ҺАМАН ЭЗЛӘП ИҢ МАТУР, ИҢ ЯҢАНЫ...

"Т" әрҗемә проблемаларының теоретик һәм практик әһәмияте турында кон- 1 крет һәм эшлекле сөйләшүләргә һәрвакыт зур игътибар бирелә, чөнки бу — каләм осталарының массаларны интернационализм һәм халыклар дуслыгы рухында тәрбияләү буенча төп һәм конкрет эше. Тәрҗемәче иҗаты тугандаш әдәбиятларның иң күренекле әсәрләренә илебезнең барлык почмакларына барып җитәргә,
■ Сеыев Петрович бвредә сүз уйната астмага дию»
■ «Яку-т җирендә сөйләшү» исемле шигырь .юллары.
Z<JI
n.. cA MA вМнехемиАд fwuAfn maax exdex- o«eh<dex Hedeudeae нехые OxyehMX ноиад devm^gex мяв d»wmr»b» eha сАвУнУнми eV нгяхгяфо deuxoMgeVa HBIA9 hiwndeudoxBe ui UrtHdon» H«XA9 MBMidBi неыеһАм »A «эохэо MBUBM dag 'W.,I«WH»KHII Hodexebx **»4 •ым «»ч мхчххчмев 'ивАи ком ouxox нехие edtxyuAg ходом doxxodMx exdeuhv HBUO9 RHB еУмездоьАи exraxindu n^eVQ eVodwg xo и1чиофдоУ иУииндод eV e>ewuA9 dAiew MA ■ид RmedRxhg • uA RMOXB MiaxA ocA атом HoxBMxdRxA ex нехе do9 eyModewoj» :axya аемиф мемэмм мид моц эгяФчм OKHexedHx *оычх чхвех ВО»*Һ U V еУн1Чнемег сд
вином и»и*9 илчитетхо М|чи1чс1еим1чвес oexsowotfAx моц axouwoVdag hoHodouiMi MiwuHoVwedx exouuoxox hiwHiMdeumodeM михмиохх ‘iMjiHuxexdA daMMib hriHdeue (члчыэАУ HIWHOW hoHehewohxdox ноиод doxwe— эехот HWOXH виц
игчземиАд »UMM9 һхчхгчИнеэ ыаМАи "вимсех MoxdA м>чиме9 нехиУ dny« мхчземиАз deuuox оУ еэзА еУиен — охзо dAn eV им» тэ9мэ А» eV низ
ajdex>a иниыв емхА иелчм»1чи ’вмзәмхн хв-хии нпэнхием атам oxdcumc HBuAm emtwdnx wawdeq (ивиад dexxexAg mauAg i^Hhiadog
хид MHU»pd eV нои og <4douuoi Mdaxwm һонәхА вндаииф uAm ямен ooHixxdew VHHOBI/ |яэехэо dAc һенотс owahtdox моц охнидяхит »Aj виви unuAg ииини BtMauaad HOABHMIMNBX иәиаглаимАн -оJ eV азами MiMHdsunhAca Ag мац әиьвм нвиод axauwet/dog йәииф мәитеивмсәх ^i4tf •но» михив Btf 1ЧнАт иехэ0 (wotidoj) «вдохнем ниАгл ‘взив BWUAM» iMSMOxdoq — HBWIHS сваохивм HaxodnxUa мана adag-dog 'модем xeggexew waq MIHUSAW — doxao окАиәхи »w •oMdex wog BbewBXdex "«4 uA nxiMUxexdA deuкифodJOиg ездсн әииәмит аАдих wetf -dag HsHMadoM вми нвXBUWB мтхв Hodag-dog 'ивхиАд HI*IMH хид ewaddag-dag — втемчие HBjdiMtfuiMxob IHWMIHUMBXAX HxatfHtwsede dauxouuHw 'axedsadaV — owatadox хе9и@
