ТАТАРСТАН АССР ТӨЗЕЛҮ ҺӘМ ВАКЫТЛЫ МАТБУГАТ

•ергесеэ лро£.-«-мдларн ■ • •• ’ па» бер-
■ » ммлли . . .in, . и-ътибар
бирле, ленин it ммлл - t ■ -«ы тормышка ашыр.,
. -ч .. ..ар.лар үт
кәрде.
Элек изел - ~ом> ■ һәм культура ««Чиннан артта
калтам *ап< .-оның фактик тигезлегемә ирешү әче-
миракле шартлар тудыру милли мәсьәләне > '• *’ү-
•- ■ твп алшарты булып ра"иде. ' ' ■ але Ок-
тябрь револ»оци“ссяэ >‘.4 -■ > • •>-үләтләр-
нең тигез тек. клыаь г« . . ■
••-.■ тәэмин
итү ечеи аларге уэбилгеләиу Һәм һәрьяклы
демократик узидара юкуиш Е-рерга кирәк,
автономия Һәм ■•ллр. • ■ - ' алг«н өлкәләрнең --
шушында яшәүче
халычн ■ - тәм көнкү
реш шартлары, состат--. һәм башка шундый
омагег-әр х.ипкэ 1ымырта тиеш, дигән иде
Ленинның бу күрсәгмәларе рус булмаган
ядлыкларга автономияле республикалар, ав-
тономияле өлкәгәр һәм милли .map рәвешендә
милли дауләтчәлек б»ру «олы белән тормышка
виыц/д- >919 «лнын мар- 'ыңдд Ьашиортств» лССР
гәзелде ■' Г1(б) *зәк Комитеты ■"сгьгбң.росыиь.ң
1920 елның 26 январемда үздырт . ■ утыоыи .нда
«н һәм башка телләрдә уннарча исемдә газе- та-
журналлар чыга башлап, автономияле
республика игьлан ителгәнгә кадәр ук инде
губерна партия оешмасы матбугат органнарына
җитәкчелек итү. апарны партиянең губерна
комитеты алдында торган бурычларны хәл итүгә
тарту буенча шактый тәҗрибә туплагаи иде
Партиянең Казан губерна комитеты. РКП(б)ның
VIII съезды кабул иткән ^Партия һәм совет
матбугаты турындавгы резолюциясе
положениеләренә һәм Ленин күрсәтмәләренә
таянып губернада совет матбугаты челтәрен
булдыру Һәм үстерү юнәлешендә шактый эш
башкарды. 1918 елның ахырында РКП(б) губерна
комитеты каршында махсус матбугат секциясе
оештырыла. Аңа партия-совет матбугатына җи
тәнчелек итү. матбугат органнарының идея
политик юнәлешен даими күзәтеп тору, нәшрият
эшләрен үзәккә туплау, матбугат органнарын һәМ
нәшриятларны кирәкле средсгволар белән
тәэмин итү мәсьәләле рен хәл кылу вазифалары
йөкләнә. Газета һәм журналларның идеялелеген
тиешле югарылыкка күтәрү, матбугат
чыгышларының принципиаль лартиялелегеһ
тәэмин итү мәсьәләләренә аеруча игътибар
ителә.
Ачыктан-ачык контрреволюцион харак- ■ердагы
яки вак буржуаз милләтчелек рухы белән
сугарылган газета журналлар 1918 елның
урталарына кадәр инде ябылган булсалар дә.
Совет властена дошман эле ментлар матбугатны
үз максатларында файдаланырга
омтылуларыннан, һич та баш тартырга
җыенмыйлар 1919 елның янва ренда мәсәлән,
Казан губернасы коопера тивлары съезды карары
белән рус телен дә . Казанская кооперация» дигән
журнал - башлый. Ул вакытта Казан потребко г.-
,ци«св башында торган меньшевик, меншар
журнал аша үз идеялә- • -с . 1‘д.тларга керешәләр.
Журнал- -ың беренче саннарында ук совет власте
“ ; з - о j-< чараларга ризасызлык бел.
