Татар матбугаты
Депутатларыбыз милли телләргә булган һөҗүмгә карата фикерләрен җиткерде
Тел проблемасы буенча күп милләтле илебезне бүлгәләргә ярамый. Татарстан Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин бүген сессия утырышында шулай дип белдерде.
“Татарстан Республикасы Дәүләт Советына “Россия Федерациясендә мәгариф турындагы” Федераль законга үзгәрешләр кертү хакында” 438863-7 номерлы федераль закон проекты килеп иреште. Узган утырышта бу федераль закон проекты турында тәфсилләп фикер алышканнан соң, Россия Дәүләт Думасы рәисе Вячеслав Викторович Володин исеменә Татарстан Дәүләт Советы мөрәҗәгатен кабул иткән идек инде. Әлеге мөрәҗәгать Дәүләт Думасына һәм Россия Федерациясендәге республикаларга юлланды. Инде менә хәзер әлеге федераль закон проекты Дәүләт Думасы Советында каралып, гадәттәгечә, бәяләмәләр, тәкъдимнәр һәм искәрмәләр әзерләү өчен, барча субъектларга җибәрелде. Сентябрьдә закон проектын беренче укылышта карарга җыеналар. Закон проектына карата безнең тискәре мөнәсәбәт инде мөрәҗәгатебездә белдерелсә дә, ул вакытта документ безгә әле рәсми юлланмаган иде. Шуңа күрә безгә бүген, Татарстан парламентының фикере исәпкә алынсын өчен, инде хәзер рәсми рәвештә килеп ирешкән закон проектына карата, “хупламыйбыз” дигән карар кабул итү бик мөһим”, – дип ассызыклый Разил Вәлиев.
Ул закон проектының Россия халыкларының туган телләрен, Россия Федерациясе составындагы республикаларның дәүләт телләрен ата-аналар теләге белән бөтенләй укытмауны яки уку программасының мәҗбүри булмаган яки факультатив өлешенә генә күчерүне күздә тотуын искәртте. “Сез барыгыз да аңлыйсыз, республикаларның дәүләт телләренә һәм туган телләргә куркыныч яный. Бу закон проекты РФ Конституциясе таләпләренә, федераль закон нормаларына җавап бирми. РФ Конституциясе һәркемнең туган теленнән файдалану, аралашу, уку һәм иҗат итү өчен телне ирекле сайлый алу хокукын тәэмин итә (26нчы маддә, 2 нче бүлек). Россия Федерациясе барлык халыкларга туган телләрен саклап калу, аны өйрәнү өчен шартлар тудыруга хокукны гарантияли (68нче маддә, 3 нче бүлек). Туган телләрне тиешенчә укымый, өйрәнми торып, туган телләрне саклап калу, үстерү өчен шартлар тудыру гарантияләре үтәлмәячәк. Туган телләрне өйрәнүне уку планының вариатив өлешенә күчерү ата-аналар арасында һәм ата-аналарның мәктәп белән конфликтларына китерүе ихтимал. Бер елны туган телне өйрәнүне сайлаячаклар, икенче елга баш тартачаклар – бернинди системалы өйрәнү булмаячак. туган телне уку планының мәҗбүри өлешеннән чыгару педагогик составның, фәнни мәктәпнең югалуына китерәчәк”, - дип билгеләп узды Разил Вәлиев.
Республикаларның дәүләт телләренә килгәндә, депутат әйтүенчә, аларның рәсми өлкәләрдә кулланышын тәэмин итә торган чараларның берсе – аның төп гомуми белем алганда өйрәнелүе. РФ республикаларының дәүләт телләрен тулы күләмдә өйрәнүне гамәлдән чыгару - бу телләрнең дәүләт телләре сыйфатында гамәлдә булуын какшатачак, ди ул.
“Без бу федераль закон проекты кабул ителергә тиеш түгел дип саныйбыз. Башка республикалар да безне яклар, дип өметләнәбез. Дәүләт Думасындагы депутатларга да өметләнәбез, хәзер һәр тавыш әһәмиятле. Без тавышларыбызны ишетерләр, дип ышанабыз. Без күп милләтле илебезнең дуслыкта һәм татулыкта яшәве, барыбызның да төрле, әмма бердәм булуыбыз белән горурланабыз. Әгәр Россия Федерациясе Конституциясенә каршы килгән шушы закон проекты кабул ителә икән, якын киләчәктә күп милләтлелегебезне, күп теллелегебезне, мәдәни күптөрлелегебезне һәм рухи байлыгыбызны югалту куркынычы бар”, - ди Вәлиев.
