БАЛАЧАККА ЕШРАК КАЙТЫГЫЗ!

абигать безнең һәркайсыбыэга тели йери башлаганчы ук искиткеч куркам сыйфатлар бүлек ите: самимилек һем зирәклек, чын күңел- дан соклана һәм сеенә белү, теләсә нинди җисемгә «җан еру» һәм үз-үзеңә читтән карый алу сәләте... Бу сыйфатлар, тө- рекемеш сыман, тормышның теләсә нинди буасын орып ташларга да, күз ачыл-йом- ганчы исраф ителергә дә мемкин Шагыйрь җаннар гына шушы хәзинәнең чын бәһасеи беле, шуңа дә аны берьюлы суга салмыйлар. Алар, үз елешләрен дә бәрә кетле тотып, аны дөньяның бүтән балаларына һәм, әйтергә кирәк, олкән яшьтәге- ларено ^ә бөртекләп өләшәләр: саф-таза асылыңны саклау — өзлексез керош-хәро- кеттө булу нәтиҗәсе ул, дип искертәләр.
Үзебезгә до бик кадерле булган әлеге «терекөмеш бөртеге»н без балаларыбыз учына салабыз. Бу мирас яларга, бәлки, татлы күз яше яисә язгы кояш тамчысы булып күренер. Алар аңа соклану бәхе-тен һәм аны югалту нәүмизлеген кичерерләр. Шушы тойгы күңелләрендә гомер буена сакланып калыр һәм, «терекомеТи тамчысы кебек, тормыш учыннан тәгәрәп тешә күрмәгез!» дип, һәряЪкьп кисәтеп торыр
Балалар ечен язылган һәр шигырьгә вне шул терекөмеш бөртеге түгел микән дип карыйсы килә. .
Сабый чак бәхетен ятимлек белен кыерсыткан язмыш Роберт Миңнуллинга еҗе- тон соңлап булса да түлорго уйлагандыр, күрәсең.. Университетны тәмамлагач, ул очраклы ровешто генә диярлек балалар матбугатында зшли башлады Нәниләр өчен язылган беренче шигырьләре дә баштарак еле шундый бер очраклылык булып кына тоелды бугай Табигать зтюдлары Пират исемле маэмай белен шитьри телдә сөйләшүләр Яшь автор әйтерсең, елкен-
Рофтрт Миңнуллам Жиле «быв т»й җягэ Каван. Татарстан китап кашриаты 1ЧМ нәр ечен дигән дәфтәреннән кайбер парчаларны нәниләргә дә укып күрсәтергә карар кылган иде
Тора-бара бу «шаярулвр«ның яхшы мәгъ-нәсендәге «кәсеп» булып калуы, язмышка әверелүе күренде
Балалар өчен язган шигырьләре Робертның тулаем иҗатын көтелмәгән яктан ачып җибәрде Андагы моңсулык, сабыр-салмаң агыш та—заман тизлекләренә битарафлык һем шәхси кичерешләр утында тына пыску түгел икән, киресенчә, бу — мода җилләренә баш бирмичо. шигъриятнең асы-лына тугры калу, хисләрнең табигыи сафлыгына омтылу, дөньяны яңабаштан ачу шатлыгын кичерү икән. Менә ни ечен аның шигъри сүзе «махсус» атап язмаганда да балаларныкы булып китә алган! Менә ни өчен аның балаларга диген шигыре олылар ечен до мәгънәсен югалтмый Беэге бу иҗат тылсымы үткон заманда да (үз балачагыбызда), хәзерге һом килечек заманнарда да (балаларыбыз белен берГо) яшоү мөмкинлеге бирә. Балачак һем табигатьнең үлемсеэлеге тормышның чиксез довамын тоярга, аның мәңгелек сорауларын аңларга ярдем ито
Табигать балалар шагыйре генә булырсың дип аерым со лот бирми торгандыр Балалар поэзиясе — кайберәүләр ечен генә бүлеп куелган кишерлек түгел. Ул, асылда, шигъри тоемлау, фикерләү рәвеше, дөньяга мөнәсәбәт стиле белән бәйләнгән Димәк, Роберт Мнңнуллинның да иҗади кыйбласы беренче карашка гына очраклы тоелган Шигырьдән шигырьгә, китаптан китапка үсеп, ул балалар әдәбиятының зурлыгына, изге вазифасына инануын Һем аңа мавыгып хезмәт итүен раслый Бу өлкәдәге барча уңышлары шагыйрьнең гражданлык активлыгы, иҗатта эур җаваплылык тоюы нигезендә «үтерелә
Т
һәм мәгърифәтчелек белән турыдан-туры шөгыльләнүе. шигырьләрендә башлаган сүзен бүтән формада дәвам итүе, иҗатының бер тармагы. Әйтерсең, ул җаны-тәне белән уенга бирелгән сабыйлар арасында: менә ул аларны бүлдерми генә яңа уен башлап җибәрә, балалар үзләре дә сизмәстән шул уенга кушылалар. Аларга ул үзләре уйлап тапкан булып тоела. Уен өзелми, аңа яңа буыннар өстәлеп китә.
