Курган өлкәсендә татар мәдәнияте көннәре үткәрелде

25-31 март көннәрендә Курган өлкәсендә татар мәдәнияте көннәре үткәрелде. Чара 31 мартта өлкә башкаласында БТК башкарма комитеты бюросының күчмә утырышы белән тәмамланды. Элек-электән бу тарафларда яшәүче милләттәш­ләребезне эчкен татарлары дип йөртәләр. “XVI гасырда барлыкка килгән бу үзен­чәлекле төркем себер, касыйм татарлары һәм Идел буе мишәрләреннән тупланган. Эчкен сүзе эчке дигән мәгънәне аңлата.   Бу атама татар ханлыкларында, шул исәптән шибаниларда Сарайда хезмәт ит­кән кеше­ләр­не, Сарай сакчыларын аңлат­кан, шулардан калган. Касыйм ханлыгына да бәйле булырга мөмкин. Алтын Урда вакытында бу җирләр Себер ханлыгына караган. Әлеге йомышлы татарлар­ның утыр­­ган җир­ләре соң­рак Оренбург-Себер казак ли­ния­сенә туры килүе дә алар­ның урыс казаклары белән бер үк хезмәттә булулары – чик буйларын саклаулары турында сөйли. XVII гасырның беренче чире­гендә Эчкен авылы урыс документларында тел­гә алына”, – дип сөй­ләде сәфәргә чыккач алар хакында тарих фәннәре докторы Дамир Исхаков. Татарлар өлкәнең алты районында тупланып яши. Сафакүл белән Әлмән районнары, гомумән, татар районы санала икән (мил­ләттәш­ләребез сан ягыннан өлкәдә икенче урында торса да, әллә ни ишле түгел, 35 мең кеше икән, янә 15 мең башкорт бар, диделәр. Татар мәдә­нияте көннәрендә катнашучы Татарстан сәхнә йолдызлары менә шушы алты районда концерт куйган, авыл халкы, милли оешма җитәк­челәре белән аралашкан. 31 март көнне кичен артистларыбыз, татар мәдә­нияте көннәре тәмам­лану уңаен­нан, башкалада, “Курган” мә­дәният үзәгендә бик күркәм концерт куйды. Бу як халкында әле һа­ман да очрап торучы кыйм­мәтле табылдыкларга, курганнарга ишарәләп, үзлә­рен скиф­лар­ның дәвамчы­лары дип исәп­ләүчеләр дә бар. Берничә ел элек әлеге Эчкен авылы кырын сөр­гәндә скиф чорына караучы көмеш кувшин калдыгы табылган. Аны авылдашлар дүрткә бүлгән (күрә­сең, дүртәү булганнар). Әлеге көмеш кисәклә­ренең берсен авыл мәчете мөтәвәллияте рәисе, фермер, Курган татарлары конгрессы рәисе урынбасары Әхмәдулла Хәбибуллин, татар мәдәнияте көннәрендә катнашучылар Юлдус авылы мәчетен карап хозурланганда, “Казан” милли мәдәният үзәгендәге музейда саклансын иде, дип БТК башкарма комитеты рәисе Ринат Закировка тапшырды. Әлеге затлы мә­четне шушы Ә. Хә­би­буллин салдырган. Юлдус түгел, Эцкен Өлкә хакимиятләре 1963 елны Эчкен авылын Шадрин районына кушкач, районда бер төсле атамалы ике авыл барлыкка килгән. Югыйсә ул вакытта ук тегесе шактый кечкенә булган һәм инде анда урыслар яшәгән. “Район үзәгеннән килгән партия райкомы инструкторы Юлдус дип үзгәртергә тәкъдим иткәч, әти-әниләребез каршы килергә базмаган. Югый­сә күпчелек милләттәш­ләре­без әле бүген дә авылыбызны Эцкен дип атап йөртә, әле алай гына да түгел, Төп авыл дип әйтәләр. Авылыбызның элеккеге исемен кайтарасы иде”, – дип уфтанды әлеге уңай­дан Ә. Хәбибуллин. Әйе, бу якта с авазын менә шушылай себер татарларындагыча целәштереп әйтәләр. Гому­мән, аларның сөйләше себер татарларына якын. Шул ук вакытта себер татарларына хас