Ул бүген бу мәсьәләнең комитет утырышында каралганын искәртте. Дәүләт Советының Хокук идарәсе һәм Татарстанның Мәгариф һәм фән министрлыгы да бу закон проектын хупламавын әйтеп узды.
Татарстан Республикасы Дәүләт Советы депутаты Татьяна Воропаева татар телен өйрәнмәвенә үкенечен белдерде. “Заманында татар телен укымавыбыз бик кызганыч”, – диде ул.
“Мин телләрне укыту белән бәйле шушы закон проекты кертелүгә, бу гаделсезлеккә гарьләнәм. Мин, инициаторлар күп милләтле халыклар өчен иң кадерле, изге төшенчәләргә кул сузды, дип саныйм”, - дип Татьяна Воропаева туган телне факультатив буларак кына укытуга каршы булуын әйтте. “Бу укытучылар кыскаруга да китерәчәк”, - дип саный ул. Телне укытырга кирәклеген, ләкин рус теллеләргә татар телен сөйләм дәрәҗәсендә өйрәтү буенча программаларны үзгәртү кирәклеген дә белдерде. “Нигә без, кайгы килсә – бердәм, тел мәсьәләсе килдеме – уйлап чыгара башладык. Бүген безнең укучылар телне өйрәнүнең никадәр әһәмиятле булуын аңлап бетерми. Төрле өлкәләрдә эшли башлагач, аннары, һичшиксез, аңлаячаклар. Мин үзем дәүләт эшемдә шуңа юлыктым. Авылга барасың, авыл җирлегендә авыл хезмәтчәннәрен аларның туган телләрендә бик тәбриклисе килә, алар белән татарча сөйләшәсе килә. Заманында татар телен укымавыбыз бик кызганыч. Миңа тормышта бик яхшы бер ханым белән очрашырга туры килде. Бүген ул инде юк, әмма күңелемдә ниндидер бер хис калды. Мин аңа килгәндә бераз аралашырга тырыша идем, ул мине каршы алып, “эх, татарча” дип өзгәләнә иде. Аның бик тә аралашасы килә иде минем белән. Кызганыч, берничә сүздән кала, мин аның белән озаклап сөйләшә алмый идем”, - дип хатирәләрен яңартты депутат.
Воропаева тел кирәк булачагы турында уйларга кирәклеген әйтә. “Оныгым татар телендә җырлар җырлап йөри, мин инде шуңа сөенәм, бакчада гына түгел, мәктәптә дә өйрәнсеннәр иде, дим. Инглиз телен өйрәнү беркемдә шик уятмый бит. Безнең татар кардәшләребезгә ихлас мөнәсәбәт кая соң? Минемчә, бу закон проекты иң кыйммәтле әйберне – ана телен кисә. Без татарлар белән янәшә яшибез икән, язмышларыбыз да бәйләнгән икән, без татар телен белергә тиеш дип саныйм. Проблема нидә – аңламыйм. Бүген бу закон проекты кешеләрне бер-берсеннән ерагайта, читләштерә, дип саныйм. Тел өлкәсендәге санкцияләр аңлашылмый. Сәгатьләр саны һәм ничек укытуны үзебезнең карамакка бирсәләр иде... Хөрмәтле инициаторлар, ата-аналар, әйдәгез, балаларыбызның киләчәге турында уйлыйк”, - дип мөрәҗәгать итте парламентарий.
“Хөрмәтле депутатлар, сәламәтлек, шатлык, бәхет телим сезгә!” – дип тәмамлады Татьяна Воропаева татар телендә.
Фикер алышуларда депутат Рафаэль Юнысов фикере дә яңгырады. “Геноцид төшенчәсе исе дә килгән кебек”, - ди ул.
“Ана теле бит ул... Шушы телдә аталарыбыз эшләгән, җырлар көйләгән, шигырьләр иҗат иткән, фән, мәдәниятебезне үстергән. Шуны бетерергә телибезме хәзер? Сүз нәрсә турында соң? Телемдә бер сүз тора инде. Әйбәт сүз түгел ул, ләкин ниндидер геноцид төшенчәсе исе дә килгән кебек. Гафу итегез. Ничек итеп шушы кыйммәтләребезгә кул суза алабыз? Татарстан бит – бөтен Россия өчен өлге, монда төрле мәдәниятләр үрелешен, халыклар традицияләренең хөрмәт ителүен күрәбез. Инде ярты еллап вакыт шушы вакыйгаларга исем китеп гаҗәпләнеп йөрим. Акыл, күңел дә аңламый боларны”, - дип ачынып сөйләде Рафаэль Юнысов.
