәт итәргә дә әзер» дип әйтүләренә ышанмый мөмкин түгел.
Ак эмигрант Гали Акыш та үзен череп беткән антикоммунист итеп танытты. Аның китабы татар һәм башкорт халыкларының үткәне һәм бүгенгесе турында надан фикерләр белән тулы. Аерым алганда, ул Совет тарихчыларын башкорт халкының Салават Юлаев җитәкчелегендә 1773—75 еллардагы крестьяннар сугышында катнашуларын ялган яктыртуда фаш итмәкче. «...Совет тарихчылары,— дип яза Акыш,— азатлык өчен бу хәрәкәтне сыйныфлар арасында барган көрәш итеп күрсәтәләр, аның бары рус пролетариаты җитәкчелегендә генә мөмкин булганлыгын расламакчылар...» Моның белән Акыш Совет тарих фәненнән аз гына да мәгълүматы булмавын күрсәтте, чөнки XVIII гасырда Россиядә әле капитализмның да, пролетариатның да булмавы бездә хәтта һәр балага мәгълүм.
Татар-башкорт контрреволюциясе, төрле «үзәкләр» һәм «институтлар» белән хезмәттәшлек итеп, Америка разведкасы күрсәтмәсе буенча аерым оешма буларак та берләшергә омтыла. Әнә шулай, 1952 елны ГФРда Үзәк Разведка Идарәсе средство- ларына Дәүләтшин, Солтанов, Әйдәголов, Шәфиев һәм башкаларны берләштергән «татар-башкорт милли комитеты» тезелә. Бу комитет ике ел буе һәр сәхифәсе яла ягу һәм антисоветизм белән тулы «Азат Ватан» журналы чыгарды. Әмма бу органнар озак яши алмады хыянәтчеләр арасындагы үзара ызгыш-талаш тиздән комитетның һәм журнал редакциясенең таралуына китерде. 1972 елда Исхаков (Аяз Хәким оглы) җитәкчелегендә эмигрантларның «Татар-башкорт либераль-демократик хәрәкәте» дип аталган Советка каршы яңа группасы төзелде. Җәмгыять тарафыннан кире кагылган кешеләрне берләштергән бу төркемнең программасын һәм максатларын Исхаков Казанга язган хатларының берсендә белдерде Аның сүзләренә караганда, бу максатлар СССРдагы «тоталитар диктатура режимын бетерү өчен, язучылар, шагыйрьләр, сәнгать хезмәткәрләренә тулы иҗат иреге бирү өчен» көрәшүдән гыйбарәт, ул шушы «хәрәкәт» программасы нигезендә эш итәргә чакыра 3. Бүтәнчә әйткәндә. Советка
1 «Неделя», 1978. № 24. 6 бит
’ СССРны «йранү ннститутыиын X.конференциясе. Мюнхен. 1968. 188 бит
* «Социалистик Татарстан». 1977. 10 декабрь •
каршы бу оешма уставыннан Советлар Союзында яшәп килгән дәүләт строен үзгәртү максаты ачык күренә
Совет чынбарлыгына каршы кечлер эшчәнлеге ечен безнең илебездә социаль нигез юк, билгеле. Совет социалистик җәмгыяте коммунистлар партиясе җитәкчелегендә коммунистик җәмгыять тезү ечен фидакарь хезмәт итүче эшчеләр сыйныфы, колхозчы крестьяннар һәм халык интеллигенциясенең ныклы союзына нигезләнгән.
Контрреволюцион эмиграциянең эшчәнлеге халыкара киеренкелекне йомшартуга комачаулый, халыкара менәсәбәтләрдә терле социаль системалы дәүләтләрнең янәшә тыныч яшәү принципларына киртә булып тора, халыкара хәлнең начараюына китерә. КПСС Үзәк Комитетының Генеральный секретаре, СССР Верховный Советы Президиумы Председателе иптәш Л. И. Брежнев 197Ө елның май аенда Германия Социал Демократик партиясенең атналык органы «Форвертс» корреспонденты сорауларына җавап биргәндә, «салкын сугыш чорларын сагынып», социализмга каршы агрессив планнар коручы элементларның эшчәнлеге турында искә тешергәндә. барыннан да элек, эмиграциядәге терле контрреволюцион оешма һәм группаларны аерым алганда, аларның ГФРда җирлек тапканнарын да күз алдында тотты. Шуңа күрә безнең партиябез Совет халкын уяу булырга, безнең дошманнарыбыэның терле мәкерле тыкшынуларын кире кагарга һәрвакыт әзер булырга чакыра