ШИГЫРЬЛӘР

МУЛЛАНУР
1
Соңгы тапкыр нәрсә курган Мулланурны?
Кеше күрсә — кайчан да бер әйтер иде.
Соңгы тапкыр нәрсә күргән Мулланурны?
Нәрсәнең сон болай каты хәтер биге?
Жир жиләге!
Сннен хәтер кызыл твскә — Кая тамды каны?
Ә снн, болыт, мәнге-мәнге естә — Кая очты жаны?
Соңгы тапкыр нәрсә күргән Мулланурны? Дар агачы?
Хәнжәр очы? Кургаш тоше?.. Ник әйтмисең. Табигатьнең һәр тузанын
Йолдыздай зур итеп карый алтай кеше?!
Кая китте Казандай зур олы жаны?
Ил кебек зур тәнен ташлап кая ашты? Син әйт, кеше,
Жан жан биргән шул мизгелдә Иелмнчә түзә алды кемнең башы?
Соңгы тапкыр нәрсә күргән Мулланурны?
Күбәләкме? Кырмыскамы? Балыклармы?
Ай яктысы? Твн карасы? Кояш нуры? Кайсыгыз сон...
Сонты тапкыр... Күреп калды... Мулланурны?..
Тарихка мни
Бирми торам бу сорауны —
Аннан жавап тиеш инде сораусыз да— Ә син, күңел, Мулланурның
Жәрәхәтле исән аны булып сызла!.. Әлсгә сызла!..
2
(Мулланурны ату.1) Бастырдылар.
Басты.
Кызганудан тетрәнде Аяк асты.
Бастырдылар,
Басты йөзләренә карап,
Керфекләре белән
Палачларны
Буш һавага кадап.
Әкрен генә күтәрелде кырык кепшә. һәм йомылды сиксән күзнең кырыгысы...
Ә ул торды
Җәя кебек иреннәре
Арасына уктай үткер җырын кысып.
Кырык палач
Эзләделәр бер йерәкне,
Лупа итеп кан-сөремле мушкаларын...
Күрмәделәр,
Тапмадылар алар йөрәк, Күрмәгәндәй,
Җирдә яшәп, бу җир шарын, Төбәделәр маңгаена...
Аһ, маңгае!
Җыерчык түгел — әнкәсенең ирен эзе- Мулланурның укка әйләнгән керфекләре Атылмыйча ничек тора икән түзеп?!.
«Башкаларның шунда иде бугай», — диеп, Берсе әнә күкрәгенә көпшә төби...
Киерелеп куйды шунда Мулланурның Керфекләре тамырында җәя җебе... Яшергәндер.— дип,— йөрәген бармак очы, Сул кулына төбәделәр әнә бишәү...
Сабый чәчен сыйпарга да өлгермәгән Кулын аның биш көпшәнең күзе тишәр.»
Атылып чыгар биш бармактан биш чншмә кан Һәм кирегә — тәннән җиргә таба — агар.
Кара җиргә биш ярадай язылып калыр Кара эшкә үлем таләп иткән карар...
Өстәлдәме,
Кесәдәме,
Куроктамы —
Үз ягына бөгелергә бармак әзер—
Сиксән колак тешсез авыз кебек ачылып «Пли!» дигән канлы калҗа көтә хәзер... Бу тынлыкка чыдамыйлар палачлар да — Берннчәсе бер-бер артлы тамак кыра. Ә баш җәллад хәлсез тавышын ачар өчен Кыз йөзедәй алсу алма ашап тора.
«Пли!»
Мулланурның
Укка әйләнгән керфекләре,
Иреннәре кысып торган үткер җыры Палачларның
Йөрәгенә кадалдылар, Каршы очкан
Кырык ядрә юлын ерып.
Гербарийга беркетелгән бөжәкләр күк. Барлык палач
Вакыт канатына кадакланды.
Ә Мулланур
Җиргә ауды.
Җирдә калды...
3
(Мулланурны асу. Аркан монологы ) Мин биг аркан — Елын да алмый калдым. Яшим гарьләнеп.
Беләсезме,
Аркан елый ала Бары бөгәрләнеп. Мнн ул чакга Сузыла гына алдым... Элмәк ясап
Ботак аркылы ыргыттылар — Куркып качты төнге байгыш.
Яшь тамчысы кебек эленеп калдым — Ләкин коры, котсыз һәм буш.