Депутат фикеренчә, илдә, республикада моңа караганда да мөһимрәк мәсьәләләр бар. “Икътисадта, мәдәнияттә, башка өлкәләрдә прблемалар юк әллә? Мин бу закон проектына катгый рәвештә “юк!” диям. Халыклар арасында дошманлык уяту, илдәге вазгыятьне какшатырга омтылыш сизәм”, - ди ул.
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе президенты Мәгъзүм Сәлахов фикеренчә, туган телләрне укытуга кагылышлы федераль закон проекты Россия халыкларын кимсетә. Кичә ул Дәүләт Советы утырышында Россия халыклары телләрен яклау өчен хәрәкәт булдыруны тәкъдим итте.
“Минемчә, Россия халыклары телләрен яклау өчен хәрәкәт булдыру вакыты җитте, чөнки акылсыз закон проектлары һәм өндәмәләр Ватаныбызның бөтенлегенә һәм республикада халыклар арасында дуслык, татулыкны саклап калуга куркыныч тудыра. Республиканың фәнни җәмәгатьчелеге, Фәннәр академиясе мондый консолидация, тел мәсьәләсен хәл итү юлларын табу өчен платформа булырга әзер”, - ди ул.
Мәгъзүм Сәлахов фикеренчә, Россия халыклары телләре икенчел булып кабул ителә һәм факультативларда өйрәнүгә тәкъдим ителә. “Мин яңа закон буенча, рус халкыннан кала, Россиянең барлык милләтләре кимсетелә дип саныйм. Нигә шундый вазгыять килеп чыкты соң? Конституция, федераль закон бар бит югыйсә. Федераль дәүләт белем бирү стандартын карасак та, республикаларның дәүләт телләрен факультатив белем итеп кертү каралган бит. Димәк, Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгы дәрәҗәсендә үк субъектларның дәүләт телләрен укытмау мөмкинлеге кертелгән дигән сүз”, - дип белдерде Фәннәр академиясе президенты.
Аның уйлавынча, федераль закон проекты очраклы гына тумаган. “10-15 ел элек нәрсә булганга анализ ясасак, шул вакытта ук “юл картасы” эшләнгән булуы ихтимал. Аның максаты нәрсә булгандыр, әмма профессионаллар шул “юл картасы” нигезендә эшләгән булып чыга. Башта провокацион дискуссияләр булды. Аннары, әкренләп, Бердәм дәүләт имтиханына күчтеләр. Имтиханны татар телендә тапшыруны тыеп, СССР да гамәлдә булган милли телләрдә югары белем алу системасы җимерелде дияргә була... 2013 елдан башлап, татар филологиясеннән кала, милли телдә диссертация яклауны тыйдылар. Совет чорында татарча яклау бар иде әле. Бу закон – “юл картасы”ның чираттагы этабы дип уйлыйм”, - диде ул.
“Мондый карарлар вакыты түгеллеге турында әйтеп килдек. Мин безнең тавышны ишетерләр, һәм тирән фикер алышулар булыр, дип уйлаган идем. Без уртак тел һәм формаларны табарбыз, дип әйтә килдек. Безнең күп милләтле халыкның гына түгел, башка республикаларның да фикерен ишетмәделәр. Нигә шулай ашыгырга – аңлашылмый. Бу бит Россия Федерациясе һәм Татарстан Республикасы Конституцияләрен бозып эшләнә. Җыелышып, уртага салып сөйләшеп, хәл итү юлын таба алабыз бит”, - дип белдерде Минтимер Шәймиев.
Дәүләт Киңәшчесе әйтүенчә, туган телләрне башлангыч сыйныфтан ук укытмау баланы туган теленнән ерагайта башлауга тиң булачак. “Бу бит әни теле. Бала бит “әни” дип кычкырып тора. Моны әйтеп бетереп булмый”, - диде ул.
