ТУГАН ҖИРДӘН КӨЧ АЛЫП...

Алтмышынчы еллар шигърияте. Татар әдәбиятының үсеш юллары турында сөйлә! әндә бу гыйбарә бик еш кулланыла. Бу бер дә тикмәгә түгел. Мона кадәр әсәрләрен уку түгел, исемнәрен дә телгә алыр1а ярама! ан «буржуаз» яки «халык дошманнары» дигән кара моһер cyi ылг ан классик әдипләрнең яңадан әдәбиятыбызга кайта башлаган еллар бу. Татар шигъриятендә һәм башка жанрларда да чын. тормышчан конфликтный. фикри юнәлешнец әлегәчә булмаганча үсеш алган еллары. Илдә корыч куллы тирания салкыннарын куып, демократнянен күптән көтелт ән-тансы- кланган йомшак җилләре нсә башлаган вакыт. Вәләкин шунын белән бергә, «ата-аналар теләге белән» дигән булып, милли мәктәпләрнең мона кадәр булмаганча тизлектә урыслаштырыла башлаган, ягъни, гагар теленен дә кадере киткән еллар иде бу. Без, бер төркем яшьләр, Казан дәүләт университеты тарих-филоло)ня факу льтетынын татар теле һәм әдәбияты бүлегенә әнә шундый каршылыклы чорда килеп кердек. Мәгълүм ки, тора-бара милли телләр бетәчәк, янача вәрби- яләнгән совет халкы гомум-уртак бер телдә генә сойләшәчәк-аралашачак дигән шомлы-я.п ан георняләр хөкем сөргән заманда татар теле бүлегенә ана телебезне ихлас яра!кан яшьләр генә килә ала иде. Шөкер, андыйлар аз түгел икән әле. Конкурс шактый булып чыкты. Хәтерем ялгышмаса, бер у рынва өч- дүрт абитуриент идек шикелле. Ул вакытта әле үзе дә яшь. чибәр укытучы Днләрә апа Тумашева җитәкчелегендәге кабул итү комиссиясе әнә шундый яшьләрдән ин өметле вә талантлы дигәннәрен аралап, татар бүлеге группасын тупладылар. Әнә шушы группага эләгүче бәхетлеләр арасында түшендә «Совет Армиясе отличнигы», шәп спортчы булуын күрсәтүче значоклар балкыган яшел гимнастерка кив ән. төн кебек таза егет — Фарсил Сәхәп улы Зыятди- нов в а бар иде. Фарсилнен шуннан сонгы тормыш юлы гел минем күз алдымда узылды дисәм, ялт ышмамдыр. Бер группада биш ел бергә уку, хәтта Кызыл позиция урамындагы тулай торакнын бер бүлмәсендә бергә тору, соңыннан журналистика өлкәсендә эшләп, бергә-бергә ижатга янын яшәү... Чыгышы белән .Актаныш районының Качкын авылыннан бу .п ан бу егет тиз арада үзен гаять тышысыз. искиткеч тырыш һәм максатка омтылучан буларак танытты. Ул университетнын гыйльми һәм жәмәг ать тормышына чумып, ин булдыклы, ин актив студентларның берсенә әверелде. Университетта уку пров рамчалары гаять тыгыз һәм катлаулы булуга карамастан. Фарсил Казан авыл хужалыгы институтында читтән торып укырга ниятләде һәм берьюлы ике югары уку йортын тәмамлап. ике дипломлы белгеч булып чыкты, һәм бу ике белгечлек тә ана вормыш юлында бнк тә ярап куйды, үзе сайлаган журналистлык хезмәтендә ныклы ике канат булды. Фарсилнен авыл хужалыгы экономикасын яхшы белүенең файдасы без, группадашлары өчен дә тивәләде. Көз көннәрендә студентларны республикабыз колхоз, совхозларына урып-жыюда булышырга җибәрәләр иде. Бервакыт без Пи!рәч районының Надеждино авы лына бәрәнг е алышырга барлык. Koi о* чкыч туман, фәкыйрьлән! ән авыл. Ир- атлары кибе) янында пирәшләнеп көн уздыра. Безнен кичен арып-талып кырдан кайтуыбызны елмаепкөлеп каран калалар. Ашау-эчүебезнен рә!ечира!ы юк. Чучка исе аңкып торган киез җәйгән идәндә тә!әрәшсп йоклыйбыз. Дөресрәге, төне буе кандалалар белән сугышып чыгабыз. Авылга — бер жимерек мунча. ише!е купкан бер бәдрәф... Шундый шартларда бер ай эшләдек. Җитәкчеләребез: ул вакытта аспирантураны яна !әмамла!ан Сәтадәт абый Ибраһи- мов, анын ярдәмчесе — Фарсил дустыбыз, үзләре тырышып эшләп, безгә шәхси үрнәк күрсәтәләр. Бәрәңгене көрәк белән казып алабыз, кызлар чүпли. Машина килде исә, әрҗәсен мөлдерәмә бәрәңге белән тутырып җибәреп торабыз... Бер ай чиләндек шулай. Инде кайтып китәбез, дип шатланырга өлгермәдек, колхоз рәисе янә атна-ун конт ә калуыбызны үтенә. Алдыбызда тезләнми генә. Деканат рөхсәт итә икән. Тагын калдык. Бәрәңгене көрәкләр белән алып бетердек тәки. Инде хезмәт хакы- бызны алыйк дисәк, менә хикмәт: бәген эшләт энебез ашау-эчүтә кереп беткән, имеш. Шул вакыт Фарсил колхоз рәисенең каршына килеп