••• • •■ ә ул череп 'э а каршылык күр-
f ә .--ләгән мекапәләр басыла. Шун- - үк
эчтәлекле, тик бераз әйләнгечрәк дл язылган
материаллар ара-тирә бү- ‘ . галарда да
иүренгәли,
Мз-бугат эшләрен җайга салуны, аның егснә дөрес
юнәлеш бирүне күздә гып, партия губерна
комитеты кайбер •оештыру чаралары үткәрә. 1919
елның де кабренда ул. әлеге мәсьәләне махсус
тик- «ререп, «Знамя революции, .газетасы ре
Республикасын TO3V ЭСьӘЛӘС 5 уң«и 1ӘЛ
ителде. 1920 ел
итеты '•ә- РСФСР Хв-
лык Комиссар HI ....... АССС
төзү турында
елның Ю И<»<
председательле
«е Республикас
' 1 , •Л' “ЛГ.ЛЧ t Оа<
lerapcra- лС< әч. республи. ер.
емды кичектергесез хал
иг--е сорый яна бурычлар килеп
<дәге ул меһим бу-
гга< мәсьәләсе иде
'-еииәи соң Казанда
>л» тҗтар, рус, чуваш
дакциясе. матбугат һәм полиграфия секцияләре,
Россия телеграф агентлыгының губерна
бүлекчәсе, Казан шәһәр Советының миллэтлар
булеге вәкилләре соста выида киңәш бирү органы
булдыру турын да карар кабул итә Бу органга
бөтен нәш рият эшләренә күзәтчелек итү, һәр
басма иың эчтәлегенә игътибарны көчәйтү буры
ч ы тапшырыла.
Татарстан территориясе фетнәче чехлардан
һәм акгвардиячеләрдән азат ителгән нән соң,
губерна партия совет оешмалары империалистик
һәм гражданнар сугышы чорында җимерелгән
халык хуҗалыгын торгызу эшенә алыналар
Кичекмәстән хәл ителергә тиешле иң мөһим
бурычларның берсе авыл хуҗалыгын торгызудан,
аның продукция һәм чимал җитештерүен арттыру
өчен көрәшне көн ион көн киңрәк җәелдерүдән
гыйбарәт була Менә шуңа күрә дә авыл хуҗалыгы
фәненең иң элементар мәгълүматларын нан да
хәбәрдар булмаган крестьяннар арасында бу
өлкәдәге казанышларны пропагандалау. нәселле
терлекләр үрчетүнең әһәмиятен аңлату, җирдән
файдалануны тәртипкә салу кирәклеген
төшендерү, алармы күмәк хуҗалыкларга
берләшүгә хәзерләү буенча бик күп эшләр
башкарасы бар иде. Шуны искә алып партия
губерна комитеты крестьяннар өчен "Деревенские
думы» дигән махсус газета булдырырга карар
бирә. Аның беренче саны 1920 ел иың 15
январенда В Бахметьев һәм Г. Гор деев
редакторлыгында чыга. Газета крестьяннар
арасында марксизм ленинизм тәгъ лиматын
тарату. Коммунистлар партиясенең һәм совет
властеның крестьяннарга карата үткәрелгән
политикасын аңлату эшләре алып бара. Аның
битләрендә «Җир һәм ирек өчен», «Безнең
әңгәмәләр», «Авыл лардан хәбәрләр»,
"Укучыларның сораула рына җаваплар» һ. б.