Минтимер Шәймиев инаугурация вакытында Россия Президенты Владимир Путинның ант бирүен искәртеп: “Төп лейтмотив илдә күп милләтлелек бердәмлеген һәм халыклар дуслыгын саклап калу иде бит”, - диде.
“Россия Конституциясенә каршы килеп, нәрсәгә ирешмәкче булалар? Татарстан парламенты Россия һәм Татарстан Конституцияләрен бозуга барыр, дип уйламыйм. Моның бит кадерен белергә кирәк. Белем бирү системасындагы җитешсезлекләрне, хилафлыкларны бу юл белән генә төзәтеп булмыйдыр. Бу - теләсә нинди ил өчен катлаулы проблема, күпмилләтле төбәкләр өчен бигрәк тә. Бу мәсьәләләрне хәл итү юлларын табарга тиешбез. Ничек баланы туган телен өйрәнүдән мәхрүм итеп була инде?! Сүзем юк”, - ди ул.
Минтимер Шәймиев элек тә катлаулы, четерекле мәсьәләләрне хәл итү юллары табылганын искәртеп, хәзер дә табылачагына ышанычы булуын әйтте. “Татарстан парламенты Конституциягә каршы килә торган карар кабул итә алмый”, – дип ул Татарстан депутатларының закон проектын хупламаячакларында шиге булмавын белдерде.
Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин бүген Татарстанның тел мәсьәләсендә артык каты басым ясамавына һәм башка формалар табуы турында өндәп тәкъдимнәр килүен әйтте. “Без сайлаучыларыбызның теләген белдердек. Көн саен безгә туган тел, дәүләт теле белән нәрсә булып бетәр, дигән сораулар килә. Туган тел ул – күп милләтле Россия теле. Владимир Владимирович Путин да, илебезнең барлык җитәкчеләре Россиянең төрле халыкларның буыннан-буынга тапшырылучы гореф-гадәтләре, традицияләренә бай булуы турында сөйли. Россия Федерациясе шулай яши. Бу вазгыятьтән ничек чыгу турында тагын бер кат уйларга кирәк", - дип белдерде Парламент рәисе.
Аның әйтүенчә, бу мәсьәләне хәл итүдә утырып, бер-береңне тыңлау да булышыр иде. "Без бердәм Россия, зур илдә тынычлык һәм татулык яклы. Депутатларның чыгышларында яңгыраган борчылу күп милләтле илебезне тел проблемасы буенча яргаларга ярамавы турында сөйли. Аңлау булыр дип уйлыйм", - дип белдерде Фәрит Мөхәммәтшин.
Дәүләт Советы Рәисе депутат Ксения Владимированың закон проекты авторларын Татарстанга чакыру турындагы фикере белән дә килеште. Бу нисбәттән, ул закор проекты буенча дискуссияләр йә Татарстанда, йә Мәскәүдә вәкаләтле вәкиллектә дәвам иттерелергә мөмкинлеген әйтте. "Без бу сорау буенча фикер алышуга ачык", - диде.
Туган телләрне ихтыяри укыту турындагы закон проекты Россия Федерациясенең милли субъектларында, аеруча Татарстанда зур резонанс тудырачак. РФ Федераль Җыены Дәүләт Думасына Татарстаннан сайланган депутат Айрат Хәйруллин «Татар-информ» агентлыгына шулай дип белдерде.
Парламентарий әлеге инициативаны хупламый. Документ Татарстан Конституциясен боза, ди ул. Анда татар теленең икенче дәүләт теле икәнлеге төгәл билгеләнгән.
«Россия – федератив дәүләт, аның составында милли республикалар бар. Кызганыч ки, әлеге закон проектының кабул ителү ихтималы зур. Бүгенге көндә аңа, илебезнең федератив үзенчәлекләрен һәм татар теленең ролен исәпкә алып, тиешле төзәтмәләр кертергә кирәк. Татар теле Россиядә икенче милли тел һәм республика Конституциясе буенча Татарстанда икенче дәүләт теле булып тора», - диде депутат.
«Татарларның күбесе мәктәпләрдә балаларга туган телне укытуда үз хокуклары чикләнгән дип санаячак. Мин моңа шикләнмим», - дип сүзен йомгаклады ул.
- Парламентта депутатлар “Россия Федерациясендә Мәгариф турында” законга үзгәрешләр кертү турында” федераль закон проекты буенча фикер алыштылар. Туган телләрне ирекле укыту турында закон проектына каршы чыктылар. Доклад белән парламентның Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты рәисе Разил Вәлиев чыгыш ясады.
