"Укытучы булу җиңел түгел"

– Укытучы булу җиңел түгел. Тәүлек буена укытучы булып калырга туры килә. Балаларның янып торган күзлә­рен­дәге очкынны ничек сүндер­мәс­кә? Әлеге уй бервакытта да башымнан чыкмый, – ди Саба районы­ның Килдебәк мәктәбендә белем бирүче Нияз Әскәров. Ул ана теле укытучысы да бит әле! Димәк, бурычлары тагын да күбрәк. Күпләр аның йортына төрле авырулардан дәва эзләп тә килә.   Мәктәп – бер нәрсә, авыруларга дәва бирү – икенче. Тик соңгысы берничек тә укытучылык эшенә комачаулык итми. Гомумән, бу хакта сөйлә­шергә бик яратмый ул. Баласына күз тигәннәр дә, тәненә сихәт таба алмаган олылар да шакый аның ишеген. Авырткан җирне кулы белән тоя икән. Бу сәләт аңа Файзә әбисеннән күчкән. Кешеләр­дән акча да алырга яратмый. Аларга күпмедер сихәт бирә алса, шуңа да риза. Ә укытучы – аның төп эше. Монда инде барлык укучыга да төпле белем бирергә кирәк. Югары сыйныфларда белем биргәч, имтиханнарга әзер­лисе бар. Иншасын да яздыртасы, китабын да укытасы, тестын да эшләтәсе. Алар яхшы укысын өчен исә чын дуска әйләнмичә ярамый. – Бала белән бала булып калырга тырышам. Үзеңне өстен куймыйча сөйләшсәң, алар тулысынча ачылып бе­тә. Авыр гаиләләрдә тәрбия­ләнүчеләр дә бар. Аларга аеруча якын килергә омтылам, – ди ул. Егерме сигез ел балалар белән эшләгән педагог өчен моның бер авырлыгы да юк. Башта Юлбат мәктәбендә тарих, татар телен укыткан. Аннан Туктар башлангыч мәктә­бендә егерме ел мөдир булып эшләгән. 2015 елда мәк­тәп ябылгач, Килдебәк авылында укыта башлый. “Авыл халкы мәктәп бетүне авыр кичерде, әмма шул ук вакытта минем өчен җаваплылык кимеде. Олы өйгә ни кирәк, кечесенә дә шул кирәк бит. Вак-төяк эшләр күп иде. Анда бөтен мәктәп өчен җавап бирергә кирәк. Шул ук вакытта дәресләр дә бирә идем. Сабыйларны кулыннан тотып, язарга өйрәтәсең. Авылда бакча юк, шуңа күрә барысын да ак биттән башлый идек. Балалар өчен зур мәктәптә уку яхшырак дип уйлыйм. Бер-берсе белән ярышып укый башладылар. Ике авыл арасы берничә чакрым гына булса да, автобус йөртә”, – ди ул. Килдебәк мәк­тәбендә баштарак әй­ләнә-тирә дөнья фәненнән укытса, хәзер татар теле һәм әдәбиятын алып бара. Курсларда укып, белемен күтәр­гән. Балаларны яратсаң, те­ләсә кайсы фәнне укытырга була дип саный. Хатыны Әл­фия дә башлангыч сыйныф укытучысы икән. Гомер буена бергә эшләгәннәр. “Заманында ир укытучылар, гаи­ләне туендыра алмыйбыз, дип мәктәптән киткәндә дә эшне алыштыру турында уйламадым. Авылда башка эш тә юк. Бер-беребезне тулыландырып торабыз. Төнге берләргә кадәр эш планнары язып утырган чаклар була, – ди Нияз әфәнде. – “2ле”­ләр куярга яратмыйм. Аның дә­рәҗәсе бетте хәзер. Кай­берсенә рәттән бишне тезсәң дә, исе китмәячәк. Дөрес, аны куймыйча да булмый. Бе­ренчесендә төзәтәм, икен­чесендә юк, дип кисәтәм. Өй эшләрен башкарып килергә тырышалар. Начар билгене әти-әниләренә күрсәтәсе кил­ми”, – ди. Билгеле, туган тел укытучысы белән китапка мәхәб­бәт, рухи матурлык, тел проблемалары турында да сөй­ләшәсең. ”Югары сыйныф уку­чыларына бик күп әсәр­ләр укырга туры килә. Кеч­кенәдән укып өйрәнсәләр, бик яхшы. Тик компьютер үзе­некен итә. Китап ачып утырган баланы күрсәң, шаккатасың. Әдәбият укырга яраткан укучы белән аралашуы да рәхәт. Быелгы унынчы сыйныф укучылары аерылып тора. Әлегә проблема сизелми”, – ди ул. Үзе исә ки­тапханәгә барып укыган. Гомер буена китапханәче булып эшләгән мәрхүмә әнисе Шәмсеруй янында үткән аның көннәре. Кайчак китап­ханәне үзе ача торган булган. Әдәби әсәрләргә мәхәббәт тә, ана теле укытучысы булу хисе дә шул елларда бөре­лән­гән. Көтүгә чыкканда хәтта үзе белән китап, журналлар алган. Ә сахрада китап уку­ның тәме бөтенләй икенче! – Соңгы вакытта татар авылларындагы сабый­лар­ның русча сөйләшүенә ничек карыйсыз? Сезгә дә көн­нәрдән беркөнне рус телле балаларны укытырга туры килмәсме соң? – дип сорыйм Нияз әфәндедән. – Авылга бер рус телле бала кайтса, бер айдан рә­хәтләнеп татарча сөйләшер инде дип көтәсең. Тик авылдагы сабыйлар, киресенчә, шул шәһәр баласына иярә. Телевизорның да йогынтысы зур. Татар мультфильмнары, кинолары күп булсын иде. Руслашуга барып җи­тәрбез дип уйламыйм. Әти-әниең – татар, туган телендә аралаша икән, татарчаны онытмый­сың. Ә Татарстанда яшәп, татар телен ирекле укытырга күчәргә кирәк, дигән әти-әниләрне бөтен­ләй аңлый алмыйм. Нинди милләт вә­киле булуга карамастан, республикадагы дәү­ләт телен өйрәнергә тиеш дип саныйм. Өстәмә дәресләр турында сүз дә булырга мөмкин түгел. Инглиз телен өстәмә итеп укытмыйлар бит, – дип җавап бирә мөгаллим. Шөкер, туган телгә, әдә­би­ятка гашыйк балалар күп әле. Әнә ишекне 7 нче сыйныф укучысы Диана Ухваркина  ача. “Абый, дәрес­ләр­дән соң олимпиадага әзер­лә­нер­гә керим әле. Грамоталарны да күрсәтермен, яме”, – ди. Әлбәттә, теләге булганнарга юк дип әйтеп буламы соң? “Ярый, керер­сең!” – ди укытучы абыйсы. Менә шулар­ның уңышла­рына сөе­неп яши педагог. Иртә язда су коенган, яңгыр яуганын күзә­тер­гә, таби­гать­тә йөрер­гә яраткан укытучыда энергия дә җи­тәрлек әле. Ә бала­лар­ның туган тел дәреслә­ренә те­ләк белән керүе бу көчне тагын да арттыра.  

Сәрия Мифтахова, Ватаным Татарстан