рубрикаларга киң урын бирелә, якшәмбе өмәләре,
авыл хуҗалыгы артельләре һөм коммуналары тор
мышы, үзара ярдәмләшү, крестьяннарның җирне
бергәләшеп эшкәртүләре һәм урып җыю эшләрен
күмәк башкарулары яктыр тыла. Мәкаләләр һәм
очерклар гади кресть яннарга аңлаешлы тел белән
язылалар Газета тиз арада укучыларның
ихтирамын казанып өлгерә һәм партия совет
орган нарының югары бәясенә лаек була Газета
иың беренче саннары чыккач. РКП(б) Үзәк
Комитеты секретаре Е. Стасова партиянең Казан
губерна комитетына хат җибәрел, Үзәк
Комитетның авыл эшләре бүлеге Деревенские
думы» газетасын хуплый, дип яза һәм аның һәр
санын берничәшәр данә җибәреп торуны сорый
Кызганычка каршы, кәгазь һәм акча кытлыгы
аркасын да »Деревенские думы» ун гына сан
чыгып кала— 1920 елның августында ул ябыла
Партиянең өяз һем район комитетларына
җитәкчелекне яхшырту, аларга ярдәмне көчәйтү
максатында 1920 елның 10 февра леннән партия
губерна комитеты «Извес тия губкома РКП(б)»
дигән бюллетень чы гара башлый. Беренче елкә
партия ионфе- ремциженнән соң ул «Бюллетень
обкома РКП(б)» диген исем белен чыга, ә декабрь
аенда «Вестник обкома РКП(б)» дип үзгәртелә 1921
елның көзеннән 1924 ел ахырына кадәр
«Коммунистический путь». 1925 елның январь-
апрель айларында «Путь Ильича», май-сентябрь
айларында «Причал» исеме белән чыгуын дәвам
итә
Яшьләр арасында тәрбия-оештыру эшләрен
көчәйтү нияте белән 1919 елның 25 Октябренда
РКСМның Казан губерна коми теты бүгенге
«Комсомолец Татарии» газетасының башлангычы
булган «Клич юного коммунаравны чыгара. 1920
елның 22 ян варенда «Кызыл яшьләр»
газетасының (хә зерге «Татарстан яшьләре»)
беренче саны дөнья күрә. 1919 елның мартында
Үзәк мөселман хәрби коллегиясе политбүлеге
органы булган «Кызыл Армия», газетасы
редакциясе Казанга күчерелә Ул 1918 ел иың 20
апрелендә Мәскәудә чыга башлаган була 1918
елның 27 сентябрендә Казанда, партия Үзәк
Комитеты каршындагы Көнчыгыш халыклары
коммунистик оешма ларының Үзәк бюросы
органы булып «Эш че- газетасы чыга башлый.
Уноч саны чык кач, шул ук елның ноябренда ул
Мәскәүгә күчә Ә 1920 елның 2 февраленнән яңа
дан Казанда чыга 1921 елның мартыннан берничә
ай тукталып тора. Төрки халык ларның Үзәк
бюросы оештырылгач. Мәс- кәүдә берничә cap
чыга да тагын ябыла 1922 елны «Эшче». РКП(б)
Үзәк Комитетының Татар-башкорт бюросы органы
сыйфа тында, кабат чыга башлый һәм 1933 елда
«Игенчеләр» газетасы белән кушыла.
■Эшче» һәм «Кызыл Армия» газеталары төрки
халыклар хезмәт ияләрен политик тәрбияләү,
бигрәк тә татар һәм башкорт лар арасында
марксизм ленинизм тәгъ лиматын тарату,
большевиклар партиясе нең социалистик тезелеш
программасын совет властеның бу әлкәдә үткәрә
торган чараларны пропагандалау буенча шактый
зур эш башкаралар Галимҗан Ибраһимое.
мәсәлән, «Эшче» газетасының татарлар арасында
пролетариат диктатурасы идея ләреи таратуга һәм
пролетариат гегемония сенең әһәмиятен аңлатуга
зур елеш керт көнлеген басым ясал әйтә '
1920 ел башларында инде РКП(б)ның
күпчелек өяз комитетлары үз газеталарын
булдыралар
Кыскасы, совет властеның беренче елла рыннан
ук Татарстанда вакытлы матбугат иың киң челтәре
булдырыла, матбугат бе лән җитәкчелек итү һәм
аның хезмәт ия ләре белән элемтәсен ныгыту
буенча шак тый тәҗрибә туплана. Ләкин вакытлы
мат бугат эшендә әле байтак кына хәл иыпын-
маган проблемалар да яшәп килә. Мат бугат белән
терледән-торле оешмалар шөгыльләнә. Бу исе аңа
җитәкчелен эшен тар кауландыра. Шуңа күрә
нәшрият һәм ва кытлы матбугат эшен партия
оешмалары күзәтүе астына алу талвл ителә.
Татарстан АССР игълан ителгән вакытка Казанда
һөм республика өязләрендә барлыгы илледән
ертык партия совет, хуҗалык, хәрби һәм яшьлер
газета журналлары, шул исәптән
IS7
татар телендә ундүрт, рус телендә егерме җиде,
чуваш һәм мари телләрендә дүртәр, удмурт һәм
венгр телләрендә берәр газета-журнал чыга.