“Татарстан Республикасы Дәүләт Советына “Россия Федерациясендә мәгариф турындагы” Федераль законга үзгәрешләр кертү хакында” 438863-7 номерлы федераль закон проекты килеп иреште. Узган утырышта бу федераль закон проекты турында тәфсилләп фикер алышканнан соң, Россия Дәүләт Думасы рәисе Вячеслав Викторович Володин исеменә Татарстан Дәүләт Советы мөрәҗәгатен кабул иткән идек инде. Әлеге мөрәҗәгать Дәүләт Думасына һәм Россия Федерациясендәге республикаларга юлланды. Инде менә хәзер әлеге федераль закон проекты Дәүләт Думасы Советында каралып, гадәттәгечә, бәяләмәләр, тәкъдимнәр һәм искәрмәләр әзерләү өчен, барча субъектларга җибәрелде. Сентябрьдә закон проектын беренче укылышта карарга җыеналар. Закон проектына карата безнең тискәре мөнәсәбәт инде мөрәҗәгатебездә белдерелсә дә, ул вакытта документ безгә әле рәсми юлланмаган иде. Шуңа күрә безгә бүген, Татарстан парламентының фикере исәпкә алынсын өчен, инде хәзер рәсми рәвештә килеп ирешкән закон проектына карата, “хупламыйбыз” дигән карар кабул итү бик мөһим”, – дип ассызыклый Разил Вәлиев.
Ул закон проектының Россия халыкларының туган телләрен, Россия Федерациясе составындагы республикаларның дәүләт телләрен ата-аналар теләге белән бөтенләй укытмауны яки уку программасының мәҗбүри булмаган яки факультатив өлешенә генә күчерүне күздә тотуын искәртте. “Сез барыгыз да аңлыйсыз, республикаларның дәүләт телләренә һәм туган телләргә куркыныч яный. Бу закон проекты РФ Конституциясе таләпләренә, федераль закон нормаларына җавап бирми. РФ Конституциясе һәркемнең туган теленнән файдалану, аралашу, уку һәм иҗат итү өчен телне ирекле сайлый алу хокукын тәэмин итә (26нчы маддә, 2 нче бүлек). Россия Федерациясе барлык халыкларга туган телләрен саклап калу, аны өйрәнү өчен шартлар тудыруга хокукны гарантияли (68нче маддә, 3 нче бүлек). Туган телләрне тиешенчә укымый, өйрәнми торып, туган телләрне саклап калу, үстерү өчен шартлар тудыру гарантияләре үтәлмәячәк. Туган телләрне өйрәнүне уку планының вариатив өлешенә күчерү ата-аналар арасында һәм ата-аналарның мәктәп белән конфликтларына китерүе ихтимал. Бер елны туган телне өйрәнүне сайлаячаклар, икенче елга баш тартачаклар – бернинди системалы өйрәнү булмаячак. туган телне уку планының мәҗбүри өлешеннән чыгару педагогик составның, фәнни мәктәпнең югалуына китерәчәк”, - дип билгеләп узды Разил Вәлиев.
Республикаларның дәүләт телләренә килгәндә, депутат әйтүенчә, аларның рәсми өлкәләрдә кулланышын тәэмин итә торган чараларның берсе – аның төп гомуми белем алганда өйрәнелүе. РФ республикаларының дәүләт телләрен тулы күләмдә өйрәнүне гамәлдән чыгару - бу телләрнең дәүләт телләре сыйфатында гамәлдә булуын какшатачак, ди ул.
“Без бу федераль закон проекты кабул ителергә тиеш түгел дип саныйбыз. Башка республикалар да безне яклар, дип өметләнәбез. Дәүләт Думасындагы депутатларга да өметләнәбез, хәзер һәр тавыш әһәмиятле. Без тавышларыбызны ишетерләр, дип ышанабыз. Без күп милләтле илебезнең дуслыкта һәм татулыкта яшәве, барыбызның да төрле, әмма бердәм булуыбыз белән горурланабыз. Әгәр Россия Федерациясе Конституциясенә каршы килгән шушы закон проекты кабул ителә икән, якын киләчәктә күп милләтлелегебезне, күп теллелегебезне, мәдәни күптөрлелегебезне һәм рухи байлыгыбызны югалту куркынычы бар”, - ди Вәлиев.
