Бар да гаиләдән башлана

Бөтендөнья татар конгрессының VI съезды кысасында узган “Гаилә, демография, милли тәрбия“ исемле секциядә яңгырган һәр фикернең очы ахыр чиктә әнә шул язылмаган кагыйдәгә барып тоташты. Телебезне, милләтебезне ничек саклап калырга? Баланы ничек дөрес тәрбияләргә? Максат бер. Фикер алышуда катнашкан тарих фәннәре докторы Искәндәр Гыйләҗев сүзләре белән әйтсәк, “рецептлар“ы гына төрле.   Бүген Татарстанда биш туйга дүрт аерылышу очрагы (!) туры килә икән. Гаилә таркалуга ки­тер­­гән сәбәпләр турында сөй­ләгәндә, күпләр иң элек хыянәтне күздә тота. Тик бүген ул да “по­пулярлыгы“н югалта бара икән. “Без аерылышуга китергән дүрт сәбәпне ачыкладык. Бүген яшь гаиләләрнең күбесе бер-бер­ләрен аңламау, уртак тел таба алмау аркасында таркала.   Хыянәт, эчкечелек һәм мөнәсәбәтләргә туганнарының тыкшынуы аркасында аерылышкан парлар да күп“, – ди Татарстан Фәннәр ака­демиясенең гаилә һәм демография үзәге җитәкчесе Флера Илдарханова. Күптән түгел үзәк белгечләре республиканың 15 районында тикшеренү уздырган. Нәтиҗә­ләрдән күренгәнчә, соңгы арада яшь гаиләләр арасында икесе дә бер үк милләт вәкиле булган парлар саны арткан. “Бүген ата-аналарның 75 проценты балаларын дин кушканча тәр­бияләргә тели. Дин аша әдәп-әхлак тәрбиясе бирелә, рухи байлык арта. Балалары гаилә корганда, әти-әниләре булачак кияү-киленнәренең дә үз дин­нәрендә булуын тели“, – ди Флера ханым. Татарстанның баш казые Җәлил хәзрәт Фазлыев та, динле, иманлы гаиләнең генә ки­ләчәге бар, дип саный. “Башка калфак һәм түбәтәй кию белән генә эш бетми. Иманы булмаса, татар хал­кының киләчәге дә булмаячак“, – ди ул. Җәлил хәзрәтнең мөн­бәр­дән әйтелгән һәр сүзе, гадәт­тәгечә, күңелгә үтеп керерлек, “кара, чынлыкта да шулай бит“ дип, бер туктап уйланырлык иде.   Бүген кызларыбызны гаилә өчен түгел, карьера өчен үсте­рәбез дигәненә дә залда утыручы күпләр, килешеп, ым какты. Милләт яшәсен өчен гаиләдә ким дигәндә өч бала булырга тиеш дигән сүзләре дә залда утыручыларны битараф калдырмады. “Һәр сәламәт кеше гаилә корырга һәм үзеннән соң үзенә караганда аз булса да яхшырак балалар калдырырга тиеш. Балалар, яшьләр начар, дип зарланабыз икән, монда яшьләрнең бернинди гаебе дә юк. Димәк, без – әти-әниләр, Аллаһы Тәгалә каршында икенче бурычны үтә­мәгәнбез. Балалар безгә караганда яхшырак булырга тиеш, – ди Җәлил хәзрәт. – Бүген балаларыбызны яратырлык та мәхәббәтебез юк. Без аларга карьерага, эшкә комачаулый торган артык әйбер дип кенә карыйбыз. Шуңа берне алып кайтканның икенче бала табасы килми, ике балалылар герой ана шикелле йөри. Милләт яшә­сен өчен гаиләдә ким дигәндә өч бала булырга тиеш“. Таптым да бетте түгел, билгеле. Дөньяны яңа таный башлаган сабыйга милли җанлылык хисен сеңдереп, туган телне өйрәтмә­сәң, дүрт бала табуың да чүпкә калмагае. “Татар телен белсәң, дөньядагы ха­лыкның яртысы белән аралаша аласың. Ә без шушы телнең кадерен белмибез, аны балаларыбызга өй­рәт­мибез. Элек, татарча өй­рәнсен дип, балаларны авылга кайтаралар иде, хәзер әби­ләр үзләре русча сөй­ләшә. Алар да 11 класс белемле. Шуңа баланы авылга кайтарып та татарчага өйрәтеп булмый хәзер. Гаиләдә игътибар кирәк. Бала нәселе һәм милләте белән горурланып үссен“, – ди Җәлил хәзрәт. Финляндиянең татар мә­хәлләсе имамы Рамил Беляев 13 елга сузылган фәнни эз­ләнү­ләр­дән соң: “Гаиләләребездә телне яшәтмәсәк, безнең өчен моны беркем дә эшләмәячәк дигән фикергә килгән. “Татарстанда яшә­гән вакытта телне саклау проблемасы алай ук сизелми әле. Әгәр дә сез чит илгә китеп барсагыз, татар теленең дәрә­җәсен беләчәксез. Уйлап кара­саң, Финляндиягә татарлар моннан 150 ел чамасы элек күченә башлаганнар, дип әйтеп була. Ул вакытта ук Финляндия Россия империясенең бер өлеше булып торган. Алар Финляндия шә­һәр­ләренә барып, вакытлыча яшәп, кире Түбән Новгород өл­кәсенә кайтып китә торган булган. 1917 елдан соң Финляндия бәйсез­леккә ирешә. Шул рә­вешле алар бәйсез Фин­ляндиядә яши башлый. Рус-фин сугышы вакытында Финлян­диядә бер мең генә татар яшәгән. Алар төрле шәһәрләргә утраучыклар булып таралган. Милләт­тәш­ләре­без алдында: “Аз сандагы динебезне, гореф-га­дәтлә­ребезне һәм ана телебезне ничек саклый алабыз“, – дигән бер зур мәсьәлә килеп баскан. Бу фикер һәрбер кешедә уянган“, – диде ул бу уңайдан. Шул рәвешле бүген Финлян­диядә һәр гаилә өйдә татар те­лендә генә сөйләшә икән. Өйдәге кечкенә бала да балалар бакчасына барганчы фәкать татар те­лендә генә сөйләшә, ди. Башка телләр белән танышу соңрак баш­лана. “Татар телен саклау, өйдә куллануның мө­һим­­леге халык, гаилә, һәрбер ата-ана дәрә­җәсендә танылмаса, мах­сус оешма, дәүләт тарафыннан нинди генә чаралар кү­релсә дә, татар теленең килә­чәге булмаячак“, – ди Финляндия кунагы.  

Динә Шәкүрова, Ватаным Татарстан