Булган матбугат челтәрен ныгыту белән бергә,
яшь совет республикасы өчен ки рәкле яңа
басмалар да таләп ителә. Татарстан АССРның
беренче рәсми органы «Из вестия Ревкома
ТАССР» газетасы була. Аның беренче саны 1920
елның 30 июнендә чыга. Татарстан АССР
Советларының I съездыннан соң аның исеме
«Известия ТатЦИКа и обкома РКП(б)» дип
үзгәртелә, «Эш» газетасы урынына 1920 елнын 2
ию леннән яшь республиканың татар телендәге
беренче рәсми органы булган «Татар стан
хәбәрләре» газетасы чыга башлый. «Известия
ТатЦИКа» газетасының редакто ры итеп В.
Бахметьев, «Татарстан хәбәрләремнең редакторы
итеп В. Шәфигуллин билгеләнә.
1920 елның 25 февралендә үк инде «Кызыл
Армия» газетасына кушымта рәвешен дә рус
телендә «Красная Армия» дигән газета чыга
башлаган була. Татарстан АССР төзелгәч, 1920
елның 12 июленнән башлап аның урынына
«Красный Восток» газетасы басыла. Ул Үзәк
мөселман хәрби коллегиясе политбүлеге
тарафыннан чыгарыла. Запас Армиянең
Революцион хәрби советы политбүлеге «Красный
боец» дигән газета чыгара. 1921 елның январенда
аның исеме «Татарская беднота» дип үзгәртелә.
Запас Армия составының нигездә крестьяннардан
булуын исәпкә алып, газетага авыл хуҗалыгы
мәсьәләләрен киңрәк яктырту бу рычы йөкләнә.
Ләкин аның гомере озын булмый: кәгазь җитмәү
һәм башка материаль кыенлыклар аркасында 1921
елның мар тында ул чыгуыннан туктый.
Татарстан АССР төзелгәч, элегрәк тукта лып
калган өяз газеталары яңадан басыла башлыйлар,
ә аңарчы бөтенләй газета чыгарылмаган өязләрдә
яңалары оештырыла 1920 елның июнь
ахырларында, мәсәлән, Чистайда «Берлек»
газетасын яңадан чыгара башларга рөхсәт бирелә,
ә ике атнадан рус телендә «Власть труда»
газетасының беренче саны дөнья күрә. 1920
елның 10 августында Минзәләдә рус телендә
«Кресть янин» газетасы чыга, озак та үтми, укучы-
лар татарча «Игенче» газетасының беренче санын
алып уку бәхетенә ирешәләр. Әйтергә кирәк, -
‘Игенче» бик тиз арада иң әйбәт газеталарның
берсе булып таныла Газетага үзәк матбугатта да
югары бәя бирелә. Аерым алганда, «Красная
печать» журналында аның турында берничә уңай
рецензия урнаштырыла.
Буа, Бөгелмә, Спас өязләрендә дә рус һәм татар
телләрендә газеталар булдырыла. Байтак кына
яңа журналлар барлыкка килә. Алар арасында бай
эчтәлекле, кыска гына вакыт эчендә укучыларның
ихтирамын казанып өлгергән басмалар да бар.
Әйтик, 1920 елда чыга башлаган һәм Татарстан
Мәгариф комиссариаты каршындагы музей
эшләре һәм сәнгать памятникларын саклау буенча
Бөтенроссия коллегиясенең Казан бүлекчәсе
органы булган «Музейный вест ник» дигән шактый
зур күләмле журнал әнә шундыйлардан 1924 елга
кадәр чыгып килгән бу журнал гаять бай
эчтәлекле. Анда музей эшенең теоретик һәм
практик мәсьәләләре киң яктыртылган,
кыйммәтле тарихи памятниклар турында
материаллар, аеруча мөһим экспонатларны
тасвирлаган мәкаләләр урнаштырылган. Журнал
үзәк матбугатта шулай ук югары бәя ала. Мәс-
кәүдә чыга торган «Печать и революция»
III «Печать я революция» журналы. Май-июль.
192! ел. 165 бит. Т
журналында басылган хәбәрдә, мәсәлән, менә
мондый юлларны укыйбыз: «...Провинциаль
үзәкләрнең берсе булган Казанда музей эшләренә
багышланган рәсемле махсус журнал чыгару өчен
әзерлекле кешеләр дә, кирәкле средстволар һәм
мөмкинлекләр дә табылган. Бу журнал биредә нык
нигезләнгән һәм шактый күләмле булып чыгуында
дәвам итә. Анда җирле авторлар гына түгел,
башкала эшлеклеләре дә актив катнаша» III Китап
сөючеләр җәмгыятенең Казан бүлекчәсе
тарафыннан нәшер ителгән «Казанский
библиофил» дигән журнал да бик кызыклы һәм
игътибарга лаек.