Ул бүген бу мәсьәләнең комитет утырышында каралганын искәртте. Дәүләт Советының Хокук идарәсе һәм Татарстанның Мәгариф һәм фән министрлыгы да бу закон проектын хупламавын әйтеп узды.
Татарстан Республикасы Дәүләт Советы депутаты Татьяна Воропаева татар телен өйрәнмәвенә үкенечен белдерде. “Заманында татар телен укымавыбыз бик кызганыч”, – диде ул.
“Мин телләрне укыту белән бәйле шушы закон проекты кертелүгә, бу гаделсезлеккә гарьләнәм. Мин, инициаторлар күп милләтле халыклар өчен иң кадерле, изге төшенчәләргә кул сузды, дип саныйм”, - дип Татьяна Воропаева туган телне факультатив буларак кына укытуга каршы булуын әйтте. “Бу укытучылар кыскаруга да китерәчәк”, - дип саный ул. Телне укытырга кирәклеген, ләкин рус теллеләргә татар телен сөйләм дәрәҗәсендә өйрәтү буенча программаларны үзгәртү кирәклеген дә белдерде. “Нигә без, кайгы килсә – бердәм, тел мәсьәләсе килдеме – уйлап чыгара башладык. Бүген безнең укучылар телне өйрәнүнең никадәр әһәмиятле булуын аңлап бетерми. Төрле өлкәләрдә эшли башлагач, аннары, һичшиксез, аңлаячаклар. Мин үзем дәүләт эшемдә шуңа юлыктым. Авылга барасың, авыл җирлегендә авыл хезмәтчәннәрен аларның туган телләрендә бик тәбриклисе килә, алар белән татарча сөйләшәсе килә. Заманында татар телен укымавыбыз бик кызганыч. Миңа тормышта бик яхшы бер ханым белән очрашырга туры килде. Бүген ул инде юк, әмма күңелемдә ниндидер бер хис калды. Мин аңа килгәндә бераз аралашырга тырыша идем, ул мине каршы алып, “эх, татарча” дип өзгәләнә иде. Аның бик тә аралашасы килә иде минем белән. Кызганыч, берничә сүздән кала, мин аның белән озаклап сөйләшә алмый идем”, - дип хатирәләрен яңартты депутат.
Воропаева тел кирәк булачагы турында уйларга кирәклеген әйтә. “Оныгым татар телендә җырлар җырлап йөри, мин инде шуңа сөенәм, бакчада гына түгел, мәктәптә дә өйрәнсеннәр иде, дим. Инглиз телен өйрәнү беркемдә шик уятмый бит. Безнең татар кардәшләребезгә ихлас мөнәсәбәт кая соң? Минемчә, бу закон проекты иң кыйммәтле әйберне – ана телен кисә. Без татарлар белән янәшә яшибез икән, язмышларыбыз да бәйләнгән икән, без татар телен белергә тиеш дип саныйм. Проблема нидә – аңламыйм. Бүген бу закон проекты кешеләрне бер-берсеннән ерагайта, читләштерә, дип саныйм. Тел өлкәсендәге санкцияләр аңлашылмый. Сәгатьләр саны һәм ничек укытуны үзебезнең карамакка бирсәләр иде... Хөрмәтле инициаторлар, ата-аналар, әйдәгез, балаларыбызның киләчәге турында уйлыйк”, - дип мөрәҗәгать итте парламентарий.
“Хөрмәтле депутатлар, сәламәтлек, шатлык, бәхет телим сезгә!” – дип тәмамлады Татьяна Воропаева татар телендә.
Фикер алышуларда депутат Рафаэль Юнысов фикере дә яңгырады. “Геноцид төшенчәсе исе дә килгән кебек”, - ди ул.
“Ана теле бит ул... Шушы телдә аталарыбыз эшләгән, җырлар көйләгән, шигырьләр иҗат иткән, фән, мәдәниятебезне үстергән. Шуны бетерергә телибезме хәзер? Сүз нәрсә турында соң? Телемдә бер сүз тора инде. Әйбәт сүз түгел ул, ләкин ниндидер геноцид төшенчәсе исе дә килгән кебек. Гафу итегез. Ничек итеп шушы кыйммәтләребезгә кул суза алабыз? Татарстан бит – бөтен Россия өчен өлге, монда төрле мәдәниятләр үрелешен, халыклар традицияләренең хөрмәт ителүен күрәбез. Инде ярты еллап вакыт шушы вакыйгаларга исем китеп гаҗәпләнеп йөрим. Акыл, күңел дә аңламый боларны”, - дип ачынып сөйләде Рафаэль Юнысов.