басты да, ачуын эчкә йотып, тыныч, әмма нык тавыш белән: — Әйдәгез әле, бергәләп санап карыйк. Мин — экономист, сезгә ярдәм игәрмен! — /тиде. һәм сәгать-сәтать ярым вакыт үт* теме икән, Фарсилебез идарәдән кояш кебек балкып килеп чыкты. — Эшләгәнебез өчен акча алабызмы, әллә бәрәңгеме? — ди. — Ничек алын кайтырбыз сон ул бәрәңт ене? — дибез. — Машина белән үзләре илтеп куячаклар. һәркемгә — берәр капчык! Калтанын акчалата алырбыз. Шулай итеп, без авылдан тәмам баеп кайтып киттек. Бәрәңге лә, аз булса да акча да студент халкына бик ярап куйды... Фарсилнен чын ир-егетләргә хас сыйфатлары турында иркенләп вә күнләп яза алыр идем. Мәгәр анын шигырьләренә кереш мәкалә боларның барысын да сыйдыра алмагаклыктан, сүземне кыскарак тотарга мәҗбүр- мен. Фарсил )ыягдинов шактый еллар Татарстан радиокомнтетының яшьләр өчен тапшырулар редакциясендә, аннары Казан авыл хуҗалыгы институтында. хәзерге вакытта исә Финанс- икыисал институтында доиеиг һәм 1а- тарстин Фәннәр академиясендә бүлек мөдире булып ипләвенә карамастан, балачактан күңелен алгысыткан хыялына тугрылыклы булып калды. Салкын гакыл сорый торган хезмәтләреннән аз гына буш ара таптымы, каләмен кулына алды, хисләнепдулкын.танып, шитърн һәм чәчмә әсәрләр язуын дәвам итте. Монда да анын тормышны ти- рәнтен белүе, филология фәннәре белән беррәттән. ат рономня. экономика кебек конкрет гыйлемнәрне үзләштерүе ярдәмгә килде. Ул үзенен даими геройлары— Гыйльми белән Белми аша балаларга үсемлекләр һәм хайваннар гонья- сыннан бик күп кызыклы вә гыйбрәтле хәл-әхвәлләрне шигъри телдә бәян итте. Анын Татарстан китап нәшриятында басылып чыккан «Кызык дөнья», «Белми белән I ыйльми», «Онытылмас авазлар», «Минем әни». «Татын килер язлар» һ. б. шитъри һәм чәчмә әсәрләрдән юрган китапларын, «Казан утлары» журналында дөнья күргән «Көн вә төн» (Изге йорт) повестен балалар да, зурлар ла яратып кабул иттеләр. Ә икътисад фәннәре кандидаты Фарсил Зыятдинов радио һәм телевидениедән янтырап торган экономик темага кагылышлы тирән эчтәлекле, дә- лилл чыгышлары белән бүгенге катлаулы чорда хезмәт кешесенә акны карадан аерырга булыша, дәүләт кесәсен үзенеке белән бутаучыларны рәхимсез фаш итә. Өстәп шунысын да әйтми булмас: Фарсил Сәхап улы башкаларга үрнәк итәрлек таилә башльпы ла булып чыкты бит, әй! Алар шагыйрә Фирая ханым белән тупырдап торт ан өч малайны милли рухта тәрбияләп үстерделәр. Безнен заманда монысы да бик мөһим, монысы да һәркемнең кулыннан килә торт ан эш түгел ләбаса. Мәкаләмне төгәлләр алдыннан татын шуны уйлап куйдым әле: университетка безнен татар т руппасын туплат анда хөрмәтле укытучыларыбыз, нигездә, талантлы, булдыклы, киләчәктә милләтебезгә игелек китерерлек егетләрне вә кызларны сайлый белтәннәр икән бит. Күрегез әле: безнен труппадан гына да Равил Фәйзуллин. Салисә 1әр<к-ва, Фарсил Зыят динов һәм мин фәкыйрегез кебек әдипләр. Рүзәл Йосыпов, Фирдәүс I арнпова. Ленар Җамалет динов. Әнвәр Шәритюв. Шәрмп Хсылтәрәев. Флера Баязитова кебек талимнәр чыту үзе генә дә күп нәрсә сөи.ти түзелме?! Башка сабакташларыбыз да тормышта үз юлларын табып, университетта алган белемнәре белән тугай халкыбызга хезмәт итәләр. Бу турыда факультетыбызның 50 еллык юбилей тантанасында да горур.танып сөйләделәр. Без—элеккеге сабакташлар әле- дән-әле очрашкалап, бер-беребезиен хәл-әхвәлләрен белешкәләп торабыз. Кайвакыт елларнын бик тиз узуыннан, өлкәнәю белән бергә, төрле авыру-сыр- хаулар эзәрлекләвеннән зарлаш алап та алабыз. Ә Фарсилнең зар кылганын күрмәссең-ншетмәссең. Ул солдаз киеменнән университетның текә баскычларыннан йөгереп менгән вакытларындагыча һаман шат күнелле, жор сүзле, ашкынулы ир-егет. Аның белән очрашып, гәпләшеп алганнан сон, син үзеңдә яңадан яшьлек энергиясе, тормышны, кешеләрне ярату хисе, милләтебез наменә армыйгалмый хезмәт итү теләге артуын тоясың. Янәшәңдә Антей кебек туган жнрдән көч алып, җирдә нык басып торучы, авыр чакта хәлеңә керергә, риясыз ярдәм кулы сузарга әзер, шшъри күңелле шундый замандашың булу— үзе зур бәхет