Татар теленә төрле яктан утлы кисәүләр ыргытылган заманда аны саклау мәсьәләсе тагын да кискенләшә

Россия Ислам институтында узган VIII Саматов укулары конферен­ция­сендә чыгыш ясаучылар да бу мәсьәләдә битараф булырга ярамавын, телне саклау имам­нарның да бурычы икәнен искәртте.   Бер ел элек мәчетләребездә җомга вәгазьләре татар телендә сөй­ләнелә башлады. Татарстан мө­сел­маннары Диния нәзарәте рәисе, мөфти Камил хәзрәт Сәми­гуллин әйтүенчә, моны хуплап кабул итүчеләр дә, телне белмибез, аңламыйбыз, дип каршы килүче­ләр дә табылган. Ә бер елдан, каршы килүчеләр үзләре үк рәхмәт әйткән. “Раббыбыз халыкны милләтләргә бүлеп бар итте. Ә без үзебезнең татар булуыбызга горурланабыз”, – ди мөфти. Бу уңайдан гыйбрәтле хәлләр дә сөйләде ул: “Иранда зур конференциядә Сирия мөфтие үзләрендәге вәзгыять турында сүз алып барганда, кызып китеп: “Кем бүген бомбалар ата – шулар татар”, – диде. Гарәпләрдә бер фикер бар: “Татарларның килүе – кыямәт га­ләмәте”, ягъни китаплардан укып, татар-монголларны күз уңында тоталар. Согуд Гарәбс­та­нында әллә мәзәк, әллә мыскыл итеп: “Сез җимергән татарлармы?” – дип сорадылар. Соңыннан мөфти яныма килеп: “Ачуланмагыз, мин Россия­дән килгән татарлар турында әйтмә­дем”, – диде. Мин дә җавап йөзен­нән: “Шөкер, татармын, Пәйгам­бәребез белән сугышкан гарәпләр­дән түгел икәнлегемә шатмын”, – дидем. Конференцияне алып барган Татарстанның Баш казые Җәлил хәзрәт Фазлыев: “Без әле тыныч заманда эшлибез. Габделхак Сама­тов­­ның нинди авырлыклар аша узуын аңлау өчен шул заманда яшәп карарга кирәк, – диде.   – Ул 10 мең 500 мәчет җимерелгән чорда туып, пионерга, комсомол сафларына да кермәгән, шофер булып эшләгәндә дә намазын калдырмаган”. Бу хакта кызы Фирдәвес тә телгә алды. “Әти бер җитәкчене йөртте. Ул рус милләтеннән булса да, әтинең намаз укуына каршы килмәгән. Әти сәгатенә карый башласа: “Ә нәрсә, вакыт җиттеме?” – дип машинаны туктаттырган, үзе чыгып торган, әти намаз укыган”, – ди Фирдәвес ханым. Габделхак хәзрәтнең дүрт баласы да кеч­кенәдән дин сабагын өйрәнә. Бүген ике улы имамлык вазыйфасында. Ул хакта Җәлил хәзрәт тә соклануын яшермәде. “Күбебез балалары­бызның безнең юлдан баруын те­ләми. Алар башка өлкәләрдә хез­мәт куя. Ә Габделхак хәзрәт бу яктан да үрнәк”, – диде ул. Саматовлар балаларын татар мәктәбендә укыталар. Конференциядә Ханты-Манси автоном округы мөселман­нарының Диния нәзарәте рәисе, Габделхак хәзрәтнең улы Таһир да катнашты. “Әлеге чараны ел саен гаиләсе соравы буенча үткәрелә дип уйлый күрмәгез тагын. Без – карьера артыннан да кумыйбыз, мактанырга да яратмыйбыз, моны әти дә яратмас һәм хупламас иде, – дип башлады ул сүзне. – Әйе, Ш.Мәр­җани, әти шикелле кешеләр оны­тылырга тиеш түгел, без аның белән горурланабыз”. Габделхак Саматов 1930 елның 12 октябрендә Аксубай районының Иске Ибрай авылында дини гаи­ләдә туа. Йортлары мәчеттән әллә ни ерак булмаган. Әтиләре намаз укырга мәчеткә йөри. Ә бер­ничә елдан илдә чуалышлар башлангач, әлеге нәсел кулак мөһере сугылып, репрессия корбанына әйләнә. Габделхак 7 яшеннән күрше авылларга барып, гаиләгә бер-ике сынык ипи, берничә бәрәңге алып кайту өчен ялланып эшли. Бу буын ачлык-ялангачлыкны да, сугыш афәтләрен дә күп күрә. Тик нинди генә авыр чорда да Габделхакның теленнән догалар төшми, намазын читкә тибәрми. Ә Совет власте хакимлек иткәндә дини кешегә сәбәпсез яла ягулар, эзәрлекләүләр булгалый. Габделхак хәзрәткә 7-8 яшьлек балаларын Казандагы Мәрҗани мә­четенә алып барганы өчен дә гаеп ташлыйлар. Боһарага укырга барырга җыенгач та, дүрт баласын калдырып китә, нәрсә уйлый икән бу, дип авыр сүзләр әйтәләр. Ә аның үз кыйбласы, баштарак, кичләрен остазы Габделхак Садыйковка башлангыч дин сабагы өй­рәнергә йөри. Соңрак үзе дә белгеч булып китә. Габделхак хәзрәт төзе­гән тәҗвид дәфтәрләрен Татарстанда гына түгел, бик күп тө­бәкләрдә яшәүче мөселманнар кул­ланган. Кайсыдыр мәхәлләдә бәхәс­ләр куерса, низаглар чыкса да, дипломат буларак аны җибәр­гәннәр. Ул Казандагы “Мөхәммәдия” мәдрәсә­сен­дә дә укыткан. “Күбебез Габделхак хәзрәттән сабак алды. Ул төзегән өч томлык фәтфәләр китабыннан барыбыз да файдаландык. Габделхак хәзрәт Совет чорында да вәгазьләр укып, халкыбызны агарту белән шөгыльләнде. Ул булмаган урын калмады, хәтта җир читендәге Хан­ты-Мансиның юлсыз Наваганск авы­лына хәтле барып чыккан. Күп ел­лардан соң, анда булганда әби-ба­байлар, Габделхак хәзрәт безгә кил­гән иде, дип сөйләделәр”, – ди мөфти. Конференциядә дини-милли эш­чәнлек алып баруы белән аерылып торган шәхесләргә Габделхак Саматов исемендәге “Рухи мирас” премиясе тапшырылды. Бу премия Ульяновск өлкәсенең Иске Кулатка районы башлыгы Эдуард Ганиевка бирелде. Камил Сәмигуллин “Таян Аллага!” әдәби бәйгесендә алты номинациядә җиңүчеләргә һәм гран-при иясенә истәлекле бүлә­к­ләр тапшырды.  

---

Фәния Арсланова, Ватаным Татарстан

фото: info-islam.ru