1921 елда Революцион хәрби совет полит-
идарәсенең Көнчыгыш бүлеге татар телендә
«Кызыл дәфтәр» дигән әдәби-иҗтима- гый журнал
чыгару эшенә керешә. Бу журналның беренче
саны шактый бай эчтәлекле була. Анда Ф.
Бурнашның «Кызыл Армия— хезмәт штабы», М.
Галинең «VIII съезд һәм Кызыл Армия» һәм хезмәт
ияләре депутатлары Советларының асылын
аңлатуга багышланган «Кызыл парламент» дигән
мәкаләләре басылган. Әдәбият бүлегендә Ф.
Әмирхан, Б. Рәхмәт. Ф. Бурнаш. К Әмири, С. Җәләл,
М. Максуд шигырьләрен һәм нәсерләрен укырга
мөмкин. Кызганычка каршы, бик әйбәт башланган
бу журналның да гомере ул еллардагы башка
байтак кына басмаларныкы кебек үк, бик кыска
булып чыга.
1921 елның январенда Татарстан Халык хуҗалыгы
һәм өлкә профсоюзлар советлары рус телендә
«Труд и хозяйство» дигән журнал чыгара
башлыйлар Ул утызынчы елларгача чыгып килә
һәм республикада гына түгел, ил күләмендә дә иң
яхшы экономик журналлардан санала. Журнал
үзенең беренче саныннан ук республиканың
хуҗалык тормышын киң яктырта, Татарстан
экономикасының торышы хакында статистика
материаллары һәм төрле диаграмма- таблицалао
урнаштыра, Казандагы һәм өязләрдәге завод-
фабрикалар, эшчеләр һәм кустарьлар тормышына
багышланган материалларга киң урын бирә, авыл
хуҗалыгы һәм урманчылык өлкәләрен дә
читләтеп
Шулай итеп. Татарстан АССР төзелгәч,
республикада вакытлы матбугат челтәре шактый
киңәя, төрлеләнә һәм байый. Дөрес, барлык
басмалар да көн таләпләренә тулысынча җавап
бирерлек булмыйлар әле. Матбугат органнары
эшчәнлегендәге төп кимчелек аларның гомуми
характердагы озын-озын материалларны күпләп
урнаштыруларында, җирле тормышны һәм
ихтыяҗларны яктыртуга игътибар биреп
җиткермәүләрендә, редакцияләрнең эшен тыныч
тезелеш шартларына нисбәтән үзгәртел коруның
бик сүлпән баруында була Хәтта өяз газеталары да
җирле тормыш турында ун-унбиш юллык хәбәрләр
басты ру белән чикләнәләр, эчтәлекләре белән үзәк
газеталарга охшарга тырышалар Фәт хи Бурнаш
үзенең «Вакытлы матбугат хакында» дигән
мәкаләсендә, бу хәлгә пошынып, каймакта җирле
газетаны кулга аласың да гаҗәпкә каласың, аңарда
урын нардагы тормыш турында, өязләрдәге һәм
республикадагы политик, экономик һәм иҗтимагый
хәлләр хакында берни дә таба алмыйсың, дип яза.
РКП(б)иың Татарстан өлкә комитеты, лар тиябезиең
матбугат турындагы директива ларын тормышка
ашырып, республика га- зета-журналларының
эшчәнлеген тиешле ' югарылыкка күтәрү буенча күп
кенә практик чаралар күрә 1920 елның 20
октябрендә мәсәлән, өлкә комитеты бюросы
утырышында «Известия ТатЦИКа» газетасы ре
дакторы В Бахметьевиың доклады тыңла на һәм
газетаның эшчәнлеген яхшыртуга, эчтәлеген
тирәңәйтүгә, басылган материалларның
нәтиҗәлелеген күтәрүгә юнәлдерелгән карар кабул
ителә Аерым алганда карарда газетаның җитәкче
ролен үстерү партия тормышын яктыртуга
игътибарны көчәйтү, газета битләрендә «Эшче
тормы шы> бүлеге булдыру турында әйтелә Рес
публика матбугаты алдында торган бурыч лар шул
ук елның 7 декабрендә волость партия
работникларының Казанда үткәрелгән I республика
съездында да тикше релә.
