Демографик упкын һәм "Ана капиталы"

2015 елгы Федераль җыенга Юлламасында Владимир Путин “Ана капиталы” программасын ким дигәндә тагын ике ел саклау инициативасы белән чыкты. Хәтерлик: ул чакта илдә кискен кризис башланган һәм хөкүмәтнең финанс блогы һәртөрле социаль түләү­ләрне кисү-туктату турында хыяллана иде.   Путинның сәя­си ихтыяры белән “Ана каптиталы” сакланып калды, әм­ма аны индексацияләүдән тук­тадылар, икенче бәби акчасын инфляция күсесе ки­мерә башлады. Дөрес, хә­зерге бәя­ләр котырып үскән шартларда да 453 мең сум акча – россияле гаиләләр өчен зур сумма. Йорт тер­гезергә ни­ятлә­гән кешегә ул ярыйсы ук яр­дәм булып тора. Аннан соң тагын бер нәрсә бар бит: фә­кыйрь гаиләгә акча бир­дең­ме, ул аны кирәк-ярагына тота башлый һәм икътисад механизмнары хәрәкәткә ки­лә. Сәнә­гатьнең үсүе, җи­теш­те­рүнең артуы рәве­шен­дә акчалар салым түләү базасын ки­ңәйтәләр һәм акчалар яңа­дан бюджетка әйләнеп кайта. “Ана капиталы” исә Россияне демографик кризистан коткару бурычын үтәп үк бетерә алмаса да, илдә либераль иде­ология хөкем сө­рә башлаганнан соң кө­чәй­гән кырылышны бер­никадәр туктатып торуда үз ролен үтәде шикелле. Һәм ме­нә хәзер тагын финанс кар­чыгалары “ка­питал” өс­тен­дә очарга җы­еналар. Чиновниклар быел­ның ок­тя­брендә “әни һәм бәби акча”­сын ниш­ләтергә икәнен хәл итмәк­челәр. “Капитал” бирү­не туктату идеясен куәтләү­че­ләр бар, аны үзгәртеп, тагын да нәтиҗәлерәк итү тәкъ­ди­мен кертүчеләр дә юк тү­гел. Владимир Путин 19 июнь көнне Хөкүмәт әгъзалары бе­лән демография буенча ки­ңәшмә үткәрде һәм тагын илдә бала тууның һәлакәтле рәвештә кимүе турында игълан итте һәм тиешле чаралар күрергә тәкъдим ясады. Федераль чиновниклар инде хәзер бәбиләргә бирелергә тиешле акчаны тегеләй дә, болай да төрләндереп карыйлар. “Капитал”дан баш тартып булмаячагы аңлашы­ла, аны саклау һәм үстерү турындагы тәкъдимнәр белән беррәттән финанслауны болай да өшәнгән төбәкләр өс­тенә аударырга теләүче­ләр дә юк түгел. Нәрсә генә булмасын, “Ана капиталы” тагын кимендә бер елга сакланып калыр дип уйлыйк, чөнки илдә Президент сайлавы кө­телә, андый чакта социаль программаларның тәртәсен бормыйлар. Ә менә илне кырылыштан саклап калу функциясен “капитал” инде үти алмый, үлү белән туу күрсәт­кечләре урыннарын алышсын өчен илдәге идеологияне үзгәртергә кирәк. Бу юл­ларның авторы 2007 елда “Ана капиталы” кертелгәндә үк, бала табу икътисадка тү­гел, ә идеологиягә – яшәү рә­вешенә бәйле дип язган иде. Бу фикерне саннар белән тасвирлап карыйк. Үзен алга киткән һәм ирекле дип санаган җәмгыятьләр котылгысыз рәвештә үлемнәренә таба атлыйлар.   Хатын-кызлар аборт ясау белән коймак ашау арасында аерма күрми башлый, берничек тә хәл итеп булмый торган ирләр һәм хатын-кызларның кысырлыгы проблемасы килеп туа һәм кар йомарламы сыман үсә, “зәңгәрлек” һәм “ал­сулык”ның һөҗүмчән рәвеш­тә таралуы сәбәпле, табигый рәвештә гаилә корып яшәргә сәләтле кешеләр саны кими, бәбиләргә җирәнеп караучы чайлдфрилар үз җәмгыять­ләрен төзиләр һәм пропагандаларын алып баралар, гаилә кору өчен адекват һәм сәла­мәт ирләр һәм хатыннар табу проблемага әверелә. Бары тик консерватив җәм­гыять­ләр генә демографик һәла­кәттән имин булып яши­ләр. Элекке СССР гаиләсендә яшәгән дәүләтләрнең бү­ген­ге хәленә күз салыйк әй­дә. Рос­сиядә (статистикага ышан­сак) 1991 елда 148273000 кеше яшә­сә, бүген 146804000 кеше гомер сөрә. Латвия, коммунизмны тар-мар иткәндә, 2658000 гражданга ия булса, хәзер 1950000 генә кешедән тора. Әлеге саннар Литвада – 3701000 һәм 2847000, Эс­то­ния­дә – 1567000 һәм 1315000, Украинада – 51623000 һәм 42414000, Молдавиядә – 4366000 һәм 3550000, Гру­зиядә – 5453000 һәм 3718000. Кайчандыр мөсел­ман булган һәм тра­ди­ция­ләрен югалтып ук бетермәгән дәүләтләрдә хәл бөтенләй башкача. Әзәр­бәйҗанда халык 7218000нән 9477000гә кадәр үскән бу елларда, Кыргызстанда саннар – 4422000 һәм 6019 000, Казахстанда – 16793000 и 17926000, Та­җик­станда – 5358000 һәм 8161000. Рекордлы үсешне Үз­бәкстан күрсәтә. Анда халык саны 11 миллионнан артык үсеш күрсәтеп, 20708000нән 32121000гә җиткән. Безнең чайлдфрилар әлеге халыкны ничек кенә тән­кыйть­ләмә­сен­нәр, алар тү­гел, без үлемебезгә таба атлыйбыз. Кызганыч, ас­сими­ляцияләнеп үзаңын югалткан татар халкы да бала үстерергә яратмый хәзер. Танылган бер язучы ханым трибунага менеп: “Кемнән бала табарга, хәзер ирләр юк бит?” – дип әйтеп төшкән икән, аның сүзләрендә хаклык зур. Тик сәламәт татар ирләре һәм хатыннары бар әле ул. Арча районында 40 яшьтән 55 яшькә кадәрге берничә имамның гаилә­ләрендә, биштән алып унга кадәр бала үсә хәзерге көндә. Шуңа күрә “Ана капиталы” белән демография арасында бәйләнеш кечкенә дип раслый алабыз. Капитал икътисадый үсешкә булыша ала, демографик үсешкә бик әллә ни тәэсир итми диярлек. Демография – яшәү рәвеше нәтиҗәсе, анысын идеология билгели. Моннан ун ел элек язган үз фикеремнең хаклыгын бүгенге саннар белән дәлилли алдым дип саныйм.  

Рәшит Фәтхрахманов, Ватаным Татарстан