Депутат фикеренчә, илдә, республикада моңа караганда да мөһимрәк мәсьәләләр бар. “Икътисадта, мәдәнияттә, башка өлкәләрдә прблемалар юк әллә? Мин бу закон проектына катгый рәвештә “юк!” диям. Халыклар арасында дошманлык уяту, илдәге вазгыятьне какшатырга омтылыш сизәм”, - ди ул.
Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе президенты Мәгъзүм Сәлахов фикеренчә, туган телләрне укытуга кагылышлы федераль закон проекты Россия халыкларын кимсетә. Кичә ул Дәүләт Советы утырышында Россия халыклары телләрен яклау өчен хәрәкәт булдыруны тәкъдим итте.
“Минемчә, Россия халыклары телләрен яклау өчен хәрәкәт булдыру вакыты җитте, чөнки акылсыз закон проектлары һәм өндәмәләр Ватаныбызның бөтенлегенә һәм республикада халыклар арасында дуслык, татулыкны саклап калуга куркыныч тудыра. Республиканың фәнни җәмәгатьчелеге, Фәннәр академиясе мондый консолидация, тел мәсьәләсен хәл итү юлларын табу өчен платформа булырга әзер”, - ди ул.
Мәгъзүм Сәлахов фикеренчә, Россия халыклары телләре икенчел булып кабул ителә һәм факультативларда өйрәнүгә тәкъдим ителә. “Мин яңа закон буенча, рус халкыннан кала, Россиянең барлык милләтләре кимсетелә дип саныйм. Нигә шундый вазгыять килеп чыкты соң? Конституция, федераль закон бар бит югыйсә. Федераль дәүләт белем бирү стандартын карасак та, республикаларның дәүләт телләрен факультатив белем итеп кертү каралган бит. Димәк, Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгы дәрәҗәсендә үк субъектларның дәүләт телләрен укытмау мөмкинлеге кертелгән дигән сүз”, - дип белдерде Фәннәр академиясе президенты.
Аның уйлавынча, федераль закон проекты очраклы гына тумаган. “10-15 ел элек нәрсә булганга анализ ясасак, шул вакытта ук “юл картасы” эшләнгән булуы ихтимал. Аның максаты нәрсә булгандыр, әмма профессионаллар шул “юл картасы” нигезендә эшләгән булып чыга. Башта провокацион дискуссияләр булды. Аннары, әкренләп, Бердәм дәүләт имтиханына күчтеләр. Имтиханны татар телендә тапшыруны тыеп, СССР да гамәлдә булган милли телләрдә югары белем алу системасы җимерелде дияргә була... 2013 елдан башлап, татар филологиясеннән кала, милли телдә диссертация яклауны тыйдылар. Совет чорында татарча яклау бар иде әле. Бу закон – “юл картасы”ның чираттагы этабы дип уйлыйм”, - диде ул.
Минтимер Шәймиев, Россия Президенты Владимир Путинның Йошкар-Оладагы чыгышыннан соң, тел мәсьәләсендә шау-шу һаман кимемәвен билгеләп узды.
“Мондый карарлар вакыты түгеллеге турында әйтеп килдек. Мин безнең тавышны ишетерләр, һәм тирән фикер алышулар булыр, дип уйлаган идем. Без уртак тел һәм формаларны табарбыз, дип әйтә килдек. Безнең күп милләтле халыкның гына түгел, башка республикаларның да фикерен ишетмәделәр. Нигә шулай ашыгырга – аңлашылмый. Бу бит Россия Федерациясе һәм Татарстан Республикасы Конституцияләрен бозып эшләнә. Җыелышып, уртага салып сөйләшеп, хәл итү юлын таба алабыз бит”, - дип белдерде Минтимер Шәймиев.
Дәүләт Киңәшчесе әйтүенчә, туган телләрне башлангыч сыйныфтан ук укытмау баланы туган теленнән ерагайта башлауга тиң булачак. “Бу бит әни теле. Бала бит “әни” дип кычкырып тора. Моны әйтеп бетереп булмый”, - диде ул.