йөз чалымнары өстенлек итә дип раслап булмый. Авылда меңнән артык кеше яши, ун процентлабы урыслар икән. Каникул вакыты булганга, мәк­тәптә балалар юк иде. “Унберьеллык мәктәп, җит­меш бала укый, аларның чиреге катнаш яки урыс гаи­лә­сеннән”, – дип аңлатты безгә мәктәп директоры Гөлсинә Байтирәкова. Татар дөнья­сын­нан читтәрәк торулары нәтиҗәсеме, заман шаукымымы: диварда эленеп торган уку алдынгыларының исем-фамилияләре шактый чуар икәне сизелә – Саибабаталов Рануш, Хафизов Римир, Галиева Алина, Мәүлетова Ярослава, Әминова Яна (дөрес, Илдар, Илдуслар да бар). Шадрин район үзә­ген­дәге “Дуслык” татар-башкорт милли мәдәният үзәгендә, кунаклар алдында җырлаган яшүсмер кызларның исем­нәре дә шундыйрак: Ралина, Амалия, Виктория. Казан консерваториясендә укучы Ярамир Низаметдинов атлы яшь җырчы егет тә шушы авыл баласы икән (хәер, юлда килгәндә, исемемне Абдуллага алыштырырга җыенам, дип ниятләре белән уртак­лашты ул). Авырткан җирләр БТК башкарма комитеты бюросы утырышы алдыннан татар җәмәгатьчелеген Курган өлкәсе губернаторы Алек­сей Кокорин кабул итте. Анда өлкә Думасы рәисе, шәһәр башлыгы, өлкә хаки­мия­тенең башка җаваплы кешеләре дә катнашты. “Мил­­ләттәшләребез өчен бик файдалы сөйләшү булды ул. Сез килеп киткән­нәнән соң, таянычыбыз, те­рә­гебез барлыгын тойдык. Бу арада мәга­риф, мәдәният департаментыннан да, гу­бер­наторның эшләр идарә­сеннән дә шылтыратып кызыксыналар, ни­чегрәк яр­дәм итә алабыз, дип сорыйлар”, – дип сөйләде безгә соңрак, хәл-әхвәл белешеп шылтыраткач, Курган өл­кәсе татарлары конгрессы рәисе Марат Юнысов. Очрашу барышында Ринат Закиров губернаторга мөрәҗәгать итеп, өлкә татар газетасы оештыруда, Сабантуйны өлкә күләмен­дәге рәс­ми бәйрәмнәр исем­ле­генә кертүдә, татар мәгари­фенә игътибарны арттыруда яр­дәм сорады. Ни кызганыч, би­редәге татар авыллары мәк­тәп­лә­рендә татар теле һәм әдәбияты дәресләре бөтен­ләй диярлек укытылмый яки моңа берешәр сәгать кенә бирелә яисә татар теле дәресе факультатив булып кына кертелә икән. Югыйсә мәктәп, туган телне укыту планын сайлап алганда, федераль дәүләт белем бирү стандартлары (ФГОС) атнага ким дигәндә өчәр сәгать, ягъни беренче сыйныфтан башлап укыту мөмкинлеге бирә. Әле алай гына да түгел: район мәгариф ида­рәсе дәрес­лекләр белән тәэмин итәргә, укытучыларны бе­лем­нәрен арттыру курсларына җибә­рергә, татар теле укытучылары әзер­ләргә тиеш була. Милли белгеч­ләрнең урыннарда әзер­ләнергә тиешлеген аң­ла­тып, Конгресс җитәк­че­ләренең өлкә-республика башлыкларына мөрәҗәгать итүе зарур бүген. Татар балалар бакчалары өчен тәрбия­челәр әзерләнмәү дә – зур проблема. Заманында Курган өлкәсендә дә педучилищелар булган, тиешле кадрлар әзерләнгән югый­сә. Өлкә мәгариф департаменты башлыгы Елена Корнеевец­ның тануынча, махсус белемле җиде татар теле укытучысы гына бар бүген Курган җирендә. Билгеле, бик аз бу. Шуңа күрә Татарстаннан бел­гечләр сорады курганлылар. “Укытучылар, мәдәният хезмәткәр­ләре, дин әһелләре дә укытып бирә алабыз. Егет-кызларыгызны Казанга укырга җибәрегез. Квоталарыбыз бар”, – дип вәгъдә