Гомумән, Р Миңнуллинның балаларга ба-гышланган иҗаты—кайдадыр өзелеп торган мөһим җепне ялгау, бер мизгелгә генә туктап торган мәңгелек двигательне хәрәкәткә китерү кебек тәэсир калдыра.
Өлкәннәрнең тай җигә алмауларын күреп торган кыю малайны ул:
Җәфа чиксәм.
Чигәр идем. Мин ул тайны Җигәр-идем...
— дип ашкындыра.
«Әни эштән кайтканчы » дигән шигырьнең булдыклы герое дә ничек тә игелек эшләү уе белән янган үз ишләрен матур үрнәгенә ияртеп китәрлек. «Елмаючы бүреләр» белән «Куян йөрәкле Бүре» турында укыгач,, бик теләгәндә явызлыкны да йөгәнләргә була икән дип ышанасың.
Хәрәкәткә чакыру, аңа дөрес юнәлеш бирү — игелекле һәм бәрәкәтле эш. «Урман аша үткәндә», «Акбай шулай ди...» кебек аз гына хәйләкәр шигырьләре шагыйрьнең тиешле нәсихәтне җайлы гына, киная белән генә бүтәннәргә җиткерә алу осталыгын күрсәтте. Ул «уйнап кына» җитди мәгънәгә алып килә, намус, тугрылык, хезмәт сөю кебек олы төшенчәләрнең асылын аңлата. Шул ук вакытта, беркатлы булып кыланмый, укучысын рәнҗетми һәм үчтеки иттереп юатмый да. Биредә аңа табигый кече күңеллелек һәм шаянлык, бала җанын аңларга тырышу сыйфатлары, шуның өстенә беркадәр артистлык та ярдәмгә килә
Белгәнебезчә, һәр сабый үзе дә тумыштан «артист» Шагыйрь исә аны партнерлыкка чакыра, аның фантазиясен очкынландырып җибәрә, аңа «рольгә керергә» булыша. Бу — әлеге дә баягы «мәңгелек двигатель»не хәрәкәткә китерү, уенга җәлеп итү. эшкә-иҗатка рухландыру, дөньяның искитмәле күренешләрен үзең табарга һәм аңларга өйрәтү. Шушы хәрәкәтнең беренчел этәргече, әлифбасы сүз уйнатулардан башлана.
Нәни укучыга шигырь иң әүвәл гаҗәеп яңгырашлар, сүз фокуслары булып килә. Бер мәлгә үзеңне циркта утыргандай хис итәсең. Р Миңнуллинның «Акбай цирк карый» дигән беренче җыентыгында «Урамнан фил китеп бара» кебек, турыдан-туры тамашага нигезләнгән шигырьләр дә байтак. Хәтерлисездер, бөтен «йөкпне цирк маҗаралары җилкәсенә салган очракларда авторның үз табышлары югалыбрак кала, аның үзенә генә хас тавышын аеруы шактый кыенлаша иде. Шулай да бу цикл артистлыкка беренче адым, дөньяга сабый күзләре белән карарга тырышу булып хәтердә калды.