Республика матбугатына партия җитәкче леге
турында сөйләгәндә Татарстан өчен хас булган
үзенчәлекләрне дә искә алырга кирәк Октябрь
революциясеннән соңгы беренче елларда Казан
илебездәге иң зур нәшрият үзәкләренең берсе була
Универ ситет булу, Көнчыгыш халыклары педагогия
институты, ә соңрак татар коммунистик
университеты ачылу Татарстан башкаласын Урта
Идел автономияле һәм өлешчә Урта Азия
республикалары өчен дә милли кадр лар, шул
җөмләдән, журналистлар һәм полиграфия
работниклары хәзерләү үзә генә әверелдерә
Казанда тугандаш рес публикалар һәм өлкәләр өчен
шрифтлар җитештерелә Егерменче елларда монда
«Эшче», «Кызыл Армия», «Кызыл шәрык» кебек
илебездәге барлык тагарлар арасын да таратыла
торган һәм үзәк партия совет оешмалары
органнары булган гаэета-жур- наллар чыгарыла
Республикадан читтә яшәүче татар хезмәт ияләрен
басма сүз белән тәэмин итүне күздә тотып, Татар-
стан газета журналлары еш кына очраклар да үзәк
һәм республика партия совет, ком сомол
оешмаларының уртак органнары итеп
чыгарылалар. Мондыйлар рәтеТтә «Мәгариф» һем
«Октябрь яшьләре» жур нэпларын кертергә мөмкин
Бу әлбәттә әлеге басмаларның эчтәлеген һәм
темати касын үзгәртүне, аларның битләрендә бү тән
республикаларда һәм өлкәләрдә яшәү че
татарларның тормыш көнкүрешен куль
турасын чагылдырган материаллар урнаш тыруны
таләп итә
Татарстанда шулай ук күршедәге гуг . - даш халыклар
телләрендә дә. шул нә/б ■< тән, чувашча «Канаш»
(«Киңәш»), Херле' ялав» («Кызыл байрак*) *Сенейал»
(«Яңа авыл»), «Шурампуся («Таң»), мари телендә
«Йошкар кэчея («Кызыл көн»), «Тул» («Чат кы»),
«Йошкар у в эр» («Кызыл хәбәр») «Уй- лыш» («Яңа
тормыш»), удмуртча «Сюрло» («Урак») һ б газета-
журналлар нәшер ителә Аларның кайберләре хәтта
бу халыкларга автономия бирелгәч тә үзләрендә
ныклы полиграфия базасы булдырылганга кадәр
Татарстанда басыла.
Бу үзенчәлекләр партия өлкә комитетына
матбугат эшләре белән җитди шөгыль ләнү. Һәр
басмага конкрет якын килү кебек мөһим бурычлар
йөкли ШунЛ истә 1 тотып, ул автономияле
республика игълан ителүнең беренче айларыннан ук
берничә телдә чыга башлаган төрле характердагы
вакытлы матбугатка җитәкчелеинеЧ өр-яңа
формаларын һәм ысулларын эзли Татар
матбугатының эшен үзәкләштерү, аның алдында
торган төп бурычларны аныклау һәм хәд, итү
максатыннан чыгып, партиянең Татарстан өлкә
комитеты, Көнчыгыш халыклары коммунистик
оешмасы Үзәк Бюросы белән берлектә, терки
халыклар арасында эшләүче журналистларның
Ботенроссия конференциясен уздырырга карар бирә
Конференциягә кадәр «Эшче». «Татарстан
хәбәрләре» һәм «Кызыл Армия» газеталарында
тотар матбугатына кагылышлы мәсьәләләр буенча
фикер алышу үткәрелә «Эшче» газетасының 1920
елгы 11 октябрь санында. мәсәлән. Татарстан Халык
Комиссарлары Советы предсе дателе Сәхипгәрәй
Сәетгалиен татар мат бугатының ул вакыттагы
торышы турында зур мәкалә белен чыга, Автор анда
татар телендә басыла торган газета журналлар ның
төп кимчелеге итеп аларның әле һа ман да хезмәт
ияләре белән тыгыз элемтә урнаштыра алмавын,
басылган материал ларның еш кына очракларда
йомшак языл ган булуын, тәҗрибәле һәм белемле
журналистлар җитеп бетмәвен күрсәтә Мәка ләдә
конференциядә тикшереләчәк проб лемалар
турында да сүз бара
Шул ук газетаның 18 октябрь санында Галимҗан
Ибраһимовның «Кызыл штык һәм кызыл каләм»
исемле мәкаләсе басы ла Мәкалә авторы татар
матбугатындагмт кимчелекләр, ул кимчелекләрне
китереп чыгарган сәбәпләр һәм алармы бетерү юл
лары турындагы фикерләре белән уртак лаша Фикер
алышуларда катнашып Ф Бурнаш «Кызыл Армия». В
Шәфигуллин «Эшче» газеталарында чыгышлар
ясыйлар.