итте аларга Р. Закиров. “Бездә “Замандаш” дигән башкорт газетасы нәшер ителә. Татарча газета чыгару мөмкинлеге дә табарбыз. Татарчаны яхшы бел­гән корректорлар, журналистлар юк бит”, – дигән җавап белән дә килешеп бетәсе килми. Бик яхшылап эзләгән, кызыксындырган сурәттә хәл итеп булмаслык мәсьәлә түгел бу. Курган шәһәрендә төзелеп беткән мәчеткә имам билгеләү мәсьәләсенә өлкә, шәһәр хакимиятләренең игъ­ти­бары җитеп бетмәвен дә әйтмичә булмый. Ни кызганыч, андагы имамның җирле татарлардан булырга тиешлеген аңлап бетерми әле югарыдагылар. Шул ук вакытта җирле татар мәхәл­ләсендә дә татулык җитеп бетми төсле тоелды безгә. Очрашу барышында эч­кенлеләр авылның борынгы исемен кайтару зарурлыгын да күтәрде. “Сез моны иң элек үзегез авыл җыены җыеп хәл итәргә тиешсез. Аннан сезнең мө ­рәҗәгатьне район Советында карарлар. Өлкә Думасы да каршы кил­мәс”, – дип мондый теләк­кә каршы килмәячәген җиткер­де губернатор. Шул ук вакытта А. Ко­корин­ның татарларга хәер­хаһлы мөнәсәбәтен күрү бик күңелле булды. “Ике ел элек Татарстан Республикасы бе­лән Курган өлкәсе арасында хезмәттәшлек итү турында килешү төзелгән иде. Шуның нәтиҗәсендә үзара хезмәт­тәшлек ике мәртәбә артты. Авыл ху­җалыгы нигъмәтләре аеруча күп җитештерелә”, – дип белдергән өлкә башлы­гының Татарстан белән баг­ланышларны тагын да көчәйтергә теләвен яхшы фал дип кабул иттек без. Сыныкка – сылтау БТК башкарма комитеты бюросы утырышында да милли мәгариф проблемалары үзәктә орды. Юлдус-Эчкен авылы мәктәп директоры Гөлсинә ханым анда татар теленең атнага бер генә сәгать укытылуын ата-ана­ларның баларына туган телебезне укытырга теләге булмавы белән аңлатып маташты. Татарстан Республика­сының Свердловск өлкәсен­дәге даими вәкиле Ринат Садриев моңа: “Бер сылтау гына бу. Димәк, ата-аналар белән эшләмисез. Бүген Свердловск өлкәсендәге 19 татар мәктәбенең 17сендә татар теле һәм әдәбияты өчәр сәгать укытыла. Без вәкиллек каршында татар мәктәпләре директорлары советы оештырдык. Эшлисегез килмәсә, мәгариф стандартлары мөм­кинлек биргәнчә укытмасагыз, китәсез. Урыныгызга кеше табарбыз, дип аларга катгый таләп куйдык”, – дип җавап бирде. Казандагы 2 нче татар гимназиясе директоры Кәмәрия Хәмидуллина исә үзләрендә барча фән­нәрнең татарча укытылуы, хәт­та берничә урыс баласы­ның да укуын аңлатты, Эч­кенгә дә­реслекләр җибәрер­гә вәгъдә итте. ТР Язучылар берлеге рәисе урынбасары Расих Са­бир­җанов исә каләм тиб­рәтүчеләр булган сурәттә Татарстан язучыларының яр­дәмгә әзер булуын җиткерде. Шөкер, элемтәләр дә­вам итә. 20-22 апрельдә Курган педуниверситетында “Кө­н­ба­тыш Себердәге урта гасыр төрки-татар дәү­ләтлә­ренең тарихы, икътисады һәм мә­дәнияте” дигән өченче бө­тенроссия конференциясе уздырылачак. Анда Мәскәү, Петербург, Омск, Казахстан галимнәре белән беррәттән Татарстан галимнәре дә чыгыш ясаячак. – Сезнең җирләр әле бик аз өйрәнелгән. Шәт җәен казынулар алып бару өчен өч-дүрт Казан археологыннан торган төркем җибәрербез, – дип тә вәгъ­дә бирде Ринат Закиров ахырда курганлыларга.

Рәшит Минхаҗ

Чыганак: https://www.vatantat.ru