«Җиде абый тай җигә» җыентыгында да тышкы эффект белән мавыга төшү, хәрәкәт механизмы бер үк пружинага корылган шигырьләр очрый әле (мәсәлән. «Әйтмим» һәм «Мактанмыйм» кебекләр). Әмма биредә табышлар өстенлек итә Тамаша-ларда бала үзе катнаша. Серле сүзләр урманында ул «юлбарыслан, мәчелән, төл- керпе» дигән җанварларны күреп гаҗәпкә кала. Автобусның автоДуска әверелүенә сөенә. Сүз, бишектәге сабый төсле, елмаеп кына яткан чакларында да сокландыра.
Без тоткан йолдызлар белән Зу-ур чиләк тулган иде, Чиләгебез йолдыз белән Чумәкәй булган иде.
Бу шигырьләр шактый тыныч-тигез агышлы. Аларны укыганда, капылт кына борылышлар булыр да, көтелмәгән хәлләргә юлыгырсың дигән уй гадәттә күңелгә килми. Шулай да уяу-аң булырга кирәк!
Әнә, малайлар үзләре ясаган ракета эченә кереп утырганнар да: «Ни дисәң дә кораб бит Очып китсә әгәр дә, безнең эшләр харап бит»,— дип шүрләп калганнар. Алга таба шигырьне, билгеле, колак торгызыбрак тыңларга мәҗбүрсең. Ярый әле ракета очып китә алмый кала! Менә хәзер сер бирми инде бәләкәй героебыз: • һәй, очып китсә дә. куркып тормаган булыр идек әле».— дигән була. «Урман аша үткәндә» шүрәлегә очрый язган малай белән дә шундыйрак хәл булган иде бит.
Әлеге шигырьләрдә күз буу юк, алар — сере менә-менә ачылыр кебек тоелган һәм шунлыктан бигрәк тә кызыктырып торган фокусларга тартым Бәләкәй геройның булыр кебек көттереп тә, булмый капучан маҗараларда сыналуын, шуннан ипле генә итеп гыйбрәт чыгаруны Р Миң- нуллин аеруча яратып куллана, һәм, яше-
реи-батырын түгел, бу аңа бик килешеп тора. Качкын кәҗәнең кыр изҗзсеиэ әверелүен, елгада балык урынына йолдыз каптыруларны искә төшерик
Әлбәттә, мондый җиңеллек озакка бармый. Чынбарлык тыштан караганда гына бер күзәнәкле булып күренгән икән. Сабыйның күңел дөньясын тулырак, тирәнрәк аңларга омтылганда, шигырьләр дә катлаулырак. нечкәрәк төсмерләргә байый бара. Чөнки барысын да уен-көлкегә бор/ яки шуңа гына кайтарып калдыру — шагыйрь өчен иң мөһиме түгел, төп максат— куеннан уймак» чыгару, ягъни укучының игътибарын туплау һәм аны уйга калдырырлык сүз әйтү «Акбай цирк карыйк җыентыгында ук
Гөрләвекләр гөрләмәгәч. Яз була алмас инде...
