№1(гыйнвар),2017

Һәр заманның үз илбашлары һәм илгәсәрләре була.

Тарих фәннәре докторы Дамир Исхаков белән Рәфикъ ЮНЫС әңгәмәсе (архив).

Мөхәммәт ага үзенең тормышын, фәнни-әдәби даирәсен чагылдырган һәм шулай ук кыйммәтле документаль хезмәт булып тарихка керәчәк китабын «Ачы тәҗрибә» дип атады.

Кунаклар көлә, хатын-кызы чыраен сытып читкә борыла. Ачу чыкты, малай, сез кем, мин әйтәм, сез чүп минем алда, вакыты җиткәч белерсез әле минем кем икәнлегемне!

Р.Вәлиев әсәрләренең үзенчәлекле ягы – аларны укыган саен яңадан-яңа фикерләр туа, вакыйгалар кат-кат уйландыра. Сизмәстән, үзең дә аларның кичерешләренә кереп чумасың, һәм бу – язучы прозасының сихри көче дип кенә бәяләнә ала.  

Ташлар басты, ташлар басты безне, Биш гасыр ташлардан изелсәң, Таш күзеннән җандай чәчрәп чыгып, Әйтү ләззәт икән: – Без исән!

Күзләрендә балкый бар үткәне, Гасырларның тирән эзләре. Сагыш аша карый бу дөньяга Хәсрәт эчкән татар күзләре.

Гомумән алганда, А.Хәлим иҗаты үзенең масштабы белән гаять якты, чекерәеп янган йолдызлар белән бизәлгән күк гөмбәзен хәтерләтә. Нәрсә турында сөйли, нинди тормыш катламнарын ача-яба бу «монументаль гөмбәз»?

Шагыйрьләр – тел сакчылары, имеш. Кемгә кирәк синең шигырең?

Ходаемнан сабырлыклар сорыйм – кыл өстендә Әнкәм гомере...

Нәгыймә килен ун бала китерә. Тугызынчысы – әсәребезнең каһарманы – Минтимер Шәймиев булыр! Ул, гаилә куанычы булып, 1937 елның 20 гыйнварында дөньяга килә. Минтимер дөньяга аваз салганчы, бу токымга байтак җәфалар кичерергә туры килә әле. Минтимернең бабасы Чаптын Шаһимөхәммәте ихатасына бәлаләр ишелеп төшә, көр каралты-кураны, хәләл көч белән тупланган бөтен малны тартып алып, гаиләне урамда калдыралар...

Фәниядән хат килеп төште: ...Без икебез ике ярда хәзер. Син теләсәң дә, минем якка чыга алмыйсың. Мин теләсәм дә, синең якка чыга алмыйм. Моңа кадәр аерым булсак та, кайчан да булса кавыша алу өмете белән яшәгәнбездер, бәлки. Хәзер инде бар да бетте... Мин хастаханәдә ятам. Врачлар температурамны төшерә алмыйлар. Сәбәбен дә әйтмиләр. Димәк, мине котылгысыз үлем көтә...

"Бервакыт өстәл янына бөтенебез ашарга җыелып утырдык. Өстәл уртасында тары боткасы салынган зур табак тора. Тәлинкәләр юк инде ул чакта, барыбыз да шушы табактан ашыйбыз. Ботканың кыл уртасына май салынган. Ботканы кашыкка аласың да майга манып кабып җибәрәсең. Мин, бәләкәй булгач, чамалап бетермичә, боткага бабайдан алдарак сузылганмын, күрәсең, бабай үзенең кашыгы белән шалт итеп кулыма сукты" - Минтимер Шәймиев

Томан арасыннан сукмак ярып, көтмәгәндә...

...Күңелгә җылылык иңә: Бәхилләшмибез бит әле, Саубуллашабыз гына.

Көлләр булып кала тамырлардан Мең буынга җитәр Бер хурлык.

Их, бу җирдә ялгышмаска иде! Юллар шундый озын шул монда!

– Исәр бу! Исәр авыл көтүен көтәргә алып чыккан. И бахыркаем, ул, күрәсең, качкан җиреннән авылга кайткан, – диешеп, үзара пышылдашты. Бик ерактан яңгыраган бу курай тавышын халыкны саклаган хәрбиләр дә ишетеп алдылар һәм, таулар арасындагы томан өстеннән йөзеп барган көтүне күреп, алар бөтенләй шөбһәләнеп күзәттеләр.

Бүген Зәйнәпләрнең эте дә Сабит кырында кунды. Исәр кичәге кебек, картәнисен төреп алып килгән кәүиргә уранып ятты. Ә эт аның аркасына терәлде. Шуңа да Исәргә бүген җылырак булды.

Мине берни куркытмый... Син барда Икеләтә берни куркытмый!

Шахтамыни?.. Украина үзе Калган бүген торып терәүсез. Мин сәбәбен эзлим, серен...Шуңа Кем табала тәңгәл төгәл сүз?!

Тормышның упкыннары күп Өстери торган аска. Мин дә шул керәшәләр күк, Тырышам егылмаска!

Шахтёр кебек кара бер сыерчык Өзелепләр сайрый ояда...

Мин ничекләр узыйм соң бу юлны? — Мин хан түгел, мин – бары тик Зөлфәт.

Бүген таллар йөгереп килделәр дә: «Без, – диделәр, – хәтәр заманда Көеп, юкка чыгып беткән идек, Исән калдык, исән һаман да...»

Теленгәндә бәгырь телемнәргә, Үксегәндә җаным илереп, Артык берни өмет итмәдем бит, Тик җылы сүз көттем тилмереп...