Кыскасы, татар журналистларының Бәтен
россия конференциясе эшлекле шартларда узуы
өчен шартлар җентекләп әзерләнә
Ул 1920 елның 17 ноябрендә Казанда ачыла
Аның эшендә Татарстанның барлый оазләреннән,
шулай ук Башкортстан һәм Кыргызстаннаи. Самара.
Саратов Мескәү Екатеринбург шәһәрләреннән
барлыгы 4Д вәкил катнаша Конференциянең кен тор
тибенә агымдагы вел. Көнчыгыш халыкла
ры коммунистик оешмасы Үзак Бюросы нәшрият
бүлеге отчеты, урыннардан док- падрар. пролетар
әдәбияты һәм матбуга ты кебек мөһим
мәсьәләләр куела
С. Сәетгалиең агымдагы хәл турындагы
докладында вакытлы матбугатка да киң туктала.
Безнең матбугат, ди ул. шушы көнгәчә башлыча
теоретик мәсьәләләр белән шөгыльләнә,
экономик проблемаларга бик аз игътибар итә. Ә
бит татарның татар икән леген исбат итү өчен
озын-оэын мәкаләләр язганчы, татар агаеның
ияре нигә агачтан һәм шлеясе нигә юкәдән
икәнлеге, яки аның көпчәге ни өчен тимер
кыршаусыз булуы хакында күбрәк язганда
әйбәтрәк булыр иде. Экономикага кагылышлы
менә шундый нәрсәләр турында күбрәк язарга,
шул рәвешле Көнчыгыш халыкларына ху- җалык-
көнкүреш эшләрендә ал.-а бару юлын сайлауда
булышырга кирәк. . Безгә күктән җиргә тешәргә
һәм эшчеләр белән крестьяннарга якынрак
килергә күптән ва кыт инде*
Доклад буенча конференция кабул иткән
резолюциядә татар матбугаты алдында тор ган
кичектергесез бурычлар күрсәтелә, газеталарның
коллектив пропагандист «кол лектив агитатор,
коллектив оештыручы бу ларак әһәмияте ачыла
Пролетар әдәбияты һәм матбугаты турын
дагы докладны Галимҗан Ибраһимов ясый. Ул
әдәбият белән матбугатның хезмәт ияләрен
социалистик рухта, интернациона лиэм һәм
коммунистик әхлак рухында тәрбияләүдәге
роленә аеруча басым ясый, игътибарны татар
телен фәнни үстерү, татар теле терминологиясен
тәртипкә салу, аны эшче-крестьян массаларының
киң катлавына аңлаешлы итү кирәклегенә,
басылып чыккан материалларда вакыйгаларны
фәнни анализлауга, коммунистик җәмгыять
төзүнең конкрет юлларын күрсәтүгә әһәмият бире-
лергә тиешлегенә юнәлтә. Аның докладындагы
фикерләр һәм тәкъдимнәр конференция
резолюциясенең нигезенә салыналар.
Конференциядә катнашучылар Көнчыгыш
халыкларының нәшрият эшләрен үзәкләштерү
мәсьәләсенә дә зур игътибар бирәләр. Бу хакта
махсус резолюция кабул ителә Анда хәрби
теоретик һәм тарихи әдәбият бастырып чыгаруны
берләштерү чаралары күрергә тәкъдим ителә. Ул
чараларны тормышка ашыруның басмаларның
сыйфатын яхшырту, кәгазь һәм типография
чыгымнарын киметү өчен, шартлар тудырачагы
әйтелә Шул уңайдан татар телендә чыгыл килгән
үзәк һәм республика газеталарының төп
юнәлешләре билгеләнә. Республика га-
зеталарына. бер-берләрен кабатламыйча төп
игътибарны җирле тормышны яктыртуга
юнәлдерергә, ә үзәк матбугатка башлыча
халыкара революцион хәрәкәт, Көнчыгыш
халыклары арасында коммунистик идеяләрне
тарату формалары һәм ысуллары, гомум-
теоретик характердагы мәсьәләләр белән
шөгыльләнергә киңәш ителә.