Минтимер Шәймиев инаугурация вакытында Россия Президенты Владимир Путинның ант бирүен искәртеп: “Төп лейтмотив илдә күп милләтлелек бердәмлеген һәм халыклар дуслыгын саклап калу иде бит”, - диде.
“Россия Конституциясенә каршы килеп, нәрсәгә ирешмәкче булалар? Татарстан парламенты Россия һәм Татарстан Конституцияләрен бозуга барыр, дип уйламыйм. Моның бит кадерен белергә кирәк. Белем бирү системасындагы җитешсезлекләрне, хилафлыкларны бу юл белән генә төзәтеп булмыйдыр. Бу - теләсә нинди ил өчен катлаулы проблема, күпмилләтле төбәкләр өчен бигрәк тә. Бу мәсьәләләрне хәл итү юлларын табарга тиешбез. Ничек баланы туган телен өйрәнүдән мәхрүм итеп була инде?! Сүзем юк”, - ди ул.
Минтимер Шәймиев элек тә катлаулы, четерекле мәсьәләләрне хәл итү юллары табылганын искәртеп, хәзер дә табылачагына ышанычы булуын әйтте. “Татарстан парламенты Конституциягә каршы килә торган карар кабул итә алмый”, – дип ул Татарстан депутатларының закон проектын хупламаячакларында шиге булмавын белдерде.
Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин бүген Татарстанның тел мәсьәләсендә артык каты басым ясамавына һәм башка формалар табуы турында өндәп тәкъдимнәр килүен әйтте. “Без сайлаучыларыбызның теләген белдердек. Көн саен безгә туган тел, дәүләт теле белән нәрсә булып бетәр, дигән сораулар килә. Туган тел ул – күп милләтле Россия теле. Владимир Владимирович Путин да, илебезнең барлык җитәкчеләре Россиянең төрле халыкларның буыннан-буынга тапшырылучы гореф-гадәтләре, традицияләренә бай булуы турында сөйли. Россия Федерациясе шулай яши. Бу вазгыятьтән ничек чыгу турында тагын бер кат уйларга кирәк", - дип белдерде Парламент рәисе.
Аның әйтүенчә, бу мәсьәләне хәл итүдә утырып, бер-береңне тыңлау да булышыр иде. "Без бердәм Россия, зур илдә тынычлык һәм татулык яклы. Депутатларның чыгышларында яңгыраган борчылу күп милләтле илебезне тел проблемасы буенча яргаларга ярамавы турында сөйли. Аңлау булыр дип уйлыйм", - дип белдерде Фәрит Мөхәммәтшин.
Дәүләт Советы Рәисе депутат Ксения Владимированың закон проекты авторларын Татарстанга чакыру турындагы фикере белән дә килеште. Бу нисбәттән, ул закор проекты буенча дискуссияләр йә Татарстанда, йә Мәскәүдә вәкаләтле вәкиллектә дәвам иттерелергә мөмкинлеген әйтте. "Без бу сорау буенча фикер алышуга ачык", - диде.
Туган телләрне ихтыяри укыту турындагы закон проекты Россия Федерациясенең милли субъектларында, аеруча Татарстанда зур резонанс тудырачак. РФ Федераль Җыены Дәүләт Думасына Татарстаннан сайланган депутат Айрат Хәйруллин «Татар-информ» агентлыгына шулай дип белдерде.
Парламентарий әлеге инициативаны хупламый. Документ Татарстан Конституциясен боза, ди ул. Анда татар теленең икенче дәүләт теле икәнлеге төгәл билгеләнгән.
«Россия – федератив дәүләт, аның составында милли республикалар бар. Кызганыч ки, әлеге закон проектының кабул ителү ихтималы зур. Бүгенге көндә аңа, илебезнең федератив үзенчәлекләрен һәм татар теленең ролен исәпкә алып, тиешле төзәтмәләр кертергә кирәк. Татар теле Россиядә икенче милли тел һәм республика Конституциясе буенча Татарстанда икенче дәүләт теле булып тора», - диде депутат.
«Татарларның күбесе мәктәпләрдә балаларга туган телне укытуда үз хокуклары чикләнгән дип санаячак. Мин моңа шикләнмим», - дип сүзен йомгаклады ул.
"Татар-информ"нан Гөлнар Гарифуллина текстлары файдаланылды Фотолар: "gossov.tatarstan.ru", "prav.tatarstan.ru", "Татар-информ" сайтларыннан алынды
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналындаукыгыз
Нет комментариев