Күзе, кулы бәйләнгәнне Минем аска китерделәр. Мине — буш күз яшен — Муенына кидерделәр.
Ак тәненә сыенып яттым. Умрау сөяген яптым.
Тик ул никтер йөзен чытты, Тәненә каз тәне чыкты.
<Большевикка шәп муенса!» — Диле берсе, мине жанлап. ■Ашыгыгыз!» —
Дип кычкырды юан жайдак.
Күзе, кулы бәйләнгәне Күкрәк киереп сулу алды, һәм тирә-юнь һавасыз калды..., Берсе нярне читкә типте. Мин муенны буып алдым...
Барлык һава Эчтә калды. Палач, тончыгып, жнргә ауды. Җайдак, тончыгып, жиргә ауды — Тирә-юнь һавасыз калды.
Солдатлар да жнргә * ауды.., Күзе, кулы бәйләнгәне Басып калды.
Мин бит аркан.
Әлегәчә яшим гарьләнеп...
Муенын жылытмакчы идем — Елан булдым бөгәрләнеп.
Будым...
4
(Мулланурны суга батыру.)
Бәйләделәр муенына таш — «Так галстук, артык кысма!» Су твбендә кулын уа Үләксә ашаучы кысла.
Бәйләделәр аякларын — «Төзәлсеннәр яраларың!..» Су төбендә кара кысла Чакырып алды балаларын... Су тулганчы, авызына Канлы чүпрәк тутырдылар- Ә кыслалар шул вакытта Кайчы кайрап утырдылар- Бәйләделәр каерып кулын, Беркеттеләр гәүдәсенә... Авызларын ачып куйды Кыслаларның һәммәсе дә... Кансыз палачлар төркеме Мулланурны суга атты-
Гәүдә дулкынга күмелгәч, Идел суы кинәт артты, Ташып чыкты ярларыннан, Әйтерсең ай аңа батты. Дулкын алып палачларның Башын ташка бәреп ватты, Ә Мулланур төпкә ятты. Су төбенең өнен алып. Кузгатып дуен бураны Әле жанлы Мулланурны Кысла өере урады.
Мәңге артка шуышуларын Алар кинәт ташладылар. Кайчыларын киереп ачып. Кайчыларын киереп ачып Арканнарга ташландылар.
Ә сүс аркан су сеңдереп. Буар елан кебек катты... Тук карынлы күк еландай Идел акты, Идел акты.
5
(Мулланурның исән җаны )
Кортлар кимереп
Китапларга тишкән тишек
Вакытның үткәннәренә
Булды ишек.
Сораулардан торган яшен булып
Мин яшьнәдем.
Бөтен Болгарны йоткан тарих
Эндәшмәде.
Хәзер үзем әйтәм: Каплап була кояш нурын. Үтереп була һәр халыкның Мулланурын, Үтереп булмый Үлемнәрдән туган җырын.
Мнн сяйләдем оч үлемне — Өч дереслек.
Еладылар кортлар. Җир карасын дер селкетеп. Еладылар кошлар очкан чакта. Канатларын ябына-ябына, Дулкын елады. Ярга абына-абына.
Үкси-үксн барысы әйтте:
— Мин,—дип,—күрдем:
— Мылтык үтерде.
— Дар үтерде.
— Су үтерде.
Ә мнн әйтәм: ул исән: Әгәр дә ипи теләнсәм Арыш, бодай илендә. Су теләнсәм телем салып Идсл-Чулман җирендә. Калтырансам мин суыктан Каен, нарат илендә. Тәрәзә рамын тиңләсәм Мин читлек челтәренә, Башым исәм ярым айга Я шунда бер тәрегә.
Күзем белән һәр кешенең Кесәсен кисеп калсам. Каеш путалы гер тотып Кабан бозына барсам.
«Чыңгылдый богауларым» — дип. Кан яшьле шигырь язсам, Стаканлап һаяа сатсам, Я акча кебек азсам, Аның җаны Миндә үле дияр идем.
Тик
Җанын силгә биргән сулыш үләме? Без бит җирдә силләр сулап киләбез.
Тик
Җанын суга биргән күз яшь үчәме? Без Иделгә ятып дулкын эчәбез.
Тик
Җанын җиргә биргән ал кан чериме? Каннан икмәк шытканга бит тере без.
•
Хәрәкәттә безнең лн һәм безнең клн — Мәңге исән синең җан, Мулла