Бер үк вакытта татар телендә яңа басмалар
булдыру чаралары күрелә 1921 елда Татарстан
Халык мәгарифе комиссариаты органы —
«Мәгариф» журналы яңадан чыга башлау шуның
бер дәлиле Ул педагогик журнал гына булып
калмыйча, республиканың культура тормышын
һәрьяклап яктыртучы киң профильле иҗтимагый-
фәннн характердагы басмага әверелә Аны
чыгарышуда Г Ибраһимов. Ш. Әхмәдиев. В. Шәфи-
гуллин Г. Сәгъди. Ф Сәифи-Казанлы, М.
Фазлуллин, X Мөштәри, М. Корбангали- ев. Г
Алпаров 6. Горохов кебек күренекле язучылар,
галимнәр журналистлар актив катнаша. Аларның
журнал битләрендә әле- дән-әле урын алган тирән
эчтәлекле мәкаләләрендә милли республика
шартдарында мәгариф һәм культура эшләрен
оештыруның теоретик һәм практик проблемалары
тикшерелә, җитди иҗтимагый һәм гыйльми
мәсьәләләр күтәрелә, формасы белән милли,
эчтәлеге белән социалистик культура үсешендә
ирешелгән казанышлар яктыр-
1922 ел башында комсомол өлкә комите-
тының иКыэыл шәрык яшьләре» дигән иҗ-
тимагый-әдәби журналы барлыкка килә Бер ел
чамасы тукталып торганнан соң, 1924 елның
маеннан ул «Октябрь яшьләре» исеме белән
чыгуында дәвам итә 1925 елның июленнән журнал
комсомолның Татарстан өлкә комитеты һәм
ВЛКСМ Үзәк Комитетының Татар-башкорт бюросы,
органына әйләнә Исеме «Авыл яшьләре» дип
үзгәртелә. 1922 елның май аенда укучылар РКП(б)
өлкә комитеты органнары булган «Безнең юл»
журналының, шул ук елның 18 Октябренда «Без-
нең байрак» газетасының, 1923 ел башында
«Чаян» журналының беренче саннарын алалар.
Болардан тыш 1921 елның сентябреннән
«Игенче», 1926 елның августыннан «Азат хатын»
журналлары, 1924 елның 25 апреленнән авыл
хезмәт ияләре өчен татар, рус һәм чуваш
телләрендә «Крестьян газеты», 10 Октябреннан
балалар өчен «Яшь ленинчы» газетасы чыга
башлавын әйтеп узарга кирәк.
Керәшен татарлары арасында аң-белем
таратуны көчәйтү өчен 1919 елның октябрь аенда
ук оештырылган ' Кызыл әләм» газетасы
Татарстан АСГР төзелгәч тә чыгуында дәвам итә
1921-1922 елларда «Белемнеи». 1924 елда «Киңәш»
журналлары чыгып килә Бу газета-журналлар
татар телендә рус ^алфавиты белән басыла Чөнки
революциягә кадәр керәшен татарларына бары
тик русча гына укырга рөхсәт ителгәи, алар гарәп
алфавитын белмәгәннәр. Әлеге басмалар
керәшеннәрне патша самодержавиесенең милли
һәм дини политикасы тудырган бербереңне
күралмаучанлык чиреннән арындыруда, бердәм
милли культураны үстерү очей көрәшкә туплауда
зур роль уйный
Республика партоешмасы җитәкчеләре еш
кына Очракларда үзләренең төп эшләрен башкару
белән бер үк вакытта гаэета- журналларның
редакторлары вазифаларын да үтиләр 1920 елның
декабренда «Вестник обкома РКП(б))» журналы
чыга башлагач, үәсәлән, аның редакторы итеп
партия өлкә комитетының беренче секретаре
Александр Петрович Таняев раслана
Татарстан Үзәк Башкарма Комитеты пред-
седателе Борһан Мансуров та талантлы пуб-
лицист була
Татарстан АССР тезелүнең беренче елла-
рында аның вакытлы матбугатын үстерүгә Вәли
Шәфигуллин һәм Владимир Матвеевич Бахметьев
та зур өлеш кертәләр.