дил кайгыручы, яки пешереп алгач юашланып киткән кычыткан турында уйланучы нәни геройлар белән танышканда, күңелдә шагыйрьнең зур киләчәгенә өмет хисе тугай, шул юнәлештә ай үсәсен ион үсүен күрәсе килгән иде «Сүз тыңлый», «Әни зштән кайтканчы», «Бүтәннәр күрмөсә до» кебек шигырьләр әлеге юнәлешнең дәвамы булып кабул итело. Роберт Миңнуллин иҗатының бик үзенчәлекле һәм меһим принципка — күңелле мотивлардан җитди сөземтәгә ирешү принцибына нигезләнүе яңа җыентыгында тагын до ачыграк белене
Гомумән, Р Миңнуллинның ике китабын һич сагаюсыз яношә куеп карарга һәм кис тереп әйтергә мемкин: соңгысы — үзеннән ике ел алданрак чыкканы белән игезәк түгел, ягъни ике арадагы үсеш-аермв күзгә ташланып торырлык. Бу үзгәрешнең уңай якка булуына ким дигендә ике зур делил бар
Беренчесе — шагыйрьнең иҗади мөстә-кыйльлекне иреше баруы
Робертның иҗаты хаклы рәаеште тулаем безнең баи традицияле балалар поззиясе мектебеннен дил танылды Шул ук вакытта аны еле де ейренчеклек чорында кала дил санау гаделлек булмас иде Билгеле, үз- үзеңе ташлама ясыйсы килү тойгысы бар еле дөньяда, оно шул тойгы тешен кон фиткә алыштырган малаилар-кызлар турында кайтып-кайтып язарга моҗбур ите ■Хушлашабыз бакча белен» риноллерок аениолек шигырьләрдән баш тартмаска кыстый Әмма шагыйрьнең берәүне дә кабатламаган үз табышлары бар Әйтик. Ш Галиев безне нигездә җете, контраст буяулары белән җәлеп итсә (« Керпе һаман йөрәгемне чәнчел тора. » «Йөзә бел-мәс Әң, чәйгә сикермә!») Р Миңнуллин йомшаграк, сизелмичә диярлек күчеш ясаучы тоннар сайлый һәм уңышка үзенчә ирешә Моңа бик күп мисаллар китерергә мөмкин
Шагыйрьнең үсешенә икенче дәлил — табигыйлекне сакла*ән хәлдә, шигъри сүзнең мәгънәви тыгызлыгына йәз тотуы
Кызганычка каршы, күп сүз белән ниндидер гыйбрәт чыгарырга азаплану чыпчык борыны кадәр фикерне сәгать буе укырлык әкият-мораль итеп сузу балалар поэзиясендә әле бүген дә очрап тора Иҗатының башлангыч чорында Роберт та «Елның дүрт тесее дигән циклы белән әлеге «тел тегермәне»иә бер чүмеч су салган иде Инде әйтеп үтелгәнчә, «цирк» циклы да әллә ни истә калырлык булып чыкмады Ләкин шигъри бәйләмнәр белән мавыгуы тикмәгә булмаган икән: ул киң рәк картиналарны, зуррак гомумнләште- рүдәрне күздә тоткан Әмма әлеге колач кына тар булган осталык кына җитенке рәмәгәи
Инде менә «Җиде абый тай җигә» җыен тыгындагы күлчелек шигырьләр бер фикергә алып кило Роберт Миңнуллин үз сүзен шигырьдән-шигырые саллырак итеп әйтә белә торган шагыйрь булып формалаша Бүген ул дүрт шигырьдән торган цикл күләмен дүрт строфалы бөр шигырь го берләштерә. иртәге исә шул дүрт строфаны дүрт юлга сыйдыра алыр дип омотленерге кирәк Юк. бу үзмаксат түгел. бу — укучы таләбе: балалар эчен язылган шигырьнең бер сүзе до куыш »ч- ле булмаска, һәр юлыннан егәр ташып торырга тиеш Аның һер юлын тормышның тирән кат ломнарына алып керүче, Балалыктан Кешелеклелеккә илтүче гаҗәеп спиральнең бер буыны итесе иде! Шул чекта гына шигырь — салават күпере кебек катлаулы һем табигый күренеш булып калача» Иҗатта табигыйлеикә ирешү — балачакка кире кайту кебек үк мәңгелек сәфәр Яңа әсәргә керешкән саен ор-яңа дан тезеле һем кичәле торган сират күпере Әмма, нимадәр гене авыр булма сын. шагьмрь аны урау юллар белән алыштыра алмый