Яшьләр югалган татар телен эзли

26 апрельдә татар яшьләре Тукай көнен “Мин татарча сөйләшәм!” акциясендә катнашып уздырды. Оештыручылар сүзләренә караганда, бәйрәм итүчеләр саны 5 меңгә якын булган. Дүрт сәгать дәвам иткән чарада 250 өчпочмак, 158 чәкчәк, 89 гөбәдия ашалган, 50 литр чәй эчелгән. Яшьләр “Туган тел”не җырлап таралышты. Быел бу акция уникенче тапкыр оештырылды, ул инде яшьләр арасында танылган брендка әве­релде. “Мин татарча сөйләшәм!” ак­циясе  өстән кушканны көт­ми­чә, нинди генә вәзгыять булмасын, татар яшь­ләре ана телендә сөйлә­шәчәк,  ди­гән фикерне җиткерү теләге бе­лән оештырыла. Биредә катнашучылар саны ел саен арта. Быел, мә­сәлән, архитекторларны тупладылар, алар арасында бәйге оештырылды. Яшь архитекторлар белән эшләүнең үз мәгънәсе дә бар. “Казанда татарча мохит мактанырлык дәрәҗәдә тү­гел, милли тематикага багышланган архитектура үрнәк­ләре дә бик аз. Яшь архитекторларны әнә шул эшкә җәлеп итү теләге бар. Иманым камил, биш елдан соң алар инде Казанда яңача форматтагы проектларны тормышка ашыра башлар. Казан да заманча, милли колорит белән аерылып торачак. 25-30лап кеше, төркемнәргә бүле­неп, әлиф­баның “Ә” хәрефе стилен­дә төрле архитектура әйберләре, ART-объ­ектлар ясады. Быел аның җиңүчесе – Гадел Фәхретдинов”, – дип сөй­ләде Бөтен­дөнья татар яшь­ләре форумы рәисе Тәбрис Ярул­лин. Гадәттә Тукай бәйрәме алдыннан “Татар-дозор” оештырыла. Быел анда 400 бала катнашкан. “Дәрдмәнд алтынын эзләү” уены нигезендә 50 командага бүленгән татар кызлары-егетләре Казандагы кызыклы, мәгънәле татар сүзләрен эзләде, төрле биремнәр үтәде, шул ук вакытта шәһәрдәге икетеллелекне дә барлады. “Казанда юл күрсәт­кечләрен, реклама язу­ларын, элмә такталарны карагыз: татарча язылганнары бик аз һәм бу яшь­ләрне борчый. Әйе, Казан төзекләнд­ерел­гән, матур, Европа шәһәрләрен хәтерләтә, әмма монда татар үзен­чәлекләренә, татарча язуларга урын юк. Вәзгыять дәүләт дәрәҗә­сендә үзгәрергә тиеш”, – дип сөй­ләде бу уенны оештыручы Илдар Шәфыйков. Икетеллелек турында закон да бар, әмма аны тулы көченә  эш­ләтеп җибәрү хәл ителмәгән. Бе­рәү­ләр штраф санк­цияләре бе­лән куркытырга кирәк дип тәкъдим итә. Әмма бу ысул белән сабак укыту дөрес булырмы, юкмы – әйтү авыр. Һәрхәлдә, татарча элмә такталар юк. Дәүләт тел­ләрендә мәгъ­лүмат бирелми дип теге яки бу ширкәткә штраф са­лынса, ул кеч­кенә суммадагы акчаны түли дә котыла. Ә безгә ике тел дә кулланылган язулар кирәк. Бөтендөнья татар яшьләре форумы татар теленә игътибарны баш­­­качарак  җәлеп итә. Аларның аерым активистлары даими рә­веш­тә зур сәүдә үзәкләре белән хат алыша, мәгълүмат такталары ике телдә булырга тиеш дип аңлату эш­ләре алып бара. Мәсәлән, шундый эш нәти­җә­сендә “ИКЕА” һәм башка шундый ки­бетләр татарчалашты. Быел Казанда ишекләрен ачкан “Лента” кибете дә, яшьләрнең тәкъ­дименә колак салып, ике дәүләт теленә ихтирам күрсәтеп, барлык язмаларын хатасыз татарча язып чыкты. Андыйларга “Мин татарча сөйләшәм!” акция­сендә зурлап рәхмәт хатлары тапшырыла. Әмма “кара исемлек”кә эләгү­че­ләр дә юк түгел. Ел саен “Тяжело с татарским” антипремиясе дә тапшырыла. Болар – Татарстан Кон­сти­туциясен бар дип белмәүче, үз эшләрендә дәүләт телләрен исәп­кә алмаучылар. Быел антирейтингка ике оешма – РЖД һәм “Содружес­тво”эләкте. РЖД­га антипремия Ка­занның Төньяк вок­залында татарча язулар һәм игъланнар булмавы өчен бирелде. “Содружество” исә Казан янында йөрүче электричкалар өчен җавап бирә. Бу ширкәт дәүләт теле – татар телен санга сукмаганга, Казанга һәм Казаннан юл тоткан электричкалардагы халык, шул исәптән Казан аэропортыннан кил­гән кунаклар да татарча мәгълү­мат­ны күрми һәм ишетми. Уз­ган ел мондый “премия” Татар­стан­ның Үзәк сайлау комис­сиясенә интернет сайтларын рус телендә генә алып барганы өчен бирелгән иде. Хәер, алар уңай якка үзгәрде, татар те­лендә дә сукалый башладылар. “Мин татарча сөйләшәм!” акци­я­­­се кысасында Бөтендөнья татар яшьләре форумы Казан мэрия­сендәге комитетларның татар телен куллану-кулланмавын тикшереп, махсус рейтинг та төзеде. Узган ел мондый рейтинг Татарстан министрлыклары арасында уздырылды. Нәтиҗәсе шатланырлык түгел: күпчелек комитетларда шалтыратуга татарча җавап бирү, сайтларны татарча алып бару, норматив документларны татарча урнаштыру буенча җитди проблемалар бар. “Кара исемлек”кә кергән­нә­рен күреп үзгәрерләрме? Вакыт күр­сәтер. Әмма татар теленә ихты­яҗ тудыру, даими рәвештә бу хакта сөйләү, ике телне дә куллануны таләп итү – җәмгыятьнең бурычы. Үзебез тырышмасак, беркем дә килеп эшләмәячәк.

Римма Бикмөхәммәтова, Ватаным Татарстан