«HBJBUAOHOWOX exewuAx max эхеЯнехзо sVxo — nV HBJBWUB Hixm« 1ЧҺМВХИАХ oV eVdBUua laumixdtitnxA »хи хид вхедтох иихиаи хид IMAUBX и«тю вхеиедтех М|ЧиммАса нвхнмэха ixHdoixxHHgetfe нахАд» »VnV e>deH анам ахах -иод хаидв№в нвхиим не1Ге*/иохд етох ехэи deucAa нехиахети (иа £Д60 о»неэ1«и>1иед '•^>ИОМ Л MBXMMdiaWcA е1Гвху-бниу MiHHixdeuHhAce adeuuw вмийфу weq мису 'HetfyoWA Ад еиЛд deuxuawaixc MexuadoxmeucA и0вжи wag HBJHIMUB HOt/douxiauax витед eV -HiwxMBxdaq HoHdeumaHodAx HUUMW MIMWUB odox нтәиих фвэ» ’otfuex wiqdao ex xeuxu 2 -UMW MVMMHdog 'вкивхиАд әиохиид сәдеиедио вим|чиохэо HeVcogadag-dag 'сәдохиети i енсадеиигех xaxdA tag 'uexA i4Hci4gi4hradAg xiHUHBtfmedx и|ч№н)чтЛт Нәнсәдәсд s
dadaxsA немец насА нкхеЬки дец гчнеМв һи 'dAxew һи txeucc немец нэиах tA ехәед мец ядинхеМ исид *һәниәх хв ueuhe Hadas -ядение е deuetA» txrxx deue HRUAX xnuaAtf uexxeda erne deuua deudnsex мец x deue cc Hedxx еиез exdeuxeda^
"deuHdxnxem ^пииох иехих ewaadag-dag X
atfH иехси ииу иеиод etfuixxe» ewahxdex идчхит иииэчиохохну uaeeij әнемәЖдех мец әдинхот dAe HRHSAJ xedMx exdeuxeg untf awedweg хеһси — wedweg da9 енәсА eV edAx ehAm 'ычэпт» 'еУиехиУ мих н1ЯэкипнчһЛ хид һанемэждех иЛ eV ээемтиь deuMRuyeg HxAd еһв eV «хеиелчъ меции ahAdng haxdexc вһв енмхеһхи deuuHtfe — емаһ<дех чхквцин -вхтлчн Hadeuexwauc edeeA 'ednxmeuHBxAx HHdeue ’едэихиһх ехххчиех окнами Н1чтхчи -ееех едАхчиАм һ>яих|чиех dag eMahxdex вне исм exdexRh ежчиеИием ихкидеУе BHHOV
ты үрнәкләренең бүтән телдә яңгырашын кетәргә — емет итәргә яки дәгъваларга хаклымы икән?
Язучылар җәмәгатьчелеге, төрле киңәшмәләрдә һәм хәтта съездларда чыгышлар ясап, күптән инде бөтен тәрҗемә эшләрен ил күләмендә планлаштыра, оештыра, координацияли торган бер үзәк кирәклеге турында сүз алып бара тәрҗемәләр нәшрияты турында хыяллана. Бу. безнеңчә, бик урынлы. Хәтта исеме дә уйланылган инде аның: «Халыклар дуслыгы» нәшрияты!
Безнең илебездә — интернационализм һәм кешенең тормыш законы булып әверелгән шартларда, халыкларның культура казанышларын уртаклашу мөмкинлекләре һаман арта барган саен тәрҗемә эше көннән-көн киңрәк колач ала, ул инде һәм культура-политик күренеш, һәм барлык республикалар тормышының сулышы буларак. күптән инде дәүләткүләм әһәмият казанды. Шуны гына искә төшерү дә җитә: тәрҗемә китаплар чыгару өчен махсус нәшрият оештыру совет властеның культура өлкәсендәге беренче эше булды. Хәзер безнең илебез — әдәбият иң күп тәрҗемә ителә торган держава.
Бу өлкәдәге үсеш-казанышларга китергән төп факторлар исә менә нидән гыйбарәт: беренчедән, партиябезнең культура революциясен тормышка ашыру юнәлешендәге төп карарлары. Икенчедән, барлык республикаларда экономика һәм .культураның моңарчы күрелмәгән дәрәҗәдә үсеше. Өченчедән, барлык республикаларда әдәби көчләр сафы ныгыды, сәләтле язучылар күпләп үсә. Хәзер инде һәр милләт язучысы, заманында Максим Горький хыялланганча, үз халкы өчен генә түгел, Советлар иленең барлык халыклары өчен дә иҗат итә. Китапларыбыз җитмештән артык телдә чыга. Шулар арасында тәрҗемә әсәрләрнең өлеше зур һәм аларны тәрҗемә сәнгатенең иң тирән серләрен һәм нечкәлекләрен белүче осталар эшли.
СССР Яэучыларының II съездында (1954 ел, декабрь) күп милләтле әдәбиятыбызның өч зур әһеле — Павел Антокольский, Мохтар Ауэзов һәм Максим Рыльский бергә язган махсус доклад тыңлаганнан соң тәрҗемәче юлындагы кайбер теоретик киртәләр, аның эшен кыенлаштыра, кәефен кыра, эчен пошыра торган буташтырулар бетерелде инде.
Әйтик, бүген Шекспир һәм һейне, Пушкин һәм Лермонтов, Нерис һәм Межелай- тис, Тукай һәм Җәлил төрле телләрдә укылалар икән — поэзияне тәрҗемә итеп булмый. бер телдән икенче телгә адекват тәрҗемә эшләү гомумән мөмкин түгел, дигән фикерләрнең нигезсеэлеге, мәгънәсезлеге көн кебек ачык инде. Үзара тыгыз аралашулар эш мәйданыбызны һаман киңәйтә. Язучы белән язучы, шагыйрь белән шагыйрьнең шәхси очрашулары, иҗади элемтәләре өчен бөтен юллар ачык. Үзебезнең теләсә кайсы республикада яшәүче әдипләр һәм чит илнекеләр белән иҗади элемтәгә бик тиз керә алабыз Язучылар союзы командировкаларын алып була: вакытыңны планлаштыр да бар. әдәбиятын тәрҗемә итәргә теләгән республикада кирәк хәтле йөр, халкының тарихын, культурасын, көнкүрешен һәм гореф-гадәтен өйрән. Ләкин тәрҗемә өчен әсәрләр сайлаганда, художник буларак, йөрәгең авазына колак сал: ул тугандаш әдәбиятларның иң яхшысы һәм әһәмиятлесе, синең укучың өчен иң кирәклесе булсын. Икенче төрле әйткәндә, тәрҗемә өчен сайланган әсәргә аны үзең язарга җыенып та син әле кәгазьгә төшерергә өлгермәгән кулъязма итеп кара.
Әдәби тәрҗемәнең сыйфаты һәм эстетик таләпләре җәһәтеннән дә томан каплаган «үзәннәр, ачыкланып җитмәгән мәсьәләләр юк шикелле. Тәрҗемәчеләр алдына куелган таләпләр зур һәм катлаулы, ләкин аларның берсе дә чын талант күтәрә алмаслык, ерып чыкмаслык түгел: оригинал язылган телне һәм үз телеңне бик яхшы белеп кенә эшләү зарур. Хәрефкә дә ябышып ятма, авторда юкны да аңа өстәмә. Оригиналның шигъриятенә, аның яңа формаларына, милли үзенчәлекләренә бернинди хилафлык килмәсен. Инде әйтеп үткәнебезчә, тәрҗемә өлкәсендә шулай эшләп кенә гомумкешелек хакыйкатенә тугрылыклы булып калу мөмкин. Моңа ирешүнең төп юлы — үз стилең, үз телеңдә шигырь язуның законнары нигезендә эш итү Җыеп әйткәндә, синең күңелдә туган шигъри сандугач оригиналның шигърият бакчасында ят кош булмаска тиеш.
Әлбәттә, һәр гөлнең үз чәчәге дигәндәй, һәр очракның аерым бурычлары була һәм алар конкрет эш барышында гына хәл кылыналар. Гомуми киңәшләр, алдан әйтеп куелган тәкъдимнәр булышлык итә алмый.